Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, 29 Eylül Perşembe günü düzenlenen Ekonomik Dönüşüm ve Yeni Paradigmalar Zirvesi’ndeki konuşmasında; "Neo klasik ekonomi düşüncesinden, epistemolojik bir kopuşu temsil eden heteredoks yaklaşım, günümüzde giderek ön plana çıkan; davranışsal ekonomi ve nöroekonomiyle daha fazla önem kazanmaktadır" dedi.Nebati’nin konuşmasının ardından "neo klasik ekonomi", "heterodoks yaklaşım" gibi kavramların ne anlama geldiği sosyal medyada tartışıldı.&nbsp;Biz de neo klasik yaklaşım, heterodoks yaklaşım gibi kavramların ne anlama geldiğini, hangi ekonomi politikalarını temsil ettiklerini, Türkiye'nin bu politikaların hangisini, neye göre temel aldığını inceledik.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ortodoks ya da Neo Klasik yaklaşım</h2>Neo Klasik (diğer adıyla ortodoks) yaklaşım, ekonomide "ana akım" yaklaşımı temsil eder. Temelini Adam Smith’in meşhur "Milletlerin Zenginliği" eserinden alan yaklaşım, insanların rasyonel olduğunu varsayıp, kendileri için en iyi kararları vereceklerini öngörerek, serbest&nbsp;ve rekabetçi bir ekonomi modelini savunur.Yüz yıla yakın bir süredir "ana akım" anlayış olarak değerlendirilen Neo Klasik iktisat yaklaşımı, liberal bir anlayışla&nbsp;piyasanın serbestleştirilmesini&nbsp;savunur. Piyasanın dışarıdan bir etki olmaksızın serbestleştirilmesi sonucunda fiyatlar, arz-talep dengesi uyarınca herkes için en optimum noktada dengeye gelecektir. Ekonomik aktörler rasyoneldir ve kendi faydasını maksimize etmek adına çabalar. Hiçbir üretici düşük fiyattan ürün üretmek istemeyeceği gibi, hiçbir tüketici de yüksek fiyattan ürün satın almak istemeyecektir. Böylece fiyatlar, üretici ve tüketicinin ortak olarak kabul edebileceği bir noktada dengelenir. Bu noktaya "piyasa dengesi" adı verilir. Bu noktada tüm ekonomik aktörlerin faydaları maksimize olmaktadır.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/0/1664739375506.png" width="550" height="415" ratio="1.33" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" alt="fiyat- miktar grafiği " fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Neo klasik yaklaşımın dışında, ana akım iktisatta faiz-enflasyon dengesi ise Phillips Eğrisi yaklaşımı ile düzenlenir. LSE'den (London School of Economics) William Phillips tarafından ortaya atılan eğri, enflasyon&nbsp;ile işsizlik arasında ters yönlü bir bağlantı olduğunu savunur. Phillips, işsizlik oranının düşük olduğu ekonomilerde, yüksek işgücü ücretlerinin olacağını, bunun da enflasyonist etkiler oluşturacağını söyler. İşsizlik oranının yüksek olması durumunda ise düşük işgücü ücretleri nedeniyle düşük enflasyon kaydedilecektir.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/0/1664739375419.png" width="550" height="442" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.24" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Teoriye göre ekonomide bir para arzı genişlemesine gidilmesi durumunda yatırımlar ve üretim artacak, işsizlik oranları düşüşe geçecektir. Fakat piyasada para bollaşması nedeniyle kısa vadede talep artacak, dolayısıyla fiyatlar tırmanışa geçecektir. Fiyatların yükselmesi nedeniyle işgücü zam talep edecek, bu da işten çıkarmalara yol açacaktır. En nihayetinde uzun vadede fiyatlar yükselmiş olacak fakat işsizlik oranları aynı kalacaktır.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Heterodoks ekonomi</h2>Heterodoks ekonomik yaklaşım ise alışılmışın dışında ve&nbsp;ana akımdan uzak ekonomik yaklaşımları temsil eder. Post-Keynesyen, Avusturyan, sosyalist, marksist yaklaşım gibi ekonomi yaklaşımları bu çerçevede değerlendirilebilir.Örneğin marksist yaklaşım, üretim ilişkilerinin merkezden planlanması gerektiğini savunarak ortodoks anlayışın oldukça dışında bir görüş benimsemektedir. Avusturyan yaklaşım ise hukuk ve güvenlik de dâhil tüm alanların özel sektöre devredilmesi gerektiğini savunur. Bu görüşler yapıları itibarıyla ortodoks iktisat anlayışıyla oldukça zıt görüşlerdir.Ortodoks iktisat görüşü belirli zamanlarda heterodoks görüşlerden faydalanarak kendini güncellese de, genel olarak "serbest piyasa" temelini korumaktadır.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye Ekonomi Modeli</h2>Türkiye'nin Eylül 2021'den bu yana uygulamakta olduğu "Türkiye Ekonomi Modeli" ortodoks iktisattan uzak bir heterodoks model olarak değerlendirilebilir. Modelde para arzı artırılarak ve borçlanma maliyetleri düşürülerek, yüksek büyüme ve işsizlik oranında azalma amaçlanmaktadır.&nbsp;Modelde büyüme konusunda başarıya ulaşılmış gibi görünmektedir. Yeni modelin uygulanmaya başlandığı Eylül 2021'den bu yana Türkiye ekonomisi üç çeyrek üst üste sırasıyla %9,6, %7,5 ve %7,6 büyümeyi başarmıştır. İşsizlik oranı ise aynı dönemde %1,2 azalış göstererek %10,3 seviyesine gerilemiştir. Fakat bu modelin bir yan etkisi olduğu gözlemlenmiştir: Enflasyon.Para arzında yaşanan artışla birlikte Türk Lirasında yaşanan değer kaybı ve yükselen maliyetler nedeniyle TÜFE (tüketici fiyat endeksi) Ağustos 2022 yılında yıllık bazda %80,2 seviyesine ulaşmış durumdadır. Üretici fiyat endeksi (ÜFE) ise %143,7 seviyesine kadar yükselmiştir.Doğrusunu söylemek gerekirse; Türkiye’de yürütülmekte olan ekonomik modelin Beklentilerle Genişletilmiş Phillips Eğrisi modeliyle takibi tam anlamıyla mümkündür. Ülkede para arzının artırılması ile birlikte işsizlikte bir düşüş kaydedilmiş fakat bunun sonucunda enflasyonda yükseliş kaydedilmiştir. Modelin uzun vade çıktılarının gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini görmek için ise modelin bir süre gözlemlenmesi gerekmektedir.

Aposto Gündem

Ortodoks ya da Heterodoks yaklaşım ne anlama geliyor?

Daha önce hiç çevrim içi uygulamalardan yemek siparişi verdiniz mi? Ya da ulaşım için Uber kullandınız mı? Eğer cevabınız evet ise gig ekonomisine bir şekilde katkı sağlamışsınız demektir. “Kısa süreli iş” anlamına gelen “gig” terimi her ne kadar müzik sektöründen çıkmış olsa da günümüzde “gig ekonomisi” her sektörden kurum ve kuruluşun bağımsız çalışanlar ile kısa süreli yaptığı anlaşmalardan oluşan bir serbest piyasa sistemi olarak tanımlanıyor.2008 kriziyle artan işsizlikle birlikte insanların özgürce kazanç sağlama isteğinden doğan bu kavram, hızla gelişen teknoloji ve pandemi şartları sayesinde büyümeye ve iş dünyasını şekillendirmeye devam ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zamanının tümünü bir şirkette geçirmek istemeyenlerden yalnızca part-time çalışmak isteyenlere, ek gelir elde etmek isteyen öğrencilerden ev kadınlarına kadar geniş bir grubu kapsayan bu sistem, kısaca kendi işinin patronu olmak isteyenlerden oluşuyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gig ekonomisi dendiği zaman Türkiye’de ilk akla gelen örnekler, Uber ve BiTaksi sürücüleri veya Yemeksepeti, Trendyol ve Getir kuryeleri olsa da bunlara ek olarak alanında uzman ve deneyimli kişilerin şirketler için belirli zaman ve projeler için çalışmasını da kapsıyor.</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bu model nasıl çalışıyor? </h3>Yükselen gig ekonomisi, hizmeti sağlayan ve talep edenlerin buluştuğu dijital platformların sayısını arttırıyor. Bu platformlar, tarafları belirli bir ücret karşılığında buluşturarak gelirini sağlarken bağımsız çalışanlar rekabet edebilecekleri çerçevede hizmetlerine fiyat vermede özgür oluyor.MBO Partners’ın yayımladığı <a fr-original-style="" href="https://www.mbopartners.com/state-of-independence/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bağımsızlık Raporu</a>’na göre, ABD’de bağımsız çalışanların sayısı 2021’de bir önceki yıla göre %34 artarak 38,2 milyondan 51,1 milyona çıktı. Bu artışın %68’ini Y ve Z kuşağı oluştururken %55’ini ise kadınlar oluşturuyor.&nbsp;Fortune’da yayımlanan bir <a fr-original-style="" href="https://fortune.com/2021/05/13/gig-economy-pros-cons-women-careers-unemployment-freelance-independent-contractors/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makaleye</a> göre, kadınların gig ekonomisine yönelmesinin temel sebebi pandemiden erkeklere göre daha olumsuz etkilenmiş olmaları. Ev işleri ve çocuk bakımına ayrılan zamanın kadınlar için çok daha fazla olması, geleneksel biçimde çalışmayı zorlaştırırken gig ekonomisinin sağladığı esneklikler kadınlara yeni fırsatlar yaratıyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gig ekonomisinin avantajları neler?&nbsp;</h3>MBO Partners’ın raporuna göre, bağımsız çalışanların %87’si daha mutlu olduğunu belirtirken %78’i ise daha sağlıklı olduklarını belirtiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Fortune’un 2000 kadın ile yaptığı araştırmaya göre, katılımcıların %96’sı gig ekonomisinin en büyük avantajının esnek çalışma şartları sağlaması olduğunu söylüyor. Belirli zaman aralığına ve mekana kısıtlanmayan çalışanlar, dilediği zaman çalışıp dilediği zaman tatil yaparken aynı zamanda daha verimli çalıştıklarını belirtiyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çalışanların fiyat politikalarını kendilerinin belirlemesi, kazançlarının üzerinde geleneksel çalışanlara kıyasla daha fazla kontrollerinin olmasını sağlıyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tek bir işe bağlı olmayan çalışanlar, kendi kapasiteleri çerçevesinde aynı anda sınırsız proje üzerinde çalışabiliyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşverenler ise bir yandan ihtiyaçları doğrultusunda alanında uzman kişileri seçebildikleri için ekstra eğitim masraflarından tasarruf ederken diğer yandan dijital platformlardaki ücret esnekliği sayesinde maliyetlerini düşürüyor.</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Her şey olumlu mu?&nbsp;</h3>Gig ekonomisine mesafeli yaklaşanlar da bulunuyor. Mesafeli yaklaşanların en büyük gerekçesi, gig ekonomisi çalışanlarının sigorta gibi özlük haklarının şirketler tarafından değil kendileri tarafından karşılanmak zorunda olması. Aynı zamanda düzensiz gelir elde etmek ve çalışma yoğunluğundaki farklılıklar da çalışanlar için dezavantaj haline gelebiliyor. Belirsiz olan iş saatleri kişilerde iş-yaşam dengesini sıkıntıya sokabilirken gig ekonomisi, kariyer gelişimi konusunda da kişilere kısıtlı imkanlar tanıyor.MBO Partners’ın raporuna göre, önümüzdeki beş yıl içinde ABD halkının en az %50’sinin bağımsız olarak çalışacak olması bu sistemde reform ihtiyacını doğuruyor. Örneğin, 2019 yılında Kaliforniya eyaleti, gig çalışanlarına özlük hakların verme doğrultusunda Uber ve Lyft sürücülerini bağımsız çalışanlar olarak sınıflandırmak yerine bordrolu çalışan olarak sınıflandıran çalışma yasasını kabul etti.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye’de gig ekonomisi ne durumda? </h3><a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/4yNeAbkMM9bt5VlWkgg9fI?si=ab9963fca686406a" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pareto Spot</a>’a konuşan Ussal Consulting kurucusu Ussal Şahbaz, gelişmekte olan ekonomilerde gig ekonomisinin çok uzun zamandır bulunduğunu ve bunun kayıt dışı istihdamı kapsadığını söylüyor. Bu nedenle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri farklı değerlendirmemiz gerektiğini vurgulayan Şahbaz, durumu şu şekilde özetliyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Türkiye gelişmekte olan bir ekonomi olarak kayıt dışılığın çok yüksek olduğu, dolayısıyla aslında birçok işin zaten resmi olmayan yollarla yapıldığı ülkeler arasına giriyor. Dolayısıyla Türkiye’de, ABD’de veya bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi maaşlı istihdamın gig ekonomisine dönüşmesi pek söz konusu değil. Tam tersine zaten kayıt dışı olan bazı alanlar bu gig ekonomisi sayesinde kayıt içine alınıyor.”</blockquote>

piyasa ile ilgili hikayeler