ABD siyasetinde "tekno-sağ"&nbsp;olarak adlandırılan yeni bir evre şekilleniyor. Donald Trump’ın ikinci kez başkan seçilmesi ve 20 Ocak’taki yemin töreninde Elon Musk, Jeff Bezos, Mark Zuckerberg ve Sundar Pichai gibi teknoloji devlerinin öne çıkması, bu evrenin ilk hatıra fotoğrafı oldu.&nbsp;Herhangi bir kanuni zemine oturmayan “Hükümet Verimlilik Departmanı (DOGE)” atamaları, federal bürokrasideki kitlesel görevden almalar, kritik kamu fonlarının dondurulmaya çalışılması ve artan sansür baskısı ABD’de "bireysel özgürlük" söylemiyle propaganda yapan, ancak gerçekte giderek daha merkeziyetçi ve otoriter bir sağ yapılanmanın işaretçisi. Teknoloji elitlerinin gücünün artması ve Trump’ın ikinci döneminde bu elitlerle kurduğu yakın ittifak, yeni bir oligarşi riskini somutlaştırırken aynı zamanda otoriter bir tekno-devlet yapılanmasının sinyallerini veriyor.&nbsp;Ancak ortada bir sürpriz yok. Amerikan muhafazakarlığı bu otoriterliğin sinyallerini çok uzun süredir veriyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">DOGE ve federal tasfiyeler</h2>Trump’ın ikinci dönemi hızlı başladı. Daha bir ay dolmadan Trump yönetimi, DOGE eliyle SNAP (yiyecek yardımı), Medicaid (sağlık yardımı) ve benzeri sosyal programlara ayrılan fonları dondurmaya çalıştı. Mahkemeler devreye girerek bu hamleyi engelledi ancak yeni yönetimin benzer girişimlerden vazgeçmeyeceğini söylemek yanlış olmaz. Musk’ın, federal devlet işleyişini tıpkı özel şirketleri gibi “verimlilik” bahanesiyle dönüştürmeye çalışması ve bunu da sıklıkla yasa dışı şekillerde yapması, kamu bürokrasisinde büyük bir kaos yarattı.&nbsp;Ancak bu kaosun arkasında sadece teknoloji sektörünün çıkarları var desek eksik olur. Petrol, ilaç ve silah sanayisi gibi diğer güçlü sektörler de Trump’ın oluşturduğu yeni koalisyonda pay sahibi. Neticede, zengin bağışçıların ve teknoloji devlerinin karar alma süreçlerinde belirleyici olduğu, klasik anlamda "serbest piyasa"dan daha da uzak, liberteryenizm denilmesi mümkün olmayan merkeziyetçilikte ve nihayetinde seçkinlerin otoriterliği altında, demokratikmiş gibi yapma ihtiyacı dahi duymayan bir devlet modeli ortaya çıkmaya başladı.Tekno-otoriteryenizmin ilk örnekleri, Trump’ın ilan ettiği kimi başkanlık kararnamelerinde görülüyor. DOGE’un tavsiyesiyle "Schedule F" adıyla bilinen ve memurların iş güvenliğini düzenleyen yasanın yeniden hayata geçirilmesi ya da binlerce memura "görevlerinden istifa ederlerse 8 aylık maaş alabilecekleri, aksi takdirde ücretsiz izne veya doğrudan işten çıkarmaya tabi tutulabileceklerinin" bildirilmesi karşılaşılan basit örnekler.&nbsp;Ya da Hazine Bakanlığı'ndaki kilit bir bürokrat olan David A. Lebryk’in bakanlık bilgilerinin yasa dışı bir şekilde Musk’a aktarılmasına izin vermediği için istifa etmek zorunda kalması da benzer bir vaka. Hazine Bakanlığı'nın bilgilerine sahip olan Musk’ın seçtiği isimlerin, devletin ödeme sistemlerini kontrol etmek istemesi, olası bir fon kesintisi veya belirli kişi ve kurumların kara listeye alınması riskini doğuruyordu. Bu bilgilerin Trump ve Musk çevresinin düşman gördüğü kişi ve kuruluşları doğrudan ekonomik olarak boğma amacıyla kullanması da bir ihtimal.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Musk, bu sistemin yönetimini eline alırsa kendi rakiplerini "kara liste"ye ekleyebilecek, arasının iyi olduğu şirketlere konulan engelleri ortadan kaldırabilecek bir güce sahip oluyor. Ve bunları yasa dışı bir şekilde, arkasına Trump’ı ve diğer Cumhuriyetçileri de alarak yapıyor.</li></ul>Tekno-sağın otoriter yönü, sadece ekonomi politikalarında değil, aynı zamanda kültürel ve idari düzeyde de kendini gösteriyor. Musk’ın elindeki muazzam servet ve teknoloji şirketlerinin altyapısı, Trump yönetimince devlet işleyişine dahil ediliyor. Örneğin, Beyaz Saray’ın federal fonları keyfî biçimde dondurmaya çalışması, mahkemelere takılmış olsa da bu yaklaşımın hem yasaları hem de teamülleri yerle bir etme niyetini açıkça gösteriyor. Buna paralel olarak, medya kuruluşlarını, üniversiteleri ve araştırma kurumlarını tehdit etmek de sağın otoriteryen stratejisine eklemlenmiş durumda.&nbsp;Trump, eleştirel gazetecileri hapse atmakla, televizyon yayın lisanslarını iptal etmekle tehdit ederken Musk ise Wikipedia’dan farklı internet platformlarına, kendisi hakkındaki olumsuz içerikleri kaldırmaya dönük baskıcı hamlelerde bulunuyor. "Yanlış" veya "tehlikeli" görülen hiçbir görüşe yer olmadığı mesajı sert bir biçimde veriliyor. Sadakat testi&nbsp;Amerikan siyasetinin merkezine oturuyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Amerikan sağı: Süreklilik mi, kopuş mu?</h2>Kimilerinin şaşkınlıkla ve hatta panikle izlediği bu süreç için sürpriz demek doğru olmaz. Trump’ın yükselişi, Amerikan sağının yolculuğunda bir sapma mı yoksa sadece şimdiki durağı mı? Bir kesime göre Trump’ın popülist ve otoriter dili, köklü Cumhuriyetçi değerlerden ve William F. Buckley, Ronald Reagan gibi ikonlardan ciddi bir kopuşu temsil ediyor. Başka bir kesim ise tam tersine, "Sağ her zaman ırk, kültür ve din temelli bir tepki siyasetiyle öne çıktı; Trump sadece bu çizgiyi açıkça görünür kıldı" diyor.1970’lerden itibaren yeniden kurumsallaşan muhafazakar hareket, serbest piyasa ve anti-komünizm söylemi etrafında şekillense de bu söylemin satır aralarında her zaman "doğal düzenin korunması" fikri ağır bastı ve bu düzen, çoğu zaman "beyaz ve Hıristiyan ABD"nin çıkarlarıyla özdeşleştirildi.&nbsp;Bu bakımdan, Trump döneminde belirginleşen göçmen karşıtlığı, "kültür savaşları" söylemi ve devlet mekanizmalarını "sol etkiyi" temizlemek için kullanma arzusunu tamamen yeni bir olgu olarak görmek güç. Bugün geldiğimiz noktada, ABD’deki sağ siyasetin gitgide daha net biçimde karşı devrimci bir çerçevede hareket ediyor. Kendisini muhafazakar olarak tanımlayan ama artık "yeterince muhafazakar değiliz" diyerek çok daha radikal ve otoriter yöntemler savunan gruplar öne çıkıyor.&nbsp;The Federalist gibi yayın organlarında, "Artık muhafazakarlık yeterli değil, devleti radikal biçimde dönüştürmeliyiz"&nbsp;mesajları verilirken, Russell Vought gibi figürler "radikal anayasalcılık" önererek devlet gücünü sola ve "kökü kazınması gereken" bürokratik yapıya karşı "sert bir silah" olarak kullanma gerekliliğinden bahsediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yani küçülen değil büyüyen ve zorbalaşan bir devlet talebi denebilir. Modern Muhafazakarlık ve Cumhuriyetçi Parti’nin uzun soluklu tarihine bakılınca, otoriter unsurların ve "solu düşman ilan etme" siyasetinin sıklıkla işlenen bir tema olduğu göz ardı edilemez.</li></ul>Elbette bugün ortaya çıkan tabloyu sadece Amerikan sağının geleneksel otoriterliği şeklinde basite indirgemek mümkün değil. Teknolojinin getirdiği hem teknik hem de sosyal avantajlar bu siyasetin dönüşmesinde merkez rol oynuyor. Sosyal medyanın&nbsp;bu yeni otoriter-sağın yükselişindeki payı fazlasıyla göze batıyor. Trump ile Musk etrafında şekillenen tekno-sağ koalisyonunun maksadı devleti küçültmek değil, aksine devlet gücünü bizzat kendi çıkarları için araçsallaştırmak. Federal yargıdan güvenlik kurumlarına, eğitim sisteminden uluslararası ilişkilere kadar birçok alanın, tekno-elit güdümünde kalıcı şekilde biçimlendirilmesi hedefleniyor. Büyük bir toplumsal kutuplaşma yaratmak da bu amaca hizmet ediyor. İnsanların öfkesi, yoksulluğu ve korkuları, yeni dönemde tekno-sağın otoriter ve milliyetçi&nbsp;hamlelerini meşrulaştırma aracı olarak kullanılıyor.&nbsp;Hem geleneksel hem de sosyal medya da bunun için biçilmiş kaftan. Sadece Musk’ın X’i değil, Bezos’un Washington Post’u ya da diğer elitlerin medya organları, bu tekno-otoriterliğin inşasında rol oynuyorlar. Ya rıza inşa ederek ya da yurttaşların haber alma hakkını suistimal ederek kitleleri yönlendiriyorlar. Tekno-sağın yükselişi, bireysel özgürlüklerin aksine, devletin tüm mekanizmalarını kendi ideolojik gündemi için seferber eden bir anlayışa işaret ediyor. Bu anlayış, demokrasinin temel dayanakları olan hesap verebilirlik, şeffaflık ve hukukun üstünlüğü gibi ilkelerle doğrudan çelişiyor ve topyekun şekilde otoriteryenizmi benimsiyor.Trump döneminin ilk haftalarında yapılmaya çalışılan bütçe dondurmaları, kamu personeli tasfiyeleri ve sosyal yardım programlarının kesintiye uğratılması, bu yeni dönemin ilk adımları olarak karşımızda duruyor. Federal yargı ve çeşitli bürokratik engeller bu hamleleri şimdilik kısmen durduruyor olsa da iktidarın ne denli kararlı olduğu da açıkça görülüyor.Demokratik toplumun, bu yeni otoriter modele karşı direnç gösterip gösteremeyeceği ise bir muamma. Yapılan AP-NORC anketlerine göre, Elon Musk’a duyulan güvensizlik %50’yi aşıyor. Çoğu ABD’li, seçilmemiş ve hesap vermeyen bir milyarderin&nbsp;devlet fonları üzerinde böylesine geniş yetkilere sahip olmasına tepkili. Yine de Trump ve Musk, şimdiye kadar pek bir dirençle karşılaşmış değiller.&nbsp;Önümüzdeki 4 senede neler yaşanacağına dair herhangi bir çıkarım yapmak mümkün olmasa da şunu söylemek pek yanlış olmaz: Kurumsallığı ile ünlü Amerikan federalizmi ile merkezileşmiş ve otoriteryen bir gücün yaşayacağı çatışmayı izlemek dünya siyasi tarihinde bir dönüm noktası olacak.

Spektrum

Trump ve Musk etrafında şekillenen tekno-sağ koalisyonunun maksadı devleti küçültmek değil, aksine devlet gücünü bizzat kendi çıkarları için araçsallaştırmak. Federal yargıdan güvenlik kurumlarına, eğitim sisteminden uluslararası ilişkilere kadar birçok alanın tekno-elit güdümünde kalıcı şekilde biçimlendirilmesi hedefleniyor.

Amerikan sağında otoriter tekno-siyasetin yükselişi 

Batı ülkeleri, Rusya ekonomisini “felce uğratma” planı kapsamında “oligarklar” olarak bilinen Rusya’nın milyarderlerini hedef tahtasına aldı. Pahalı yatları, büyük yatırımları ve dünyanın dört bir yanına dağılmış kara para yığınlarıyla tanınan oligarkların çeşitli ülkelerde bulunan mal varlıklarına el konuldu.Oligark nedir? Küçük ve ayrıcaklık bir grubun iktidarda olduğu yönetim şekline “oligarşi”, oligarşiye destek veren kişi ya da gruplara ise “oligark” deniliyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Rusya, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra devletin sahip olduğu değerli varlıkları özelleştirme yolunu tercih etti. Oligarklar, o dönemde varlıkları ve siyasi nüfuzları artan Rus vatandaşlarından oluşuyor.</li></ul><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neler oldu?&nbsp;</h3><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Avrupa Birliği (AB), aralarında Rusya devletine ait petrol şirketi Rosneft’in CEO’su Igor Sechin de yer aldığı 26 iş insanına seyahat yasağı getirildiğini ve mal varlıklarının dondurulduğunu açıkladı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Almanya, Alisher Usmanov'un yaklaşık 600 milyon dolarlık dev yatına; Fransa, Rosneft'in patronu Sechin'in 88 metrelik "Amore Vero" isimli yatına; İtalya ise beş oligarka ait toplam değeri 143 milyon avroyu aşan yat ve gayrimenkule el koydu.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İsviçre, “tarihi tarafsızlığını” bir kenara bırakarak AB’nin Putin ve yandaşlarına yönelik uyguladığı yaptırımları destekleyeceğini açıkladı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">ABD Başkanı Joe Biden, Rus oligarkların yatları, jetleri ve lüks dairelerine el koymak için “KleptoCapture” adını verdiği özel bir görev gücü kurdu.</li></ul>Neden önemli?&nbsp;Batılı ülkeler, oligarkların peşine düşerek Rusya hükümetinin mali gücünü azaltmayı ve oligarkların sağladığı siyasi desteğin önünü keserek Putin’e savaşı bitirmesi konusunda baskı yapmayı amaçlıyor. Bloomberg’e göre, dünyanın en zengin 500 kişisi arasında yer alan Rusya’nın milyarderleri, bu sene "son bir haftada gerçekleşen mal kayıpları hariç" toplam 83 milyar dolar kaybetti. Üstelik ABD’nin bu hafta içinde Putin’in yakın çevresinden daha fazla kişiye yönelik yeni bir yaptırım paketi açıklaması bekleniyor.Şimdi ne olacak?&nbsp;Yaptırımlardan kaçınmaya çalışan oligarkların bir kısmı, yatlarını, Maldivler gibi güvenli limanlara çekmeye başlarken mallarını elden çıkarmayı tercih edenler de var. Örneğin; Chelsea FC’nin sahibi Roman Abramovich, futbol takımını 2,5 milyar dolara satışa çıkardığını ve satıştan elde edilecek net gelirin “Ukrayna’daki savaşın kurbanlarına” bağışlanacağını açıkladı.

oligarşi ile ilgili hikayeler