Yazar:&nbsp;Emrah Bilge<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İnsan üretmeye, ürettiklerini tüketmeye başladığından beri kaçınılmaz olarak çöp de üretiyor.
Bu da avcı-toplayıcı hayattan yerleşik geçerek, tarım üretimi yapmaya başladığımız 12 bin yıl
öncesine dayanıyor. Binlerce yıl boyunca doğadan topladıklarımızı, avladıklarımızı, ekip
biçtiklerimizi tükettiğimiz ve doğadan aldıklarımızı, çöp bile olsalar doğaya geri verebildiğimiz
bir düzende yaşadık. Ancak bundan yaklaşık 200 yıl önce her şeyi değiştiren bir şey oldu: Sanayi
devrimi. Sanayi devrimi öncesinde az sayıda ve el emeği ile üretilebilen ürünleri elde etmek
zor olduğu için bunları kaldırıp atmak da zordu. Daha önce sadece belirli bir azınlık tarafından
elde edilebilen bu ürünler, sanayi devrimi ile birlikte milyonlarca adet üretilebilir hale gelince,
bunların atılmasıyla ortaya çıkan “çöpün” miktarı da aynı oranda artmış oldu. Önceki 11 bin
800 yılda ürettiğimiz çöpün binlerce katını son 200 yılda dünyaya saçtık. Artık en çok çöp
üretiyoruz.Çöpün tanımı da son yüzyılda değişiklik gösterdi. Modası geçen, artık istenmeyen, göz
önünden uzaklaştırılmak istenen her şey artık çöp sayılıyor. Günümüzde farklı kültürel yapılara
sahip olsalar da dünya toplumlarının tümünü kapsayan tek bir “üst kültürden” bahsetmek
mümkün: Bunun adı tüketim kültürü, hatta “kullan at” kültürü. Artık ihtiyacımız olanı,
ihtiyacımız kadar tüketmiyor; “yeni çıkan”, “hayatımızı kolaylaştıran” milyarlarca ürünü
kullanıp çöpe atıyoruz. Peki, çöp çıkmasın diye ne yapacağız? Alışveriş yapmayacak,
ihtiyaçlarımızı almayacak, mağarada mı yaşayacağız?Bunun yanıtı için başlıktaki soruya dönelim: Çöpüne sahip çıkmak ne demek? Çöp üretimi
aslında bir şeyi attığımızda değil, bir ürünü satın aldığımızda başlayan bir süreç. Yani çöpü
azaltmanın en iyi yolu daha oluşmadan, yani satın alırken harekete geçmek. Gerçekten
ihtiyacımız olan şeyleri, ihtiyacımız kadar tüketmek.Her şeyden önce tek kullanımlık ürünlerden olabildiğince uzak duracağız. Meşrubat pipetleri,
plastik poşetler, plastik/kâğıt bardaklar gibi şeylere gerçekten ihtiyacımız hiç yok. Bunlar
dünyada üretilen çöpün çok büyük bölümünü oluşturarak en büyük kirlilik kaynağı oluyorlar.
Ayrıca satın almak zorunda olduğumuz ürünlerin ambalajlarının, geri dönüştürülür olup
olmadıklarına dikkat ederek de çöpümüze daha çöp olmadan sahip çıkabiliriz.Peki, israftan, tüketim çılgınlığından uzak durarak çöpümüzü azalttık ama gene de bazı şeyleri
atmamız gerekiyor. Şimdi ne yapacağız? Bundan sonra yapılacak olan aslında kolay olmakla
beraber biraz kafaları karıştıran bir süreç gibi görünüyor. Oysaki süreç oldukça basit: Geri
dönüştürülebilir atıklarımızı ayırarak bunları geri dönüşüm kutularına atmamız ya da
belediyeye ayrıca vermemiz yeterli. Kâğıt, cam, metal, plastik atıkları -ki bunların büyük
bölümünü ambalaj atıkları oluşturuyor- mutfak, yemek atıkları gibi “kirli” atıklardan ayırdıktan
sonra zaten ortada bir sorun da kalmıyor. Ayrıştırdığımız bu atıklarımızı, onlara sahip çıkarak
ambalaj atıkları ve cam kutularına atarak, ya da bağlı olduğumuz ilçe belediyesi ayrı olarak
topluyorsa ayrı poşetlerde vererek soruna son noktayı koymuş olacağız.Çöpü azaltma ve geri dönüşüm konularının önceliklerimiz arasında yer alması için doğaya özel
bir ilgimizin olması, çevre konusunda çalışıyor olmamız ya da popüler deyişle bir “çevreci”
olmamız gerekmiyor. Yapılan araştırmalar gelişigüzel çevreye atılan plastiklerin gözle
görülmeyecek kadar küçük parçacıklar olan mikro plastiklere dönüşerek içtiğimiz suya,
yediğimiz balığa hatta anne sütüne bile karıştığını gösteriyor. Issız dağ doruklarından toplanan
yağmur örneklerinde bile bu mikro plastikler bulunuyor. Bu, artık dünya üzerinde yaşayan 8
milyar insanın ortak sorunu.Dünyada yılda 2.01 milyar ton, Türkiye’de ise 32 milyon ton çöp atılıyor. Bu da ülkemizde kişi
başı yıllık 400 kg atık ürettiğimiz anlamına geliyor. Türkiye’de ürettiğimiz bu atığın yalnızca
%11,8’ini geri dönüştürüyoruz. (2020 yılı TÜİK verilerine göre) Kalan kısmı ise ya çevreye
atılıyor ya da belediyeler tarafından depolama alanlarında bertaraf ediliyor, yani sistemli bir
şekilde toprağa gömülüyor. Ortalama geri dönüşüm oranı dünyada %20, OECD ülkelerinde ise
%30 civarında. Dünyayı yakalamak için evlerimizde ayrıştırmayı alışkanlık haline getirmemiz ve
geri dönüşüm oranını artırmamız önemli hedeflerimiz olmalı.Dünya her geçen gün daha çok çöple doluyor, zamanımız giderek daralıyor. Umutsuzluğa
kapılmanın bir anlamı yok, çünkü sorunun kaynağı gibi çözümün kaynağı da biziz. Hepimiz…

Çöpüne Sahip Çık

Kendisine sahip çıkmadan önce çöpün ne olduğu ya da neyin çöp olduğu sorularına yanıt vermek gerek. Neyin çöp olduğunu anlamak için de çöpü kimin ve nasıl ürettiğini düşünmek, biraz geçmişe bakmak…

Çöpüne Sahip Çıkmak da Ne Demek?

Yaşadığımız şehirdeki ayak izlerimizin ne kadar farkındayız? Attığımız bir çöpün, açtığımız suyun nereden gelip nereye gittiğini ne kadar biliyoruz? Yaklaşık 16 milyon (kayıtlara göre) insanın yaşadığı bir ev, İstanbul. Peki evimize ne kadar iyi bakıyoruz? Maddi olarak karşılamamızın mümkün olmadığı faturalar giderek artarken bu faturaların önüne geçmek için neler yapıyoruz? Bu ve bunun gibi birçok sorunun cevabını burada arıyor, herkesi düşünmeye davet ediyoruz.&nbsp;Çöp... Hikâyesinin nerede başladığını herkes biliyor; peki ya nereye vardığını? Çöp vardığı yere nasıl gider, gittiğinde başına neler gelir?&nbsp;Çöp aslında lineer ekonominin yarattığı bir kavram. Sanayi Devrimi ve sonrasında hızla gelen endüstriyel, teknolojik ve ekonomik büyüme kişilere ve kurumlara ilerlemeyi, hep önümüze bakmayı öğütlüyor ve kimse geride bıraktıklarımıza dönüp bakmıyor. Apartman görevlisi kapının önüne bırakılan poşeti alıyor, belki geceleri apartmanın önüne yanaşan çöp kamyonunu duyuyoruz. Ya sonra?&nbsp;Transfer merkezine doğru: İstanbul’da her gün yaklaşık 18 bin ton evsel atık oluşuyor. Bu atıklar yaşadığınız ilçenin belediyesine bağlı atık nakliyecileri tarafından çöp kamyonlarıyla toplanıyor. Bu kamyonlarla atık aktarma istasyonuna getirilen çöpler nihai duraklarına gitmeden önce bu aktarma istasyonlarında daha büyük araçlara aktarılıyor. Bu transferin amacı hem trafik yükünü ve karbon salınımını azaltmak hem de gerekli iş gücü, yakıt, ekipman ve zamandan tasarruf sağlamak. İstanbul’da şu an aktif çalışan 8 sekiz tane transfer merkezi var.&nbsp;Çöpten elektriğe: Düzenli depolama alanlarının ardındaki prensip, çöpleri mümkün olan en kapsamlı şekilde gömmek. Geri dönüştürülemeyen veya kompostlaştırılamayan tüm atıklar, çöp suyunun yer altı su kaynaklarına karışmaması için sıkıştırılıp toprakla örtülüyor. Buraya kadar aslında bir kaç detay hariç bir çöpün hayatını çöplükte tamamlamasının hikâyesiyle aynı; fakat atık yönetimi burada devreye giriyor: İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin girişimleriyle 1994’te kurulan İstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.Ş. (İSTAÇ)’nin düzenli depolama alanlarına geçmesiyle birlikte, toprakla örtülen bu çöplerin çürümesiyle oluşan metan gazıyla enerji üretilmeye başlanmış. İSTAÇ, atıklardan oluşan metan gazıyla her yıl 250 bin hanenin ihtiyacını karşılayacak kadar elektrik üretiyor. Karbondioksite göre 21 kat fazla sera etkisine sahip metanın elektriğe dönüşmesiyle her yıl 6,5 milyon ton sera gazının İstanbul semalarına karışması da böylece önleniyor.&nbsp;Geri kazanım: Çoğumuzun geri dönüşüm için çöplerimizi ayırma alışkanlığımız yok. Tesise gelen karışık evsel atıklar arasından geri dönüştürülebilecekler önce elleçleme makineleriyle daha sonrasında da eleklerden geçirilerek ayrıştırılıyor, kapalı poşetler eleklerdeki bıçaklar tarafından parçalanıp açılıyor. Eleğin üst kısmında kalan malzemelerse elle tek tek ayıklanıyor. Atık hücrelerinde biriken ambalaj, naylon, kâğıt, karton ve tenekeler preslenerek bu malzemeleri işleyecek kuruluşlara veriliyor. Pet ve plastik şişeler ise tesiste işlenerek geri dönüştürülüyor. Bu kısımda çöpü yaratanlar olarak bize düşen geri dönüştürülebilir malzemeleri organik atıklardan ayırmak ve bu işlemi kolaylaştırmak. Tabii plastik poşetlerin makinelere takılıp zarar verme riski bulunduğundan genelde dönüşüm için tercih edilmediklerini unutmamak gerek.&nbsp;Kompost: En basit hâliyle, bitkilerin büyümesine yardımcı olmak için toprağa eklenen doğal ve organik malzemelere kompost diyoruz. Sebze, meyve kabukları, çay posası, taze otlar... Mutfaktan çıkan çoğu atık, geri dönüştürülebilir malzemelerden ayrıştıktan sonra fermantasyon bölümüne geliyor. Bu bölümünde sıcaklığı ve nemi kontrol edilerek komposta dönüşmek üzere sekiz hafta boyunca bekliyor. Tesiste yılda ortalama 18 bin ton organik değeri yüksek gübre üretiliyor ve bu malzeme İstanbul’daki park ve bahçelerin toprağına karıştırılıyor.&nbsp;Çöpün pürüzsüz ilerleyen bir yolculuğu varmış gibi görünse de tüm bu işlemler hâlâ büyük bir emek ve enerji gerektiriyor. Diğer yandan geri dönüşüm, başlı başına yeni enerji tüketimine sebep olan, zorlu bir işlem. Geri dönüşümü mümkün kılmak için yapılan ayrıştırma işlemi ise başlı başına bir problem. Pandemiyle birlikte kontrolsüz şekilde artan tıbbi atıklar da ev atıklarına karışarak bu ayrıştırma işlemini ve geri dönüşümü imkânsız hâle getiriyor. Bu yüzden çözüm, en başta az tüketmek ve az çöp çıkarmakla başlıyor.&nbsp;Bu yazı 18 Ekim tarihinde <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZWM5YWY1OGYxM2NlMDAwNjZlZjNiMCZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmFwb3MudG8lMjUyRm4lMjUyRmlzdGFuYnVs"">Aposto! İstanbul'</a>da yayımlanmıştır.&nbsp;

Aposto Gündem

Hikâyenin nerede başladığını herkes biliyor; peki ya nereye vardığını?

İstanbul’da çöpün hikâyesi

Yaşadığımız şehirdeki ayak izlerimizin ne kadar farkındayız? Attığımız bir çöpün, açtığımız suyun nereden gelip nereye gittiğini ne kadar biliyoruz? Yaklaşık 16 milyon (kayıtlara göre) insanın yaşadığı bir ev, İstanbul. Peki evimize ne kadar iyi bakıyoruz? Maddi olarak karşılamamızın mümkün olmadığı faturalar giderek artarken bu faturaların önüne geçmek için neler yapıyoruz? Bu ve bunun gibi birçok sorunun cevabını burada arıyor, herkesi düşünmeye davet ediyoruz.&nbsp;Çöp... Hikâyesinin nerede başladığını herkes biliyor; peki ya nereye vardığını? Çöp vardığı yere nasıl gider, gittiğinde başına neler gelir?&nbsp;Çöp aslında lineer ekonominin yarattığı bir kavram. Sanayi Devrimi ve sonrasında hızla gelen endüstriyel, teknolojik ve ekonomik büyüme kişilere ve kurumlara ilerlemeyi, hep önümüze bakmayı öğütlüyor ve kimse geride bıraktıklarımıza dönüp bakmıyor. Apartman görevlisi kapının önüne bırakılan poşeti alıyor, belki geceleri apartmanın önüne yanaşan çöp kamyonunu duyuyoruz. Ya sonra?&nbsp;Transfer merkezine doğru: İstanbul’da her gün yaklaşık 18 bin ton evsel atık oluşuyor. Bu atıklar yaşadığınız ilçenin belediyesine bağlı atık nakliyecileri tarafından çöp kamyonlarıyla toplanıyor. Bu kamyonlarla atık aktarma istasyonuna getirilen çöpler nihai duraklarına gitmeden önce bu aktarma istasyonlarında daha büyük araçlara aktarılıyor. Bu transferin amacı hem trafik yükünü ve karbon salınımını azaltmak hem de gerekli iş gücü, yakıt, ekipman ve zamandan tasarruf sağlamak. İstanbul’da şu an aktif çalışan 8 sekiz tane transfer merkezi var.&nbsp;Çöpten elektriğe: Düzenli depolama alanlarının ardındaki prensip, çöpleri mümkün olan en kapsamlı şekilde gömmek. Geri dönüştürülemeyen veya kompostlaştırılamayan tüm atıklar, çöp suyunun yer altı su kaynaklarına karışmaması için sıkıştırılıp toprakla örtülüyor. Buraya kadar aslında bir kaç detay hariç bir çöpün hayatını çöplükte tamamlamasının hikâyesiyle aynı; fakat atık yönetimi burada devreye giriyor: İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin girişimleriyle 1994’te kurulan İstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.Ş. (İSTAÇ)’nin düzenli depolama alanlarına geçmesiyle birlikte, toprakla örtülen bu çöplerin çürümesiyle oluşan metan gazıyla enerji üretilmeye başlanmış. İSTAÇ, atıklardan oluşan metan gazıyla her yıl 250 bin hanenin ihtiyacını karşılayacak kadar elektrik üretiyor. Karbondioksite göre 21 kat fazla sera etkisine sahip metanın elektriğe dönüşmesiyle her yıl 6,5 milyon ton sera gazının İstanbul semalarına karışması da böylece <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOGFmMGZiNWI4ZDMwMDAwNzA0ODk1ZiZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pc3RhYy5pc3RhbmJ1bCUyNTJGdHIlMjUyRnRlbWl6LWlzdGFuYnVsJTI1MkZldnNlbC1hdGlrLXlvbmV0aW1pJTI1MkZjb3BnYXppbmRhbi1lbmVyamktdXJldGltaQ=="">önleniyor</a>.&nbsp;Geri kazanım: Çoğumuzun geri dönüşüm için çöplerimizi ayırma alışkanlığımız yok. Tesise gelen karışık evsel atıklar arasından geri dönüştürülebilecekler önce elleçleme makineleriyle daha sonrasında da eleklerden geçirilerek ayrıştırılıyor, kapalı poşetler eleklerdeki bıçaklar tarafından parçalanıp açılıyor. Eleğin üst kısmında kalan malzemelerse elle tek tek ayıklanıyor. Atık hücrelerinde biriken ambalaj, naylon, kâğıt, karton ve tenekeler preslenerek bu malzemeleri işleyecek kuruluşlara veriliyor. Pet ve plastik şişeler ise tesiste işlenerek geri dönüştürülüyor. Bu kısımda çöpü yaratanlar olarak bize düşen geri dönüştürülebilir malzemeleri organik atıklardan ayırmak ve bu işlemi kolaylaştırmak. Tabii plastik poşetlerin makinelere takılıp zarar verme riski bulunduğundan genelde dönüşüm için tercih edilmediklerini unutmamak gerek.&nbsp;Kompost: En basit hâliyle, bitkilerin büyümesine yardımcı olmak için toprağa eklenen doğal ve organik malzemelere kompost diyoruz. Sebze, meyve kabukları, çay posası, taze otlar... Mutfaktan çıkan çoğu atık, geri dönüştürülebilir malzemelerden ayrıştıktan sonra fermantasyon bölümüne geliyor. Bu bölümünde sıcaklığı ve nemi kontrol edilerek komposta dönüşmek üzere sekiz hafta boyunca bekliyor. Tesiste yılda ortalama 18 bin ton organik değeri yüksek gübre üretiliyor ve bu malzeme İstanbul’daki park ve bahçelerin toprağına <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOGFmMGZiNWI4ZDMwMDAwNzA0ODk1ZiZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pc3RhYy5pc3RhbmJ1bCUyNTJGdHIlMjUyRnRlbWl6LWlzdGFuYnVsJTI1MkZldnNlbC1hdGlrLXlvbmV0aW1pJTI1MkZnZXJpLWthemFuaW0tdmUta29tcG9zdC0="">karıştırılıyor.</a>&nbsp;Çöpün pürüzsüz ilerleyen bir yolculuğu varmış gibi görünse de tüm bu işlemler hâlâ büyük bir emek ve enerji gerektiriyor. Diğer yandan geri dönüşüm, başlı başına yeni enerji tüketimine sebep olan, zorlu bir işlem. Geri dönüşümü mümkün kılmak için yapılan ayrıştırma işlemi ise başlı başına bir problem. Pandemiyle birlikte kontrolsüz şekilde artan tıbbi atıklar da ev atıklarına karışarak bu ayrıştırma işlemini ve geri dönüşümü imkânsız hâle getiriyor. Bu yüzden çözüm, en başta az tüketmek ve az çöp çıkarmakla başlıyor.&nbsp;

Aposto İstanbul

Son dönemlerde çöplerin yakılması ile enerji üretimi, bazı belediyeler tarafından “çevreci” bir çözüm olarak uygulanıyor. Sosyal medyada da dolaşan bazı videolar bunu “yenilikçi” bir çözüm olarak karşımıza sunuyor. Peki bu çözüm ne kadar çevreci veya yenilikçi, gelin beraber inceleyelim.Öncelikle çöp yakma yeni bir teknoloji değil. Çöp olduğundan beridir bu sorunlu çözüm önerilmiş. Bununla beraber çöpten enerji üretmek, tüketim kültürü giderek artan ve ortaya çıkan atıklarla baş edemeyen ülkeler tarafından çözüm olarak gösterilmekte.Bu ilk başta mantıklı bir çözüm olarak gelse de, üretilecek bir birim enerji için çöp, doğalgaz ve hatta kömürden daha fazla karbondioksit salımı yapmakta.Buna ek olarak yakılarak ortaya çıkan nanotoksinler, en teknolojik filtreleme teknikleri ile bile tam anlamı ile engellenemiyor. Bu toksinler, özellikle beyin ve sinir sağlığını ciddi anlamda etkileyen hastalıklara yol açma riskini artırıyor.Yakım için kullanılan kaynaklar ise genelde ayrıştırılmamış pet şişeler, torbalar, ambalajlar ve hatta elektronik atıklar içermekte. Bu durum geri dönüşüm kültürünün önemini azaltıyor, yeniden kullanılabilecek kaynaklar heba ediliyor.Bu kaynakların heba edilmesi ise bizi döngüsel bir ekonomik sistem yerine, doğrusal bir sisteme hapsediyor. Bu inovasyonun engellenmesine ve daha verimli bir şekilde yapılacak üretimlerin önüne geçilmesine yol açıyor.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-02-02T10:08:12.316Z.png"></figure>Çöp yakılma konusunda genelde örnek verilen İsveç’in atıklarının neredeyse %90’ını geri dönüştürdüğünü unutmayalım. Yakılan atıkların oranı ise %1 civarında, yani ciddi bir seçilim söz konusu.Dünya’da örnek olarak gösterilen geri dönüşüm altyapısına sahip İsveç’te bile uzmanlar ortaya çıkan nanotoksinler ve gereksiz hava kirliliği yüzünden bu enerjiyi sistemden çıkarmayı konuşmakta.Peki şimdi soralım, kendi atıklarının %5’ini bile geri dönüştürdüğü tartışmalı olan, buna ek olarak diğer ülkelerden de çöp ithal eden Türkiye’de bu sistemin kurulması sizce mantıklı bir adım mı?Çöp yakılma sistemleri yerine bu yatırımların, tek kullanımlık plastiklerin azaltan, gıda atığının kompost yapılmasını sağlayan ve elektronik atıklardaki madenler ile cam gibi kaynakların ülkemizde yeniden ekonomiye kazandırılmasını sağlayan sistemlere aktarılması gerekmekte.En azından üzerinde yaşayabileceğimiz bir gezegen istiyorsak çözüm önerimiz bu olmalı.

Çöp ile ilgili hikayeler