<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/mertsoyler/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Mert Söyler</a>Her geçen gün daha da derinleşen ekonomik krizin ve yaklaşan seçimlerin gölgesinde en çok tartışılan konulardan biri Türkiye’nin ekonomik geleceği ve izlenecek olan ekonomi politikaları. Hükümet tarafındaki tartışmaların yanı sıra muhalefet tarafında da ekonomi, geçtiğimiz günlerde gerçekleştirilen İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi ile siyasi gündemin ana konusu olmaya devam ediyor.Ekonominin siyasi söylemde bu kadar merkezi olmasının sebebi ekonomik belirsizlik hissinin hayatımızın her alanını sarması. Gündelik toplumsal hayatımızda gerçekleştireceğimiz en ufak ekonomik karardan tutun da küçük ölçekten büyük ölçeğe şirketlerin atacakları her ekonomik adım “seçimlerden sonrasını beklemek” kararıyla öteleniyor.Fakat bu belirsizlik hâli sadece şu anki siyasi olarak çalkantılı durumumuzun ortaya koyduğu bir durum mu, yoksa belirsizlik hali zaten içerisinde bulunduğumuz ekonomik yapının bize her zaman ve her yerde kendini gösteren bir yansıması mı?İngiliz ekonomist <a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/prekarya/10281" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Guy Standing</a>’in ortaya attığı prekarya&nbsp;kavramı, mevcut durumumuzu daha iyi tanımlamak için kullanabileceğimiz kavramlardan bir tanesi. Precarious yani tehlikeli, güvencesiz, riskli kavramıyla proletarya kelimesinin birleşiminden oluşan prekarya, içerisinde bulunduğumuz ruh hâlini güvencesizlik duygusuyla açıklamaya çalışıyor.Bizden önceki nesiller için fena olmayan bir eğitim almak ve maaşlı bir işe girmek en azından orta ölçekli gelecekte göreceli bir sabitiyet ve güvence hissi sağlamaktayken, günümüzde yüksek eğitime sahip olmak bile çoğu zaman herhangi bir güven ve emniyet hissine sahip olmak için yeterli olmuyor. Kısa zaman aralıklarıyla değiştirilen veya değiştirmek zorunda bırakılan işler, freelance çalışmak, sendikasızlaştırılan iş kolları, çalışanları sürekli değişim ve hareket halinde olan bir iş piyasasına mahkum etmiş durumda. Kimileri piyasanın bu akışkan halinin bireysel özgürlüklerin ve kendini geliştirmenin sağlanması için uygun koşulları sağladığını iddia edebilir fakat aksini ispat etmek çok daha kolay.Örneğin, 2011 gibi globalleşmenin etkilerinin gözlenebilir şekilde daha az olduğu bir tarihte çeşitli üniversiteler ve BBC tarafından yapılan <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/uk-22007058" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Büyük Britanyalı Sınıf Anketi’nde</a> prekarya sosyal sınıfı Büyük Britanya’da yaşayanların %15’ini oluşturuyor. Bu grup yoksulluk sınırının altında, pek maddi birikimi olmadan, şehir merkezinden uzak bölgelerdeki kiralık evlerde yaşıyor. Tipik olarak temizlik, bakım, kargo işçiliği, kasiyerlik gibi işler prekarya sosyal sınıfını teşkil etse de prekarya işlerin temel özelliklerini düşük ücretler, düzensiz çalışma saatleri, tehlikeli çalışma koşulları, yasal ve sosyal güvencelerden yoksun olma hâli şeklinde sıralayabiliriz. 2011’den günümüze bu özelliklere sahip iş kollarının sayısının ve kapsamının azalmaktan ziyade pandemi ve derinleşen ekonomik krizle beraber daha da arttığını söylemek hiç de abartılı olmayacaktır.Günümüzde sözleşmeli, kısa vadeli, proje odaklı, geçici işler sadece tipik prekarya iş kollarında değil; sanayiden tarıma veya yaratıcı endüstriler olarak adlandırılan ve bilgi temelli, sosyal kapitali yüksek iş kollarında da sıklıkla denk gelinir hale geldi. Siyaset bilimci Alphan Telek de 2020 yılında yayınladığı <a fr-original-style="" href="https://notabene.com.tr/urun/artik-hepimiz-prekaryayiz/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kitabında</a>, prekaryanın Türkiye’de de neredeyse her sosyo-ekonomik sınıfı içerisinde barındıran bir sosyal sınıf olduğunu belirtiyor. Türkiye’de üniversiteden yeni mezun olan her genç, ebeveynlerinin göreceli bir şekilde kolayca iş bulabildiği ve yıllarca aynı iş kolunda, kadrolu bir şekilde çalıştığı emek piyasası yerine güvencesizliğin, sendikasızlığın, düşük ücretlerin ve sözleşmeli işlerin domine ettiği bir çalışma ortamında geleceklerini planlamak zorundalar.Prekarya sosyal sınıfının içerisinde bulunduğu bu ekonomik güvencesizlik ve belirsizlik hâli aynı zamanda sürekli bir şekilde korkuyla, endişeyle ve aidiyet hissedememe duygusuyla yaşamaya da neden oluyor. Bu duygular kimi zaman kişinin kendini yetersiz ve beceriksiz hissetmesine kimi zaman ise onu bu duruma iten sisteme karşı kin ve nefret ile yüklenmesine sebep oluyor. Fakat sosyoekonomik ve politik problemler her zaman kendilerini dönüştürücü bir sistem eleştirisi olarak yansıtmak zorunda değil; tam tersine, dünyanın her yanındaki gelişmeler gösteriyor ki sistemik problemlerin kendini en kolay ifade edebildiği alan popülist siyasetin kürsüsü.Prekarya, kendisini içerisinden çıkılmaz bir hâlde hissediyor. Kendini ne kadar geliştirse de bulabildiği bütün işlerde ya hakkı yenilmiş ya da başarısız olmuş hissediyor. Tam da bu nedenle prekarya, günümüzün en tehlikeli sosyal sınıflarından birini teşkil ediyor. Fakat tehlike, prekaryanın kendisinden değil; onu bu hâle getiren, içerisinde bulunduğu durumdan bir çıkış yolu sunamayan emek piyasası düzeninden kaynaklanıyor.Detaylıca hazırlanmış kalkınma planları, ekonomi zirveleri bize sanayileşme yoluyla, yaratıcı endüstriler ile gelişmişlik vadederken prekaryaya daha adil, güvenceli ve örgütlü bir emek piyasası sunmayı görmezden gelmek demokratik değerler için ölümcül derecede büyük bir hata olacaktır. Türkiye tarihinde aksak bir şekilde günümüze kadar gelebilen parlamenter demokrasinin bütün aktörlerine yöneltilen tepki, özellikle prekaryayı oluşturan genç nesiller nazarında sisteme dönük yapıcı bir eleştiri ve aksiyon şeklini almaktan ziyade popülist siyasete yönelen ve sosyal adaleti sağlamaktan uzak bir nefrete dönüşecektir.

Angst

Belirsizlik hissiyle yaşamanın ağırlığı

Güvencesizlik çağı

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/mertsoyler/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Mert Söyler </a>Her depremden sonra akıllara gelen ilk soru sıradaki depremin nerede ve ne zaman gerçekleşeceği. Özellikle, beklenen İstanbul depremi yaratabileceği büyük yıkımdan dolayı son bir aydır çoğu tartışmanın ana konusu ve milyonlarca İstanbullunun uykularını kaçıran, yaklaşmakta olan bir korku.Felaketi beklemek hepimizin üzerine çaresizlik, tahayyül edememe, unutmaya çalışma gibi birçok hissi boca etmiş durumda. İstanbullular çareyi İstanbul’dan kaçmakta buluyor veya kentsel dönüşüm adı altında yüz binlerce, milyonlarca lira bulabilirlerse oturdukları binaları yeniden inşa ettirme sürecinin içerisinde yıllarca beklemek zorunda kalıyor. Peki içinde bulunduğumuz bu kasvetli, çaresiz hissetme halini nasıl tanımlayabiliriz?Alman sosyolog Ulrich Beck, risk toplumu kavramını aynı adı taşıyan kitabıyla, modernitenin getirdiği sürekli risk halini ifade etmek için kullanıyor. Çoğunlukla sigortacılık sektörü ile ilintili olan risk kavramı aslında “tehlike”den epistemolojik bir kopuş yaratması nedeniyle modern toplumun en önemli kavramlarından bir tanesi. Yaşanan felaketler, afetler ancak sistematik bir biçimde değerlendirilip geleceğe dönük bir analiz yapıldığında “risk” haline dönüşebiliyorlar.Beck ise doğal afetlerin tam anlamıyla bir risk oluşturmadığını, endüstrileşen modern toplumların yarattığı çevre kirliliği, kullandığı nükleer enerji nedeniyle ortaya çıkan yani modern toplumun&nbsp;ürettiği ekolojik risklerin temel riskler olduğunu belirtiyor. Ayrıca bunların direkt olarak algılanamadığını, dolasıyla mevcut sigorta sistemlerinin kapsamının dışında kalan riskler olduğunu ve ekolojik risklerin artık endüstrileşmenin bir yan etkisi olmaktan çıkıp üretilen ana ürünlerden biri olduğunun altını çiziyor. Beck’in anlayışına göre deprem üretilmiş bir risk sayılmayıp doğal yani kontrol edilemeyen bir risk sayılsa da Türkiye koşullarında risk toplumunu yaratan temel risklerinden birinin de deprem olduğunu söyleyebiliriz.Depremler doğa olayları olsalar da Güneydoğu depreminin ardından sıkça dile getirildiği gibi asıl felaketi yaratan, depreme dayanıksız kentler. Artan nüfusun barınma ihtiyacını karşılamak ve gözle kolayca görülebilir ekonomik büyüme yaratmak için iktidarların sıklıkla başvurduğu inşaat sektörü, Türkiye’nin modernleşmesinin uzun süredir temel göstergelerinden biri haline geldi. 1999 Gölcük depreminin ardından getirilen yapı denetim ve inşaat usulleri kağıt üzerinde gayet işler gibi gözükse de aslında büyümenin, kalkınmanın ve modernleşmenin önündeki pürüzler olarak görüldü. Toplumsal kent alanlarının, yeşil alanların azalması, büyüyen kentlerin içerisinde sürekli aksayan ve eşitsiz dağıtılmış altyapı ise modernleşmenin şimdilik katlanılması gereken yan etkileri olarak görmezden gelindi.Fakat her depremde tekrardan hatırladığımız deprem riski, bu modernleşme biçiminin her seferinde kendini yeniden ürettiği bir risk. Yüksek sayıda iş imkanı yaratması, global sermayenin yatırımını kolayca çekebilmesi, boş bir arazi üzerinden sermaye üretebilmesi nedenleriyle modernleşme için ilk başvurulan ekonomik sektörlerden biri olan inşaat, artık Türkiye’de ana üretim maddesi olarak deprem riskini üretir hale geldi.Özellikle afet zamanlarında deprem riski konusunda müthiş bir duyarlılık oluşsa da, bütün ana akım medyada deprem konuşulsa da sonuç olarak hep tekrar edilen şu sözü söyleyerek sıradaki felaketi beklemeye geçiyoruz: Deprem değil, bina öldürür.Riskin farkında olsak bile sonrasında atılması gereken adım atılamıyor. Siyaset-inşaat ilişkisi bütün kentsel alanlarda rant yaratmaya, inşaat sektöründen gelen figürler siyasette yükselmeye, toplum odaklı değil, sermaye odaklı kentsel dönüşüm projeleri en değerli kent arazilerinde yükselmeye devam ediyor.Türkiye’nin deprem odaklı risk toplumunun en temel özelliğini bilgi ile önlem arasındaki bu uyumsuzluk oluşturuyor. Diğer bir deyişle, toplum olarak paradoksal bir durumun içerisindeyiz. Yakın gelecekte bizi derinden etkileyecek bir riskten haberdarız, bunu anımsatan başka risklerle karşılaştığımızda varoluşsal bir terör ile bütün varlığımız sarsılıyor ve gerekli önlemlerin neler olduğunu anlatan uzmanların, bilim insanlarının her demecini dinlemek için televizyonların başına üşüşüyoruz. Fakat gerekli önlemleri almak için yeterli düzeyde politik, sosyal ve ekonomik örgütlenmeye asla erişemiyoruz. Dolayısıyla riskin sürekli farkında olan, önlemlerin neler olduğunu bilen ve bu önlemleri almak için gerekli kapasiteye sahip olan bir toplum olarak “asrın felaketi” ve “önlemsizlik” söylemleri arasında salınıyoruz.Bu paradoksal halimizi aşmanın tek yolu aslında risk kelimesinin kendi içerisinde saklı. Bizi bekleyen tehlikeler tahmin edilebilir, önlenebilir hale geldiklerinde “risk” kelimesiyle adlandırılabilir. Bu yüzden zaten risklerden bahsederken bilimsel metotlarla araştırma yapmaktan, önlem almaktan da bahsediyoruz. Ancak Beck bize şunu da hatırlatıyor: Bilim, riski ölçer; halk ise riski algılar. Yani modernleşmenin, büyümenin yarattığı riskleri azaltmak ekonomik ve politik iktidarın değişimini de içeren siyasi bir süreçtir.Yapılması gereken ise elimizdeki bilgiyi siyasi bir bilinç ile aksiyona dönüştürmek ve “risk toplumu” olarak birbirimizi “sigortalayarak” risklerimizi azaltmak. Şanslı sayılabileceğimiz tek nokta ise şu an bizim için hayati bir önem arz eden deprem riskinin, ekolojik felaketlerin getirdiği risklerden çok daha algılanabilir ve kolay önlem alınabilir olmasıdır.

Mert Söyler ile ilgili hikayeler