Atık Hiyerarşisi: Atık yönetimi için malzemenin yaşam döngüsü boyunca olabilecek en iyi çevresel sonuca göre belirlenen hiyerarşik öncelik sıralamasıdır. Farklı kurum ve yapıların sıralaması farklı kriterlere göre oluşturulsa da atık hiyerarşisinde değişmeyen ana amaç atıklardan elde edilen faydayı maksimize etmektir. Bu fayda hem çevresel hem de ekonomik olmalıdır ki, üretilmiş ve kullanılmış her bir materyalin doğru ve verimli şekilde yaşam döngüsüne sahip olduğuna emin olalım. Hiyerarşide ilk öncelik atık yaratmamayı esas alır, bunun ardından atığın yeniden kullanılması, geri dönüştürülmesi ve rehabilite edilmesi gibi seçenekler gelir. En son tercih edilebilecek yöntemler ise atığın çöpe dönüşerek yakılması, gömülmesi ve depolanması gibi adımlar yani lineer ekonomide geleneksel çöp yönetimi modelidir.<img src="https://images.aposto.com/2021/4/2021-05-20T07:54:40.953Z_sm.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.45" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Döngüsel Ekonomi Açısından Önemi&nbsp; Atık hiyerarşisi aslında bizim de defalarca bahsettiğimiz döngüsel ekonomi sistem şeması içinde yer alan <a fr-original-style="" href="https://apos.to/i/dongusel-sistem-semasi-1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">‘kelebek şeması’na</a> benzemekte. Hatırlarsanız kelebek şemasında teknik ve biyolojik döngüler olarak iki ayrı sürecimiz mevcuttu, materyalin niteliğine göre. Fakat bu benzerlik çok dar bir kapsamda, çünkü detayları hatırlarsanız döngüsel ekonominin sunduğu döngüsel süreçler bundan çok daha detaylı bir yönetim süreci sunuyor. Atık hiyerarşisi ne yazık ki günümüzde kullanılmaya çalışılsa da, hala eksik birçok noktası olması dolayısı ile verimli değil. Bunun yanında bu eksikliklerin çok büyük bir bölümü, atık hiyerarşisinin lineer ekonomi üzerine kurulmuş olması. Burada asıl yapılması gereken şey ise, tüm bu sistemi oluştururken sistemi bir bütün olarak değerlendirmek olmalı. Buradaki kastımız ise şu; -örnek olarak <a fr-original-style="" href="https://apos.to/i/dongusel-sistem-semasi-iv" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">‘Inertia Principle’</a> gibi döngüsel ekonomiye uygun tüketim ve kullanım alışkanlıklarını benimsetmeden bireylere atık ayrıştırma konusunda kurallar dayatmak her zaman eksik kalacaktır. Bir kişi ürünü tam anlamı ile verimli şekilde kullanmadan atık haline gelmesine sebep olursa burada lineer ekonomi kaynaklı zararları yeniden göreceğimiz beklenebilir. -atık hiyerarşisi içinde yer alan ‘yeniden kullanım’ kısmını detaylandırarak, döngüsel ekonomi ‘kelebek şemasında’ yer alan ‘tamir’, ‘yeniden kullanım’, ‘yeniden üretim’ gibi tüm süreçleri tek tek dizayn etmek gerekmekte, -ilk başlarda bahsettiğimiz lineer atık yönetim süreçlerinden kurtulmanın yolu, bunları daha ürünü, hizmeti tasarlarken planlamak ve bu sayede ne yapılacağı bilinmeyen atıkların toprağa gömülmesini değil, zaten kullanım ömrü dolduktan sonra yaşayacağı farklı süreçler belirlenmiş olan ürün ve hizmetleri tasarlamak olacaktır. Sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomi arasında ne fark var diye hepimiz her zaman düşünmüşüzdür. Hatta bu konuda takipçilerimizden gelen talepler doğrultusunda haftalar önce bir yazı hazırlamıştık. Bu atık hiyerarşisi de biraz sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomi arasındaki farkı anlatmaya yarıyor diyebiliriz. Doğru kullanımı bu olmasa da ne yazık ki sürdürülebilirlik artık lineer ekonomi içindeki yine lineer çevre yönetimi çözümlerine doğru değişim yaşadı. Bu nedenle sürdürülebilirlik adı altında kullanılan ‘atık hiyerarşisi’ gibi konseptlerin ne gibi eksikler barındırdığını bulmak için her zaman döngüsel ekonomi prensiplerine başvurmamız gerektiğini hatırlatacak bir yazı olmuştur diye umuyoruz😊 Birbirinin içine çok geçmiş kavramlar olması dolayısı ile direkt olarak farkları anlamak çok kolay değil farkındayız. Bu nedenle Öneriler bölümümüzde biraz daha somut farklar görebileceğiniz bir öneri sunuyoruz😊

Döngüsel Ekonomi

Atıklar iklim krizinde önemli bir role sahiptir. Atık yüzünden atmosfere sera gazları salımı olmaktadır, bu gazlar başlıca karbondioksit, metan ve nitröz oksittir. Atıklar adalar hâlinde birikmekte ve “Great Pacific Garbage Patch” ismi verilen çöp topluluklarını oluşturmaktadır.Plastik, dayanıklılığı ve yaygınlığı yüzünden en tehlikeli atık türlerinden biridir. Plastik atıklar sıklıkla katı atık depolama sahalarına gömülmektedir ve daha sonra su kaynaklarına karışmaktadırlar. Seeker’a göre birçok bilimsel tahmin, 2050 yılında denizde en az balık kadar plastik bulunacağına işaret etmektedir. Plastik “gyre” ismi verilen büyük okyanus akıntılarında toplanmaktadır. Zamanla plastik çözünmekte ve 5 milimetreden daha küçük “mikroplastik” formuna dönüşmektedir. Mikroplastikler birçok canlının vücuduna karışmakta, balıklar aracılığı ile de insan vücuduna sızabilmektedir. Plastik, denizlerin karbondioksit emici özelliğini de negatif etkilemektedir. Bu da iklim değişikliğini hızlandırmakta ve insanlara çözüm için verilen süreyi kısıtlamaktadır.Yemek atıkları ise iklim krizi üzerinde önemli etkisi olan bir diğer atık türüdür. NBC, çöp sahalarında en çok yemek atıkları bulunduğunu belirtmektedir; öyle ki yemek atığı miktarı plastik atık miktarını bile aşabilmektedir. Yemek atıkları çürüdüğünde ise, metan gazı salımı olmaktadır. Metan gazı karbondioksit ile karşılaştırıldığında 28 kat daha kuvvetli bir kimyasaldır.<a fr-original-style="" href="https://www.politico.eu/article/why-turkey-became-europes-garbage-dump/#:~:text=Turkey%20 imported%20about%20600%2C000%20tons,as%20providing%20a%20crucial%20resour ce" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dünya Kaynaklar Enstitüsü verilerine göre atık; Türkiye tarafından salınan tüm sera gazlarının yüzde 3.5’inden sorumludur.&nbsp;</a>Bir diğer veriye göre de <a fr-original-style="" href="https://www.wri.org/blog/2020/02/greenhouse-gas-emissions-by-country-sector" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dünya’daki sera gazlarının yüzde 20’si&nbsp;</a>atık yönetim endüstrisi tarafından atık sahası yönetimi, gaz geri kazanımı, atık sahalarından komposta geçiş&nbsp;ve atık azaltılması&nbsp;yöntemleriyle engellenebilmektedir.İstanbul gibi yüksek nüfuslu bir şehrin ürettiği atık gerçekten fazladır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atık Yönetim Müdürlüğü, “İstanbul’da günlük olarak ortalama 19 bin ton evsel atık” oluştuğunu belirtmiştir. Bu atık ilçe belediyeleri tarafından düzenli olarak toplanmakta ve hem Avrupa hem Asya yakasında bulunan katı atık transfer istasyonlarına götürülmektedir. İBB Atık Yönetim Müdürlüğü, bu atık transfer merkezleri sayesinde, ilçe belediye araçlarının atıkları toplamak için yaptıkları seferlerin günde 2100-2200’den 600-700’e düştüğünü ifade etmektedir. Sefer sayılarının azalması maliyetin yüzde 65 oranında azalmasını sağlarken, trafiğe olumsuz etkinin de önüne geçmektedir. Bu, aynı zamanda karbondioksit emisyonlarının azalmasını sağlamakta ve görüntü kirliliğini de engellemektedir. Belediye kaynağında ayrıştırılan ambalaj atıkları, geri dönüşüm merkezlerine gönderilerek ekonomiye geri kazandırılmaktadır&nbsp;“İstanbul’da ilçe belediyelerinin yürüttüğü, kaynağında ayrıştırma çalışmaları ile ancak yüzde 6 oranında bir geri dönüşüm sağlanabilmektedir. Bu oran Türkiye geneli için yüzde 1’dir.” Ayrıştırılamayan geri dönüştürülebilir atıklar katı atık sahalarına gitmekte ve bu durum, çevreye olumsuz etkinin yanı sıra ekonomik kayıplara da sebep olmaktadır. Evsel atıkların bir kısmı ise “Kemerburgaz Geri Kazanım ve Kompost Tesisi’ne” yönlendirilmekte, burada organik atıklardan kompost yapılarak İstanbul’daki park ve bahçelerde kullanılmaktadır. Atıkları geri kazandıran başka bir tesis ise, “Şile-Kömürcüoda Entegre Mekanik Biyolojik İşlem ve Geri Kazanım Tesisi’dir”. Burada atıktan yakıt üretilmekte ve çimento fabrikalarında&nbsp;kullanılmaktadır.Politico’da yazıldığına göre; 2020 yılında Türkiye 600.000 ton plastik atık ithal etmiştir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi yetersiz ayrıştırma sebebiyle geri dönüştürülebilir atıkların ithalatının, vatandaşlarınkinden daha ucuza mâl olduğunu, bu sebep ile de geri dönüşüm şirketlerinin ithal etmeye yöneldiğini belirtmiştir. Buna ek olarak, ithal edilen tüm atık geri dönüştürülmemekte, önemli bir kısmı yine atık sahalarında gömülmektedir. Bu atıklar da toprağa ve suya karışarak çevreyi kirletmektedirler.Etkili bir atık yönetim sistemi için atıkların toplanmasının maliyeti düşürülmeli ve finansman ile ilgili problemler yöneticiler tarafından çözülmelidir. Maliyetin düşürülmesi için “atık oluşumunun azaltılması, atıkların yeniden kullanılması, kaynağında atıkların ayrıştırılması&nbsp;gibi vatandaş odaklı kaynakta çözümler de gerekmektedir.” İstanbul Belediyesi, Sıfır Atık Projesi’nin atık yönetimi için önemini şu sözlerle belirtmiştir: “Sıfır Atık Yönetmeliği ile kaynağında ayrıştırma ve daha fazla atığın ekonomiye kazandırılması için atık sektörüne hızlı bir giriş yapıldı. Oluşturulan bu rüzgarla sadece belediyeler değil, oteller, hastaneler gibi büyük kuruluşlar, okullar, üniversiteler, holdingler gibi her alandan paydaşlar sisteme dahil olmak için daha fazla çaba içerisine girmiş oldu.” Proje ile tek kullanımlık plastik poşetlerin ücretlendirilmesi, depozito sistemleri ile ilgili diyaloğun açılmasındaki önemi ve çeşitli kuruluşlara bağlayıcı hedefler koymadaki görevinin de altı çizildi.İstanbul Belediyesi eğitimin gücüne inanarak atık ile ilgili farkındalık çalışmalarına büyük önem vermekte, sıfır atık ve çevre bilinci ile ilgili eğitimler vermektedir. 2019 yılında, İstanbul genelinde ortaokul seviyesi öğrenciler için ‘Sıfır Atık temalı resim ve slogan yarışması’ düzenlenmiştir. 2020 yılında, Atık Azaltım haftasında sosyal medya üzerinden ‘Ben atığımı azalttım şimdi sıra sende’ başlığı ve #çöpünüazalt sloganıyla “atık azaltım etkinliği” düzenlenmiştir.” Bu yıl ise, “15-19 yaş grubu gençlerin oluşturdukları robotik takımları ile, sıfır atık, israfın önlenmesi ve iklim değişikliği temalarında ‘Robot Takımları Çevre İçin Yarışıyor’ etkinliği düzenlenmektedir.”Etkili atık yönetimi, özellikler metropollerde bir zorunluluktur. Belediye atık transfer tesisleri ve ilçe belediyelerinin araçları bu alanda çok önemli bir yere sahiptir. Geri dönüşüm, atık yönetiminin vazgeçilmez bir parçasıdır; bununla beraber yetersiz ayrıştırma yöntemleri ve bunun sonucu olan atık ithalatı yüzünden yüzde 23-25 geri dönüştürülebilir olan&nbsp;İstanbul atığının sadece yüzde 6’sı geri dönüştürülmektedir. Geri dönüştürülemeyen atıklar ekonomik kayıplara yol açarken aynı zamanda çevreyi kirletmekte, sera gazlarına sebep olmaktadır. Bu sistemi değiştirmenin temelinde belediyelerin ve vatandaşların farkındalığını artırmak yatmaktadır. Atığı azaltmak ve geri dönüştürmek, sera gazlarını azaltacak ve dolayısıyla çevre adına pozitif bir etki yaratacaktır.*İstanbul Belediyesi Atık Yönetim Müdürlüğü'ne ait bilgiler kendileri ile yapılan röportajdan alınmıştır.

Atık ile ilgili hikayeler