<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Türkiye ekonomisini kurtarmakla görevli kadın".&nbsp;</blockquote>Geçen hafta, The New York Times’ın tanınmış köşe yazarlarından Peter Coy’un yazısının başlığında bu tanımlama yer alırken başlığın hemen altında turuncu bir buzun üzerinde yer alan, giydiği kalem etek ve topuklu ayakkabılardan kadın olduğunu varsaydığımız bir illüstrasyon <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2023/06/12/opinion/turkey-erkan-erdogan.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">vardı</a>. Yazıda bahsedilen kahraman, Türkiye Cumhuriyet Bankası’nın (TCMB) çiçeği burnunda ilk kadın başkanı Hafize Gaye Erkan’dı. Yapılan illüstrasyon çalışması ise yazının hemen başında “Bütün umut kaybolduğunda işleri bir kadına devret (ve suçu)” diyerek açıklanan “cam uçurum” kavramına vurgu yapıyordu.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki, “cam uçurum” nedir?</h3>Bugüne kadar çoğumuz, belirli bir demografik gruba ait kişilerin, örneğin kadınların veya azınlıkların şirket hiyerarşilerinde üst kademelere gelmelerini engelleyen görünmez bariyerleri tanımlamak için kullanılan “cam tavan” kavramını duymuştur. Görece daha yeni olan cam uçurum kavramı ise birçoğumuzun duymadığı veya çok sık gündeme gelmediği için unuttuğu bir kavram.İlk olarak 2005 yılında, Birleşik Krallık merkezli Exeter Üniversitesi’nden Michelle Ryan ve Alexander Haslam isimli iki akademisyen tarafından ortaya çıkarılan kavram, aslında büyük bir araştırmanın çıktılarına dayanıyor. Ryan ve Haslam, 2003 yılında the Times gazetesinin “kadın liderlerin şirket performansı üzerinde olumsuz bir etkisi” olduğunu öne sürmesi üzerine Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem gören ve FTSE 100 endeksini oluşturan 100 şirketi kapsayan bir araştırma <a fr-original-style="" href="https://www.vox.com/2018/10/31/17960156/what-is-the-glass-cliff-women-ceos" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başlattı</a>. Bu şirketlerde, erkek ve kadın yönetim kurulu üyelerinin işe alındıktan sonra şirket performansına nasıl etki ettiklerini inceleyen ikilinin en önemli bulgusu şu oldu:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Genel borsa düşüş dönemlerinde, yönetim kurullarına kadınları getiren şirketlerin önceki beş ayda erkekleri işe alan şirketlere göre kötü bir performans sergileme olasılığı daha yüksek.</li></ul>Bu bulgu, cam uçurum kavramının da çıkış noktası oldu. Cam uçurum, normal şartlarda üst düzey pozisyonlara gelmesi bir hayli zor olan kadınların veya azınlıkların, ekonomik kriz veya şirket performansında gerileme gibi yüksek riskli veya zor koşullarda üst düzey pozisyonlara atanmalarını ifade ediyor. Başarısızlık ihtimali yüksek koşullarda atamaları gerçekleşen bu kadınlar, görünüşte cam tavanı aşmış oluyor; ancak yepyeni bir engelle karşı karşıya kalıyor: Her an biri tarafından aşağı itilme ihtimali olan cam bir uçurum.Peki, oldukça başarılı bir kariyere sahip olan bu kadınlar neden risk içeren durumlarda görevi kabul ediyor? Bu sorunun cevabı, politikadan iş dünyasına hayatın hemen hemen her alanında kadınların karşısına çıkan fırsat eşitsizliğinde yatıyor. Kadınlar, riskli koşullarda liderliği kabul etme eğiliminde oluyorlar. Zira, erkek meslektaşlarının aksine gelecekte böyle bir fırsatı bir daha yakalama ihtimallerinin oldukça düşük olduğuna inanıyorlar.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Cam uçurumun kenarındakiler: Başarı ve başarısızlık örnekleri</h3>Cam uçurum kavramını gündeme taşıyan ilk kadın, elbette ki Hafize Gaye Erkan değil. Cam uçurum, henüz bir ay önce Twitter’ın yeni CEO’su Linda Yaccanino olarak açıklandığında da yine tüm manşetleri süslüyordu. Yaccacino için beklenti, Elon Musk’ın Twitter’da yarattığı kaostan ötürü mutlak başarısızlık yönündeydi. Musk’ın daha önceki “Yerime geçecek kadar aptal birini bulur bulmaz istifa edeceğim,”&nbsp;açıklamaları da Yaccacino’ya duyulan güven hakkında açık bir ipucu veriyordu. Öte yandan, Hafize Gaye Erkan için şartlar, her ne kadar Twitter’dan daha zorlu görünse de başarı ihtimaline tutunanların sayısı oldukça fazla. Nitekim, geçmiş tecrübeler de cam uçurumun kenarındaki liderlerin, başarısızlığın yanı sıra başarı hikâyeleri yazmakta da usta olduğunu gösteriyor.Öncelikle başarı hikâyelerine bakacak olursak; bazı kadın liderlerin bu konuda öne çıktığını söyleyebiliriz: Mary Barra, Anne Mulcahy&nbsp;ve&nbsp;Meg Whitman.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">General Motors (GM), 2014 yılında hatalı kontak anahtarına atfedilen geri çağrılar ve bu durumdan kaynaklanan ölümlerle boğuştuğu bir dönemde Mary Barra’yı CEO’luk görevine atadı. GM’in ilk kadın CEO’su olan Barra, ilk yılında 30 milyondan fazla arabayı kapsayan 84 tane güvenlik kaynaklı geri çağırma yaptı. Nihayetinde, çalışanları karşılaştıkları sorunları bildirmeye teşvik ederek şirket kültürünü değiştiren Barra, bugün GM’in otomobil sektöründe öncü firmalardan biri olmasında büyük rol oynuyor ve halen daha yönetim kurulu başkanlığı ve CEO’luk görevini yürütüyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">ABD merkezli teknoloji şirketi&nbsp;Xerox,&nbsp;2001’de 17 milyar dolarlık borçla iflasın eşiğindeyken Anne Mulcahy’i CEO’luk görevine getirdi. Mulcahy’nin göreve getirildiği gün, şirketin hisseleri %15 düştü; ancak Mulcahy tüm bu olumsuz beklentiyi tersine çevirmeyi başardı. Kısa sürede “agresif geri dönüş” olarak adlandırdığı planının meyvelerini toplamaya başlayan Mulcahy, şirketin borcunu yarıya indirdi. Üstelik sadece şirketi kurtarmakla kalmadı. Görevi, Fortune 500 listesindeki ilk Afrika kökenli Amerikalı kadın olan Ursula Burns'e devretti.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İki ayrı şirkette cam uçurumun kenarına gelen Meg Whitman, 1998’de CEO’luk görevine başladığı eBay’i 30 kişilik bir şirketten 15 bin çalışanı olan bir e-ticaret devine dönüştürdü. 2007’de eBay’den ayrılan Whitman, 2011’de ise finansal olarak zorlu bir dönemden geçen Hewett Packard’ın (HP) başına getirildi. HP’de kimilerine göre başarı kimilerine göre ise başarısızlıkla sonuçlanan bir kariyeri oldu. Şirketi, Hewlett Packard Enterprise ve HP Inc. olmak üzere iki ayrı şirkete bölme kararıyla bilinen Whitman, finansal sıkıntılar yaşamaya devam eden şirketten 2018’de ayrılmak zorunda <a fr-original-style="" href="https://time.com/3845767/carly-fiorina-hp/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kaldı</a>.</li></ul>Barra, Mulcahy ve Whitman dışındaki hikâyeler ise genellikle başarısızlığın faturasının kadın liderlere kesilmesiyle sonuçlandı:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yahoo’nun Google ve Facebook’la rekabet etmekte zorlandığı 2012’de CEO’luğa atanan Marissa Mayer, tüm çabalarına rağmen şirketin çöküşünü engellemeyi başaramadı. Şirket, 2017’de 4,5 milyar dolar karşılığında Verizon’a satıldığında istifa etmek zorunda <a fr-original-style="" href="https://hr.economictimes.indiatimes.com/news/trends/why-are-some-women-ceos-placed-on-a-glass-cliff/100609910" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kaldı.</a></li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ellen Pao, 2014’te platformun içerik denetleme politikaları ve çevrimiçi tacizle ilgili tartışmaların olduğu bir dönemde&nbsp;Reddit CEO’su olarak <a fr-original-style="" href="https://www.inc.com/nick-hobson/linda-yaccarinos-ascent-as-twitter-ceo-exposes-glass-cliff-challenge-for-women-leaders-everywhere.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">seçildi</a>. Görev süresi boyunca ağır eleştirilerle karşılaşan Pao, 2015’te istifa etti.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Carly Fiorina,&nbsp;"son 25 yılın en kötü teknoloji durgunluğu" olarak adlandırdığı dönemde 1999 yılında HP’de CEO olarak göreve başladı. Fiorina’nın görev yaptığı altı yılda HP hisselerinin değeri, yaklaşık %50 düştü ve 30 binden fazla kişi işten çıkarıldı. 2005’te ani bir kararla işten çıkarılan Fiorina, 2002’de gerçekleşen 19 milyar dolarlık Compaq Computer satın alımının ve başarısız sonuçlarının da sorumlusu olarak anılıyor.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Fırsat mı komplo mu?</h2>Kadınların cam uçurumun kenarına itildiği durumlardaki liderlik süreçlerini, başarı veya başarısızlık olarak değerlendirmek aslında çok da doğru değil. Zira çoğunlukla erkek selefinin yarattığı kaosu düzeltmenin sorumluluğunu alan ve bir nevi “başarısız olmaya mahkûm” olarak atanan bu kadınlar, yönetim süreçlerinde ve sonrasında da erkeklerle eşit muameleye maruz kalmıyor.Harvard Business Review’un (HBR) araştırmasına göre, bir şirket krizi atlatamadığında yüksek pozisyonlardaki kadınların işten çıkarılma oranı, erkeklere göre önemli ölçüde yüksek. Yani kriz zamanlarında günü kurtarmak için atanan kadın yöneticiler, gemiye son katılan olmalarına rağmen genellikle gemiyi ilk terk eden olmak zorunda kalıyor. Ayrıca HBR verileri, erkek liderlerin başarısızlıkları kadınlardan daha hızlı atlattığını ortaya koyuyor. Bir başarısızlık hikâyesi, çoğu kadının kariyerinde kara bir leke olarak kalırken erkekler için olağan ve önemsiz bir durum olarak görülebiliyor.Tüm bu veriler göz önüne alındığında; cam uçurum argümanlarına daha farklı bir perspektiften bakmanın algıyı değiştirmenin ilk adımı olduğunu söylemek mümkün. Evet, kadınlar genelde zorlu dönemlerde başa getiriliyor ve bu durum başarı şansını oldukça düşürüyor; ancak kadınlar aynı zamanda fırtınalı dönemlerde kurumların dümenine geçme cesaretini gösteren öncü liderler olarak da öne çıkıyor. Twitter CEO’su Yaccacino ve TCMB Başkanı Hafize Gaye Erkan, bugünlerde öncülükleriyle alkışı hakkedenlerin başında geliyor. İşler ne kadar istedikleri gibi gider bilinmez, zira bir kurumun başarısını sadece yöneticileri değil dış faktörler de etkiliyor. Fakat her hâlükarda bu iki isim de bir süre daha spot ışıkları altında kalmaya devam edecek gibi görünüyor.

Pareto

Cam uçurum nedir? Twitter’ın yeni CEO’su Linda Yaccanino ve TCMB’nin yeni başkanı Hafize Gaye Erkan cam tavanı mı aştı yoksa cam uçurumun kenarına mı itildi?

Cam uçurum: Fırsat mı komplo mu?

DEVA Partisi’nin kadın eylem planında cam tavanla mücadele, cinsiyet kotası gibi alışıldık siyasi vaatlerin yanında çok dilli yardım hizmeti, temel hijyen ürünlerinden verginin kaldırılması gibi daha nadir görülen siyasi vaatler de bulunuyor.Ancak raporda genel itibariyle kadın hareketiyle bir iletişim eksikliği hissediliyor. Örneğin İstanbul Sözleşmesi’ne dönüş planda yer alsa da kadına şiddetle mücadelede cezasızlığa son vermeye dair güçlü bir vurgu bulunmuyor.Eylem planında kadını ailenin bir parçası olmaktan ziyade bir yurttaş olarak görmeye dair çaba olduğu görülüyor, ancak "kadınlık" kavramının toplumsal olarak inşa edildiği, kadınların eşit yurttaş olma çabasının patriyarka ile mücadele olduğuna ilişkin bir tespite yer verilmiyor.

cam tavan ile ilgili hikayeler