Daha önce hiç çevrim içi uygulamalardan yemek siparişi verdiniz mi? Ya da ulaşım için Uber kullandınız mı? Eğer cevabınız evet ise gig ekonomisine bir şekilde katkı sağlamışsınız demektir. “Kısa süreli iş” anlamına gelen “gig” terimi her ne kadar müzik sektöründen çıkmış olsa da günümüzde “gig ekonomisi” her sektörden kurum ve kuruluşun bağımsız çalışanlar ile kısa süreli yaptığı anlaşmalardan oluşan bir serbest piyasa sistemi olarak tanımlanıyor.2008 kriziyle artan işsizlikle birlikte insanların özgürce kazanç sağlama isteğinden doğan bu kavram, hızla gelişen teknoloji ve pandemi şartları sayesinde büyümeye ve iş dünyasını şekillendirmeye devam ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zamanının tümünü bir şirkette geçirmek istemeyenlerden yalnızca part-time çalışmak isteyenlere, ek gelir elde etmek isteyen öğrencilerden ev kadınlarına kadar geniş bir grubu kapsayan bu sistem, kısaca kendi işinin patronu olmak isteyenlerden oluşuyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gig ekonomisi dendiği zaman Türkiye’de ilk akla gelen örnekler, Uber ve BiTaksi sürücüleri veya Yemeksepeti, Trendyol ve Getir kuryeleri olsa da bunlara ek olarak alanında uzman ve deneyimli kişilerin şirketler için belirli zaman ve projeler için çalışmasını da kapsıyor.</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bu model nasıl çalışıyor? </h3>Yükselen gig ekonomisi, hizmeti sağlayan ve talep edenlerin buluştuğu dijital platformların sayısını arttırıyor. Bu platformlar, tarafları belirli bir ücret karşılığında buluşturarak gelirini sağlarken bağımsız çalışanlar rekabet edebilecekleri çerçevede hizmetlerine fiyat vermede özgür oluyor.MBO Partners’ın yayımladığı <a fr-original-style="" href="https://www.mbopartners.com/state-of-independence/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bağımsızlık Raporu</a>’na göre, ABD’de bağımsız çalışanların sayısı 2021’de bir önceki yıla göre %34 artarak 38,2 milyondan 51,1 milyona çıktı. Bu artışın %68’ini Y ve Z kuşağı oluştururken %55’ini ise kadınlar oluşturuyor.&nbsp;Fortune’da yayımlanan bir <a fr-original-style="" href="https://fortune.com/2021/05/13/gig-economy-pros-cons-women-careers-unemployment-freelance-independent-contractors/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makaleye</a> göre, kadınların gig ekonomisine yönelmesinin temel sebebi pandemiden erkeklere göre daha olumsuz etkilenmiş olmaları. Ev işleri ve çocuk bakımına ayrılan zamanın kadınlar için çok daha fazla olması, geleneksel biçimde çalışmayı zorlaştırırken gig ekonomisinin sağladığı esneklikler kadınlara yeni fırsatlar yaratıyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gig ekonomisinin avantajları neler?&nbsp;</h3>MBO Partners’ın raporuna göre, bağımsız çalışanların %87’si daha mutlu olduğunu belirtirken %78’i ise daha sağlıklı olduklarını belirtiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Fortune’un 2000 kadın ile yaptığı araştırmaya göre, katılımcıların %96’sı gig ekonomisinin en büyük avantajının esnek çalışma şartları sağlaması olduğunu söylüyor. Belirli zaman aralığına ve mekana kısıtlanmayan çalışanlar, dilediği zaman çalışıp dilediği zaman tatil yaparken aynı zamanda daha verimli çalıştıklarını belirtiyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çalışanların fiyat politikalarını kendilerinin belirlemesi, kazançlarının üzerinde geleneksel çalışanlara kıyasla daha fazla kontrollerinin olmasını sağlıyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tek bir işe bağlı olmayan çalışanlar, kendi kapasiteleri çerçevesinde aynı anda sınırsız proje üzerinde çalışabiliyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşverenler ise bir yandan ihtiyaçları doğrultusunda alanında uzman kişileri seçebildikleri için ekstra eğitim masraflarından tasarruf ederken diğer yandan dijital platformlardaki ücret esnekliği sayesinde maliyetlerini düşürüyor.</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Her şey olumlu mu?&nbsp;</h3>Gig ekonomisine mesafeli yaklaşanlar da bulunuyor. Mesafeli yaklaşanların en büyük gerekçesi, gig ekonomisi çalışanlarının sigorta gibi özlük haklarının şirketler tarafından değil kendileri tarafından karşılanmak zorunda olması. Aynı zamanda düzensiz gelir elde etmek ve çalışma yoğunluğundaki farklılıklar da çalışanlar için dezavantaj haline gelebiliyor. Belirsiz olan iş saatleri kişilerde iş-yaşam dengesini sıkıntıya sokabilirken gig ekonomisi, kariyer gelişimi konusunda da kişilere kısıtlı imkanlar tanıyor.MBO Partners’ın raporuna göre, önümüzdeki beş yıl içinde ABD halkının en az %50’sinin bağımsız olarak çalışacak olması bu sistemde reform ihtiyacını doğuruyor. Örneğin, 2019 yılında Kaliforniya eyaleti, gig çalışanlarına özlük hakların verme doğrultusunda Uber ve Lyft sürücülerini bağımsız çalışanlar olarak sınıflandırmak yerine bordrolu çalışan olarak sınıflandıran çalışma yasasını kabul etti.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye’de gig ekonomisi ne durumda? </h3><a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/4yNeAbkMM9bt5VlWkgg9fI?si=ab9963fca686406a" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pareto Spot</a>’a konuşan Ussal Consulting kurucusu Ussal Şahbaz, gelişmekte olan ekonomilerde gig ekonomisinin çok uzun zamandır bulunduğunu ve bunun kayıt dışı istihdamı kapsadığını söylüyor. Bu nedenle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri farklı değerlendirmemiz gerektiğini vurgulayan Şahbaz, durumu şu şekilde özetliyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Türkiye gelişmekte olan bir ekonomi olarak kayıt dışılığın çok yüksek olduğu, dolayısıyla aslında birçok işin zaten resmi olmayan yollarla yapıldığı ülkeler arasına giriyor. Dolayısıyla Türkiye’de, ABD’de veya bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi maaşlı istihdamın gig ekonomisine dönüşmesi pek söz konusu değil. Tam tersine zaten kayıt dışı olan bazı alanlar bu gig ekonomisi sayesinde kayıt içine alınıyor.”</blockquote>

Pareto

Gig ekonomisi nasıl ortaya çıktı? Avantajları ve dezavantajları neler? Türkiye’de gig ekonomisi ne durumda?

İşin geleceği: Gig ekonomisi

<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gig ekonomisi bağımsızlığını mı kaybediyor?</h2><img src="https://images.aposto.com/2021/11/0/1639319227798.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">İllüstrasyon: Ayşe Ezgi YıldızAvrupa Komisyonu, "gig ekonomisi" çalışanlarının “şirket çalışanları”&nbsp;olarak sınıflandırılmasını zorunlu kılan bir kanun teklifi sundu.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gig ekonomisi nedir?&nbsp;Serbest piyasa sistemi olarak adlandırılan gig ekonomisi, geçici iş pozisyonlarının kısa vadeli şekilde bağımsız çalışanlar tarafından doldurulması olarak adlandırılabilir. Gig ekonomisi çalışanlarının en açık örnekleri arasında Uber sürücüleri, Airbnb ev sahipleri ve Amazon gibi e-ticaret sitelerindeki satıcılar yer alıyor.</li></ul>Koşullar ne?&nbsp;Gig ekonomisi şirketleri, çalışanları “bağımsız yükleniciler” olarak sınıflandırıyor. Böylece şirketler, çalışanlara yönelik yasal korumalar ve yükümlülüklerden muaf oluyor. Covid-19 sürecinde gig ekonomisi çalışanları, herhangi bir yasal güvencelerinin ve sabit gelirlerinin olmaması nedeniyle zorluk yaşarken "yeni çağın çalışma modeli" olarak görülen model, tartışılmaya başlandı.Komisyonun teklifi:&nbsp;Teklifin kanunlaşması halinde gig ekonomisi çalışanları, “şirketlere bağlı çalışanlar” olarak görüneceği için bulundukları ülkelerin asgari ücret, ücretli izin, işsizlik ve sağlık yardımları gibi çeşitli imkânlarından faydalanabilecek. Uber, Glovo, Deliveroo gibi firmalar, bu düzenlemelerin genellikle saat esnekliği nedeniyle bu çalışma türünü tercih eden çalışanları işi bırakmaya sevk edeceğini savunuyor. Ayrıca artacak işçi maliyetleri nedeniyle teslimat ücretlerinin yükseleceği ve iş yerlerinin mal ve hizmetlere zam yapmak zorunda kalacağı belirtiliyor.Bir adım geriden:&nbsp;Firmaların gig ekonomisi çalışanları için maruz kaldığı ilk düzenlemeler bunlar değil. Daha önce Uber hakkında birçok ülkede farklı davalarda yaptırım kararları verildi.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hollanda’da bir mahkeme, eylül ayında gig ekonomisi çalışanlarına daha iyi haklar ve ücretler için mücadele eden Hollanda Sendikalar Federasyonu’nun açtığı dava sonucunda, Uber sürücülerinin "serbest meslek sahibi olarak kabul edilemeyeceğine ve şirket çalışanı olarak tanımlanmaları gerektiğine” karar verdi. Uber, davayı temyize taşıdı.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Geçtiğimiz hafta Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi,&nbsp;Uber'in Londra'daki faaliyet modelinin yasalara uygun olmadığına karar verdi. Mahkeme, araç çağırma hizmeti sunan şirketin sürücü ve yolcu arasında "aracı" olarak hareket etmesinin yasa dışı olduğuna ve doğrudan sürücülerle sözleşme yapılması gerektiğine hükmetti. Karar; sadece Uber için değil, Londra'da faaliyet gösteren ve kiralık araç hizmeti veren tüm şirketler için bağlayıcı nitelikte olması açısından önem taşıyor.</li></ul>

Gig ekonomisi ile ilgili hikayeler