<img src="https://images.aposto.com/2025/10/6/1762034510305.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h1 fr-original-style="" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Küllerinden doğan bir Avrupa klasiği: Noel pazarlarının kısa tarihi</h1>Rengarenk ışıklı süslemeleri; tarçın, karanfil, şeker kokuları ve kalabalığın uğultusuna eşlik eden ilahi sesleriyle Noel pazarları her yıl başta Almanya ve Avrupa şehirleri olmak üzere kent meydanlarında binlerce kişinin biraraya geldiği bir kış masalını andırıyor. Peki 13. yüzyıldan beri politik ortama göre sürekli kendini dönüştüren bu gelenek bugün bildiğimiz hâlini nasıl aldı?Yazı: Deniz AytekinRengarenk ışıklı süslemeleri; tarçın, karanfil, şeker kokuları ve kalabalığın uğultusuna eşlik eden ilahi sesleriyle Noel pazarları her yıl başta Almanya ve Avrupa şehirleri olmak üzere kent meydanlarında binlerce kişinin biraraya geldiği bir kış masalını andırıyor. Bu pazarların bazıları öyle görkemli ve ışıl ışıl ki pazarlara özel turlar bile düzenleniyor.&nbsp;Öte yandan buram buram nostalji kokan Noel pazarlarının kökleri o kadar da eskiye dayanmıyor. Avrupa'da tatil dönemlerinde esnafın sokak tezgahlarında mallarını satması yüzyıllardır süren bir gelenek ancak Georgia State Üniversitesi’nden tarihçi Joseph Perry’e göre bildiğimiz Noel pazarları aslında “şaşırtıcı derecede modern bir icat.”Noel pazarlarının kökleri 1296 yılına, Avusturya Dükü Albrecht I’in Aralık ayında 14 günlük panayır düzenlenmesine izin verdiği Viyana’ya kadar uzanıyor. Bu panayırlar Aralık ayında düzenlense de dinî bir anlam taşımıyordu ve Noel’le bir ilgisi yoktu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tarihçiler ilk Noel pazarını kesin olarak adlandırmaktan kaçınsa da en eski örneklerden birinin 1434’te başlayan "Dresden Striezelmarkt" olduğunu düşünüyor. Noel tatilinde ağaç süsleme geleneğinin ise 16. yüzyılda Almanya’da başladığı tahmin ediliyor. Almanya’da &nbsp;Protestan Reformu’nu başlatan Martin Luther, bir gece ormanda yürürken izlediği yıldızlardan ilham alarak Noel ağacına ışıklı süsler takan ilk kişi olarak anılıyor.</li></ul>Orta Çağ’da hediye verme geleneği, Noel’den çok 6 Aralık’taki Aziz Nikola Günü’yle ilişkilendiriliyordu. Çocukların "koruyucu azizi" olan Nikola’nın, uslu çocuklara hediye verdiğine inanılıyordu. Tanrı’yla doğrudan ilişkiyi vurgulayan Luther, aziz ikonalarını “putperestliği teşvik eden dikkat dağıtıcılar” olarak gördüğünden bu geleneği Tanrı’nın “iyi ve cömert bir ebeveyn” olduğu görüşünü yaygınlaştırmak için 6 Aralık’tan İsa’nın doğum gününe taşıdı.<img src="https://images.aposto.com/2025/10/6/1762040338860.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.57" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Noel’in hediye alıp verme ve kutlamalarla özdeşleşmesi, bazı çevrelerde tepkiyle karşılandı. 17. yüzyılda İngiliz püritenler, Noel’in aşırı içme ve taşkınlık yapma bahanesine dönüştüğünü savundu. 1643’te İngiliz Parlamentosu’nun çıkardığı bir kararname, Hıristiyanların “İsa’nın anısını kutlama bahanesiyle bu bayramı dünyevi zevklere teslim ettiğini” belirtiyordu ancak eleştiriler pazarların büyümesinin önüne geçemedi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">17. ve 18. yüzyıllarda et, hamur işleri ve çeşitli ürünlerin satıldığı pazarlar, Avrupa başkentlerinde çoğalmaya başladı. Genellikle kiliselerin yakınında kurulan ve işçilerden asillere toplumun tüm kesimlerini biraraya getiren pazarların sayısı 1650’de yaklaşık 50 iken 1840’a gelindiğinde 600’e çıkmıştı.</li></ul>Zamanla değişen zevkler ve politik ortam da pazarları dönüştürdü. Hükümetler pazar tarihlerini Aralık başı ile 1 Ocak arasında sınırladı, yalnızca çocuk oyuncakları, Noel ağaçları, doğum sahnesi figürleri, zencefilli kurabiyeler ve şekerlemeler gibi “gerçek Noel ürünleri” satılmasına izin veren düzenlemeler getirdi. <p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#0d3388" color="#ffffff" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#0d3388 !important;color:#fafbfc !important" href="https://aposto.com/s/kullerinden-dogan-bir-avrupa-klasigi-noel-pazarlarinin-tarihi?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(13, 51, 136) !important; color: rgb(250, 251, 252) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">YAZININ DEVAMI</a>

Soli

Rengarenk ışıklı süslemeleri; tarçın, karanfil, şeker kokuları ve kalabalığın uğultusuna eşlik eden ilahi sesleriyle Noel pazarları her yıl başta Almanya ve Avrupa şehirleri olmak üzere kent meydanlarında binlerce kişinin biraraya geldiği bir kış masalını andırıyor. Peki 13. yüzyıldan beri politik ortama göre sürekli kendini dönüştüren bu gelenek bugün bildiğimiz hâlini nasıl aldı?

Küllerinden doğan bir Avrupa klasiği: Noel pazarlarının tarihi

1978 yılında Suzanne Imes ve Pauline Rose Clance, yaptıkları bir araştırmada, “impostor sendromu” adlı bir olgudan söz ettiler. Buna göre, adını İngilizcedeki “impostor” yani “sahtekar” sözcüğünden alan bu sendromdan mustarip bireyler, hayat boyu sayısız başarı elde etmiş olsalar da kendilerini yetersiz görmeye devam ediyorlardı.Ancak dilimizde bile isteye, ahlaksızca yalan söyleyen ve dolandırıcılık yapan kişiler için kullanılan "sahtekar" sözcüğü bu sendromun ismini Türkçeleştirirken tam olarak doğru karşılığı vermiyor, çünkü impostor sendromunda&nbsp;bireyin yeterince başarılı olmadığı düşüncesinin arkasında sadece kendini kanıtlayamama korkusu var.&nbsp;Imes ve Clance, yaptıkları çalışmalarda pek çok farklı meslek ve yaş grubundan insanın benzer duyguları hissettiklerini tespit etseler de bunun çoğunlukla kadınları etkileyen bir sendrom olduğunu ortaya koyuyorlar. Impostor tuzağına düşmüş bir kadın, kanıtlanmış başarıları olsa bile, içinde zeka ve yeteneğinin sahte olduğuna dair bir his taşır. “Okumuş kadın sendromu” diye de tanımlanan impostor, başarı hikayeleri olan kadınlara ulaştıkları noktaya kendi yetenekleri sayesinde değil, tesadüfen ulaştıklarını düşündürtür.&nbsp;Elbette bu kendi kendine oluşan bir durum değildir. Hele de civarınızda “Senin şansın yaver gittiği için başarılı oldun” diyen eril kafalar varsa impostor kuyusuna düşmeniz kaçınılmazdır. Uykusuz, yorgun geceleriniz, aylarınız, yıllarınız, bir ömür boyu döktüğünüz kan, ter ve gözyaşı, şansa indirgenebilir. Bu sebeple, bu olguya “Başarılı bir kadın olduğum için özür dilerim” sendromu da denebilir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sendrom mu, fenomen mi?&nbsp;</h2>46 yıllık bir geçmişe sahip impostor kavramı, literatürde bazen “sendrom”, bazen “fenomen” (olgu), bazen “deneyim” olarak tanımlanıyor. Bir kavrama “sendrom” demek klinik bir tanı gerektirdiği için, klinik psikolog ve Georgia State Üniversitesi'nde fahri profesör olan Pauline Rose Clance ve meslektaşı Suzanne Imes, 1978’de yazdıkları ilk makalelerinde "impostor fenomeni" ifadesini kullanmışlar. Nitekim Şubat 2023’te The New Yorker dergisinde Lesli Jameson’a verdiği röportajda Imes, “sahtekarlık sendromu” ifadesini her duyduğunda, bunun teknik olarak yanlış ve kavramsal olarak yanıltıcı&nbsp;olduğunu düşündüğünü söylüyor. &nbsp;2020'de Clance ve Imes'in ilk çalışmalarından neredeyse 50 yıl sonra, "sahtekarlık sendromu" hakkında bir makale yazan iki kadın araştırmacı da “sendrom” etiketine karşı çıkıyor. Şubat 2021'de Harvard Business Review'da yayımlanan <a fr-original-style="" href="https://hbr.org/2021/02/stop-telling-women-they-have-imposter-syndrome" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">"Kadınlara sahtekarlık sendromları olduğunu söylemeyi bırakın</a>" isimli makalede Ruchika Tulshyan ve Jodi-Ann Burey, bu olgunun kadınlardaki tezahürünün temelini oluşturan tarihsel ve kültürel bağlamları hesaba katmadan suçun bireylere atıldığını, kadınların bir özgüven krizinden mustarip olduğunun ima edildiğini ve bunun sistemik eşitsizlikleri görmezden gelmeye sebep olduğunu söylüyor. Dedikleri gibi, "İmpostor sendromu, kadınların işyerlerini düzeltmek yerine işyerindeki kadınları düzeltmeye yönelik bir görüşü destekliyor."&nbsp;Her şeyden önce "sendrom” bireyde klinik olarak düzeltilmesi gereken bir kavrama işaret ederken olgu, var olduğu, bulunduğu veya gerçekleştiği kabul edilen şeydir. Bu sebeple ben de kavrama "impostor olgusu” demeyi tercih ediyorum. Dr. Pauline Clance ve ekibiyle Ocak 2022’de temasa geçtiğimde onlar da “impostor sendromu” yerine "impostor fenomeni/olgusu” ifadesinin kullanılmasını tercih ettiklerini belirttiler. Bu sebeple kavramı Türkçeye “impostor olgusu” şeklinde kazandırmanın anlamlı olduğunu düşünüyorum.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ben impostor olgusu yaşayan bir kadın olduğumu anladım anlayalı, bu konu üzerinde bireysel ve profesyonel olarak çalışıyorum. Bir erkek meslektaşım da umarım uygun bir vaktinde ülkemizde Dunning-Kruger etkisi&nbsp;üzerine araştırma yapar.</li></ul>Bu araştırma üzerinde çalıştığım iki yıl boyunca yüzlerce kadınla derinlemesine görüşmeler yaptım; onlarca araştırma, çok sayıda makale inceledim. Peşinde olduğum sorulardan biri şuydu: İmpostor olgusu, Türkiye gibi toplumsal cinsiyet eşitliğinde geride kalmış toplumlar arasında ve patriyarkanın egemen olduğu ülkelerde daha mı çok tetikleniyor yoksa tüm dünyada kültüre ve sosyoekonomik seviyeye bakmaksızın bu olgu hâkim mi?&nbsp;KPMG danışmanlık şirketinin, Fortune 1000 şirketlerinde çalışan ve çok çeşitli sektörleri temsil eden, geniş liderlik deneyimine sahip, kariyerleri ve potansiyelleri yüksek 700 kadın liderle yaptığı araştırma, sektörlerdeki kadın yöneticilerin %75'inin &nbsp;kariyerlerinin bir noktasında impostor olgusunu deneyimlediklerini, gerçekten nitelikli olup olmadıklarından sürekli şüphe etmelerine neden olan bir yetersizlik ve kendisine yönelik şüphe duyma duygusuyla başa çıkmaya çalıştıklarını ortaya koyuyor.Çalışmaya göre, yönetici kadınların yüzde 75'i, kariyerlerinin belirli noktalarında kişisel olarak impostor yaşadıklarını bildiriyor. Yüzde 85'i, impostor’ın Amerika'daki kurumsal şirketlerde çalışan kadınlar tarafından yaygın olarak yaşandığına inanıyor. Yönetici kadınların yüzde 74'ü, erkek meslektaşlarının kadın liderler kadar kendinden şüphe duymadığına inanıyor. Yüzde 81'i, başarısız olmamak için erkeklere kıyasla kendilerine daha fazla baskı yaptıklarını düşünüyor.Hem dünyada yapılan çalışmalar hem de bu kitabın belkemiğini oluşturan araştırmamız, kadınların gerekli tüm becerilere ve eğitime sahip olmalarına rağmen, kim oldukları konusunda kendilerini rahat hissetmediklerini ve kendi değerlerini görmekte zorlandıklarını ortaya koyuyor. Bu nedenle kadınlar, kendilerini kanıtlama çabasıyla uzun saatler çalışma eğilimindeler; soru sormaktan veya yardım istemekten, hatta ne yazık ki konuşmaktan da kaçınıyorlar. Ayrıca daha fazla kaygı, stres ve tükenmişlik yaşıyorlar.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye imposter araştırması</h2>Adam Phillips, Tekeşlilik: Sadakat ve İhanet Üzerine Aforizmalar kitabında şöyle der:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bizi başarı kadar yenik düşüren başka bir şey yoktur. Başarı her zaman yenilgiden daha kafa karıştırıcı, esas olarak daha ironiktir.”&nbsp;</blockquote>Ön hazırlıkları iki yıl süren, temel amacı kadınlarda ve erkeklerde impostor olgusu deneyimini ölçmeyi amaçlayan Başarı Algısı araştırmamız bir nevi Pandora’nın kutusuydu. Kutuyu açmak istememi sağlayan da bu cümle oldu.&nbsp;Araştırmanın saha dönemini 3.050 kişinin katılımı ile 2023 yılının Mayıs-Aralık döneminde, derinlemesine görüşmeleriyse 2024’ün ilk üç ayında gerçekleştirdik. Bu kitaba konu olan araştırmamız, impostor’ın kadınlarda erkeklerden daha fazla görüldüğüne dair olduğuna bilimsel kanıt sunmuyor. Diğer yüzlerce küresel araştırmanın sunmadığı gibi... Ama başarı algısı konusunda kadın ile erkek arasındaki net bir ayrıma ışık tutuyor: Zira biz, araştırmayı sadece kadınlar için açmadık. Araştırma daveti hem kadın hem erkeklere açıktı. Ne var ki araştırmanın hem anket hem derin görüşme aşamalarına kadınlar, erkeklerden çok daha fazla ilgi gösterdi.&nbsp;Türkiye’nin 79 şehrinden ve yurt dışında 32 yabancı ülkedeki 86 farklı şehirden katılımcıyla tamamlanan araştırmanın yüzde 88’ini, yani ezici çoğunluğunu kadın katılımcılar oluşturdu. Şaşırtıcı bir şekilde, araştırmalar sahtekarlık sendromunun kadınlarda erkeklerden daha önemli olduğunu göstermiyor, ancak farklı şekillerde tezahür ettiğini&nbsp;gösteriyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Erkekler zorlu hedeflerden ve geri bildirimlerden kaçınarak düşük performans gösterme eğilimindeyken, kadınlar değerlerini kanıtlamak için kendilerini daha da zorluyor, ancak beklenen performansı gösterseler bile stres ve kaygıdan kurtulamıyorlar.&nbsp;</li></ul>Sonuçlar: Araştırmaya katılan kadınların yüzde 45’i impostor’ı yüksek oranda yaşıyor. Yüzde 40’ı orta seviyede ve yüzde 15’i ise düşük seviyede impostor olgusu deneyimliyor. Erkek katılımcıların ise yüzde 22’sinin impostor deneyimi yüksek; yüzde 54’ü orta seviyede ve yüzde 24’ü ise düşük seviyede imposter yaşıyor.Araştırmaya katılan kadınların neredeyse yarısı (yüzde 47) başarılı oldukları bir işe dair aldıkları övgüleri önemli bulmuyor; takdiri kabul etmekte zorlanıyor. Bu oran, erkeklerde yüzde 25 seviyesinde. Başarıyla ilintili pek çok konuda olduğu gibi, eğitim düzeyimiz artıkça takdir ve övgüleri içselleştirmekte daha da çok zorlanıyoruz.&nbsp;Şaşırır mısınız bilmem, araştırmada kadınlar daha mükemmeliyetçi bir profil sergiliyor. Araştırmamıza katılan kadınların yüzde 47’si, en iyisini yapamadığı işleri, en iyisini yaptığı işlere göre daha fazla hatırlıyor. Mükemmeliyetçi insanlarda karşılaşılan bu eğilim, yurt dışında yaşayan kadınlarda daha da belirgin (yüzde 51). Erkeklerde bu oran yüzde 31. Benzer şekilde, kadınların yüzde 41’i mükemmel iş sonuçlarına erişemediklerinde o işi tamamlamanın kendileri için bir şey ifade etmediğini belirtiyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Başarılı Bir Kadın Olduğun için Özür Dilerim</h2>Başarılı Bir Kadın Olduğun için Özür Dilerim kitabını emeğin, alınterinin anlamını bilen herkes için yazdım. Ama en çok da hayatlarının bir döneminde başarılı olduğu için özür dilemek zorunda bırakılmış kadınlar için…İtiraf etmeliyim ki, ben de bir impostor mağduruyum. Yaşamımdaki edinimlerimi yetkinliklerime değil, çalışkanlığıma bağlamak beni daha konforlu kıldı. Çok özel yeteneklerim olmadığını, sadece çok çalışkan bir kadın olduğumu sık sık ifade etmemin, bir savunma mekanizması olduğunu anladım. Yüzleştim. Kırılganlığımla barıştım. Şifalanmanın ilk adımının cesaretle kalbimizi açmak, kırılganlığımızdan güç almak olacağına inandım ve bu kitabı da bu yüzden yazdım.Tüm impostor dertlilerine yalnız değilsiniz demek için yazdım. Kendimizi özşefkatle onarabiliriz.

Pareto İçgörü

Impostor olgusu, kendi kendine oluşan bir durum değildir. Hele de civarınızda “Senin şansın yaver gittiği için başarılı oldun” diyen eril kafalar varsa... Bu sebeple, bu olguya “Başarılı bir kadın olduğum için özür dilerim” sendromu da denebilir.

Georgia State Üniversitesi ile ilgili hikayeler