<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2025/10/5/1764343874110.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.54" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h1 fr-original-style="" key="addNewLine" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bırakınız alışverişinizi yapsınlar, bırakınız birbirlerini yesinler: Ajan tabanlı ticaret neyi, nasıl değiştiriyor?</h1>Amazon-Perplexity çatışması, klasik platform düzeninin çözülmeye başladığına dair güçlü bir gösterge. Bu çözülme, özgürleşme potansiyeli kadar yeni bir tahakküm biçimi üretme riskini de barındırıyor. Alışveriş artık bir tercih değil, yetki devri olacaksa bu yetkiyi kime, hangi şartlarda devrettiğimizi iyi bilmemiz gerekiyor. Çünkü bu basit bir yetki devrinin ötesinde yeni bir ideolojinin de inşası gibi görünüyor.Yazı: Ümit Alan Lise ve üniversite yıllarım bir gözlükçü dükkanında geçti. İşe ilk başladığım yıllarda kalfa ve usta olmanın şartı belliydi: Gözlük camını çerçeveye uygun olarak kesmek ve monte ederken belli kriterlere (astigmat derecesi, odak noktası vb.) dikkat etmek.&nbsp;1990’lı yılların sonunda daha ben üniversitedeyken tam otomatik, yani bilgisayarlı makineler dükkanlara girmişti bile. Böylece gözlük camını çerçeveye göre kesmek bir ustalık kriteri olmaktan çıktı. Bir tarafa çerçeveyi, bir tarafa kesilmemiş camı koyuyordunuz; bilgisayar gözlük çerçevesini tarıyor ve camı bire bir kesip çıkarıyordu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ezcümle bırakın üretken yapay zekayı daha 2000’li yıllar başlamadan, üretken olmayan yapay zekaya bile yenilmiştim. El mecbur atölyeden çıkıp aynı dükkanın satış kısmına, yani tezgahtarlığa kaydım. Ara ara üniversitelere konuşma yapmak için gittiğimde, bu anıdan yola çıkarak pazarlama iletişimine dahil bildiğim şeylerin çoğunu, okuduğum üniversitede ya da reklam sektöründe değil, bir gözlükçü dükkanında, işimi bilgisayarlı makine kaptığı için mecburen kaydığım tezgahtarlıkta öğrendiğimi söylerim.&nbsp;</li></ul>Sonra bunun üzerine çevrimiçi alışveriş devrimi geldi ve tezgahtar da kısmen aradan çıktı. Ben o zamana kadar üniversiteyle birlikte gözlükçülükten de mezun olmuştum gerçi.&nbsp;Evet, yapay zeka bugün bir yazar olarak da işime göz dikmiş durumda ama konumuz alışveriş; dağılmayalım. Çünkü şimdi çevrimiçi alışverişin de bir adım ötesindeyiz. Yani bizim yerimize bir yapay zeka ajanının alışveriş yapması aşamasında.&nbsp;Şöyle düşünün: Aklınızda almak istediğiniz bir şey var, bir yapay zeka ajanını görevlendiriyorsunuz, o sizin yerinize bütün satış noktalarını tarıyor, en uygun ürünü nerede bulduysa oradan satın alıyor. Hatta rutin olarak aldığınız ürünlerde her seferinde talimat vermenize bile gerek yok. Ajanınız elinizdeki ürünün ne zaman biteceğini bildiği için kendiliğinden yeniden alıyor.&nbsp;Gelecekten söz etmiyorum. Bugün bu hizmeti veren platformlar var ve bir alışveriş deviyle bir yapay zeka kuruluşu <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/technology/2025/nov/18/amazon-vs-perplexity-the-ai-agent-war-has-arrived?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bu yüzden davalık oldu.</a> Davacı bildiğimiz Amazon. Davalı ise Perplexity AI.&nbsp; <p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#ffe144" color="#090909" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#ffe144 !important;color:#090909 !important" href="https://aposto.com/s/birakiniz-alisverisinizi-yapsinlar-birakiniz-birbirlerini?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(255, 225, 68) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">YAZININ DEVAMI</a>

Aposto Gündem

<h3 data-pm-slice="1 1 []" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">📌 İşten çıkarmalar</h3><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li data-pm-slice="0 0 []" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sony, video oyunları ve dijital eğlence birimi olan Sony Interactive Entertainment'ta küresel işgücünün yaklaşık %8'ine karşılık gelen 900 çalışanını işten çıkaracağını <a fr-original-style="" href="https://link.apos.to/c/wVBXZ8qq16DT?c=ZAphYtMQMoqwEWiZM1Ll7&sub=613647fc38e9e00006b75339&s=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">duyurdu</a>.</li><li data-pm-slice="1 1 []" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Electronic Arts, işgücünün %5'ine karşılık gelen 670 kişiyi işten çıkaracağını <a fr-original-style="" href="https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-02-28/electronic-arts-to-cut-5-of-workforce-and-sunset-some-games" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıkladı</a>. Oyun devinin CEO'su Andrew Wilson, yeterince kârlı olmayacağını düşündükleri bazı oyun projelerini de iptal ettiklerini duyurdu.</li><li data-pm-slice="1 1 []" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bumble, işgücünün %30’una karşılık gelen 350 kişiyi işten çıkaracağını <a fr-original-style="" href="https://swipeline.co/bumble-350-calisanini-isten-cikariyor/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">duyurdu</a>. 2023'ün son çeyreğinde 263 milyon dolar gelir ile 32 milyon dolar zarar açıklayan çevrimiçi flört uygulaması, karara gerekçe olarak büyümenin durmasını gösterdi.</li></ul>

Quando

🎶&nbsp;Epic Games, 18 ay önce satın aldığı çevrim içi müzik pazarı Bandcamp’in satıldığını duyurdu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yeni alıcı: Mülkiyet, meblağın açıklanmadığı bir işlemle lisanslama platformu olarak tanınan ve müzik pazarlama hizmeti sunan Songtradr’a devredildi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Açıklamalar:&nbsp;Bandcamp’in “sanatçı öncelikli gelir paylaşımı” modeline bağlı kalarak bir pazar yeri ve müzik topluluğu olarak faaliyet göstermeye devam edeceğini açıkladı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çalışan hakları:Bandcamp çalışanlarının Mart 2023'te kurduğu sendika Bandcamp United, satın alma işlemiyle ilgili şu açıklamayı yaptı:&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 0px; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">“Songtradr’ın Bandcamp United’ı hemen tanımaması, Bandcamp’in değerini yanlış anladıklarının endişe verici bir göstergesidir. Bandcamp bir platform ya da portal değil, özenle oluşturulmuş bir topluluktur. Bandcamp United’ı oluşturan çalışanlar Bandcamp’in geleceği için çok önemlidir.”</li></ul></li></ul>

Covid-19 pandemisinin tüm dünyayı etkisi altına almasının bir sonucu olarak hükümetler, kurumların kapanmasına karşın eğitimin devamlılığını sağlamak amacıyla olabildiğince hızlı bir şekilde çevrimiçi eğitim sistemini benimsediler. Ancak çarşamba günü yayımlanan bir <a fr-original-style="" href="https://www.hrw.org/report/2022/05/25/how-dare-they-peep-my-private-life/childrens-rights-violations-governments" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">rapora</a> göre bu dönüşüm, çevrimiçi eğitim gören pek çok öğrenciyi büyük bir tehditle karşı karşıya bırakmış gibi duruyor.&nbsp;Kâr amacı gütmeyen bir örgüt olan Human Rights Watch’un (HRW) ABD, Birleşik Krallık, Hindistan ve Çin dahil olmak üzere 49 farklı ülkede toplam 164 çevrimiçi eğitim platformu üzerinde yaptığı analizlere göre milyonlarca çocuğun veri gizliliğinin tehlike altında olması son derece olası <a fr-original-style="" href="https://www.engadget.com/human-rights-watch-kids-data-183055475.html" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gözüküyor.</a> Söz konusu raporda, incelenen platformların %89’unun çoğu zaman ebeveynlerin haberi ya da herhangi bir bilgisi olmadan öğrencilerin çevrimiçi alışkanlıklarını ve kullanımlarını aktif olarak izlediği veya izleyebildiği aktarılıyor.Peki, çocukların gizli kalması gereken verilerinin bu platformlar tarafından ‘gizli’ bir şekilde takip edilmesi ne anlama geliyor ve olası sonuçları neler?<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Uzaktan eğitimin bedeli</h2>Bahsi geçen platformların çocukların pandemi süresince çevrimiçi bir şekilde öğrenmeye devam etmesine yardımcı olmak amacıyla hükümetler tarafından onaylandığını belirten HRW; raporunda bu çevrimiçi ortamların, çocukların kendileri, aileleri ve hatta arkadaşlarının kimlik bilgilerine kadar takip edebildiğini ifade ediyor. Buna ek olarak platformların, öğrencilerin nerede bulundukları, derste ne öğrendikleri ve ne tür cihazlar kullandıkları gibi bilgileri topladığı ve bütün bunları öğrencilere hedefli reklamlar sunmak için kullanabildiği kaydediliyor. Başka bir deyişle öğrenciler, hükümet tarafından dayatılan ‘bedava’ uzaktan eğitimin karşılığını, kişisel verilerinin izinsiz bir şekilde ihlal edilmesiyle ödüyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gözetim kapitalizminin etkileri</h2>Öte yandan HRW, içlerinde çoğumuzun aşina olduğu Zoom, Microsoft Teams ve Cisco Webex’in bulunduğu bu platformların, çocukların kullanımına sunulmak üzere tasarlanmadığının da altını çiziyor. Buna göre bu çevrimiçi hizmetlerin hepsinde, Meta ve Google gibi veri toplama sebebiyle pek çok kez soruşturmaya tabi tutulan dev teknoloji şirketlerine veri gönderen izleyiciler bulunuyor. Yakın tarihli benzer bir örnekte Twitter, geçtiğimiz günlerde hedefli reklamcılık amacıyla kullanıcılarının telefon numaraları ve e-posta adresleri gibi bilgileri izlediği gerekçesiyle 150 milyon dolarlık bir para cezasına <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/2022/5/25/23141968/ftc-doj-twitter-settlement-phone-number-security-ad-targeting" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çarptırılmıştı</a> ki bu da veri toplamanın son derece aldatıcı ve ciddi bir suç olduğu ve bir yaptırımı olması gerektiği gerçeğini örnekliyor.Bu rapor, aslında&nbsp;gözetim kapitalizminin&nbsp;son yıllarda ne kadar sorunlu ve tehlikeli bir hale geldiğinin bir hatırlatıcısı olarak da dikkat çekiyor. Ne amaçla olursa olsun; kişilerin bilgilerinin haberleri dahilinde olmadan toplanması ve çıkarları için kullanılmak üzere teknoloji şirketlerine satılması, kişisel veri gizliliği ihlalinin geldiği uç noktayı gösteriyor. Her ne kadar verilerimizin şirketlerce bireysel olarak dikkatimizi çekecek reklamların bizlere özel olarak hedeflenmesi için kullanılması görece zararsız gibi dursa da, verilerimizin ileride daha ciddi bir konuda bize karşı kullanılabileceği ihtimalinin olduğunu bilmek durumun vahametine ışık tutuyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Eğitim teknolojilerinin altın çağı</h2>Pandemi ile birlikte öğrenilen şeylerden birisi de, hiç şüphesiz ki bazı işlerin sürdürülmesi için fiziksel ortamların bir&nbsp;zorunluluk olmadığı gerçeği. Covid-19 salgının patlak vermesiyle dünya genelinde gerek iş gerekse eğitim kuruluşlarının aktivitelerini uzaktan ve çevrimiçi bir şekilde gerçekleştirmesi, aslında böyle bir dünyanın da var olabileceğini ortaya koymuş bulunuyor. Hal böyle olunca da eğitim teknolojilerinin (edtech) son iki yıldır ‘altın çağını’ yaşadığını söylemek pek de yanlış olmayacaktır. Eğitim ve öğretimi geliştirmeyi amaçlayan tüm bilişim teknolojileri ve eğitim uygulamalarının mahsulü diyebileceğimiz edtech; sunduğu pek çok artının yanında, yukarıda bahsettiğimiz gibi bazı veri gizliliği ve kişi mahremiyetinin ihlali tehditlerini de beraberinde getiriyor.&nbsp;Yüz yüze eğitime geri dönülmüş olmasına rağmen edtech sektörünün aldığı yatırımlarla giderek genişlemesi ise henüz bu yolun çok başında olduğumuzu gösteriyor. Uzmanlar edtech’in artık bir ana akım haline geldiğini ifade <a fr-original-style="" href="https://techcrunch.com/2021/01/28/12-investors-say-lifelong-learning-is-taking-edtech-mainstream/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ederken</a>; 2020 ve 2021 yılındaki iki yıllık edtech yatırımının, 2014 ve 2019 yılları arasındaki edtech yatırımlarının toplam miktarına eşit olduğu <a fr-original-style="" href="https://techcrunch.com/2022/01/27/european-north-american-edtech-startups-see-funding-triple-in-2021/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtiliyor.</a> Ancak edtech’in hayatımızdaki yerinin büyümesi, acilen sıkı önlemler alınmaması halinde daha fazla öğrencinin kişisel verisinin düzenli gözlem altında olacağı, depolanacağı ve ticari amaçlarla satılacağı anlamına geliyor.&nbsp;

çevrimiçi ile ilgili hikayeler