Korunma hakkıKorunmak elbette ki bir haktır. Korunmaktan kasıt, hem istenmeyen gebelikten hem de cinsel yolla aktarılabilen enfeksiyonlardan (CYAE) korunmaktır. CYAE’den korunmanın temel sağlık hakkı kapsamında değerlendirilmesi gerekir. Herkesin sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı, enfeksiyonlardan korunma hakkı var. Aşılama süreci de bu bakımdan kamusal halk sağlığı kapsamına girer. Gebelikten korunma meselesi de benzer şekilde üreme(me) hakkı kapsamındadır. Herkesin ebeveyn olmak ya da olmamak konusundaki takdir yetkisi kendisine ait. Dolayısıyla elbette gebelikten korunma bağlamında da korunma bir haktır. Evlenmek işin içine girdiğinde tabii tüm bunlar hak olmaya devam etse de, pratikte resim biraz değişiyor.Evlilik ve korunma&nbsp;Türk Hukukunda evlilik aile kurmak bağlamında düzenlenen bir kurum. Aile kurmaktan kasıt da büyük ölçüde anne, baba ve çocuğu içeriyor. Sadece karı koca olmak değil, ebeveyn olmak da aile kapsamında değerlendirilen bir müessese. Bu doğrultuda kişilerin evlenme maksadının çocuk yapmak, çocuk yapmanın evlilik kurumu için bir temel ihtiyaç, bir temel unsur olduğu kabulü var yargı makamları bakımından. Bunun çok somut bir örneğini bir Yargıtay kararında görüyoruz. Eşlerden kadın olan polikistik over sendromuna (PKOS) sahip ve çocuk sahibi olmasının önünde bir takım zorluklar olabileceği ihtimalini evlenmeden önce de biliyor. Ama müstakbel eşine söylemiyor. Müstakbel eşi de bunu sonradan öğrendiğinde, “Ben bunu baştan öğrenseydim bu evliliği gerçekleştirmezdim” diyerek boşanma davası açıyor ve mahkeme kadının bunu evlilik öncesinde söylememiş olmasını kusur kabul ediyor. Çünkü hukukun gözünde evliliğin varlık amacı çocuk yapmak bağlamında değerlendiriliyor. Bu çerçeveden baktığımızda evlilik dahilinde çocuk sahibi olmayı istememek, Yargıtay’ın makul gördüğü bir durum değil. Eşlerden birinin çocuk sahibi olmayı istememesi sebebiyle- “Ben istiyorum, o istemiyor, o yüzden de boşanıyoruz, evlilik birliğimiz temelden sarsıldı” dediğiniz noktada da bu da bir haklı sebep olarak görülüyor; yani o çocuk istemiyorsa sen de evli kalmayı istememekte haklısın gibi bir yargı var.Üreme hakkı, korunma ve evlilik bağlamında bir diğer başlık şüphesiz kürtaj konusu. Türkiye’de evli kadının kürtaj hakkı kısıtlanmış durumda; kocasının iznine tabi. Dolayısıyla evli olmayanla evli olan kadın arasında bir ayrım var. Kocasının izni olmaksızın evli kadın kürtaj olamıyor. Burada kadının beden bütünlüğüne bir saldırı görüyoruz. Ebeveyn olmak istemeyen, anne olmak istemeyen kadının kocası rıza vermediği için anne olmak zorunda bırakılması hali söz konusu; korunma hakkının, anne olmama hakkının ihlal edildiği bir kanuni düzenleme. Kurumsal anlamda söz konusu olan bir cinsel şiddetten söz edebiliriz bu bağlamda.Evlilik ve korunma bağlamında CYAE’nin bir de sadakat yükümlülüğü bağlamında değerlendirildiği senaryolardan söz edebiliriz. Şöyle ki kişi evlendiği partnerine karşı cinsel sadakat yükümlülüğü ile bağlı, bir başka ifadeyle tek eşli olmayı taahhüt ediyor. Dolayısıyla gebelik konusunda bir çekincesi olmayan veya sair bir korunma yöntemi kullanan bir taraf nasılsa tek eşli oldukları ön kabulüyle ilave bir korunma yöntemine ihtiyaç duymamış olabilir. Bu halde yine de CYAE ile karşılaştığı durumda eşinin sadakat yükümlülüğünü ihlal ettiğine ilişkin karine ortaya çıkabilir. Zinanın (evli kişinin eşinden başka bir kimseyle cinsel ilişkiye girmesi) mutlak boşanma sebebi olmasının yanı sıra evlilik birliğine dair temel değerleri sarsmış olması sebebiyle de ihlal edilen tarafın ağır kusurundan söz edilebilir. Bu husus elbette bazen temastan yıllar sonra ortaya çıkabilen HPV gibi enfeksiyonlar bakımından olay özelinde değerlendirilmelidir.Türkiye’de izinsiz prezervatif çıkartmanın yasal çerçevesiTürkiye’de izinsiz prezervatif çıkartmak ile ilgili somut bir düzenleme yok. Fakat, cinsel yolla aktarılabilen bir enfeksiyon ile yaşadığını bilen ve bunu partnerine söylemeyen, bunu önlemek için korunmayan ya da onaysız prezervatif çıkaran kişiler kasten yaralama suçu işlediği ya da kasten yaralama suçunu işlemeye teşebbüs ettiği bağlamında değerlendiriliyor. Türk Ceza Kanunundaki kasten yaralama suçu ya işlenmiş ya da işlenmeye teşebbüs edilmiş varsayılıyor. Dolayısıyla, CYAE ile yaşayan kişinin partnerini bilgilendirme yükümlülüğü ya da doğrudan korunma yöntemlerini uygulama yükümlülüğü var diyebiliriz. Aksi takdirde -tamamen tedavisi mümkün olmayan kronik enfeksiyonlar özelinde- bir suç kapsamında değerlendirilmesi mümkün olur.Onay almaksızın prezervatif çıkartmanın CYAE’nin yanı sıra gebelik ihtimali de barındırması söz konusu. Buna ilişkin bir kanuni düzenleme yok. Ben bir vasıflandırma da yapamıyorum, böyle bir emsal karara da rastlamadım. Bir kişinin rızası dışında hamile bırakılması gibi bir suç tanımı yok. Cinsel ilişkiye onay vermek-vermemek bağlamında elbette bir suç tanımı var. Onay varsa ilişkidir, onay yoksa cinsel saldırıdır gibi. Ama bu örnekte cinsel ilişkiye dair bir onay zaten var, prezervatifin çıkarılmasına onay yok. Prezervatifin çıkarılması fiili anlamda bir suç teşkil etmiyor. Neticesi itibariyle bir suç teşkil edebilir, yukarıda CYAE kapsamında konuştuğumuz gibi. Kişinin rızası dışında gebe kalması halinde de böyle bir kategori suç aslında yok. Bunu ancak CYAE bakımından değerlendiriyor kanun. Cinsel ilişkiye onay veren tarafın gebe kalma ihtimalini de göze aldığı kabul edilebiliyor. Hiçbir korunma yönteminin gebelik söz konusu olduğunda yüzde yüz korumadığı senaryoda bile, onayın davranışlara ve durumlara özel olduğunu düşündüğümüzde, partnerli cinsel tüm davranışlarda olduğu gibi, korunmak, korunmamak, ne zaman ne şekilde korunma yöntemlerinin kullanılacağı da onay bağlamında değerlendirilmeli. Başka ülkelerde onaysız prezervatif çıkartmaya yönelik yasal düzenleme ve yaptırımların örnekleri var. Son olarak, izinsiz prezervatif çıkartmanın mevcut toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinden destek aldığı ve bunları daha çok körüklediğine de dikkat çekmekte fayda var.&nbsp;Gönüllü sterilizasyonKorunma hakkının üreme hakkı bağlamında değerlendirilmesi esastır. Üreme hakkı üreme yeteneğine (üreyip üreyememe haline) dair olduğu kadar, bu yeteneğin ne zaman ve nasıl kullanılacağına karar verme özgürlüğünü de kapsar. Gönüllü sterilizasyon dediğimiz üreme yeteneğinin sona erdirilmesi kadınlarda tüp ligasyonu (halk arasında tüplerin bağlatılması olarak geçer) ve erkeklerle vazektomi olarak karşımıza çıkar. Hukukumuzda her iki uygulama bakımından da kişinin evli olması halinde eş rızası gerekmektedir. Bu uygulama her ne kadar cinsiyetten arındırılmış gibi görünse de vazektomi oranının çok düşük olduğu, tüp ligasyonunun ise sık kullanılan yöntemler arasında yer aldığı düşünüldüğünde açıkça kadının beden bütünlüğüne müdahale olarak değerlendirilmelidir. Sadece evli insanlar bakımından böyle bir koşulun varlığı yine hukukumuzda evliliğin üreme temelli algılandığının da bir ikrarıdır. Korunma hakkının kullanılabilmesi bakımından elbette ki devletlerin de pozitif yükümlülüğü bulunmaktadır. Korunma yöntemleri erişilebilir olmalı, vergi muafiyeti taşımalı ve her çeşit yöntemin ülke sınırları içinde mevcut olması gerekmektedir. Bir hakkın hak olarak tanınması yetmez, uygulanabilir olması için de devletin üstüne düşen sorumlulukları yerine getirmesi gerekir.

müstehcen mecmua

Elbette, fakat evlenmek işin içine girdiğinde korunma hak olmaya devam etse de, pratikte resim biraz değişiyor...

korunma hak mıdır? 

<img src="https://images.aposto.com/2021/5/2021-06-16T20:59:58.568Z_sm.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.61" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">16 Haziran Çarşamba 23.59 - Sağlık Bakanlığı verileriAşılama süreci: Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 35 yaş ve üzerindeki vatandaşların bugünden itibaren aşılama sürecine dâhil edildiğini açıkladı.

Aposto Gündem

<img src="https://images.aposto.com/2021/5/2021-06-09T20:42:12.853Z_sm.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; border-style: none; position: relative; max-width: 100%; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center;" fr-original-class="fr-draggable">9 Haziran Çarşamba 23.59 - Sağlık Bakanlığı verileriAşılama süreci: Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, bugünden itibaren 45 yaş ve üzerindeki vatandaşların da aşılama sürecine dâhil edildiğini açıkladı.

Pandemide birinci yılı geride bıraktık. Geriye dönüp baktığımızda, aşının bir küresel kamu malı olması adına şahit olduğumuz iyi niyetli açıklamalardan eser kalmadı. "Aşının piyasaya sürüldüğü takdirde küresel çapta erişimini garanti altına alabilecek miyiz, zengin ülkelerin virüsten korunabileceği iki vitesli bir dünyanın ortaya çıkmasını engelleyebilecek miyiz" derken Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron tam olarak bu günleri işaret etmiş olmalı. Aşı programları kapsamında 100'den fazla ülkede Covid-19 aşılaması devam ediyor ancak aşıların büyük bir kısmı gelişmiş ülkelerin elinde. Şu ana dek dünya genelinde yapılan 410 milyon aşının en az dörtte üçü, küresel GSYiH'nin yüzde 60'ını elinde bulunduran 10 ülkede <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56025069" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yapıldı</a>.Oysaki hemen ilk süreçte, aşı dağıtımındaki adaletsizliği önlemek için ise Avrupa Birliği (AB), Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Küresel Aşı ve Aşılama Birliği (GAVI) ortaklığında COVAX programı geliştirilmiş ve bu kapsamda 92 ülkeye aşı yardımında bulunulacağı ifade edilmişti. Bu doğrultuda 2021 sonuna dek iki milyar doz aşının temini hedeflense de şimdiye dek ulaştırılan aşı sayısı 6 milyon doz seviyelerinde kaldı. Kısacası dünya, ahlaki bir tehlikenin eşiğinde... Yine DSÖ öncülüğünde geliştirilen bir mekanizma ile COVID-19 Teknoloji Erişim Havuzu (C-TAP) kurulmuştu. Böylece hızlı ve büyük ölçekte aşı üretimini mümkün kılmak için fikri mülkiyet haklarının ve teknik bilgilerin paylaşılması; dünyanın bir an evvel olağanüstü salgın ortamından kurtarılması hedeflendi. Bugün geldiğimiz noktada dünya kamuoyu olarak aşı firmalarının insafına kalmış bir <a fr-original-style="" href="https://www.monde-diplomatique.fr/2021/03/PIERRU/62832" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">haldeyiz</a>. Söz gelimi 1,3 milyarlık nüfusunun sadece 40 milyonunu aşılayabilmiş Hindistan'ın halk sağlığı yerinde olmadığı sürece, hiçbirimizin kendi küçük dünyamızda güvende olmayacağı açık seçik görülüyor.Belçikalı bakan Eva de Bleeker'in atıp ertesi gün sildiği tweet ile AB doz başına; AstraZeneca'ya 1,78 euro, CureVac'a 10 euro ve Moderna'ya 14,68 euro ödemeyi taahhüt etmiş. Rakamlar arasındaki büyük farklılık açığa çıktıkça da şirketlerin kaprisleri ve yeni pazarlık süreçleri birbirini izledi. Ancak böylesine dengesiz sözleşme hükümleri dayatmayı başaran ilaç şirketlerini hikayedeki tek kötü şeklinde göstermek doğru olmaz. Zira bir New York Times <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2021/01/28/world/europe/vaccine-secret-contracts-prices.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makalesi</a>, Avrupa Yatırım Bankası, BioNTech firmasına verdiği 100 milyon dolarlık kredi karşılığında aşılardan elde edilecek kardan 25 milyon ek ödeme alacağını şart koştuğunu yazdı. Sanki aşı üretiminden kar elde etmek doğalmış gibi.Bu noktada "Neden doğal olmasın ki?" diye düşünüyorsanız, Dr. Jonas Salk'ı tanımanızı isterim. O halde 68 yıl öncesine, yani 26 Mart 1953’e dönebiliriz: Çocuk felci yıllardır çok sayıda can almaktadır. Örneğin ABD’de yılda görülen çocuk felci vakası 50 binin üzerindedir ve en az 3 bini hayatını kaybetmektedir. Bu süreçte ulusal bir radyo programında, Dr. Jonas Salk çocuk felcine karşı bir aşıyı başarıyla test ettiğini duyurur. Bu duyuru üzerine çıktığı bir televizyon programında kendisine "Bu aşının patenti kimde?" diye sorulduğunda; "Halktadır diyebilirim. Patent falan yok. Güneşi patentleyebilir misiniz?" şeklinde efsanevi bir <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=erHXKP386Nk" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yanıt</a> verir. Bugün Dr. Salk’ın patentsiz bıraktığı aşı sayesinde, çocuk felci dünyadan neredeyse tamamen silindi.Kamu kaynaklarının tükenmesi ve aşı kıtlığı arasında kalan pek çok sağlık sektörü profesyoneli, "zorunlu lisans" uygulamasını devreye sokulması için devletlere çağrıda <a fr-original-style="" href="https://www.patents-kill.org/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bulunuyor</a>. 18. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan bu kavram, 1925 yılında Paris Sözleşmesi'nde yapılan değişiklik ile uluslarası standartlara dahil edildi. Re'sen lisans olarak da bilinen bu uygulama, başta Güney Afrika olmak üzere HIV/AIDS salgınından fazlaca etkilenen ülkelerin baskısı üzerine 2001 yılında Doha Deklarasyonu ile teminat altına alındı. Buna göre, Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Antlaşması'nın (TRIPS) 31. maddesi, ulusal acil durumlarda ticari olmayan kamu kullanımı adına istisnai kullanıma izin verirken, bu istisnayı hak sahibinin iznine başvurmadan gerçekleştirmeyi düzenliyor. Her ne kadar aciliyet kavramı tartışmalı olsa da; bu noktada asıl sorun, patentlerin sağladığı münhasır haklar ile halk sağlığının yüksek faydası arasında bir denge kurabilmekte saklı.

Dünya genelinde yapılan aşıların dörtte üçü, küresel GSYiH'nin yüzde 60'ını elinde bulunduran 10 ülkeye gitti.

Küresel bir kamu malı olarak aşı

• Microsoft, Oracle, Salesforce ve Mayo Clinic gibi şirketlerin dâhil olduğu Aşılama Kimlik Bilgisi Girişimi (VCI), aşı durumunu gösteren ve telefonda dijital bir cüzdanda saklanabilecek bir sistem geliştirmek için ekip <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMDQ3MjJlOTQ1MDA1MDAwNzAyNjNhYyZ1c2VyPTVmYWQ0Yjc3OTZjNzUwMDAwN2NkNDcwZCZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuZW5nYWRnZXQuY29tJTI1MkZjb3ZpZC0xOS1kaWdpdGFsLXZhY2NpbmUtY2FyZHMtbWljcm9zb2Z0LW9yYWNsZS1tYXlvLWNsaW5pYy0yMjUwMjk1NTYuaHRtbA=="">oluşturdu</a>.&nbsp;<ul><li>Nedir? ABD, bu ayın sonundan itibaren uluslararası hava yolcularından negatif Covid-19 testi veya yakın zamanda hastalıktan kurtulduklarına dair kanıt göstermelerini isteyeceği için buna dijital bir çözüm bulma amacıyla bir araya gelen sağlık ve teknoloji kuruluşları, aşılama kayıtlarına akıllı sağlık kartları aracılığıyla erişim sağlayacak. Akıllı telefonu olmayan kişiler, doğrulanabilir bir aşı kaydı içeren QR kodunun çıktısını alabilecek.</li></ul>

Aşılama ile ilgili hikayeler