<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/kseeens.40/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Enes Köse</a>Son depremin ardından kent dediğimiz tema daha fazla konuşulmaya başlandı. Kentle ilişkimiz nedir, kent bizi ne kadar etkiliyor ve bizim kent üzerinde etkimiz neler ve hatta kent aslında kimindir gibi birçok soru beliriyor. Kent konsepti pek çok farklı çalışma alanında çeşitli kategorilerde değerlendiriliyor. En az bizim kadar canlı olan kent, kültürel, psikolojik ve ekonomik birçok faktörün kesişim noktasında girift bir &nbsp;yapıya işaret ediyor. İnsanın tarihteki hareketinde çoğu zaman bir dönüm noktası olarak değerlendirilen kentleşme, kendisiyle beraber insanı da dönüştüren bir ilişki biçimini de getirmiş ve yıkma ile yeniden inşa arasında salınan bir devinim gerçekleştirmiş.Kent sosyoloğu <a fr-original-style="" href="https://newleftreview.org/issues/ii53/articles/david-harvey-the-right-to-the-city" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Robert Park</a> insan ve kent ilişkisine dair oldukça açıklayıcı bir çerçeve sunuyor. Ona göre kent:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“İnsanın, içinde yaşadığı dünyayı kendi arzusuna göre yeniden yaratmaya yönelik en başarılı girişimidir. Ancak, eğer şehir insanın yarattığı bir dünya ise, aynı zamanda içinde yaşamaya mahkum olduğu bir dünyadır. Böylece, insan şehri oluştururken kendini yeniden yaratmıştır.”</blockquote>Dolayısıyla kentin dönüşüm süreci de insanın dönüşümü ile doğru orantılı. Yani arada simbiyotik bir ilişki biçiminin olduğunu söylemek mümkün. Politik eğilimler, ekonomik koşullar ve kültürel dinamikler kent ve insanı çeşitli şekillerde dönüştüren, değiştiren ve bir noktada sınıfsal niteliğini ve kimliğini pekiştiren notalar olarak değerlendirilebilir.&nbsp;Depremin ardından bölgedeki kentlerin yaşadığı yıkım şehirlerin ve kültürlerin yok oluşun kıyısına nasıl geldiğini gösterdi. Ama aynı zamanda duvarlara geri dönmek üzere şehre verilen vaatleri de gördük. Kentlerin sadece kültürel değerlerden ibaret olmadığını ve bizzat yaşamın kendisiyle çok yakından ilişkili olduğunu gördük. Yıkımın ana kaynağı inşaat sektörünün kent üzerindeki artık kontrol edilemez noktaya gelen takdirinin korkutuculuğunu fark ettik ve felaketin üstünden biraz zaman geçtikten sonra kendi kentlerimize döndük. Özellikle de o kutsal metropole, İstanbul’a.&nbsp;İstanbul’da uzun süredir çeşitli krizlerden bahsediliyor. Özellikle mevcut idarede barınmanın giderek daha zor olduğu, fahiş kira fiyatları ve yaşam pahalılığın giderek daha fazla zorladığı bir dönemde, deprem riskinin daha fazla dillendirilmesi ile birlikte çoğu insan artık İstanbul’da yaşanmayacağına ikna olmuş durumda. Bitmeyen yıkım-inşa faaliyeti ve gürültü ise şehrin fon sesi olarak yaşayanların zihinlerini sürekli meşgul ediyor.&nbsp;Popüler kültürde şarka ait motiflerin ve Batı teknolojilerinin buluştuğu otantik bir paket olarak turistik cazibenin seyrine sunulan bir şehir İstanbul. Örneğin büyük organizasyonların reklam filmlerinde metrodan geleneksel kıyafetleriyle at üstünde çıkan insanlara rastlamak mümkün. İstanbul’un kimliği diye pazarlanan yerler de uzun süredir turistik cazibeye tamamen terk edildi.Rant temelli kentsel dönüşüm ve soylulaştırma çabaları, şehrin sakinlerini periferiye itti ve merkez siyasi ve ekonomik nedenlerle yalnızca bir dekora dönüştürüldü. Kentsel dönüşüm ve soylulaştırmanın sonuçları da çevrenin giderek marjinalleşmesiyle sonuçlandı. Sibel Yardımcı başvurduğu sınıflandırmada kentin merkezinin daha ayrıcalıklı bir kullanıma sarf edilmesinin sonuçlarından birini şu şekilde ifade ediyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Söz konusu mahallelerin bir kısmı dönüşüm projeleriyle sınıf atlarken, yerinden edilen kesimler de taşınmak zorunda kaldıkları daha uzak, daha bağlantısız yerlerde “modem ve kentli olanın bugününden ve geleceğinden kovulmuş”, daimi bir marjinalliğin pençesine düşmüşlerdir”</blockquote>Dahası bu durmaksızın büyümeye adanmış hareketliliğin kendi sonunu hazırlayan bir yapısı da var. Şehrin atığı ve devasa büyümenin molozlarını uzaklaştırmak için kullanılan periferi bir noktadan sonra şehrin içten yıkımının alanlarına dönüşüyorlar. Kentleşme ve İstanbul üzerine önemli çalışmaları bulunan akademisyen Jean François Perouse&nbsp;bu konu hakkında “gündüz övgülerle "büyüme kahramanı" ilan edilen girişimcilerimiz, geceleri sinsi bir moloz yaratan canavara dönüşmektedirler.” <a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/kenarin-kitabi/8811" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">diyor.&nbsp;</a>Giderek daha karmaşık hâle gelen kent düzeni ve kaotikleşen bir gündelik hayatta metropolün nefessizliği de katmerleşerek büyüyor. Sessizlik ve sakinlik ise şanslı azınlığın sahip olabileceği lüksler. Athlantic’te yayınlanan bir <a fr-original-style="" href="https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2022/09/let-brooklyn-be-loud/670600/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makalede</a> soylulaştırmanın sesinin sessizlik olduğu söyleniyor.Metropolün yarattığı fiziksel ve duygusal sıkışma her ne kadar daha da yoğulaşsa da bugüne ait bir fenomen değil. Lewis Mumford 1970’te yayınladığı The Culture of Cities adlı eserinde metropolün çöküntüsünü aşağıdaki gibi<a fr-original-style="" href="https://www.e-skop.com/skopbulten/cokuntu/6539" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;tanımlıyor:</a><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 0, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“O dip dibe mahallelerdeki fiziksel tükeniş, duygusal hüsran, o izbe sokaklar, toplu taşımaların harabiyeti ve gürültüsü – bunlar megalopol büyümesinin en kolay görünen sonuçlarıdır. Metropol bir eliyle verdiğini diğer eliyle geri alır; onun yaldızlı ağacına çıkmak öyle zahmetlidir ki, meyvesini koparacak kadar talihli olanlarda bile, artık o meyveden tat almaya mecal kalmaz.”</blockquote>Artık İstanbul’da yaşamak bir araf deneyimini hatırlatıyor. Çoğu insan için kentin deneyimi sıkıştırılmış, çarpık ve çepere itilmiş bir kaosun ortasında yavaşça beklemekten ibaret hâle geldi. Şehrin sakinleri devasa bir düzensizliğin ve kontrol edilemeyen bir krizin ortasında debeleniyor.Ancak durum kişisel hislerin çok daha ötesine işaret ediyor. Kira krizi, çepere dair bir yolculuk, giderek büyüyen şehir karşısında daha da küçülmek... Kentle ilişkimiz mevcut yapısıyla kalmıyor, aynı zamanda ona dair beklentilerimiz de bir ilişki biçimini ifade ediyor. &nbsp;David Harvey “nasıl bir şehir istediğimiz sorusu, ne tür sosyal bağlar, doğa ile ilişki, yaşam tarzları, teknolojiler ve estetik değerler arzuladığımız sorusundan ayrı tutulamaz” <a fr-original-style="" href="https://newleftreview.org/issues/ii53/articles/david-harvey-the-right-to-the-city" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">diyor.</a> Dolayısıyla mevcut krizin karşısında kolektif arzularımızda diretmekten başka şansımız yok.&nbsp;

Angst

Metropolün tüketen krizi üzerine

Metropolün dinmeyen krizi

“Depremden sonra çok akut ve can yakıcı bir şekilde ortaya çıktı ki bu metalaşma, piyasalaşma, her şeyi kentsel rant üzerinden düşünme alışkanlığımız bulunuyor. Herhalde en büyük problemimiz bu. Türkiye kentleri elbetteki yeni başlamadı fakat son 30-40 senede iyiden iyiye sadece rant odaklı tasarlanan, planlanan, biçimlendirilen bir hale dönüştü.”Kentler, kentleşme ortaya çıktığı ilk günden beri aslında ötekilerin bir arada yaşadığı, birbiriyle karşılaştığı ve karşılaşmaya da mecbur kaldığı bir yapı. Ancak bir yandan da mevzu bahis olan aynı kentlerin içinde yaşayan kimi sınıfsal, etnik ve benzeri özellikler nedeniyle birbirinden farklı kesimler, birbirlerinden farklı noktalarda yaşamaya mecbur bırakılmış. Bireyin, birlikte yaşadığı diğer kişilere karşı sorumlulukları olduğu gibi yaşadığı kent üzerinde söz söylemeye ve karar vermeye de hakkı var. Bu bağlamda “kent hakkı” nedir ve nasıl savunabiliriz noktasını bir daha düşünmek gerekiyor.Dr. Fırat Genç kent hakkı meselesine farklı bir boyuttan bakıyor. Genç’e göre kent hakkı bir haktan da öte bir ideal.“Kent hakkı bir kere her şeyden önce eşitsizliklerin ortadan kaldırıldığı bir kentsel mekanı yaratmayı kast ediyoruz. Aynı zamanda sadece eşitlik değil, özgürlük mefhumunu içeren bir şey. Kendi hayatlarımızı bir takım iktidar organlarından, devletlerden, dinden azade, onlardan özerk bir şekilde kurgulama imkanına sahip olma hakkımızı da kast ediyoruz. Dolayısıyla kendimizi yönetme hakkımızı kast ediyoruz bir anlamda. Bütün bunları içeren bir hak kent hakkı ancak bu bir hak mı kelimenin tam anlamıyla benim orada bir soru işaretim var. Bu ancak bir ufuk çizgisi olabilir. Bizlerin bugünden yarına nasıl bir hayatta yaşamak istediğimizi, nasıl insanlar olmak istediğimize vereceğimiz yanıtların ufuk çizgisi diyebilirim.”<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Var olan mekanlar çocuğun tüm ihtiyaçlarını gözetmediği gibi ona karşılaşma alanları sunacak imkanlardan da yoksun. Şehrin dışına, süslü yapıların arasına inşa edilmiş kimi okulların da tıpkı oradaki mekanlar gibi ruhsuz olduğuna şahitlik ediyoruz. Bu bazen eğitimin niteliğine, çocuğun üstün yararına, o mekanın paydaşlarının çevreleriyle kurduğu bağa zarar veriyor. Bu bağlamda Türkiye’deki eğitim mekanlarını yeniden düşünmeye, gözden kaçırdıklarımızı ve eksiklerimizi tespit etmeye ihtiyacımız var.Bu yeniden düşünme sürecinde dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta var, o da katılım. Bir mekanı, o mekanı deneyimleyen kişiden azade tasarlayamayacak olmanın öneminin altını çiziyor Dr. Fırat Genç.“Mekanla ve bizler arasındaki ilişki veya mekanla toplumsal olan arasındaki ilişki tek yönlü bir ilişki değil. Biz bir takım hayatlar kuruyoruz ve bunu bir mekanda yapıyoruz kadar basit bir şey değil. Mekan burada sadece basitçe bir kap değil içine su koyduğumuz, yemek koyduğumuz. Aynı zamanda hayatlarımızı biçimlendiren, pratiklerimizi dönüştüren karşılıklı bir ilişkinin olduğu bir şey olarak düşünürsek mekanı o tasarımın kendisinin ne kadar belirleyici olduğunu görürüz. Bu ilişkiyi böyle kuracaksak eğer, okul mekanlarının ötesine çocukların ötesine başka düzeylere de taşıyabiliriz. O zaman şehirleri, yapıları, odaları, stüdyoları nasıl tasarladığımız sorusunun ne kadar önemli olduğunu görürüz. O kadar önemli ki sadece mimarlara, plancılara, pratisyenlere ya da sadece üniversite hocalarına bırakılamayacak bir şey. O yüzden de bizati o mekanları deneyimleyen okul çocuklarının yani deneyimleyenlerinin sözünü tasarım sürecine ve sonrasındaki tasarlama sürecine dahil etmemiz gerekiyor.”<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Acısını derinden hissettiğimiz doğal olmayan bir afetin içinden geçtik ve geçmeye devam ediyoruz. Bu afetin doğal olmamasının temel sebebi ise yaşanan kayıpların insan eliyle gerçekleşen sorumsuzluklardan kaynaklanıyor olması. Gördük ki sermaye dışında hiçbir canlının iyi olma halinin önemsenmediği bir düzenin içindeyiz. Bu düzen içinde planlanarak inşa edilmiş kentler; arkasında acı ve enkazdan başka bir şey bırakmıyor. Peki, bunu tersine çevirebilmek, içinde yaşayan hayvanların, çocukların, insanların hatta doğanın bile iyi olma halinin gözetildiği bir kent mümkün olabilir mi? Bu sorunun cevabını tek bir seferde vermek mümkün olmayabileceği gibi bu ideal bugünden yarına da gerçekleşmeyebilir. Ancak bu ideal peşinde ısrarcı olmak önemli.“Türkiye’de hem mesleki ve teknik birikim açısından bunu yapabilecek mimarlar, jeologlar, deprem mühendisleri ya da plancılar söz konusu. Bu türden sorunları işaret edebilecek sosyal bilimciler söz konusu. Bunu hayata geçirebilecek kurumsal, bürokratik birikim söz konusu. Bütün bu unsurları yan yana getiremememizin nedeni ne? Mevcut siyasal yapı ve bunun işleyişi. Dolayısıyla burada her şeyden önce bizahati o sorunu deneyimleyenlerden başlamak, sonra uzmanları ve bürokratik yapıları içerecek şekilde yeni katılım mekanizmaları düşünmemiz gerekiyor. Bu basitçe yeni planları katılımcı bir şekilde yapalım demek değil. Bu, baştan sonra bir müzakere masası kurmak demek. Bunun zaman alacağı, bunun enerji isteyeceği, bunun belki bugünden yarına bir anda olmayacağını bilerek ama bu müzakere sürecini devam ettirmeyi göze alarak hareket etmemiz gerekiyor.”<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">

kentleşme ile ilgili hikayeler