İsveçli tarihçi Kenne Fant'in yazdığı biyografiye göre, dinamiti icat ettiğinde bunun iyiliğe hizmet edeceğini; bu yıkıcı gücün savaşların patlak vermesinin önünde barikat görevi göreceğini düşünen Alfred Nobel, varlığının büyük bir kısmının her yıl fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış alanlarında ödüller verilmesi için kullanılmasını vasiyet etmişti.&nbsp;Gelgelelim, Fant'in anlatılarını hiçbir kaynağa dayandırmamış olmasına ek olarak, Alfred Nobel'ın Nobel Ödülleri için 20 yıllık arkadaşı Bertha von Suttner’dan ilham aldığını gösteren işaretler bulunuyor.&nbsp;Nobel, Bertha'nın teşvikiyle katıldığı bir barış kongresinden sonra Nobel Ödülleri fikrini oluşturmaya başlamış gibi gözüküyor. Bertha’ya yazdığı bir mektupta "Barış Kongresi'nin çalışmalarını bir adım da olsa ileriye taşımaya yardımcı olabilirsem çok mutlu olurum" ifadelerine yer veren Nobel, 1893’de gönderdiği bir mektupta ise "barışın teşviki için verilecek büyük bir ödül" fikrinden bahsediyor.Nobel Ödülleri, 1901'den bu yana 122 yıldır sahiplerini buluyor. Edebiyat, fizik, kimya, tıp, ekonomi ve barış dallarında dağıtılan ödüller ile her yıl insanlığa katkı sağlayan araştırma, eser ve icatlar kutlanıyor ve kazananlar, 11 milyon kron (yaklaşık 1 milyon dolar) ile ödüllendiriliyor.Dün açıklanan son isim ile Nobel Ödülleri'nde bu yıl da sona gelindi. Peki, bu yıl kazananları kimler oldu, hangi çalışmalar ödüle layık görüldü?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tıp Ödülü: Katalin Kariko ve Drew Weissman</h2><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877154077.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.28" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2023 yılının Fizyoloji ya da Tıp Ödülü kazananları, Covid-19 ile mücadelede milyonlarca insanın hayatını kurtaran mRNA aşılarına giden yolu açan çalışmaları nedeniyle moleküler biyolog olan Katalin Kariko ve immünolog olan Drew Weissman oldu.&nbsp;Pennsylvania Üniversitesi'nde bir fotokopi makinesinde tesadüfen karşılaşmaları üstüne mRNA'nın nasıl etkili ilaçlar veya aşılar üretebileceğini keşfetmek için çalışmalarını birleştirebileceklerini fark eden ikili, 1990'ların sonunda başladıkları araştırmanın bulgularını 2005 yılında yayımladı. Ödülü veren Karolinska Enstitüsü'ne göre bu araştırma, Pfizer ve Moderna tarafından Covid-19 aşılarının geliştirilmesini sağladı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Fizik Ödülü: Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L'Huillier</h2><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877239643.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.29" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu yılın Nobel Fizik Ödülü kazananları, “zamanın en küçük birimi (yani saniyenin bir kentilyonda biri) olan attosaniye ışık darbeleri üreten deneysel yöntemler” keşfeden ABD'li fizikçi Pierre Agostini, Macar fizikçi Ferenc Krausz ve Fransız fizikçi Anne L'Huillier oldu. Saniyenin milyarda birinin milyarda biri olarak ölçülebilecek kadar kısa ışık darbelerinin üretilmesinin mümkün kılan çalışmanın, elektronların (tüm atomlarda bulunan negatif yüklü atom altı parçacıklar) dünyasına giden kapıyı aralayabileceği belirtildi.Ödülü Agostini, Krausz ve L'Huillier'in kazanmasının nedenlerinden birinin, çalışmanın yepyeni çalışma alanları açması olduğu değerlendiriliyor. Buna göre, "daha önce hiç keşfedilemeyen olay ve zaman ölçeklerine" bakmamızı sağlayan çalışmanın, elektron davranışını anlamaya yardımcı olmanın yanında erken evre kanser teşhisi, yeni ilaçların keşfi, süper iletkenler ve ışıktan enerji elde etmek (fotovoltaik) için yürütülen çalışmalara katkı sağlayacağı ifade ediliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kimya Ödülü: Louis E. Brus, Alexei I. Ekimov ve Moungi Gabriel Bawendi</h2><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877327016.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.20" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Nobel Kimya Ödülü, yalnızca birkaç nanometre boyutundaki yarı iletken parçacıklar olan kuantum noktalarını geliştiren Louis E. Brus ve Alexei I. Ekimov ile bu parçacıkların üretimini kökten değiştiren Moungi Gabriel Bawendi'ye verildi. Bu parçacıklarının yaratılabileceğine ve pratik kullanıma sunulabileceğini inananların sayısı daha önce oldukça azdı; ancak Brus, Ekimov ve Bawendi, suyun akışını tersine çevirdi.Günümüzde kuantum noktaları artık kitlesel olarak üretiliyor, ışığın daha verimli olmasını sağlayarak elektronik cihazlarda daha hassas renkler üretilmesini sağlıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Edebiyat Ödülü: Jon Fosse</h2> <h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877343473.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.20" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h2> Norveçli yazar Jon Fosse, "söylenemez olana ses veren yenilikçi oyunları ve düzyazıları için" bu yılın Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülen ismi oldu. 40'a yakın oyuna ek olarak romanlar, kısa öyküler, çocuk kitapları, denemeler ve şiirler kaleme alan; eserleri yaklaşık 50 dile çevrilen Fosse'nin dilsel ve coğrafi bağlarını Samuel Beckett, Thomas Bernhard ve Georg Trakl gibi yazarların öncülük ettiği modernist tekniklerle birleştirdiği ifade edildi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Barış Ödülü: Narges Mohammadi</h2> <h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877375242.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.19" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h2> Bu yılın Nobel Barış Ödülü, İran'daki kadın hakları hareketine destek olarak, hapiste olan İranlı aktivist Narges Mohammadi'ye verildi. 51 yaşındaki Mohammadi, uzun süredir İranlı kadınlara yönelik baskılara karşı verdiği mücadele ile tanınıyor.Ödülün sahibini İran'daki kadın hareketiyle özdeşleşen&nbsp;"Kadın, yaşam, özgürlük" sloganı eşliğinde açıklayan Norveç Nobel Komitesi Başkanı Berit Reiss-Andersen, "Ödülün etkisi Nobel komitesinin karar vereceği bir konu değil. Bunun, bu hareketin uygun bulduğu biçimde çalışmalarını sürdürmesi için bir teşvik olmasını umuyoruz." ifadelerini kullanırken ABD Başkanı Joe Biden da ödünün "insan hakları ve temel insan onuru için mücadele eden her yerdeki insanlar için bir ilham kaynağı" olduğunu söyledi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ekonomi Ödülü: Claudia Goldin</h2> <h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877398657.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.20" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h2> Nobel Ekonomi Ödülü'nin sahibi, kadın ve erkekler arasındaki ücret eşitsizliğine yönelik çalışması nedeniyle ABD'li ekonomi tarihçisi Claudia Goldin oldu. Kadınların kazançları ve işgücü piyasasına katılımlarına ilişkin ilk kapsamlı açıklamayı yaptığı belirtilen Goldin'in araştırmasının, değişimin nedenlerinin yanı sıra cinsiyet uçurumunun ana kaynaklarını ortaya koyduğu ifade edildi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">1990'da yayımlanan "Cinsiyet Uçurumunu Anlamak: Amerikalı Kadınların Ekonomik Tarihi" isimli kitabında ücret eşitsizliğinin kökenlerini detaylıca inceleyen Goldin, Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanan üçüncü kadın oldu.</li></ul>

Aposto Gündem

2023 yılında kimler, ne için ödüllendirildi?

Nobel Ödülleri sahiplerini buldu

Nobel Ödülleri'nin 121 yıllık tarihi nasıl başladı? Bu yıl Nobel Ödülleri'ni kimler kazandı?

Kısa tarihi ve bu yılın kazananlarıyla 2022 Nobel Ödülleri

İsveç doğumlu bilim insanı Alfred Nobel'in vasiyetiyle beş kategoride verilmeye başlanan Nobel Ödülleri ilk kez 1901'de sahiplerini buldu. 1968'de altıncı bir kategori olarak ekonomi bilimi eklendi. Bu yıl Covid-19 önlemleri sebebiyle çok daha küçük törenlerle duyurulan Nobel Ödülleri'nin madalya sahiplerini ve ödüllü çalışmalarını kuş bakışı inceliyoruz.Tıp: Bu yılki ödülün sahipleri hepatit C virüsünü keşfeden Harvey J. Alter, Michael Houghton ve Charles M. Rice oldu. Komite açıklamasında, üçlünün "kan testlerinin, yeni ilaç üretimlerinin yolunu açtığını ve milyonlarca kişinin hayatını kurtardığını" belirtti.<ul><li>Bir adım geriden: Nobel Komitesi hepatit C (HCV) virüsünün "tarihte ilk kez iyileştirebildiğinin" altını çiziyor. Aşısı bulunmayan virüsün dünyada 71 milyon insanda bulunduğu belirtiliyor. Karaciğer kanserinin en önemli sebeplerinden biri olan virüs sebebiyle 2016'da yaklaşık 400 bin kişi yaşama veda etti.&nbsp; &nbsp;</li></ul>Fizik: Bu yılki ödülün sahibi "özellikle kara delikler üzerine yaptıkları çalışmalarla <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODRhZWI0MzFmM2VjMDAwNzU0ZTkzNiZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVmMzhmYTQ3MTU2MTYwMDA2ZDNhNDlmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5ueXRpbWVzLmNvbSUyNTJGMjAyMCUyNTJGMTAlMjUyRjA2JTI1MkZzY2llbmNlJTI1MkZub2JlbC1wcml6ZS1waHlzaWNzLmh0bWw="">evrenin anlaşılmasını kolaylaştıran"</a> Roger Penrose, Reinhard Genzel ve Andrea Ghez oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Ödülün yarısı "kara deliklerin nasıl oluştuğunu gösteren" Penrose'a diğer yarısı da "Samanyolu'nun merkezinde süper kütleli bir obje keşfeden" Genzel ve Ghez'e ait. Dr. Ghez Nobel Fizik Ödülü'nü kazanan dördüncü kadın.</li></ul><figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-10-12T17:21:50.837Z.jpeg" alt="Kara delikler"><figcaption>Chandra X-Ray Gözlemevi'nden bir kare. Astrofizikçiler buranın Samanyolu'nun merkezinde süper kütleli bir kara deliğe ev sahipliği yaptığını düşünüyor. Fotoğraf: NASA</figcaption></figure>Kimya: Bu yılki ödül, gen düzenleme teknolojisi CRISPR-Cas9'u geliştiren Emmanuelle Charpentier ve Jennifer A. Doudna'nın oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Bazı bakteriyel türlerin antiviral bir mekanizma olarak kullandığı gen tekrarları olan CRISPR'ın (Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats of genetic information), yaklaşık 10 yıl önce insanlarda istenilen "belirli genlerin" düzenlenmesinde kullanılabileceği keşfedildi. En özet hâliyle CRISPR-Cas9 noktasal genetik düzenlemeler için 21'inci yüzyılın en büyük icatlarından biri olarak kabul ediliyor. &nbsp;</li></ul>Edebiyat: Bu yılki ödül "bireysel varoluşu evrensel kılan yanlışlanamaz şiirsel sesi" ile ABD doğumlu Louise Glück'ün oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Faithful and Virtuous Night, Pulitzer ödüllü The Wild Iris ve dahiyane bir eser olarak gösterilen şiir koleksiyonu Averno komitenin işaret ettiği en önemli eserlerden bazıları. &nbsp;</li></ul>Barış: Bu yılki ödülü "küresel bir salgının ortasındaki dünyadaki açlıkla mücadele eden" Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı'nın oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Salgına karşı alınan önlemlerle dünyadaki arz zincirinin ciddi şekilde etkilendiği ve açlık oranlarının arttığı son aylarda mercekte olan önemli konulardan biri. &nbsp;</li></ul>Ekonomi: Bu yılki ödül "<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODRhZWI0MzFmM2VjMDAwNzU0ZTkzNiZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVmMzhmYTQ3MTU2MTYwMDA2ZDNhNDlmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5ueXRpbWVzLmNvbSUyNTJGMjAyMCUyNTJGMTAlMjUyRjEyJTI1MkZidXNpbmVzcyUyNTJGbm9iZWwtZWNvbm9taWNzLXBhdWwtbWlsZ3JvbS1yb2JlcnQtd2lsc29uLmh0bWw="">açık artırma teorisinin geliştirilmesine</a> ve yeni açık artırma biçimleri bulunmasına katkı sağlayan" Paul R. Milgrom ve Robert B. Wilson'a verildi.<ul><li>Bir adım geriden: Açık artırma teorisi güncel hayatta özellikle özelleşen sektörlerdeki şirket ve lisans ihalelerinde karşımıza çıkıyor.</li></ul>

Alfred Nobel ile ilgili hikayeler