<img src="https://images.aposto.com/2025/9/0/1760858291293.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.52" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h1 fr-original-style="" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kim açıyor bu parantezleri? Kim niye kapatmıyor?</h1>Parantez işareti, "yerleştirmek, koymak" anlamlarındaki Grekçe paréntesis kelimesinden geliyor. İlk şekillerine İtalyan hümanist yazar Coluccio Salutati’nin "De nobilitate legum et medicine" (1399) adlı yazmasında rastlanıyor. Türkçede ise ilk kez Tanzimat döneminde kullanılmaya başlanıyor. Peki içine alınan sözü, cümlenin kuruluşundan ayıran bu işaret nasıl kullanılıyor?Yazı: Suha ÇalkıvikUstamız Ferhan Şensoy’u kaybettiğimiz günlerde ardından en fazla alıntılanan sözleri şunlardı:&nbsp;“Aç parantez, ‘günaydın lan yaşamak’ kapama s*ktiret, açık kalsın parantez.” &nbsp;Türkçede parantezi en etkin kullanan yazarların başında gelen&nbsp;Oğuz Atay ise&nbsp;Tehlikeli Oyunlar romanında şöyle seslenir:<blockquote fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; color: rgb(94, 53, 177); box-sizing: border-box;">“Parantez içine yazılır albayım 'hava kararmaktadır' diye. Aynı parantezin içinde Hikmet de soldan girer albayım. Parantezin içine italik yazılır albayım. Uzatma Hikmet, denir ona gerçek hayatta. Oyunda ise denmez. Oyunda, tiyatronun kurallarına uygun olan güzel sözler söylenir. Bütün tanımlar parantez içinde verilir. Kimse o sözleri söylemez sahnede.”</blockquote>Prof. Dr. Faysal Okan Atasoy’un “Noktalama İşaretlerinin Tarihi” adlı makalesine göre, parantez işaretinin yerleştirmek, koymak anlamlarındaki Grekçe&nbsp;paréntesis kelimesinden geldiğini ve Batı’da&nbsp;parenthesis&nbsp;diye adlandırıldığını görüyoruz. Yay içine alınan söz, içinde yer aldığı cümlenin kuruluşuna girmez. Bu yüzden sözün etrafına yay, köşeli yay, kısa çizgi veya virgül konur; söz asıl metinden ayırılır. Dil bilimci Malcolm Parkes, yay işaretinin 14. yüzyılın sonlarında geliştiğini ve anlatının akışı sırasında araya sokulan meseleyi, konuyu, sözü asıl cümleden ayırmak için kullanıldığını ileri sürmüştür.Parkes, işaretin ilk şekillerine İtalyan hümanist yazar Coluccio Salutati’nin (1331-1406) De nobilitate legum et medicine&nbsp;(1399) adlı yazmasında rastlandığını belirtmiştir. Bu ilk şekillerin çift hâlinde kullanılışına ise Cicero’nun Epistolae ad familiares&nbsp;adlı eserinin 1428‘de yapılan kopyasında rastlanır. Bu işaretler daha sonra virgulae convexae&nbsp;adı verilen işaretle yer değiştirmiştir.&nbsp; <p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#ffe144" color="#090909" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#ffe144 !important;color:#090909 !important" href="https://aposto.com/s/kim-aciyor-bu-parantezleri-kim-niye-kapatmiyor?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(255, 225, 68) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">YAZININ DEVAMI</a>

Aposto Gündem

Parantez işareti, "yerleştirmek, koymak" anlamlarındaki Grekçe paréntesis kelimesinden geliyor. İlk şekillerine İtalyan hümanist yazar Coluccio Salutati’nin "De nobilitate legum et medicine" (1399) adlı yazmasında rastlanıyor. Türkçede ise ilk kez Tanzimat döneminde kullanılmaya başlanıyor. Peki içine alınan sözü, cümlenin kuruluşundan ayıran bu işaret nasıl kullanılıyor?

Kim açıyor bu parantezleri? Kim niye kapatmıyor?

Bir romanın tiyatroya uyarlanması her zaman doğru bir tercih mi? Sahnedeki dünyanın okurun kendi hayal dünyasında kurduğu dünyayla örtüşmemesi nasıl bir his yaratır? Kafamda bu soru işaretleriyle 12 Ocak’ta Uniq İstanbul’un yolunu tuttum. Can Yayınları’ndan İkiz, İletişim Yayınları’ndan Öteki ismiyle Türkçeleştirilen Dostoyevski’nin novellasını, “Öteki” adıyla sahneye uyarlayan, Kurak Günler filmiyle 59. Antalya Altın Portakal Festivali’nde 9 ödülün sahibi olan yönetmen/yazar Emin Alper’in oyununu izlemeye gidiyorum.Aslında Dostoyevski’nin eserleri daha önce de farklı tiyatro toplulukları tarafından sahneye konulmuştu. Yeraltından Notlar, Budala, Suç ve Ceza, Uysal Kadın, İnsancıklar bunlardan bazıları. Öteki’yi ise ilk kez sahnede izleyeceğiz.Öteki’nin yolculuğu, tiyatro yapımcısı Nisan Ceren’in, yönetmen Emin Alper’le biraraya gelmesiyle başlıyor. Birkaç metin değerlendirildikten sonra Öteki’de karar kılıyorlar. Metnin özgür bir uyarlamaya uygun olması da kararlarında etkili oluyor. İki aylık bir hazırlık sürecinden sonra ise oyun 12 Ocak’ta prömiyer yapıyor. Anlaşılması pek de kolay olmayan bir metin tercih edilmiş, ama yerele ve güncele uyarlanmasıyla bu mesafeyi kapatmayı başarmışlar. Ayrıca Dostoyevski gibi karanlık bir yazardan bu kadar güldürücü öğe çıkartabilmek de oyunun ayrı bir başarısı olmuş. Tabii bu, yazarın eserlerine sinmiş sivri ve alaycı dilin günümüze uyum sağlaması olarak da okunabilir. Oyun, temel çatışmasını, alter-egomuzla mücadelemiz üzerine kuruyor. Size fiziksel olarak benzeyen, ancak karakter bakımından taban tabana zıttınız olan, üstelik de nefret ettiğiniz özellikler taşıyan biriyle aynı işyerinde çalışmaya başlarsanız neler olur? Hele ki sizin hayallerinizi bir bir gerçekleştirmeye başlayan o olursa nasıl tepki verirsiniz?&nbsp;Bütün bu soruları, kara komedi tarzıyla ele alan oyunun kadrosunda Erdem Şenocak, Cem Yiğit Üzümoğlu, Derya Karadaş ve Gökhan Yıkılkan var. Tehlikeli Oyunlar’daki muazzam oyunculuğuyla hatırladığımız Erdem Şenocak, yine müthiş bir performansa imza atıyor. Craft’ın sahneye koyduğu Kalp oyunuyla radarımıza giren, daha sonra Evlat ve Sırça oyunlarıyla da hafızamızda yer edinen Cem Yiğit Üzümoğlu’nu ise onun “şeytan ikizi” olarak izliyoruz. “İş arkadaşı” rolünde Gökhan Yıkılkan ve Hayriye rolünde televizyon ekranlarından tanıdığımız Derya Karadaş da rollerinin hakkını veriyorlar.Kitabın baş kahramanı Jakov Petroviç Golyadkin, bir memur; daha doğrusu işinde terfi bekleyen bir memur. İstediği terfi başkasına verildiği gibi, bir de kendisiyle aynı pozisyona gelen kişinin fiziksel olarak kendisine tıpatıp benzediğini görüyor. Neredeyse ikizi gibi... Bu karşılaşma sonrası kurdukları arkadaşlık, “ikizinin” onun hayatını ele geçirmeye başlamasıyla bir düşmanlığa dönüşüyor.&nbsp;Yönetmen Emin Alper, oyunda 1846’da yazılan Golyadkin karakterini yerelleştirip bugüne taşıyarak “Burak Çıplak” adını veriyor. Onu beyaz yakalı bir banka çalışanı olarak tasvir ediyor. Alper, Milliyet Sanat’a verdiği röportajda karakteri şöyle anlatmış: “Romanın orijinalinde Dostoyevski’nin ve 19. yüzyıl romanlarının pek çoğunda olduğu gibi yükselme arzuları, hırsları aristokrasi tarafından ketlenmiş bir küçük memurun mücadelesi ve trajedisi anlatılıyor. Ben onu büyük ölçüde beyaz yaka dünyasına transfer etmeye çalıştım.”&nbsp;Büyük plazaların büyük ofislerindeki yükselme yarışına taşınan hikayede, hayatın neredeyse her alanında karşımıza çıkan “kayırmacılık” ve “liyakatsizlik” de temel çatışma eksenlerinden. Emin Alper’in sıklıkla sinema perdesine aktardığı taşradan şehre, şehirden taşraya giden karakterlerin varoluş mücadelesi, burada da yansımasını buluyor. Kayseri’den İstanbul’a gelen “öteki” Burak, kısa zamanda kendini insanlara sevdirerek bir yerlere gelmeye çalışırken, “Golyadkin”i temsil eden esas Burak’ın kurumsal beyaz yaka dünyasının iktidar duvarlarına toslarken dengesini iyice yitirmesini izliyoruz.&nbsp;Oyunun en merak uyandırıcı yönlerinden biri, Emin Alper’in ilk tiyatro deneyiminde nasıl bir dil benimseyeceğiydi. Bir tiyatro oyununun, sinemacı gözüyle sahneye nasıl konulacağını görmek seyirci açısından da heyecan verici bir deneyim. Nitekim sinemacı gözünün yarattığı fark, aynalar ve dijital ekranlarla donatılmış sahnede de kendisini hissettiriyor–burada sahne tasarımına imza atan Deniz Göktürk Kobanbay’a bir alkış. Aynalardaki yansımaların kullanımı, farklı benlik algıları ve yüzleşmeyle ilgili temel temayı desteklerken oyunla eşzamanlı olarak arka plandaki ekrandan izlediğimiz bazı sahneler, sinematografik bakış açısının tiyatroyla iç içe geçtiği anları yansıtıyor. Bunun başka bir örneğini geçen sezon sahnelenen “Saatleri Ayarlama Enstitüsü”nde de görmüştük. Dijital teknolojinin giderek tiyatronun parçası hâline geldiği bir ana şahitlik ediyoruz. Ancak bu tercihin tiyatroya kattıklarını ya da ondan eksilttiklerini tartışmak başka bir yazının konusu olsun.Sonlara doğru maskelerin kullanımı da karakterlerin kendileriyle konuştuğu hissini yaratmak bakımından yaratıcı bir tercih olmuştu. Oyunun alt metnindeki “kendine dışarıdan bakma” meselesiyle de örtüşüyordu.Bazı oyunların sonları belliyken bazı oyunların sonları muğlak bırakılarak seyirciye teslim edilir. “Öteki”de de Burak’ın akıbeti seyirciler olarak bize teslim edilmiş. Burak’ın yaşadıkları rüya mı, gerçek mi? Gerçekse ne kadarı gerçek? Oyunun sonunda bu sorular havada kalırken, biz de kendimizle karşılaşmanın dünyayı ve içindeki her şeyi sorgulamaya kapı açıp açmayacağını düşünerek salondan ayrılıyoruz. Hatta belki gerçekliğin kendisini bile… <hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"> ÖTEKİSüre: 90 dakika. Yaş Sınırı: +12 Yazar: Fyodor Mihailoviç Dostoyevski Yönetmen / Uyarlayan: Emin Alper Oynayanlar:&nbsp;Cem Yiğit Üzümoğlu, Erdem Şenocak, Derya Karadaş, Gökhan Yıkılkan Yapımcı: Luz Yapım, Nisan Ceren Özerten Sahne Tasarım:&nbsp;Deniz Göktürk Kobanbay Işık Tasarım: Ahmet Sesigürgil Ses Efekt &amp; Tasarım:&nbsp;Okan Kaya Yardımcı Yönetmen:&nbsp;Ömer Güneş Yapım Asistanı: Ekinsu Köse Uygulayıcı Yapımcı: Deniz Saip Yürütücü Yapımcı: Naz Güven

Aposto İstanbul

Abluka, Kız Kardeşler ve Kurak Günler filmleriyle tanıdığımız yönetmen Emin Alper, tiyatro sahnesindeki prömiyerini Dostoyevski uyarlaması “Öteki”yle yaptı. 

Tehlikeli Oyunlar ile ilgili hikayeler