1901'den bu yana verilen Nobel Ödülleri, 122. yılında da sahiplerini buldu. Edebiyat, fizik, kimya, tıp, ekonomi ve barış dallarında dağıtılan ödüller ile her yıl insanlığa katkı sağlayan araştırma, eser ve icatlar ödüllendiriliyor ve kazananlar, 11 milyon kron (yaklaşık 1 milyon dolar) ile ödüllendiriliyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Fizik, kimya, fizyoloji veya tıp, edebiyat ve iktisat bilimleri alanındaki Nobel ödülleri İsveç'in Stockholm kentinde veriliyor. Nobel Barış Ödülü'nü kazanan kişi ise Norveç parlamentosu tarafından atanan beş üyeden oluşan bir komite tarafından Norveç'te seçiliyor ve ödül Oslo'da veriliyor.</li></ul>Peki bu yıl kazananları kimler oldu, hangi çalışmalar ödüle layık görüldü?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü: Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi</h2><img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1760432172552.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.54" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2025 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü, "periferik bağışıklık toleransı" üzerine yaptıkları çalışmalarla bağışıklık sisteminin gizemlerinden birini çözen Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi.Bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engelleyen “periferik bağışıklık toleransı” mekanizmasının keşfedilmesi yeni bir araştırma temeli oluşturdu ve şimdiden klinik uygulamada test edilen tedavilerin geliştirilmesine yol açtı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Editörün önerisi:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/nobel-tip-odulu-uc-immunologa-verildi-periferik-bagisiklik" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Nobel Tıp Ödülü üç immünoloğa verildi: Periferik bağışıklık toleransı nedir ve neden önemli?&nbsp;</a>| Ayça Can, Quando</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Fizik Ödülü:&nbsp;John Clarke, Michel H. Devoret ve John M. Martinis</h2><img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1760432386656.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.86" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2025 Nobel Fizik Ödülü, atom altı âlemi yöneten fizik yasası olan kuantum mekaniğinin iki özelliğinin, çıplak gözle görülebilecek kadar büyük bir sistemde gözlemlenebileceğini gösterdikleri için John Clarke, Michel H. Devoret ve John M. Martinis'e verildi.Uzmanlara göre bu deneyler, hem teorik fiziğe hem de geleceğin teknolojilerine yön veren bir dönüm noktası. Süper iletken devreler, bugün “yapay atomlar” olarak adlandırılan sistemlerin temelini oluşturuyor. Bu tür sistemler, kuantum bilgisayarların geliştirilmesinde bilgi birimlerini (bitleri) tanımlamak için de kullanılıyor.Editörün önerisi:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/nobel-fizik-odulu-40-yillik-bu-kesif-kuantum-bilgisayarlarin" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Nobel Fizik Ödülü: 40 yıllık bu keşif, kuantum bilgisayarların yolunu nasıl açtı?</a> | Ümit Alan, Quando<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kimya Ödülü: Susumu Kitagawa, Richard Robson ve Omar M. Yaghi</h2><img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1760432716816.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2025 Nobel Kimya Ödülü, "metal-organik çerçevelerin geliştirilmesi"ne ilişkin çalışmalarından dolayı Japon Susumu Kitagawa, Avustralyalı Richard Robson ve ABD'li Omar M. Yaghi'ye verildi.<article data-scroll-anchor="true" data-testid="conversation-turn-2" data-turn="assistant" data-turn-id="f3b53e86-3975-49ad-89d9-b5b22f047493" dir="auto" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;" tabindex="-1"><div fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;" tabindex="-1"><div data-message-author-role="assistant" data-message-id="9fdc6409-146e-4825-9639-dfe49f5522dc" data-message-model-slug="gpt-5" dir="auto" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ödülü kazanan bilim insanlarının, moleküllerin serbestçe girip çıkabildiği geniş boşluklara sahip yeni bir moleküler yapı (metal-organik iskeletler) geliştirdikleri açıklandı. Araştırmacılar bu yapıları, çöl havasından su elde etmek, sudaki kirleticileri arındırmak, karbondioksiti yakalamak ve hidrojen depolamak gibi farklı amaçlarla kullandı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Edebiyat Ödülü: László Krasznahorkai</h2><img data-fr-image-pasted="true" src="https://hirnavigator.hu/illusztracio/9305200-krasznahorkai-laszlo-kapja-az-irodalmi-nobel-dijat.jpg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2025 Nobel Edebiyat Ödülü, “kıyametvari bir dehşetin ortasında bile sanatın gücünü yeniden teyit eden, etkileyici ve vizyoner bir külliyat” ortaya koyduğu için Macar yazar László Krasznahorkai’ye verildi.1970’ler Macaristan’ının ağır ve rutubetli atmosferinde yazdığı romanı Sátántangó&nbsp;(Şeytan Tangosu)&nbsp;ile büyük bir çıkış yapan yazar, sinemacı Béla Tarr ile kurduğu işbirliğiyle sanat dünyasında apokaliptik anlatının öne çıkan isimlerinden biri oldu.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Editörün önerisi:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/kiyametin-icinde-sanat-nobel-edebiyat-odulunun-yeni-sahibi" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kıyametin içinde sanat: Nobel Edebiyat Ödülü'nün yeni sahibi László Krasznahorkai</a><a href="https://aposto.com/s/nobel-tip-odulu-uc-immunologa-verildi-periferik-bagisiklik" rel="noopener noreferrer" target="_blank" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a>| Ömer Şentürk, Duende</li></ul></div><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ekonomi Ödülü: Joel Mokyr, Philippe Aghion ve Peter Howitt</h2><img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1760433382334.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.54" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2025 yılı Nobel Ekonomi Ödülü’nü Joel Mokyr, Philippe Aghion ve Peter Howitt&nbsp;kazandı. İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi; Mokyr, Aghion, Howitt’in inovasyon odaklı iktisadi büyümeyi ve son iki yüzyılda dünya ekonomisinin nasıl sürekli büyüme durumuna geçtiğini açıkladıkları için ödüle layık görüldüğü ifade edildi.Ödül duyurusunda son iki yüzyılda, dünyanın ilk kez kesintisiz ve sürekli bir ekonomik büyüme&nbsp;deneyimlediği, bu sayede milyarlarca insanın yoksulluktan kurtulduğu ve refah düzeyinin benzeri görülmemiş ölçüde artığı, ödül sahiplerinin de çalışmaları ile bu dinamizmin sebeplerini açıkladığı ifade edildi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Editörün önerisi:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/nobel-ekonomi-odulu-mokyr-aghion-ve-howitte-inovasyon-odakli" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Nobel Ekonomi Ödülü Mokyr, Aghion ve Howitt'e: İnovasyon odaklı büyümenin temelleri</a><a href="https://aposto.com/s/nobel-tip-odulu-uc-immunologa-verildi-periferik-bagisiklik" rel="noopener noreferrer" target="_blank" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a>| Emircan Yaman, EXANTE</li></ul></div></article><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Barış Ödülü: Maria Corina Machado</h2><img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1760433616954.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2025 yılı Nobel Barış Ödülü, Latin Amerika'da son zamanlarda&nbsp;cesaretin&nbsp;en "olağanüstü örneklerinden" birini gösterdiği gerekçesiyle, geçen yılki seçimlere girmesine izin verilmeyen Venezuelalı muhalif lider Maria Corina Machado'ya verildi.Norveç Nobel Komitesi, Machado'yu "demokratik değerlerin cesur savaşçısı" olarak niteledi ve ülkesindeki sosyalist yönetim tarafından sürekli baskılara ve yıldırma girişimlerine maruz kaldığını belirtti. Machado ise ödülünü "mücadelelerine verdiği destek" sebebiyle ABD Başkanı Donald Trump'a ithaf etti.Beyaz Saray'dan karar sonrası yapılan açıklamada ise Nobel Komitesi "barıştan çok siyaseti ön planda tutmakla" eleştirildi.

Aposto Gündem

"Uluslar arasındaki kardeşliği ilerletmek, daimi orduların kaldırılması veya azaltılması, barış kongrelerinin kurulması ve desteklenmesi için en fazlasını veya en iyisini yapan" kişilere verilen 2025 Nobel Ödülleri, sahiplerini buldu. Bu yılın ödül sahipleri ve gerekçeleri...

2025 Nobel Ödülleri: Kim, neden kazandı?

Bilim dünyasının her yıl sonuçlarını heyecanla beklediği Nobel Ödülleri, Fizyoloji veya Tıp ödülüyle başladı. 2025 Nobel Tıp Ödülü, "periferik bağışıklık toleransı" üzerine yaptıkları çalışmalarla bağışıklık sisteminin gizemlerinden birini çözen Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi.Bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engelleyen “periferik bağışıklık toleransı” mekanizması, keşfiyle yeni bir araştırma temeli oluşturdu ve şimdiden klinik uygulamada test edilen tedavilerin geliştirilmesine yol açtı.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki bu keşif nedir?</h2>İşe bağışıklık mekanizmasını anlayarak başlamak gerekir. Bağışıklık sisteminin hastalıklardan koruyan ve vücuda yabancı patojen, yani hastalık yapıcı mikroorganizmalarla savaşan bir sistem olduğu birçok kişi tarafından biliniyor. Fakat bağışıklık sistemi, sadece dışarıdan gelen patojen mikroorganizmalara tepki göstermekle kalmaz; bazen vücut kendini, kendinden koruyacak şekilde de davranır. Buna da “otoimmün tepki” denir.&nbsp;Bağışıklık sistemi, güçlü olması istenilen bir mekanizmadır. Fakat fazla güçlü olması durumunda vücudun kendi hücrelerine saldırması durumu gözlenir. Bu tür istenmeyen saldırıların önlenebilmesi durumunda ise “Treg hücreleri” olarak da bilinen düzenleyici T hücreleri devreye girer.Bağışıklık sisteminin temel oyuncularından biri olan T hücreleri,&nbsp;bizi mikroorganizmalara karşı koruyan beyaz kan hücreleridir. Bunlar iki ana gruba ayrılır: &nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Devriye gezerek tehlikeyi fark eden ve diğer bağışıklık hücrelerini alarma geçiren yardımcı T hücreleri (CD4+),</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Virüs bulaşan ya da tümörleşmiş hücreleri yok eden katil T hücreleri (CD8+)</li></ul>Bu hücreler, gerektiğinde saldırıya geçer ancak saldırının bittiğini anlamaları da gerekir. Aksi takdirde kendi ordumuz, kendi şehrini yakıp yıkabilir. İşte bu noktada devreye düzenleyici T hücreleri girer. Bu özel hücreler, bağışıklık sisteminin freni&nbsp;gibi çalışır ve gereğinden fazla veya yanlış yere yönelmiş bir bağışıklık tepkisini sakinleştirir.Treg hücreleri, bu görevi birkaç farklı mekanizmayla yerine getirir:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">IL-10 ve TGF-β gibi baskılayıcı sitokinler, yani bağışıklık sistemimizde kimyasal haberciler olarak görev yapan proteinler salgılayarak diğer bağışıklık hücrelerini yavaşlatır. &nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Başka T hücrelerinin çoğalması için gerekli molekülleri tüketerek saldırgan hücrelerin büyümesini engeller. &nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğrudan temasla saldırgan hücreleri durdurur.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bazı aşırı aktif hücrelerin ölümünü tetikler.</li></ul>Treg hücreleri yoksa bağışıklık sistemi kontrolden çıkabilir, fazlaysa bu kez bağışıklık sistemi yeterince çalışamaz ve kanser gibi hastalıklar ilerleyebilir. Bu dengeyi anlamak, hem otoimmün hastalıklar hem de kanser tedavisi&nbsp;için önemlidir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nobel’e giden yol</h2>Uzun yıllar boyunca bilim insanları, bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmamasının tek yolunun “merkezî tolerans”&nbsp;olduğunu düşünüyordu. Bu görüşe göre bağışıklık hücreleri timusta olgunlaşırken vücuda zarar verebilecek olanlar eleniyordu. Ancak bu mekanizmanın kusursuz işlemediği fark edildi. Bazı saldırgan hücreler timustan kaçıp vücuda yayılabiliyordu. Demek ki timus dışında ek bir güvenlik sistemi de olmalıydı.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1759823412253.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Shimon Sakaguchi,&nbsp;1995 yılında düzenleyici T hücrelerini keşfetti ve bu hücrelerin bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engellediğini gösterdi. Mary E. Brunkow ve Fred Ramsdell ise 2001 yılında Foxp3 adlı geni buldu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu genin bozukluğu, hem farelerde hem de insanlarda ağır otoimmün hastalıklara yol açıyor. Zira Foxp3 geni, düzenleyici T hücrelerinin gelişimi ve işlevi için gerekli.&nbsp;</li></ul>Sakaguchi, 2003 yılında Foxp3 geninin&nbsp;düzenleyici T hücrelerinin gelişimini yönettiğini ve bu hücrelerin bağışıklık toleransında&nbsp;anahtar rol oynadığını gösterdi. 1995, 2001 ve 2003 yıllarında yapılan bu üç çalışmayla birlikte Sakaguchi, bağışıklık sisteminin “kendisi” ile “yabancıyı” ayırt ederken nasıl denge kurduğunu açıklığa kavuşturdu ve tedavilere giden yolu açtı.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1759823426238.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bu keşif neden önemli?&nbsp;</h2>2025 Nobel Tıp Ödülü sahiplerinin keşifleri, bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza zarar vermesini önleyen “periferik bağışıklık toleransını” anlamamıza yardımcı oluyor. Özellikle düzenleyici T hücrelerinin varlığının ve bu hücrelerin gelişiminde rol oynayan Foxp3 isimli genin keşfi bu noktada önemli bir rol oynuyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu keşifler, otoimmün hastalıkların ve bazı kanserlerin tedavisi için de yeni yollar açıyor.&nbsp;</li></ul>Ayrıca bu çalışmalar, bağışıklık sisteminin neden kendi dokularımıza saldırmadığını açıklayan ana mekanizmayı ortaya koyduğu için de çok önemli kabul ediliyor.&nbsp;2025’te ödül alan keşiflerin özünde iki önemli nokta var: Düzenleyici T hücrelerinin varlığını göstermek ve bu hücreleri yöneten Foxp3 adlı anahtar geni bulmak. Bu keşifler sayesinde bazı otoimmün hastalıkların neden oluştuğu daha iyi anlaşılıyor ve yeni tedavi yollarının önü açılıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neden bunca sene sonra verildi?</h2>Nobel Komitesi, bu çalışmaları yıllar sonra ödüllendirdi çünkü etkilerinin kalıcı, geniş ve klinik olarak dönüştürücü olduğu zaman içinde netleşti. Nobel Ödülleri, genelde kanıtın olgunlaşmasını, alanın yeniden şekillenmesini ve keşiflerin tedavilere yansımasını bekler.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ayrıca ödüller, en fazla üç kişiye verilebildiği için tarihsel katkıların ayrıştırılması ve doğru isimlerin seçimi de zaman alır.&nbsp;</li></ul>Temel bir buluşun gerçekten paradigmayı değiştirip değiştirmediği, başka laboratuvarlar tarafından tekrarlanması ve farklı hastalıklara uygulanmasıyla yıllar içinde anlaşılır. Treg/Foxp3 keşfinin otoimmünite, nakil ve kanser immünoterapilerindeki somut etkileri son 20 yılda birikti.&nbsp;Ek olarak: Nobel, sadece mekanizmayı değil, tıbbı dönüştüren etkileri de ödüllendirir. Treg biyolojisi; IPEX’in anlaşılması, düşük doz IL2 gibi Treg artırıcı stratejiler, hücresel Treg tedavileri ve kanserde Treg’i hedefleyen yaklaşımlarla klinik zemine taşındı. Treg kavramının, genetik temelinin ve bunların bağışıklık toleransındaki merkezî rolünün birbirini nasıl tamamladığının değerlendirilmesi ve üç ismin birlikte onurlandırılması için doğru zamanın gelmesi gerekti.&nbsp;2001-2003’teki temel keşifler; 20 yılın üzerinde bir sürede yapılan geniş deneysel teyit, mekanistik derinleşme ve klinik uygulama biriktirdi. Bu birikim, periferik bağışıklık toleransının tıp pratiğini etkileyen bir paradigma olduğunu tartışmasız hâle getirdi. Nobel’in şimdi verilmesi,&nbsp;bilimin olgunlaşma döngüsünün tamamlandığını ve etkilerin kalıcı hâle geldiğini de ortaya koymuş oldu.&nbsp;

Quando

Bu yılın Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü, Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi. Ödül, üç bilim insanına bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engelleyen “periferik bağışıklık toleransı” mekanizmasını açıklığa kavuşturan çığır açıcı keşiflerinden dolayı takdim edildi. Peki bu keşif neden önemli?

Nobel Tıp Ödülü üç immünoloğa verildi: Periferik bağışıklık toleransı nedir ve neden önemli?

<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yenidoğan çetesi:&nbsp;İstanbul’da "yenidoğan çetesi"ne yönelik soruşturmayı yürüten savcının makamında ölümle tehdit edilmesinin ardından bebek acil hastalarını önceden anlaştıkları özel hastanelerin yenidoğan ünitelerine sevk edip ölümlerine neden oldukları ve haksız kazanç elde ettikleri belirlenen 47 şüpheliden 22'si tutuklandı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Fernas grevi:&nbsp;DEM Partili Sırrı Süreyya Önder'in araya girerek AK Partili Ferhat Nasıroğlu'nu müzakere masasına oturmaya ikna ettiği Fernas Madencilik işçileri, 3. günün sonunda açlık grevine son vererek yönetimle görüşmek üzere 5 işçilik bir heyet ile Soma'ya gitti. İşçiler taleplerini görüşmek üzere yönetimle masaya oturdu. Görüşmeler sürüyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nobel Ödülleri:&nbsp;2024 Nobel Ekonomi Ödülü Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson'a verildi. Acemoğlu, Türkiye'den Nobel Ödülü alan üçüncü isim oldu. Daha önce Nobel Edebiyat Ödülü Orhan Pamuk'a, Nobel Kimya Ödülü Aziz Sancar'a verilmişti.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Merkez Bankaları: TCMB, politika faizini piyasa beklentilerine paralel olarak üst üste 7. toplantıda da %50 seviyesinde sabit bıraktı. Avrupa Merkez Bankası (ECB) piyasa beklentileri doğrultusunda üst üste ikinci, bu yıl da üçüncü kez faiz indirimi kararı alarak mevduat faizini 25 baz puanlık bir indirimle %3,25 seviyesine çekti.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Konut piyasası:&nbsp;Eylül ayında yıllık bazda %37,3 artışla Türkiye genelinde 141 bin olan konut satışları Aralık 2022'den bu yana en yüksek seviyesine çıktı. Konut Fiyat Endeksi, Eylül'de nominal olarak yıllık %27,4 artış yaşarken, reel olarak ise %14,7 geriledi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İsrail-Hamas savaşı: İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Ağustos başında Tahran'da öldürülen İsmail Haniye'nin yerine geçen Hamas'ın yeni lideri Yahya Sinvar'ın Gazze'de öldürüldüğünü duyurdu.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İnternet özgürlüğü:&nbsp;ABD merkezli düşünce kuruluşu Freedom House’un her yıl yayınladığı “İnternette Özgürlükler Raporu”na göre, Türkiye bu yıl da "internetin özgür olmadığı ülkeler" arasında yer aldı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 0px; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Geniş açı:&nbsp;17 sanal özel ağ (VPN) hizmetinin Aralık 2023'te mahkeme kararı olmaksızın engellenerek çevrimiçi medya ortamının daha da daraltıldığı ifade edilen raporda, Türkiye ayrıca internet kullanıcılarının hapsedilebildiği veya öldürülebildiği ülkeler kategorisinde bulunuyor.</li></ul></li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Düzensiz göç:&nbsp;İtalya, insan hakları örgütlerinin tepkisini çeken anlaşma uyarınca, Avrupa'ya gelmeye çalışırken Akdeniz'de yakalanan düzensiz göçmenlerin ilk 16'sını Arnavutluk'ta kurulan sığınmacı merkezine gönderdi. AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, “Birliğin İtalya'dan alacak dersleri olduğunu” söyledi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dünya Savaşı provası: Çin, Tayvan Boğazı ile Tayvan Adası'nın kuzey, güney ve doğu bölgeleri çevresinde kara, hava, deniz ve roket kuvvetlerinden birliklerin katılımıyla müşterek bir askerî tatbikata başladı. Ordu sözcüsü, tatbikatta uçak ve gemilerin "farklı yönlerden Ada'ya yaklaşacağını ve müşterek saldırılar icra edeceğini" bildirdi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nükleer yapay zeka:&nbsp;Microsoft'un ardından Google ve Amazon da yapay zeka veri merkezlerinin muazzam enerji ihtiyacını karşılayabilmek için bir nükleer santral işletmecisiyle işbirliğine gitti.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 0px; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Perspektif:&nbsp;Goldman Sachs'ın raporunda üretken yapay zeka araçlarındaki yükselişle beraber veri merkezlerinin enerji tüketiminin 2030 yılına kadar %160 artarak küresel enerji tüketiminin %3-4 seviyelerine yükselmesinin beklendiği vurgulandı.</li></ul></li></ol>

Bir çırpıda geçen haftanın öne çıkan gelişmeleri.

10 maddede bu hafta

👟 Neyi hatırlıyoruz? Perşembe günü, bu sezon emekliye ayrılacağını açıklayan 22 Grand Slam'li Rafael Nadal'ın kariyeri boyunca imza attığı <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/topragin-krali-nadal-kortlara-veda-ediyor" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başarıları</a>, spor yayınımız Punto'da Mithat Fabian Sözmen yazdı.📗 Ne okuyoruz? Nobel Edebiyat Ödülü'nün sahibi olan <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/han-kangin-hayaletler-ulkesi-ve-karli-ruyalari" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Han Kang'ın edebiyatını</a>. Geçen ay Esra Yalazan'ın Aposto Kitap için kaleme aldığı yazı eşliğinde.🏅 Neyi merak ediyoruz? Nobel Ödülleri'nin bu yılki sahiplerini ve <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/2024-nobel-odullerinde-kazananlar-belli-oldu-oduller-hakkinda" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tarihini</a>.🎷 Ne dinliyoruz? Sezonu açan, merakla beklediğimiz <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/yeni-sezon-yeni-albumler-ne-dinliyoruz-neyi-bekliyoruz" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">albümleri.</a> Müzik ve sinema yayınımız Duende'de Eda Solmaz'ın seçkisiyle.🎥 Ne izliyoruz? “Body horror” türünün yükselen ismi C<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/coralie-fargeat" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oralie Fargeat’nın sinemasını</a>. Müzik ve sinema yayınımız Duende'de Emre Eminoğlu yazdı.

<img src="https://images.aposto.com/2024/9/1/1728309393227.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;&nbsp; Nobel Tıp Ödülü'nü, mikroRNA'nın keşfi ve transkripsiyon sonrası gen düzenlemesindeki rolleri sayesinde Victor Ambros ve Gary Ruvkun kazandı. 2024 Nobel Ödülleri'nin geri kalanı hafta boyunca sahiplerini bulacak.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden: Geçen yılın tıp ödülünü Covid-19 aşılarının arkasındaki mRNA teknolojisi üzerindeki çalışmaları sayesinde Macar-Amerikan biyokimyacı Katalin Kariko ile ABD'li immünolog Drew Weissman kazanmıştı.</li></ul>

Canlı Gündem

İsveçli tarihçi Kenne Fant'in yazdığı biyografiye göre, dinamiti icat ettiğinde bunun iyiliğe hizmet edeceğini; bu yıkıcı gücün savaşların patlak vermesinin önünde barikat görevi göreceğini düşünen Alfred Nobel, varlığının büyük bir kısmının her yıl fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış alanlarında ödüller verilmesi için kullanılmasını vasiyet etmişti.&nbsp;Gelgelelim, Fant'in anlatılarını hiçbir kaynağa dayandırmamış olmasına ek olarak, Alfred Nobel'ın Nobel Ödülleri için 20 yıllık arkadaşı Bertha von Suttner’dan ilham aldığını gösteren işaretler bulunuyor.&nbsp;Nobel, Bertha'nın teşvikiyle katıldığı bir barış kongresinden sonra Nobel Ödülleri fikrini oluşturmaya başlamış gibi gözüküyor. Bertha’ya yazdığı bir mektupta "Barış Kongresi'nin çalışmalarını bir adım da olsa ileriye taşımaya yardımcı olabilirsem çok mutlu olurum" ifadelerine yer veren Nobel, 1893’de gönderdiği bir mektupta ise "barışın teşviki için verilecek büyük bir ödül" fikrinden bahsediyor.Nobel Ödülleri, 1901'den bu yana 122 yıldır sahiplerini buluyor. Edebiyat, fizik, kimya, tıp, ekonomi ve barış dallarında dağıtılan ödüller ile her yıl insanlığa katkı sağlayan araştırma, eser ve icatlar kutlanıyor ve kazananlar, 11 milyon kron (yaklaşık 1 milyon dolar) ile ödüllendiriliyor.Dün açıklanan son isim ile Nobel Ödülleri'nde bu yıl da sona gelindi. Peki, bu yıl kazananları kimler oldu, hangi çalışmalar ödüle layık görüldü?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tıp Ödülü: Katalin Kariko ve Drew Weissman</h2><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877154077.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.28" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">2023 yılının Fizyoloji ya da Tıp Ödülü kazananları, Covid-19 ile mücadelede milyonlarca insanın hayatını kurtaran mRNA aşılarına giden yolu açan çalışmaları nedeniyle moleküler biyolog olan Katalin Kariko ve immünolog olan Drew Weissman oldu.&nbsp;Pennsylvania Üniversitesi'nde bir fotokopi makinesinde tesadüfen karşılaşmaları üstüne mRNA'nın nasıl etkili ilaçlar veya aşılar üretebileceğini keşfetmek için çalışmalarını birleştirebileceklerini fark eden ikili, 1990'ların sonunda başladıkları araştırmanın bulgularını 2005 yılında yayımladı. Ödülü veren Karolinska Enstitüsü'ne göre bu araştırma, Pfizer ve Moderna tarafından Covid-19 aşılarının geliştirilmesini sağladı.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Fizik Ödülü: Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L'Huillier</h2><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877239643.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.29" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu yılın Nobel Fizik Ödülü kazananları, “zamanın en küçük birimi (yani saniyenin bir kentilyonda biri) olan attosaniye ışık darbeleri üreten deneysel yöntemler” keşfeden ABD'li fizikçi Pierre Agostini, Macar fizikçi Ferenc Krausz ve Fransız fizikçi Anne L'Huillier oldu. Saniyenin milyarda birinin milyarda biri olarak ölçülebilecek kadar kısa ışık darbelerinin üretilmesinin mümkün kılan çalışmanın, elektronların (tüm atomlarda bulunan negatif yüklü atom altı parçacıklar) dünyasına giden kapıyı aralayabileceği belirtildi.Ödülü Agostini, Krausz ve L'Huillier'in kazanmasının nedenlerinden birinin, çalışmanın yepyeni çalışma alanları açması olduğu değerlendiriliyor. Buna göre, "daha önce hiç keşfedilemeyen olay ve zaman ölçeklerine" bakmamızı sağlayan çalışmanın, elektron davranışını anlamaya yardımcı olmanın yanında erken evre kanser teşhisi, yeni ilaçların keşfi, süper iletkenler ve ışıktan enerji elde etmek (fotovoltaik) için yürütülen çalışmalara katkı sağlayacağı ifade ediliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kimya Ödülü: Louis E. Brus, Alexei I. Ekimov ve Moungi Gabriel Bawendi</h2><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877327016.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.20" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Nobel Kimya Ödülü, yalnızca birkaç nanometre boyutundaki yarı iletken parçacıklar olan kuantum noktalarını geliştiren Louis E. Brus ve Alexei I. Ekimov ile bu parçacıkların üretimini kökten değiştiren Moungi Gabriel Bawendi'ye verildi. Bu parçacıklarının yaratılabileceğine ve pratik kullanıma sunulabileceğini inananların sayısı daha önce oldukça azdı; ancak Brus, Ekimov ve Bawendi, suyun akışını tersine çevirdi.Günümüzde kuantum noktaları artık kitlesel olarak üretiliyor, ışığın daha verimli olmasını sağlayarak elektronik cihazlarda daha hassas renkler üretilmesini sağlıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Edebiyat Ödülü: Jon Fosse</h2> <h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877343473.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.20" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h2> Norveçli yazar Jon Fosse, "söylenemez olana ses veren yenilikçi oyunları ve düzyazıları için" bu yılın Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülen ismi oldu. 40'a yakın oyuna ek olarak romanlar, kısa öyküler, çocuk kitapları, denemeler ve şiirler kaleme alan; eserleri yaklaşık 50 dile çevrilen Fosse'nin dilsel ve coğrafi bağlarını Samuel Beckett, Thomas Bernhard ve Georg Trakl gibi yazarların öncülük ettiği modernist tekniklerle birleştirdiği ifade edildi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Barış Ödülü: Narges Mohammadi</h2> <h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877375242.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.19" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h2> Bu yılın Nobel Barış Ödülü, İran'daki kadın hakları hareketine destek olarak, hapiste olan İranlı aktivist Narges Mohammadi'ye verildi. 51 yaşındaki Mohammadi, uzun süredir İranlı kadınlara yönelik baskılara karşı verdiği mücadele ile tanınıyor.Ödülün sahibini İran'daki kadın hareketiyle özdeşleşen&nbsp;"Kadın, yaşam, özgürlük" sloganı eşliğinde açıklayan Norveç Nobel Komitesi Başkanı Berit Reiss-Andersen, "Ödülün etkisi Nobel komitesinin karar vereceği bir konu değil. Bunun, bu hareketin uygun bulduğu biçimde çalışmalarını sürdürmesi için bir teşvik olmasını umuyoruz." ifadelerini kullanırken ABD Başkanı Joe Biden da ödünün "insan hakları ve temel insan onuru için mücadele eden her yerdeki insanlar için bir ilham kaynağı" olduğunu söyledi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ekonomi Ödülü: Claudia Goldin</h2> <h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2023/9/1/1696877398657.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.20" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h2> Nobel Ekonomi Ödülü'nin sahibi, kadın ve erkekler arasındaki ücret eşitsizliğine yönelik çalışması nedeniyle ABD'li ekonomi tarihçisi Claudia Goldin oldu. Kadınların kazançları ve işgücü piyasasına katılımlarına ilişkin ilk kapsamlı açıklamayı yaptığı belirtilen Goldin'in araştırmasının, değişimin nedenlerinin yanı sıra cinsiyet uçurumunun ana kaynaklarını ortaya koyduğu ifade edildi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">1990'da yayımlanan "Cinsiyet Uçurumunu Anlamak: Amerikalı Kadınların Ekonomik Tarihi" isimli kitabında ücret eşitsizliğinin kökenlerini detaylıca inceleyen Goldin, Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanan üçüncü kadın oldu.</li></ul>

2023 yılında kimler, ne için ödüllendirildi?

Nobel Ödülleri sahiplerini buldu

Nobel Ödülleri'nin 121 yıllık tarihi nasıl başladı? Bu yıl Nobel Ödülleri'ni kimler kazandı?

Kısa tarihi ve bu yılın kazananlarıyla 2022 Nobel Ödülleri

İsveç doğumlu bilim insanı Alfred Nobel'in vasiyetiyle beş kategoride verilmeye başlanan Nobel Ödülleri ilk kez 1901'de sahiplerini buldu. 1968'de altıncı bir kategori olarak ekonomi bilimi eklendi. Bu yıl Covid-19 önlemleri sebebiyle çok daha küçük törenlerle duyurulan Nobel Ödülleri'nin madalya sahiplerini ve ödüllü çalışmalarını kuş bakışı inceliyoruz.Tıp: Bu yılki ödülün sahipleri hepatit C virüsünü keşfeden Harvey J. Alter, Michael Houghton ve Charles M. Rice oldu. Komite açıklamasında, üçlünün "kan testlerinin, yeni ilaç üretimlerinin yolunu açtığını ve milyonlarca kişinin hayatını kurtardığını" belirtti.<ul><li>Bir adım geriden: Nobel Komitesi hepatit C (HCV) virüsünün "tarihte ilk kez iyileştirebildiğinin" altını çiziyor. Aşısı bulunmayan virüsün dünyada 71 milyon insanda bulunduğu belirtiliyor. Karaciğer kanserinin en önemli sebeplerinden biri olan virüs sebebiyle 2016'da yaklaşık 400 bin kişi yaşama veda etti.&nbsp; &nbsp;</li></ul>Fizik: Bu yılki ödülün sahibi "özellikle kara delikler üzerine yaptıkları çalışmalarla <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODRhZWI0MzFmM2VjMDAwNzU0ZTkzNiZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVmMzhmYTQ3MTU2MTYwMDA2ZDNhNDlmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5ueXRpbWVzLmNvbSUyNTJGMjAyMCUyNTJGMTAlMjUyRjA2JTI1MkZzY2llbmNlJTI1MkZub2JlbC1wcml6ZS1waHlzaWNzLmh0bWw="">evrenin anlaşılmasını kolaylaştıran"</a> Roger Penrose, Reinhard Genzel ve Andrea Ghez oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Ödülün yarısı "kara deliklerin nasıl oluştuğunu gösteren" Penrose'a diğer yarısı da "Samanyolu'nun merkezinde süper kütleli bir obje keşfeden" Genzel ve Ghez'e ait. Dr. Ghez Nobel Fizik Ödülü'nü kazanan dördüncü kadın.</li></ul><figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-10-12T17:21:50.837Z.jpeg" alt="Kara delikler"><figcaption>Chandra X-Ray Gözlemevi'nden bir kare. Astrofizikçiler buranın Samanyolu'nun merkezinde süper kütleli bir kara deliğe ev sahipliği yaptığını düşünüyor. Fotoğraf: NASA</figcaption></figure>Kimya: Bu yılki ödül, gen düzenleme teknolojisi CRISPR-Cas9'u geliştiren Emmanuelle Charpentier ve Jennifer A. Doudna'nın oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Bazı bakteriyel türlerin antiviral bir mekanizma olarak kullandığı gen tekrarları olan CRISPR'ın (Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats of genetic information), yaklaşık 10 yıl önce insanlarda istenilen "belirli genlerin" düzenlenmesinde kullanılabileceği keşfedildi. En özet hâliyle CRISPR-Cas9 noktasal genetik düzenlemeler için 21'inci yüzyılın en büyük icatlarından biri olarak kabul ediliyor. &nbsp;</li></ul>Edebiyat: Bu yılki ödül "bireysel varoluşu evrensel kılan yanlışlanamaz şiirsel sesi" ile ABD doğumlu Louise Glück'ün oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Faithful and Virtuous Night, Pulitzer ödüllü The Wild Iris ve dahiyane bir eser olarak gösterilen şiir koleksiyonu Averno komitenin işaret ettiği en önemli eserlerden bazıları. &nbsp;</li></ul>Barış: Bu yılki ödülü "küresel bir salgının ortasındaki dünyadaki açlıkla mücadele eden" Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı'nın oldu.<ul><li>Bir adım geriden: Salgına karşı alınan önlemlerle dünyadaki arz zincirinin ciddi şekilde etkilendiği ve açlık oranlarının arttığı son aylarda mercekte olan önemli konulardan biri. &nbsp;</li></ul>Ekonomi: Bu yılki ödül "<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmODRhZWI0MzFmM2VjMDAwNzU0ZTkzNiZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVmMzhmYTQ3MTU2MTYwMDA2ZDNhNDlmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5ueXRpbWVzLmNvbSUyNTJGMjAyMCUyNTJGMTAlMjUyRjEyJTI1MkZidXNpbmVzcyUyNTJGbm9iZWwtZWNvbm9taWNzLXBhdWwtbWlsZ3JvbS1yb2JlcnQtd2lsc29uLmh0bWw="">açık artırma teorisinin geliştirilmesine</a> ve yeni açık artırma biçimleri bulunmasına katkı sağlayan" Paul R. Milgrom ve Robert B. Wilson'a verildi.<ul><li>Bir adım geriden: Açık artırma teorisi güncel hayatta özellikle özelleşen sektörlerdeki şirket ve lisans ihalelerinde karşımıza çıkıyor.</li></ul>

Nobel Ödülleri ile ilgili hikayeler