<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/yuchipirim/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yuchi Pirim</a>Cumhuriyet'in başlangıcında etkisini gösteren çay furyası, henüz Türkiye için yüz yılı aşmadı. Fakat Türkiye’nin bir bölgesinde çayın hikâyesi, 200 yıl kadar eski bir tarihe sahip.Çay tarihi hakkındaki yazıları çok kaynaktan okuduğumuz tahmin ediyorum. Bu yazıdaki çay tarihi, yazılı kaynaklardan değil, anneanneler ve dedeler tarafından anlatılan bir tanesi. İçinde uzun yolculuklara sahip, bölgeyi şekillendiren ve kültürün inceliklerine yol açan bu hikâye, Doğu Karadeniz’in denizi ufuk çizgisi olarak görünen dağlarında başlıyor.&nbsp;Bundan yaklaşık 200 yıl önce başlayan Rize’nin Hemşin bölgesinde evlerine bakmak için yola çıkan gurbetçilerin uzun Rusya yolculuğunda yanında getirdikleri çuvalların ve bavulların içinden çıkan çay ve pasta kokan lezzetli hikâyeler bunlar — bu hikâyelerde benim de dedelerim var.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hemşinlilerin çay kültürü</h2>Hemşin insanları, kendine münhasır yaşam tarzlarıyla Rusya’dan getirilen kültür ve büyükşehir burjuvalığıyla küçük asimilasyonla birlikte mutlulukla kavrulan bir kültüre sahip. Bu kültürün alışılagelmedik öğelerinden biri de çay ve çaydanlık.Hemşinliler, Rusya’nın şatafatlı zamanını bir şekilde duyuyor ve iş arayışı için Rusya’ya yola düşüyorlar. Orada onları bekleyen binlerce hikâye ve keşfedecekleri büyük bir beceri olan pasta sanatıyla tanışıyorlar. Bu yetenek günümüzde hâlâ o kadar etkin ki bir dünya gezisine çıksanız Hemşin asıllı bir pastacıyla tanışmak garip kaçmıyor. Şaka değil — İran'dan ABD'ye birçok yerde şu anda bile aktif çalışan Hemşinli pastacılar var. &nbsp;Çayın ilk yuvası: Rusya’ya giden Hemşinliler, pastayla birlikte muhteşem eşlikçisi Rus çayıyla tanışıyor. Bundan etkilenen Hemşinliler, geri dönüş yolculuklarında memleketlerine çay ve demliklerle beraber dönüyor. Türkiye’de hâlâ çay ve çaydanlık kültürü olmadığından Rusçada "demlik" anlamına gelen çaynik, Hemşin ağzına yerleşiyor. Günümüzde çaynik kelimesi yavaşça kaybolmaya yüz tutmuş olsa da yeni nesil, dile sahip çıkma amacıyla tekrar kullanmaya başlıyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/3/2/1649770809746.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.02" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çaynik: Tek katlı, çiçek desenli veya tek renkle kaplı emaye demlik <hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Çeyizlik kupa: Hemşinlilerin çaynik'in yanında getirdikleri bir diğer ürün, Rusya’da Sovyet döneminden kalma emaye kupalar, yani çaşka. Bazı lehçelerde kuşka veya kurşka olarak da adlandırılan kupaları günümüzde görmek neredeyse mümkün değil. Sadece evlerde gümüşlükleri süsleyen antika olarak veya Hemşin’de önemli misafirlere ikramda kullanılıyorlar. Hatta yaklaşık yüz yıl öncesine kadar çeyizlere konulduğu biliniyor.&nbsp;Çaynik'ler ve çaşka'lar, zamanla köylerden yaylalara taşınıyor. Hemşinlilerde çay kültürü sadece Rus çayından ibaret kalmıyor; kokularıyla cezbeden mor kekik (yayla çayı) ve ıhlamur da emaye demlikleri şenlendiriyor. Hayvancılıkla uğraşan Hemşinliler, çaya süt katıyorlar. Soğuk günlerde de süt ve tereyağı ekliyorlar. Aslında bu alışkanlıkları, dünyadaki birçok çay kültürüyle harmanlandığını gösteriyor.Tibet çayı, bu durumun öncülerinden biri. Tibet'te "Tibetliler çayla karnını doyurur," sözü de oldukça yaygın. Küçükken yaylaya çıktığım zaman, taze sağılmış sütün kuzine üstünde kaynatılıp paşa çayıma doldurulması ve soğuktan korumak için katılan taze tereyağının tadını hâlâ hiçbir şeye değişmem.<img src="https://images.aposto.com/2022/3/2/1649770378376.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çaşka<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">5 çayı değil, ikindi çayı</h2>Karadeniz'de çalışmalar, sabahın ayazında başlıyor. Eski dönemlerde kahvaltı az yapılıyor; ikindi zamanına kadar işler toparlanıyor ve mola verip bir şeyler yemek için vakit ayırıyorlar. Çay kültürüyle tanışanlar, ikindi çay kültürünü oluşturmakta gecikmiyorlar. Soba üstünde demlenen çayın yanında sini üzerinde köy ekmeği tereyağı, köy peyniri, lor peyniri ve reçel eşlik ediyor.Hâlâ Hemşin köylerinde ikindi çayı popülerliğini sürdürüyor. Çay etrafında elini boş tutmayıp bir el işine dadanan görmek de mümkün, köyde yaşananların masaya yatırılması da. Her zaman bol kahkaha, dertleşme ve muhabbet olduğu kesin.Yaylada semaver, köyde çaynik!<img src="https://images.aposto.com/2022/3/2/1649770437845.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.75" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1830 yapımı pirinç el dövmesi semaver Fotoğraf: Yuchi Pirim<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Hemşin, yaylacılık kültürünü yoğunla yaşayan bir yöre. Günümüzde bunun neredeyse yok olduğunu ve yerini turizme bıraktığını söylemek mümkün. Rusya’dan dönen Hemşililer, 1850 yıllarında semaverle tanışıyorlar. Semaverin daha çok çay haznesi olduğu için semavere daha sıcak bakmaya başlıyorlar ve semaver yaylacılık kültürüne dâhil oluyor.Gündüzleri yapılan tarla işlerinden sonra ateş başına geçiliyor. Bütün aile bir araya toplanıp semaver sohbetleri yapıyorlar. Çayın yanında eski efsaneleri ve yaşanmış ruhani olaylar anlatılıyor. Bu sohbetlerde cazi (Hemşince "cadı") hikâyeleri baskın — çocukluğumda da bolca yer eden bu hikâyeler aklıma geldikçe hâlâ ürperiyorum.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Treni durduran adam</h2>Hemşinli gurbetçiler, Rusya’ya trenle gidip geliyorlar. Söylentilere göre oradayken o kadar para kazanıyorlarmış ki çuvallarla taşınıyorlarmış. Tabii Lenin’den sonra o kadar para hepsi çöp olmuş. Aralarındaki şanslılar, kazancı altın olarak getirenler.Günlerden bir gün, Rusya’dan geri gelen ve burada çok güçlü bir aile olarak bilinen Tarakçılar’ın atası Mustafa Efendi, tren yolcuğu yaparken çay içmek için istasyona geçiyor. Masasına bir semaver çay istiyor ve içmeye başlıyor. Bu esnada trenin harekete geçmesi için anons veriliyor ve çayını orada bitirmek isteyen Mustafa Efendi, görevliye bir tomar para vererek "Ostanis'na pyat' minut, moy chay yeshche ne konchilsya!" ("Beş dakika daha bekletin, daha çayım bitmedi!") diyerek görevliyi kızgın şekilde uyarıyor.&nbsp;Mustafa Efendi akabinde sakin şekilde çayını bitirdikten sonra trene geri dönüyor. Bu hikâye, Hemşinlilerin çaya düşkünlüğünün tren durdurtacak kadar kuvvetli olduğunu gösteriyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/3/2/1649770464482.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Semaver ve kel simit Fotoğraf: Shinook<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Rize'de çayla en sık eşleştirilenin kel simit olduğunu söylemek pek de yanlış olmaz. Hemşin gurbetçilerinin yanında getirdikleri bublik&nbsp;— semaver üstüne asılan küçük halkalardan oluşan bir simit türü — bugün Rize’nin Pazar ilçesinin en popüler fırın ürünlerinden biri ve çayın yanında verilen öncü yiyecek.&nbsp;Pekmez suyunda bekletildikten sonra fırınlanma işlemi geçiren bublik, Rusya'da yapılma şekline göre burada daha geniş bir halkaya sahip fakat yine çayın yanında vazgeçilmez lezzetlerden biri. Rusya'daki kültürden bizim hayatımıza geçen simit, bugün Pazar Simidi adıyla coğrafi işarete sahip.Çay dünyası, binlerce hikâye ve efsanelerden oluşuyor. Çay, sadece bir içecek değil — dinî ritüellerden siyasete, muhabbetten küslüğe birçok hikâye barındırıyor. Dolayısıyla aslında bizler çay değil, bir kültür demliyoruz. Yolunuz Hemşin’e düşerse çayı yudumlarken konaklarda geçen 200 yıllık çay muhabbetlerini hayal etmenizi öneriyorum.

Çay tarihi ile ilgili hikayeler