Döngüsel ekonomi alanında dünyadaki en önemli etkinliklerden biri olan ve 2017 yılından bu yana her yıl düzenlenen&nbsp;Dünya Döngüsel Ekonomi Forumu (World Circular Economy Forum/WCEF), 30 Mayıs - 2 Haziran 2023 tarihleri arasında Helsinki'de gerçekleştirildi.Uluslararası ortaklarla birlikte&nbsp;Finlandiya İnovasyon Fonu Sitra&nbsp;ve&nbsp;Nordic Innovation tarafından ortaklaşa düzenlenen Forum’da gerçekleştirilen panelleri tekrar izlemek için <a fr-original-style="" href="https://wcef2023.com/media/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradaki bağlantıyı</a> kullanabilirsiniz. WCEF 2024’ün bahar aylarında Belçika’nın başkenti Brüksel’de gerçekleştirilmesi planlanıyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Raporlama nasıl yapılmalı?</h3>Forum’da gerçekleştirilen panellerin ve tartışmada dikkat çeken temel konular arasında <a href="https://www.efrag.org/lab6?AspxAutoDetectCookieSupport=1" target="_blank" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a><a href="https://www.efrag.org/lab6?AspxAutoDetectCookieSupport=1" target="_blank" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a>Yeni Avrupa Raporlama Sürdürülebilirlik Standardı yer aldı. <a fr-original-style="" href="https://www.efrag.org/lab6?AspxAutoDetectCookieSupport=1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yeni Avrupa Raporlama Sürdürülebilirlik Standardı</a>&nbsp;(ESRS), özel sektörde raporlama aracılığıyla, daha fazla şeffaflık yaratılması ve işletmelere, sivil toplum kuruluşlarına, yatırımcılara ve politika yapıcılara değişimi yönlendirmek için gereken bilgileri sağlama potansiyeliyle önemli bir gelişme olarak dikkat çekiyor. Özellikle <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/circularity-gap-report-2023-12a" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">küresel döngüsellik oranının</a> son yıllarda devamlı olarak azalmasıyla birlikte bu alanda şirketlerin gerçekten hayata geçirdiği veya "-mış" gibi yaptığı faaliyetlerin doğru indikatörlerle şeffaf bir şekilde paylaşılmasını yasal bir zemine oturtması da ayrıca önemli.Döngüsel ekonomi ve kaynak kullanımıyla ilgili <a fr-original-style="" href="https://www.efrag.org/Assets/Download?assetUrl=%2Fsites%2Fwebpublishing%2FSiteAssets%2F12%2520Draft%2520ESRS%2520E5%2520Resource%2520use%2520and%2520circular%2520economy.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ESRS E5 taslağında</a> yer alan gerekliliklere yönelik raporlama yapmaya hazır olanların şirketlerin sayısı ne yazık ki fazlasıyla az. Bu yayını bir süredir takip eden okurların hatırlayacağı gibi döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde şirketler, döngüsel ekonomiyi anlamlandırma konusunda hâlâ eksik kalıyor. Helsinki’de öne çıkan nokta ise şirketlerin uyum sağlamak için gereken çabayı göstermedikleri yönünde. Toplantılar sonucu çıkan temel mesaj ise veri toplama, döngüsel performans göstergeleri (KPI'lar) ölçme, hedefler belirleme, uygun stratejiler ve aksiyon planları geliştirme konularına acil bir şekilde odaklanılması gerektiği yönünde.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilgi paylaşımı ve kaynaklar</h3>Döngüsel ekonomi ve kaynak kullanımıyla ilgili ESRS E5 taslağı, içerdiği 11 temel konu başlığına ek olarak “etki” ve “finansal” önceliklendirmeye sahip olduğu için, şirketlerin tüm ek raporlama konuları hakkında bilgi paylaşmalarını gerektirecek. Bu durum döngüsel ekonomi ile ilgili politikalar, stratejiler ve kaynaklara ek olarak kaynak girişi ve çıkışını da kapsadığı için döngüsel ekonomi ile ilgili raporlama gerekliliklerine dikkat çekiyor. Burada yalnızca atıkların değil aynı zamanda ürünlerin ve döngüsellik için tasarımın da çıkışına ilişkin niceliksel ölçütler ve hedefler hakkında bilgi paylaşımı gerekiyor. İki buçuk yılı aşkın süredir yazılarımızda döngüsel ekonominin yalnızca atık yönetimi olmadığını defalarca tekrarladık. Bu durumun tüm paydaşlar tarafından net bir şekilde anlaşılması için önemli bir adım olacağını düşünüyoruz.ESRS gereksinimleri hem niceliksel hem de niteliksel olarak belirlenirken, nicel açıklamalar, daha önce incelediğimiz WBCSD'nin <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/dongusel-metrikler" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Döngüsel Geçiş Göstergeleri (CTI)</a> ile uyumlu bir şekilde belirlenmiştir. Aynı zamanda CTI'ın başlıca göstergesi olan malzeme döngüselliği yüzdesi, ESRS E5'in gerektirdiği tanımlamalar ve verilerle uyumlu ve onunla aynı temellere dayanıyor. Şirketler, CTI'da yer alan yedi adımlık süreci izleyerek ESRS E5'in niteliksel gereksinimlerine yönelik raporlama için gerekli bilgileri geliştirebilirler.Yeni gerekliliklerle birlikte döngüsel ekonomiyle ilgili veri toplama süreçlerinin güvenilir ve şeffaf raporlama için temel bir zorluk oluşturacağı öngörülüyor. Şirketlerin bugün bu verilere zaten sahip olduğu algısının yanlış olduğu, en azından düzenli bir dijital formda henüz yeterli olgunluğun oluşmadığı Helsinki’de öne çıkan bir diğer konu başlığı. Dijital, standartlaştırılmış ve yapılandırılmış verilerin açık bir altyapıda paylaşılması ve verilerin şirketlerin dijital sistemleri (Örneğin, Kurumsal Kaynak Planlaması, ERP sistemleri) arasında sorunsuz bir şekilde akmasını sağlayacak dijital bir dönüşümün gerekliliği vurgulanırken bu sürecin uzun ve zorlu olacağı da düşünülüyor.Veri yönetimi ile ilgili dönüşüme ek olarak, finansal süreçlerin de döngüsel yol haritalarının ve iş modellerinin benimsenmesi amacıyla dönüşmesi gerektiği de toplantılarda üzerine tartışılan konu başlıkları arasında yer alıyor. Bu, fazlasıyla büyük ve ulaşılması zor bir hedef olarak görülse de net sıfır, doğa dostu ve adil bir dünyaya uygun bir sistem tasarlamak için gereken iş modeli ve ürün yeniliklerine yatırım yapma fırsatını sunma potansiyeline sahiptir. Bu noktada, döngüsel iş modellerinin sahip olduğu potansiyel etkilerle ilgili <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/dongusel-is-modellerinin-potansiyel-etkileri" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tartışma yazımızı</a> tekrar hatırlatmakta fayda var.🔎&nbsp;Döngüsel Ekonomi 101 yorumu:&nbsp;Küresel çapta döngüsel ekonomi ile ilgili yapılan çalışmalar her geçen gün artıyor. Artan ilgi, dönüşümün de başlayacağını gösteriyor olsa da öncelikle döngüsel ekonominin bütüncül bir şekilde anlaşıldığından emin olmamız gerekiyor. ESRS standartları ve CTI, döngüsel ekonomiyle ilgili küresel çapta kabul gören takip göstergelerinin belirlenmesi açısından fazlasıyla önemli. Fakat döngüsel ekonomiye geçişin toplumsal bir dönüşüm de gerektirdiğini unutmamamız önemli.Yeni iş modelleri ve R-stratejileri ile ilgili toplumsal ve ekonomik yapıları oluşturan tüketiciler başta olmak üzere tüm paydaşların temel farkındalık ve bilgi seviyesine çıkartılması özel sektörün dönüşümü kadar önemli bir boyut olarak ele alınmalı.

Sektör incelemeleri, küresel gündemden örnekler ve
döngüsel ekonominin toplumsal dönüşüm süreci üzerine.

Döngüsel Ekonomi

Helsinki'nin temel mesajları

Dünya Döngüsel Ekonomi Forumu’nun çıktıları

Avrupa'da toplam kütlesi %20 artan ambalaj atıkları hakkında regülasyonlar, doğru bilinen yanlışlar ve tekrar kullanılabilir ambalajların potansiyeli

Paketlemede yeni dönem: Tekrar kullanılabilir gıda ambalajları

Sürdürülebilir gelecek için küçülmek

"Degrowth" mümkün mü?

Döngüsel ekonomi yalnızca iş dünyasının değil, bireylerin de gündelik hayatını baştan aşağı değiştirme amacını taşıyor. Bunun temel sebebi baştan inşa edilmesi gereken toplumsal ve ekonomik yapıların gündelik hayatı da kapsayacak kadar geniş bir etki alanına sahip olması. Tüketicilerin döngüsel ekonomi içinde bugüne kadar birçok defa yer verdiğimiz gibi özellikle R-stratejileri kapsamında tüketim alışkanlıklarını değiştirmeleri gerekiyor. Bu değişim yalnızca tüketicilerin atacakları adımlarla üretici firmaları değişime zorlayabilecekleri kadar basit bir süreç değil. Tüketim alışkanlıklarının değişmesi için tüketicilerin bilinçlenmesi gerekirken, yasa yapıcıların döngüsel ekonomi prensiplerini doğru şekilde kapsayan regülasyonları hayata geçirmeleri ve en önemlisi özel sektörün mevcut iş modellerini döngüsel ekonomi prensipleri ile yeniden tasarlaması gerekiyor.Tüketicilerin döngüsel ekonomiye geçiş süreci için kritik bir paydaş olduğunu ve geçiş sürecinin bütüncül bir şekilde yürütülmesi için toplumsal değişimin de gerektiğini <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/yakin-bakis-toplumsal-donusum" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">daha önceki yazılarımızda</a> tartışmıştık. Bu haftaki yazımızda ise R-stratejilerinden yeniden kullanım (reuse) stratejisinin tüketiciler ve üreticiler için özellikle tekstil sektörü özelinde ne gibi etkileri olduğunu, son yıllardaki gelişmeleri ve gelecek beklentileri ele alacağız. Bu yazıda tartışmamızı ABD merkezli, ikinci el tekstil ürünlerinin alınıp satılabildiği çevrimiçi bir platform olan <a fr-original-style="" href="https://www.thredup.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">thredUP</a>&nbsp;tarafından hazırlanmış olan&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.thredup.com/resale" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“2023 Resale Report”</a>&nbsp;içinde öne çıkan başlıklar üzerinden yürüteceğiz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Raporda öne çıkanlar</h2>Türkçeye yeniden satış olarak çevrilen resale&nbsp;kavramı, üretilmiş ürünlerin yeniden kullanılması amacıyla gerekli tamir, bakım, onarım, yenileme veya yeniden üretim gibi farklı süreçlerin yürütülmesinin ardından tekrar tekrar satışını kapsar. Tartışmamıza yön verecek olan rapor, thredUP isimli şirket tarafından hazırlandığı için tekstil sektörü odaklı bir rapor. Fakat yeniden satışın diğer sektörler için de kritik bir öneme sahip olduğunu ve kaynakların uzun süre kullanımı odağında ne kadar büyük bir potansiyeli olduğunu bir kez daha vurgulamakta fayda var.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Küresel giyim ürünleri pazarında normal satışa göre yeniden satış pazarının 3 kat daha fazla büyümesi bekleniyor. Raporda öne çıkan ilk gelişme, yeniden satış pazarının büyüme potansiyeli. 2027 yılında küresel yeniden satış pazarının 350 milyar dolara ulaşması beklenirken, ABD pazarında bu miktarın 70 milyar dolara ulaşması bekleniyor. 2022 yılında %28’lik büyümeyle dikkat çeken yeniden satış pazarının 2024 yılında küresel tüm giyim pazarının ise %10’unu oluşturması bekleniyor. Pazar payında görülen bu artış tüketicilerin değişen tüketim alışkanlıklarını kanıtlar nitelikte. Bu değişim, yalnızca bu alanda çalışan thredUP gibi yeniden satış odaklı firmaları ilgilendirmiyor elbette. Artık ana üretici firmaların da bu yeni gelişen ve hızla büyüyen pazarda kendilerine yer bulmaları için yeniden satış odaklı iş modellerine geçişlerinin artacağını öngörmek çok da yanlış bir çıkarım olmayacaktır. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Y ve Z jenerasyonu yeniden satış modelini en çok kullanan jenerasyonlar olarak dikkat çıkıyor. Amerika pazarı özelinde yapılan araştırmaya göre 2027 yılında ikinci el pazarında %28 ile Z jenerasyonu (GenZ), %33 ile de Y kuşağının (Millenials) en çok ikinci el alışveriş yapma potansiyeline sahip olduğu görülüyor. Buna ek olarak Z jenerasyonunun %58 ile çevrimiçi yeniden satış kanallarının en yoğun kullanıcısı olması bekleniyor. Dijital teknolojilerin gelişmesi ve özellikle Covid-19 pandemisi ile iyice yaygınlaşan çevrimiçi alışveriş tercihleri, tüketicilerin ikinci el ürün satın almasını da kolaylaştıran bir yenilik olarak dikkat çekiyor. Özellikle ikinci el ürün satışında tüketiciden tüketiciye yapılan satışların çok daha hızlı ve kolay halledilmesine olanak tanıyan dijital teknolojiler, teknolojiye ayak uydurabilen tüm jenerasyonlar tarafından hızlıca benimseniyor. Türkiye’de de farklı satış platformlarında ikinci el satış özelliklerinin yaygınlaşması Türkiye pazarının da hızlıca geliştiğini gösterir nitelikte. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Uygun fiyat ikinci el giyim alışverişinde tüketiciler için en önemli motivasyon. Giyim endüstrisi içinde tüketicilerin yeniden satışı tercih etmelerinin arkasındaki ilk motivasyon, sıfır ürün satışına oranla çok daha uygun olan fiyatlar. İkinci sırada ise kalite geliyor ki burası dikkat çeken bir nokta. İkinci el kıyafet denildiğinde akıllara doğal olarak bir veya birden fazla farklı tüketicinin kullandığı kıyafetler geliyor. Bu da tüketicilerin hijyen ve kalite konularında endişe etmesine, bu nedenle de ikinci el alışverişi çok fazla tercih etmemesine neden oluyor. Yeniden satış süreçlerine dahil edilen ürünlerde ise durum biraz daha farklı. Tüketiciden tüketiciye olan satışların aksine, kullanılmış ürünleri alan şirketler bu ürünleri yeniliyor, hijyenik hâle getiriyor ve kalite olarak ürünün ilk üretildiği hâline yakın bir duruma gelmesini sağlıyor. Bu da aslında ürünlerin kalite ve hijyen gibi sorunlardan arındırılmasına ve dolayısıyla da tüketici endişelerinin giderilmesine olanak tanıyor. İkinci el ürün satın alımının arkasında motivasyonlar özellikle Z jenerasyonu için çoğunlukla sürdürülebilirlik odağında şekilleniyor. Z jenerasyonunun %47’si sürdürülebilirlik çalışmalarına önem vermeyen giyim firmalarını tercih etmediklerini belirtiyor. Bu da gelecek yıllarda hem artan bilincin hem de tüketicilerden gelen “sürdürülebilirlik” odaklı taleplerin şirketlerin dönüşümünü zorunlu hâle getireceğinin sinyallerini veriyor olabilir. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İkinci el ürün alışverişi, moda sektörünün neden olduğu karbon salımını ortalama %25 azaltıyor. Raporda yer verilen araştırmaya göre ikinci el kıyafet alışverişi, sıfır ürün alışverişine oranla çok daha az çevresel etkiye neden oluyor. Bu çevresel etki azaltımına ise raporda şu şekilde örnek veriliyor: Eğer dünya üzerindeki herkes bu yıl içerisinde yeni bir kıyafet almak yerine bir tane ikinci el ürün satın alırsa bu bir günde tüm dünya genelinde 76 milyon arabanın bir anda yollardan çekilmesine eş değer olacak kadar önemli bir karbon salımının önüne geçilmesine olanak tanıyor. İkinci el giyim alışverişi tekstil sektörünün yoğun su kullanımını da dikkate değer ölçüde azaltıyor. Tekstil sektörü, özellikle arz-talep dengesizliği nedeniyle çevresel etkisi fazlasıyla yüksek bir sektör olarak dikkat çekiyor. 8 milyarlık dünya nüfusu için her yıl ortalama 100 milyar adet giyim ürünü üretiliyor. Bu fazla üretim hem kaynakların verimsiz kullanımına, hem su kaynaklarının yoğun bir şekilde kirletilmesine hem de üretilen ürünlerin tamamının satılamaması nedeniyle aşırı kirliliğe ve atık oluşumuna neden oluyor. Burada dikkat önemli bir nokta ise giyim endüstrisindeki üreticilerin üçte birinden fazlasının yeniden satış modellerinin başarılı olması durumunda sıfır ürün üretim süreçlerini büyük ölçüde sıfırlayabileceklerini belirtmesi. Bu en temelde şunu gösteriyor. Döngüsel iş modellerinin başarıya ulaşması üreticilerin değişimine olanak tanıyabilir. Fakat bu başarı elbette sadece tüketicilerin üstlenmesi gereken bir sorumluluk olmamalı. Sorumlu tüketiciler ikinci el ürün alışverişini benimseyecek, yasa yapıcılar ikinci el ürünlerle ilgili regülasyonları devreye sokacak ve elbette üreticiler de tüketiciler için alternatif ve inovatif iş modellerini geliştirmeye devam edecek ki sistem bütünsel olarak bu dönüşüme girebilsin. </li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sürdürülebilirlik, gelir artışı ve müşteri bağlılığı giyim markaları için öne çıkıyor. Raporda markalar açısından da yeniden satış modellerinin etkileri ele alınıyor. Buna göre giyim ve moda endüstrisinde faaliyet gösteren markalar, yeniden satış modelleri ile öncelikle çok daha sürdürülebilir bir iş modeline sahip oluyorlar. Değer zinciri boyunca birçok farklı etkisi olan yeniden satış modellerinin kullanılan ham maddeyi azaltması, dolayısıyla maliyetleri azaltması, lojistik süreçlerini büyük oranda ortadan kaldırdığı için çevresel etkiyi azaltması gibi birçok farklı noktada markaların sürdürülebilirlik olgunluklarına katkı sağlıyor. Gelir artışı, markalar için bir diğer olumlu etki olarak karşımıza çıkıyor. Bir ürün satışından tek seferde gelir elde eden markalar, aynı ürünü defalarca farklı müşteriye satma iş modeli sayesinde tek bir üründen çok daha fazla gelir elde etme imkânına sahip oluyor. Döngüsel iş modellerinin özellikle farklı gelir modellerine olanak tanıyacak yeni fırsatlar sunması döngüsel ekonominin ekonomik büyümeye de katkı sağladığını kanıtlayan en önemli özelliklerden birisi. Burada ekonomik büyüme algısına karşı çıkacak farklı ve bazı noktalarda haklı görüşler olsa da mevcut küresel sistemler düşünüldüğünde büyümenin durmasını beklemek ne yazık ki fazlasıyla iyi niyetli bir görüş olarak kalıyor. Bu nedenle döngüsel ekonominin sunmuş olduğu çevresel ve sosyal etkiler azalırken artan ekonomik refahın ne kadar önemli olduğunu da bir kez daha hatırlatmakta fayda var. Yeniden satış modellerinin markalar için yarattığı bir diğer olumlu etki ise özellikle tüketici bilinci arttıkça çok daha önemli hâle gelen müşteri bağlılığı. Markalar müşterileri ile sağlıklı ve uzun vadeli bir ilişki kurabilmek için bugüne kadar birçok farklı pazarlama stratejisi hayata geçirdi. Bu alanda çok farklı stratejiler kullanılıyor olsa da genellikle ana odak sürdürülebilirlik veya çevresel/sosyal etkiler değildi. Fakat tüketicilerin değişen beklentileri özellikle sürdürülebilirlik/döngüsel ekonomi uygulamalarına önem veren markaların müşterileri ile çok daha uzun vadeli ve sağlıklı ilişkiler kurmasına olanak tanıyor ve bu da elbette markalar için önemli bir rekabet avantajı olarak karşımıza çıkıyor.</li></ul><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Toparlamak gerekirse, tekstil endüstrisi için fazlasıyla önemli bir yere sahip olan yeniden satış/ikinci el satış modelleri döngüsel ekonomiye geçiş için her sektörün kendi karakteristiğine özel farklı iş modelleri geliştirmesi gerektiğinin en önemli kanıtı. Yeniden satış, tekstil sektörü için görece daha kolay yürütülebilecek ve tüketiciden tüketiciye satış imkânına da sahip olduğu için büyük bir potansiyele sahip bir iş modeliyken farklı bir sektör için üretilmiş bir ürünün direkt olarak yeniden kullanımı giyim endüstrisine göre çok daha zorlayıcı olabilir. Fakat R-stratejileri başta olmak üzere döngüsel ekonomi prensiplerine uygun şekillerde, şu an aklımıza bile gelmeyecek farklı iş modelleri sayesinde her sektör kendine uygun iş modellerini sektörün merkezine alabilir ve sistemsel dönüşümün doğru bir şekilde sürdürülmesine olanak tanıyabilir.Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta yazıda da yer verdiğimiz gibi farklı iş modellerinin hayata geçirilmesi ve herkes tarafından benimsenmesi için tüm paydaşların kendi üstlerine düşen görevi tek bir ortak amaç odağında yürütmesi ve değişime katkı sağlaması gerektiğidir. Her paydaşın beklentisi farklı olsa da ana amacın çevresel ve sosyal etkisi azaltılmış, ekonomik refahın tüm paydaşlar için erişilebilir olduğu bir sistem tasarlanması olduğunu her zaman hatırlamalı, bu doğrultuda hangi paydaş grubu/gruplarına dahil olduğumuzun farkında olarak değişimi önce kendimizde başlatmalıyız.

🧶 2023 Resale Report'ta öne çıkanlar

Tekstil sektöründe yeniden satış modelleri

Döngüsel ekonomi ile ilgili küresel çalışmalar ilerledikçe konseptin “yenilikçi” atık yönetiminden çok daha fazlasını içerdiği çok daha fazla paydaş tarafından kabul edilmeye başlandı. Döngüsel ekonominin temelde kaynakların verimli kullanımı sayesinde sıfır kaynak (raw material) kullanımının önüne geçilmesine olanak tanıması ve bu sayede hem kirliliğin önlenmesi hem de var olan tüm kaynakların daha verimli kullanılması mümkün.Kaynakların verimli ve uzun süre kullanımı için üretici firmaların kaynak tedarik süreçlerinin en baştan tasarlanmasını gerektiren bir dizi çalışma yapması gerekiyor. <a fr-original-style="" href="https://www.gartner.com/en/newsroom/press-releases/2022-09-28-gartner-survey-shows-74-percent-of-supply-chain-leaders-expect-circular-economy-to-increase-profits-through-2025" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2022 yılında yapılan araştırma</a> tedarik zinciri yöneticilerinin %74’ünün 2022-2025 yılları arasında döngüsel ekonomi prensipleri ile hayata geçirilen projelerin ve aksiyonların artmasını beklediğini gösteriyor. Bu noktadan yola çıkarak bu haftaki yazımızda döngüsel kaynak kullanımı ve tedarik zinciri sistemlerinin baştan tasarlanması için dikkat edilmesi gerekenleri ve yol haritasını tartışmaya açıyoruz.Tartışmamıza geçmeden hemen önce&nbsp;döngüsel kaynak&nbsp;tanımını bir kez daha hatırlamakta fayda var. Döngüsel kaynaklar; ilk defa (raw material) veya tekrar kullanılan ve yeniden kullanılabilir, yenilenebilir, onarıcı ve sürdürülebilir şekilde üretilmiş, çoğunlukla ürün ve ambalaj üretiminde kullanılan kaynaklardır. Üretim süreçlerinde ham madde olarak kullanılacak olan bu kaynakların toplam kullanılan ham madde içindeki oranı (toplam ağırlık ve % olarak ölçülebilir) şirketlerin tedarik zincirlerindeki döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde odaklanması gereken en önemli metriktir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Döngüsel kaynaklar ve tedarik zinciri</h2>Dünya üzerindeki tüm kaynaklar sonsuzmuş gibi davranarak geliştirdiğimiz modern dünya düzeninde artık bu yaklaşımın ne kadar hatalı olduğunu hem iş dünyasında hem de özel hayatlarımızda farklı şekillerde deneyimliyoruz. Ham madde fiyatlarındaki dengesizlikler, bazı malzeme ve materyallere erişimde yaşanan sıkıntılar vb. problemler kaynak tercihinde döngüsel ekonomi prensiplerinin neden tercih edilmesi gerektiğini de kanıtlar nitelikte. Peki özellikle iş dünyasında döngüsel kaynak kullanımını artırmak için tedarik zinciri sistemlerini nasıl tasarlamalıyız?Tedarik zincirinin baştan tasarımı süreci şirketlerin değer zinciri boyunca diğer tüm süreçleri de kapsama alarak ele alması gereken bir süreçtir. Tedarik zinciri ve satın alma süreçlerinin bütünsel olarak yönetilmesi için öncelikle ürün tasarım süreçlerinin yeniden değerlendirilmesi gerekiyor. Tasarım, döngüsel ekonomi içindeki en önemli araç olarak karşımıza çıkarken tasarım sürecinin döngüsel ekonomi prensipleri ile yürütülmesi sayesinde ham madde olarak kullanılan kaynakların döngüsel kaynaklardan elde edilmesini sağlamak mümkün. Burada dikkat edilmesi gereken ve sürecin başarıyla devam etmesi için kritik öneme sahip olan odak noktası ise tedarikçiler. Döngüsel kaynakların tedariki için tedarikçilerin de bütüncül yaklaşıma dahil edilmesi ve döngüsel ekonomi prensipleri ile tasarlanan ürünler için gereken döngüsel kaynakların, tedarikçiler tarafından da benimsenmesi gerekiyor. Şirketlerin faaliyet gösterdikleri sektörlere özel olarak fakat bu sektörler sınırlı kalmayacak şekilde alternatif döngüsel kaynaklara yönelmesi için tedarikçilerin de bu faaliyetlerin önemini anlaması, üretici firmalar tarafından sıkı denetimlerden geçirilmesi önem arz ediyor.Döngüsel kaynak tedariki için yalnızca tedarikçilere değil, alternatif iş modellerine de odaklanılması gerekiyor. Daha önceden üretilmiş ürünlerin geri toplanmasına olanak sağlayacak <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/dongusel-is-modellerinin-potansiyel-etkileri" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yenilikçi iş modelleri</a> ve işlevini tamamen yitirmiş olan ürünlerin tüm R-stratejilerinin ardından geri dönüşüm süreçlerine dahil edilmesi de yine döngüsel kaynak kullanımını artıracak farklı iş modelleri ile mümkün olabilir. Mevcut değer zinciri yaklaşımında ürünün üretilmesinin ardından <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/atiklardan-kim-sorumlu" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">üreticilerin tüm sorumluluklarını tüketiciye devretmesi</a> nedeniyle kaynakların yeniden ekonomiye kazandırılması süreçlerinde sıkıntılar yaşanıyor. Döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin de en temel sorunlarından olan bu geri toplama süreçlerinin verimli bir şekilde tasarlanması için tüketicilerin de süreçlere dahil edilmesi gerektiğini bir kez daha hatırlatmakta fayda var.Tasarım sürecinde üretilecek olan ürün ve hizmetlerin hem üretimde hem de tüketim sürecindeki olası çevresel etkilerinin önceden analiz edilmesi, farklı kullanım senaryoları üzerinden tekrar değerlendirilmesi de en doğru döngüsel kaynak tercihinin yapılması açısından kritik. Burada akıllara Yaşam Döngüsü Analizi (Life Cycle Assessment/LCA) gibi farklı çevresel etki analiz araçları gelebilir. LCA ile ilgili daha önceden hazırlamış olduğumuz&nbsp;“<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/yasam-dongusu-analizilca-and-dongusel-ekonomi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yaşam Döngüsü Analizi (LCA) &amp; Döngüsel Ekonomi</a>” başlıklı yazımızı ilgililer için hatırlatırız.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Döngüsel kaynak kullanımı yol haritası</h2>Paris Anlaşması ve Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ile günümüzde birçok şirket sürdürülebilirlik çalışmaları kapsamında tedarik zinciri süreçlerini Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ESG) konu başlıkları altındaki küresel metrikler ve yönlendirmelerle yeniden tasarlamaya çalışıyor. Bu çalışmalar döngüsel kaynak kullanımını teşvik eden farklı uygulamaları içerse de tam anlamıyla döngüsel kaynak kullanımı için gereken adımları kapsamıyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">1- İlk analiz</h3>Döngüsel kaynakların mevcut ham madde tedariki içindeki oranını artırmak için şirketlerin hayata geçirmesi gereken ilk uygulama elbette mevcut süreçlerin analizidir. Satın alınan ve üretim süreçlerinde kullanılan toplam ham madde miktarı içinde her bir ham madde kaleminin ayrı ayrı analiz edilip, oransal olarak en büyük paya sahip olan ham maddelerin belirlenmesi ilk analiz sürecinin en önemli adımı denebilir. Bu analiz sonucu satın almada büyük oranlara sahip ham maddelerin mevcut süreçlerde nasıl tedarik edildiğinin anlaşılması ve bu ham maddelerin hem ilk işleme hem lojistik hem de ürüne ait üretim süreçlerindeki çevresel etkilerinin belirlenmesi ilk analiz adımının detaylı ve kapsamlı bir şekilde yürütülmesi için kritik öneme sahip adımlar olarak karşımıza çıkıyor.<h3 fr-original-style="text-align: left;" style="text-align: left; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">2- Alternatiflerin araştırılması</h3>Döngüsel kaynak kullanımı için yürütülen süreçte en zorlayıcı nokta mevcutta kullanılan kaynakların tamamı için alternatiflerin bulunmasıdır. Özellikle sektör dinamikleri gereği birçok sektörde çok kolay yürütülemeyen alternatif kaynak arayışı, özellikle katı regülasyonlara tabi sektörler için (örneğin ilaç endüstrisi) fazlasıyla karmaşık bir yapıda yürütülüyor. İlk analiz aşamasında belirlenen ve satın alma içinde büyük oranlara sahip olan ham maddelerin alternatiflerinin araştırılması ve bu alternatiflerin mevcut iş modellerine entegrasyonu veya bu alternatif ham maddelerin kullanılması için mevcut iş modellerinin nasıl dönüştürülmesi gerektiğinin kapsamlı bir şekilde analiz edilmesi önem arz ediyor.Tüm bu sürecin ürün tasarımı ile birlikte yürütülmesi dolayısıyla ürün tasarımını da direkt etkileyebilecek farklı sonuçların ortaya çıkabileceğinin farkında olunması ve şirketlerin çerçevesi belli olmayan değişime tamamen açık olması bu adımın başarıyla yürütülmesi açısından kritiktir. Alternatif kaynak araştırması sürecinde giriş bölümünde de yer verdiğimiz gibi üretilecek olan ürünlerin geri toplanması veya R-stratejilerinin sırasıyla uygulanmasına olanak tanıyacak farklı iş modellerinin de araştırılması gerekiyor. Yalnızca alternatif ham maddelerin belirlenmesi ve satın alma içindeki oranının artırılması değer zincirinin ne yazık ki birkaç halkasına etki edeceği için şirketlerin geri toplama ile ilgili alternatif modelleri de değerlendirmeye alması ve ürün sahipliğini olabildiğince uzun süre koruması sistemsel bir dönüşüm için fazlasıyla önemli.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">3- Hedeflerin belirlenmesi</h3>Şirketlerin sürdürülebilirlik veya döngüsel ekonomi çalışmalarının en önemli noktası elle tutulur, takip edilebilir ve gerçekten değişimi önceliklendiren hedef belirleme sürecidir. Bugün özellikle şirketlerin sürdürülebilirlik çalışmalarına bakıldığında bilimsel bazlı hedefleri olan şirketlerin çalışmalarının çok daha verimli bir şekilde yürütüldüğünü ve paydaşların da bu tarz net hedefleri çok daha fazla önemsediğini görmek mümkün.Döngüsel kaynak kullanımı ile ilgili hedef belirleme süreci tüm tedarik zincirini ve satın alma süreçlerini etkileyecek, şirketin en temel girdilerini döngüsel ekonomiye uygun şekilde güncelleyecek kadar önemli bir hedeftir. Burada dikkat edilmesi gereken konu ise elbette şirketin faaliyet gösterdiği sektöre uygun, belirli bir altyapısı olan ve en önemlisi uzun vadede tamamen döngüsel kaynak kullanımına olanak tanıyacak bilimsel temelli hedefler verilmesidir. Şirketlerin sürdürülebilirlik olgunluklarının eşit olmadığı gerçeği ve her zaman “daha iyisinin” var olduğunu kabul ederek aynı sektörde benzer iş modellerine sahip yerel ve küresel şirketlerin bu süreçleri nasıl yürüttüğünü anlamak, hedeflerini incelemek ve özelleştirerek kendi süreçlerine dahil etmek, şirketlerin hedef belirlerken dikkat etmesi gereken en kritik nokta olarak değerlendirilmelidir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">4- Süreç yönetimi</h3>Döngüsel kaynak kullanımına geçiş sürecinin son adımı olarak da ilgili süreçlerin hangi birimler tarafından yürütüleceği, üst yöneticilerin hangi noktalarda ne kadar sorumluluk alacakları ve hedef takip süreçlerinin hangi performans göstergeleri ile takip edileceğinin belirlenmesidir. Yönlendirici nitelikteki küresel yol haritalarının ortak noktası ilgili hedeflerin üst yöneticiler tarafından takip edilip edilmediği olarak karşımıza çıkıyor. Bu nokta elbette yöneticilerin sürdürülebilirlik veya döngüsel ekonomi çalışmaları ile ilgili gereken sorumluluğu almalarını sağlamak için öne çıkıyor olsa da yalnızca üst yöneticilerin sorumlulukları değil, ilgili üst yöneticilerle birlikte çalışan diğer şirket çalışanlarının da bu hedefleri benimsemelerine olanak tanıdığı için önemlidir.Süreç yönetimi elbette yalnızca şirket içi ile sınırlı kalmıyor. Tedarik zinciri şirketlerin dış paydaşlarla direkt bağlantıda olmak zorunda oldukları değer zinciri içindeki en kritik alanlardan biri. Bu nedenle süreçlere tedarikçilerin nasıl dahil edileceğinin belirlenmesi, düzenli denetimlerin yürütülmesi ve hedeflerle uyumlu süreç yürütmeyen tedarikçilerle çalışma şartlarının her an tekrar değerlendirilmesi veya farklı yaptırımların uygulanması hem iç hem de dış paydaşların içinde bulunulan sürece adapte olmaları açısından kritik önem taşıyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İklim krizi ve biyoçeşitlilik gibi küresel krizlerin temel nedenleri arasında yer alan verimsiz kaynak kullanımı özellikle ürün bazlı çevresel etkilerin azaltılmasına olanak tanıdığı için kritik önem taşıyor. Ürün bazlı çevresel etkilerin %80 oranında ürünün tasarım aşamasında önlenebileceği <a fr-original-style="" href="https://joint-research-centre.ec.europa.eu/scientific-activities-z/sustainable-product-policy_en" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tahmin ediliyor</a>. Bu durum ürün tasarım süreçlerinin neden yeniden yapılması gerektiği sorusuna verilebilecek en doğru cevap olarak da dikkat çekiyor.Şirketlerin döngüsel ekonomiye geçiş süreçlerini bütüncül bir şekilde yürütmeleri için yukarıda yalnızca tedarik ve satın alma süreçleri ile ilgili yer verdiğimiz yol haritasının değer zincirinin diğer adımları için de tek tek araştırılması, iyi uygulamaların öğrenilmesi ve şirketlerin kendilerine özel olan operasyonel süreçlerine ve iş modellerine entegre etmeleri gerekiyor. Biz tüketiciler de özellikle satın alma kararı sırasında hangi ürünün hangi ham maddeler kullanılarak yapıldığına dikkat etmeli, alternatifleri değerlendirmeli ve uzun vadede “değer yaratan döngüsel tüketici” olmak için farkındalığımızı gündelik hayatın her alanında kullanmalıyız.

🧭 Dört adımda döngüsel kaynak kullanımı

Yol haritası: Tedarik zincirinde döngüsel kaynaklar

🔎 Döngüsel ekonomiye geçiş için araştırılması gereken konu başlıkları

Odaklanmamız gereken çalışma alanları

Döngüsel ekonomiye geçiş, toplumsal ve ekonomik yapıların tamamının birbiri ile bağlı ama kendi içlerinde özelleşen yeniden tasarım süreçlerinin yürütülmesini gerektiriyor. Bu süreç elbette toplumsal ve ekonomik yapıları oluşturan tüm paydaşların ortak bir amaç doğrultusunda, kendi görev ve sorumluluklarının bilincinde olacak şekilde dahil edileceği şekilde yürütülmeli.Sürdürülebilirlikle ilgili son yıllarda belirlenen hedefler veya aksiyon planları incelendiğinde genellikle iş dünyası odaklı bir dönüşüm odağında çalışmalar yürütüldüğünü görmek mümkün. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları&nbsp;içinde de çoğunlukla iş dünyası odağında hedeflerin yer aldığını ve özellikle tüketicilerin bu dönüşüm sürecine aktif katılımını sağlayacak süreçlerin yürütülmediğini görmek mümkün.Döngüsel ekonomiye geçiş süreci de sürdürülebilirlikte olduğu gibi küresel bir ajanda ile yürütülmesi gereken, yerelde ise tüm paydaşların ortak katılımının zorunlu olduğu bir dönüşüm süreci olarak karşımıza çıkıyor. Buna rağmen sürdürülebilirlik çalışmalarında olduğu gibi döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin de tüketicileri göz ardı edecek şekilde kurgulanması, döngüsel ekonominin potansiyelini büyük ölçüde sınırlarken ana hedef olan kapalı döngülerin (closed loops) sağlanması açısından belki de en önemli göreve sahip olan tüketicilerin hiç düşünülmediği süreçlerle ne yazık ki kapalı döngülere erişimin, yani tam anlamıyla döngüsel bir ekonomiye geçişin mümkün olmayacağını söyleyebiliriz.Bu haftaki yazımızda döngüsel ekonomiye geçiş sürecine tüketicilerin neden dahil edilmesi gerektiğini konuşuyor, tüketicilerin aslında fark edilmeyen ama geçiş sürecine direkt olarak etki edecek olan görev ve sorumluluklarını tartışmaya açıyoruz. Tartışmamıza ise “<a fr-original-style="" href="https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/frsus.2022.980047/full" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Engaging the citizen in the circular economy: Transcending the passive consumer role</a>” makalesi eşlik ediyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Pasif tüketici rolü</h2>Döngüsel ekonomi en temelde kaynakların en uzun süre, en değerli şekilde kullanılmasını amaçlayan, bu sayede atık oluşumunun önüne geçmeyi, süreçler dolayısıyla ortaya çıkacak olan atıkların “ham madde” olarak değerlendirildiği ve döngüsel ekonomi prensiplerinin temelini oluşturan R-stratejileri ile ekonomiye tekrar tekrar kazandırıldığı bir sistemdir. Burada R-stratejileri ile ilgili daha önceden yayımladığımız “<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/r-stra" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">R-stratejileri yeterli mi?</a>” ve “<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/geri-donusum-kahraman-mi-en-zayif-halka-mi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Geri dönüşüm; kahraman mı, en zayıf halka mı?</a>” yazılarımızı ilgilileri için tekrar hatırlatmakta fayda var.Küresel bir döngüsel ekonomi ajandası ve yerelde özelleşen döngüsel ekonomiye geçişi sağlayacak aksiyonlar ile verimli kaynak yönetiminin dünya genelinde uygulanması mümkün olurken, bugün iklim krizi, biyoçeşitlilik kaybı gibi çevresel problemlerin yanında gıdaya erişim, açlık, işsizlik gibi sosyal problemlere de kalıcı çözümler bulmak mümkün olabilir. Fakat küresel sistemlerin tamamını değiştirmek için elbette bu sistemler içindeki tüm paydaşların içinde bulunulan dönüşüm sürecine dahil edilmesi gerekiyor.Döngüsel ekonomi ile ilgili bugüne kadar hem akademide hem de iş dünyasında yürütülen çalışmaların özellikle değer zincirindeki üretim adımına odaklandığını görmek mümkün. Bu da aslında direkt olarak dile getirilmese de tüketicilerin toplumsal ve ekonomik yapılar içerisindeki pozisyonunu pasif hâle getiren bir bakış açısı. Biraz daha basitleştirmek gerekirse, üretim aşamasında kaynakların doğru kullanımı amaçlı çalışmalar yürütülüyor ve bu alandaki araştırmalar sıklaşıyor olsa da ortaya çıkacak olan ürün ve hizmetlerin nasıl kullanılacağına dair tüketicilerden görüş alınmadan, tüketim senaryoları analiz edilmeden veya tüketicilerin atık yönetim süreçlerine nasıl dahil edilmesi gerektiği belirlenmeden ne yazık ki amaçlanan döngüsel bir ekonomiye ulaşmak mümkün olmayacak.Buna karşı olarak özellikle iş dünyasının savunduğu argüman ise “döngüsel iş modelleri” ile ilgili tüketicilerin ürün etiketleri aracılığıyla bilgilendirilmesinin yeterli olduğudur. Fakat tüketicilerin yalnızca %54’ünün ürün etiketlerinde “geri dönüşüm” ve “sürdürülebilirlik” odaklı bilgi aradığını gösteren <a fr-original-style="" href="https://www.triviumpackaging.com/media/kwkpgrfb/2022buyinggreenreport.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">araştırma sonuçlarına</a> göre bu argüman ne yazık ki net bir doğru olarak kabul edilemiyor.BM Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları arasında 12. madde olan “Sorumlu Üretim ve Tüketim” amacında olduğu gibi konunun&nbsp;“sorumlu tüketim”&nbsp;tarafına çok fazla odaklanılmadığında ne yazık ki tüketicilerin tüm görev ve sorumluluklarını göz ardı etmiş oluyoruz. Döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin de aynı kadere sahip olmaması için özellikle tüketicilerin görev ve sorumluluklarının doğru ve net bir şekilde tanımlanması ve döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde tüketicilerin ana sorumlu olarak değerlendirilmesi gerekiyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Döngüsel tüketicinin görev ve sorumlulukları</h2>Döngüsel ekonomi ile ilgili yapılan çalışmaların genellikle üretim süreçlerinde verimli kaynak kullanımına odaklanıldığını görmek mümkün. Bu en temelde döngüsel ekonominin ana prensibi olan kapalı döngülere ulaşılmasının önündeki en büyük engel olarak görülebilir. Değer zinciri, içinde yalnızca kaynak tedariki veya üretim süreci olan bir süreç değil. Değer zinciri kaynak tedariki ile başlayan, üretimle devam eden ve en sonunda tüketicinin ürünleri ekonomiye nasıl kazandıracağının tasarlanması gereken bir süreçtir. Bu nedenle döngüsel ekonomiye geçiş süreci de yalnızca üretim süreci ya da yalnızca kaynak tercihi ile yürütülemez.Bu noktada tüketicilerin görev ve sorumluluklarının net olarak tanımlanması değer zinciri içerisinde üreticilerin de kaynakların çıkartılmasında sorumlu paydaşların da kendi ürün ve hizmet tasarımlarında nasıl bir yol izlemeleri gerektiğini ve tüketicileri nasıl entegre etmeleri gerektiklerini anlamaları için kritik önem taşıyor.Bu görev ve sorumlulukları kısaca özetlersek aşağıdaki üç konu başlığına değinmemiz gerekir:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Satın alma kararları: Tüketicilerin üzerindeki en önemli sorumluluk satın alma süreçlerinde ortaya çıkıyor. Döngüsel ekonomi içinde doğru görev ve sorumluluğa sahip olan tüketicilerin gereksiz tüketimin önüne geçecek, bilinçli birer tüketici olması gerekiyor ki öncelikle kaynakların değerini en üst seviyede koruyacak şekilde ve uzun süre kullanılması mümkün olabilsin. Tüketicilerin döngüsel ekonomi ile ilgili bilgi birikimini ve farkındalığını artırarak satın alma süreçlerinde döngüsel iş modellerini tercih etmeleri (ikinci el ürün alışverişi, satın almak yerine kiralamak vb.) kritik bir diğer tüketici rolü olarak karşımıza çıkıyor. Satın alma sürecinde ürünlerin uzun süre kullanıma uygun, dayanıklı, gerektiğinde kolayca tamir, bakım ve onarım süreçlerine olanak tanıyacak şekilde üretilmiş ürünler, döngüsel tüketicilerin satın alma kararlarını verirken dikkat etmesi gereken en temel görev ve sorumluluklardır.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tüketim süreçleri: Mevcut lineer ekonomi süreçleri nedeniyle ürünlerin tüketiciler/kullanıcılar tarafından nasıl kullanıldığı konusu ne yazık ki göz ardı edilen bir süreç. Tüketicilerin ürün ve hizmetleri gerçekten de üreticinin amaçladığı şekilde kullanıp kullanmadığı değerlendirilmediği için de aslında dayanıklılığı artıracak tamir, bakım ve onarım hizmetlerini ortaya çıkartacak yenilikçi süreçlerin tasarlanması da mümkün olmuyor. Bu nedenle aslında tüketicilerin tüketim aşamasında öncelikle işlevini hâlâ yitirmemiş ürünlerin kullanımına devam etmeleri gerekiyor. Bir ürün veya hizmet, ana işlevini yerine getirdiği müddetçe kullanılmalı ve bu sayede farklı kaynakların bir araya getirilmesi ile ortaya çıkan “değerin” en uzun süre kullanılması döngüsel ekonominin temel prensiplerinden birisi. Bir diğer döngüsel tüketici sorumluluğu ise yenisini satın almak yerine tamir, bakım ve onarım süreçlerinin yürütülmesi olarak karşımıza çıkıyor. Satın alma sürecinde tamir olanakları olan ürünlerin tercih edilmesini, tüketim sürecinde ihtiyaç dahilinde tamir süreçlerinin yürütülmesi takip ediyor. Burada biraz daha ileri seviye tüketici rolü olarak aslında ürün ve hizmetlerin uzun süre kullanımına ve yeniden ekonomiye kazandırılmasına olanak tanıyacak tüm bilgi birikiminin de yine tüketiciler arasında yayılması gerektiğini belirtmekte fayda var.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Döngüye dahil etme: Tüketicilerin döngüsel bir ekonomi ile tasarlanmış değer zincirindeki en son fakat en önemli görev ve sorumlulukları elbette bugün fazlasıyla göz ardı edilen, ama döngülerin kapatılmasına imkân tanıdığı için fazlasıyla önemli olan kullanım/tüketim sonrası süreçlerdir. Tüketim sonrası ilgili tüketici için işlevini tamamlamış, hâlâ kullanılabilir olan veya tamamen işlevini yitirmiş, artık aynı işlevi yerine getiremeyecek olan ürünlerin yeniden kullanılabileceği süreçlere dahil edilmesi için tüketicilerin bilinçli hareket ederek sorumluluk alması gerekiyor. Atıkları yerinde ayrıştırarak kaynakların devamlı olarak döngü içerisine girmesine olanak tanıyacak olan tüketiciler özellikle herhangi bir ek işlem gerekmeden hâlâ kullanılabilir olan atıkları (kaynakları) doğru atık yönetim adımlarına dahil etme görevine sahiptirler. Burada tüketicilerin içinde bulundukları durumu yalnızca “kullanılmayan kıyafetleri ihtiyaç sahiplerine vermek/ikinci el satış platformlarında satmak” olarak sınırlandırmamaları, evlerinde, ofislerinde veya yaşam alanlarının her yerinde kullanmadıkları tüm malzemeleri ve dolayısıyla ürünleri doğru R-stratejisi ile döngüye yeniden dahil etmesi gerektiğini vurgulamak gerekiyor.</li></ul><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Toparlamak gerekirse, son yıllarda küresel ajandaları fazlasıyla yoğun bir şekilde dolduran sürdürülebilirlik çalışmalarına paralel olarak döngüsel ekonomiye geçiş süreci için de küresel çapta çalışmalar yürütülmeye devam ediyor. Bu süreçte, dayanıklı bir toplum yaratılması, kurgulanan çevresel ve sosyal etkisi azaltılmış yenilikçi sistemlerin gerçek anlamıyla işlevselliğinin olması için bu sistemlerin hepsini kapsayan toplumsal ve ekonomik yapıları bütünsel olarak ele almalıyız. Bu da ancak tüm paydaşların süreç içerisine entegre edilmesi ile mümkün olabilir.Bu yazımızda yer verdiğimiz döngüsel bir sistem içerisinde tüketicilerin sahip oldukları görev ve sorumluluklar temelde değer zincirinin tamamını etkileyecek önemli unsurları kapsıyor. Üreticilerin, ürün tasarım sürecinden başlayarak kaynak seçiminde, üretim süreçlerinde ve tüketim sonrası süreçlerde hangi döngüsel ekonomi prensiplerine uygun süreçler tasarlamaları gerektiğini anlamamıza yarayacak olan tüketici görev ve sorumlulukları aynı zamanda öncelikle teoride kurgulanması gereken tüm değer zinciri üzerindeki olası eksiklikleri de fark etmemize olanak tanıyacaktır.Her yazımızın sonunda olduğu gibi vurgulamalıyız ki değer zinciri içindeki rolümüz, görev ve sorumluluğumuz her ne olursa olsun, diğer paydaşları göz ardı etmeden, içinde bulunduğumuz döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin uzun soluklu, bütünsel bir yaklaşımla yürütülmesi gerektiğini anlamalı, önce kendi farkındalığımızı artıracak daha sonra etki alanımız dahilinde tüm çevremizin farkındalığını artıracak şekilde öğrenmeli, sorgulamalı ve doğru bilgiye ulaşmaya çalışmalıyız. İçinde bulunduğumuz durumlar ne kadar karmaşık da olsa sürdürülebilirlik veya döngüsel ekonomi adı altında yapılması gereken çalışmaların doğru şekilde yürütülmesi ve küresel problemlere karşı alınacak aksiyonların hiçbir şekilde aksamaması gerektiğini unutmamalıyız.

Değer zincirinde tüketicinin önemi, görev ve sorumlulukları

Göz ardı edilen paydaş: tüketici

Döngüsel ekonomi ile ilgili çalışmalar her geçen gün artıyor olsa da döngüsel ekonomi alanında araştırmaları ile öne çıkan Circle Economy tarafından yayımlanan ve Döngüsel Ekonomi 101 olarak detaylı analizini gerçekleştirdiğimiz <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/kuresel-dongusellik-orani-ne-durumda" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Circularity Gap Report 2023</a>’de gördüğümüz gibi, küresel döngüsellik oranı her geçen yıl azalıyor. Bu düzenli düşüşün birçok sebebi olsa da temelde Covid-19 pandemisi, küresel ekonomik kriz ve Rusya-Ukrayna savaşı akıllara ilk gelen nedenler arasında yer alıyor. Peki ya bu küresel krizler yaşanmasaydı gerçekten de küresel döngüsellik oranı her geçen yıl artacak ve döngüsel ekonomiye geçiş sürecimiz çok daha verimli bir şekilde mi yürütülecekti?Bu soruya net bir cevap vermek elbette imkânsız. Fakat Döngüsel Ekonomi 101 olarak bu konudaki görüşümüz döngüsel ekonomiye olan mevcut bakış açısı ve işleyişe bakıldığında ne yazık ki çok bir şeyin değişmeyeceği yönünde. Bunun temel nedeni ise iki yılı aşkın süredir üzerinde çalıştığımız, fakat devlet veya özel sektör gibi toplumsal yapıları oluşturan diğer paydaşların, bireylerin de bu sürece entegre edilerek toplumsal ve kültürel bir dönüşümün sağlanması gerektiğini fark etmemiş olmasıdır. Bu haftaki yazımızda döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin en zorlayıcı ama bir o kadar da göz ardı edilen bireylere odaklanıyor,&nbsp;“tüketicilerin de bu dönüşüme entegre edilmesi neden önemli?” sorusunu tartışmaya açıyoruz. Tartışmamıza tam da bu konu özelinde hazırlandığı için kritik öneme sahip olan&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://link.springer.com/article/10.1007/s43615-021-00079-0" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Convergence of Public Participation, Participatory Design and NLP to Co-Develop Circular Economy</a>” makalesi eşlik ediyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Toplumsal dönüşüm neden gerekiyor?</h2>Döngüsel ekonomi ile ilgili gelişmeler çoğunlukla devletlerin açıkladığı yeni yol haritaları veya regülasyonlar ile bunlara uymak zorunda kalan veya finansman bulma yolunda çalışmalar yapmak zorunda olduğu için süreçler işleten özel sektör tarafından yürütülüyor. 2000’lerin başında Çin’de başlatılan endüstriyel simbiyoz çalışmaları, ardından 2015 yılında Avrupa Komisyonu tarafından açıklanan 54 maddelik “Döngüsel Ekonomi Eylem Planı” ve 2019 yılında açıklanan “Yeşil Mutabakat” ile entegre edilen bu eylem planının küresel döngüsel ekonomi gündemini doğrudan etkilediğini görmek mümkün.Doğada milyonlarca yıldan bu yana var olan döngüsellik, insanlık için çok uzun yıllardır günlük hayatın temel bir parçası olsa da son 50-60 yıldır yeni bir konsept gibi ele alınıyor. Sürdürülebilirlik gündeminin de gelişmesiyle tamamen yanlış bir şekilde konumlandırılan döngüsel ekonomi, yalnızca fosil yakıtlarla mücadeleyi odağına almış sürdürülebilirlik çalışmaları içinde “yenilikçi atık yönetim stratejileri” kapsamında değerlendiriliyor. Bu da elbette döngüsel ekonominin sahip olduğu potansiyelin tamamen boşa gitmesine neden oluyor. Tüm bunlara rağmen son dönemde döngüsel ekonomi ile sürdürülebilirlik çalışmalarının yavaş yavaş birbirinden ayrıldığı, döngüsel ekonominin de sürdürülebilirlik gibi çatı bir konsept olduğu görüşünü savunanların sayısının arttığını gözlemlemek de mümkün. Bu da aslında döngüsel ekonomiye geçişin çok daha doğru, potansiyelinin farkında olunan bir şekilde yürütüldüğünü düşündürebilir. Ne yazık ki doğru anlamlandırmadaki bu artışa rağmen döngüsel ekonomiye geçişin hâlâ yanlış yürütüldüğünü, sadece atık yönetimine indirgendiğini görmek mümkün.Küresel döngüsel ekonomiye geçişin, döngüsel ekonominin gerçek potansiyelini yansıtacak şekilde, kapsamlı bir şekilde yürütülmesini sağlayacak en önemli araç ise bireyleri yani tüketicileri de bu dönüşüm sürecine dahil etmektir. Buradaki mantık ise aslında bireylerin daha az kaynak kullanmak veya atıkları daha verimli şekilde yönetmek konusundaki en etkili paydaş olduğu gerçeği ile temelleniyor. Döngüsel Ekonomi 101’i uzun zamandır takip eden okurlarımızın hatırlayacağı gibi, bir üretici bir ürün tasarlarken tüketici deneyimine ne kadar önem verirse versin, tüketim sırasında ve sonrasında yaşananları da tasarım sürecinde ele almazsa aslında değer zincirinin çok önemli bir parçasını hiçe saymış olacaktır. Bu da aslında devletlerin çıkarttığı yeni regülasyonların, üreticilerin belirlediği yeni “sürdürülebilir” ürünlerin bireylerin fikri alınmadığı taktirde beklenen etkiyi gösteremeyeceğini ve hedeflenen “sürdürülebilirlik” başarılarına ulaşılamayacağını açıkça göstermektedir.Bu kapsamda bakıldığında toplumsal ve kültürel dönüşüm için gündelik hayatın sosyolojik olarak ele alınması ve insanın özgür düşüncesi ile belirlediği gündelik hayat tercihlerinin aslında modern dünya düzeninde reklamlar tarafından ele geçirildiğinin farkına varılması gerekiyor. Bu aslında en basit hâliyle reklamlarla tüketiciler üzerinde yaratılan “talep” ve tüketicinin gerçekten kendi özgür iradesi ile belirlediği “ilgi” arasındaki farkın ön plana çıkartılması önem arz ediyor. Günümüzde tüketim alışkanlıklarımızın neredeyse tamamı reklamlarla şekilleniyor ve kişisel olarak kendi özgür satın alma kararlarımızı verdiğimizi düşündüğümüz anlarda bile bu reklamların ve dolayısıyla toplumsal düzenin de etkisinde olduğumuzu gözden kaçırıyoruz. Bu da en temelde “sürdürülebilirlik” adı altında hayata geçirilen çalışmaların reklamlarla tüketicilere benimsetilmesi, üreticilerin, tüketicilerin görüşlerini almadan ürettiği ürün ve hizmetleri diledikleri gibi pazarlamalarına olanak tanıyor. Böylece aslında sürdürülebilirlik çalışmalarının, mevcut düzendeki sorunları çözmek yerine, mevcut düzenin “sürdürülebilirliğini” sağlamak amacına hizmet ettiğini söylemek mümkün olabiliyor.Peki döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde tüketicilerin, yani toplumu oluşturan temel yapıtaşı olan bireylerin entegrasyonu nasıl sağlanabilir? Bu sorunun cevabı elbette fazlasıyla odaklı bir akademik çalışma ile mümkün olacaktır. Fakat genel bir çerçeve çizmek gerekirse, referans aldığımız makalede de yer verilen odak alanları şu şekilde.➡️ Karşılıklı iletişim: Üreticilerin veya devlet kurumlarının, döngüsel ekonomi ile ilgili yaptıkları çalışmalarda üstten bakan, sistemi kendi çıkarlarına göre tasarlayan bir tutum yerine bireylerin görüşlerinin alındığı bir iletişim yolu benimsemesi gerekiyor.Özellikle iş modeli veya ürün tasarım süreçlerinde son yıllarda çok daha popüler hâle gelen “paydaş görüşleri” alınırken, cevapları daha soru sorulmadan belirlenmiş sorularla değil, gerçekten tüketicilerin görüşlerini alarak tasarım süreçlerini yürütmek önem arz ediyor. Karşılıklı iletişim, tüketicilere X ürünü veya Y regülasyonu ile ilgili bilgi veren sorularla değil, ilgili ürün veya regülasyon ile ilgili tüketicilerin kendi özgür düşüncelerini paylaşabilecekleri soruların sorulması ile sağlanabilir.➡️ Yapay talep yerine ilgi ve değerler: Yukarıda bahsettiğimiz gibi, reklamlar günümüz toplumlarının yaşam biçimlerini, satın alma kararlarını ve diğer her türlü karar alma süreçlerini direkt olarak etkileme gücüne sahip. Bu da aslında bireylerin farkında olmadan, devamlı olarak reklamlara maruz kalarak, öznel olmayan “yapay” taleplere sahip olmasına neden oluyor.Elbette reklamlar, modern dünyanın en önemli araçları arasında ve bu da reklamların hayatımızdan çıkmasını imkânsız hâle getiriyor. Fakat özellikle döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde bireylerin doğru şekilde bilgilendirilmesi, bir ürün veya hizmet için yapay talep oluşturmak yerine, gerçekten tüketicilerin ilgi alanları ve değer yargıları dikkate alınarak tasarlanmış ürün ve hizmetlerin piyasa çıkması aslında döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde özellikle yenilikçi iş modellerinin de çok daha rahat bir şekilde benimsenmesine olanak tanıyacaktır.➡️ Birlikte karar alma: Özellikle devletler tarafından çıkartılan yeni regülasyonların büyük oranda özel sektörü ilgilendirdiğini görmek mümkün. Bunun temel sebebi de sürdürülebilirlik çalışmaları kapsamında kaynak kullanımının, atık yönetiminin veya değer zinciri içinde atılacak bir adımın her zaman üreticiler üzerinden kurgulanmış olması. Fakat gözden kaçırılan veya bilerek göz ardı edilen nokta, tüketicilerin değer zinciri içindeki her adım üzerinde direkt veya dolaylı olarak etkili olmasıdır.Burada dikkat edilmesi gereken nokta tüketicilerin sürdürülebilirlik çalışmaları kapsamında ne istediğini değil aslında neden istediğini anlamaktır. Yani hem üreticilerin hem de devlet kurumlarının döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde alacakları kararlarda, değer zincirinin en etkin paydaşı olan tüketicilerin “neyi, neden” istediklerinin anlaşılması gerekiyor. Bu sayede toplumsal dönüşüme olanak tanıyacak değişiklikler, yeni ürün ve hizmetler, toplum tarafından benimsenip teoride olduğu gibi pratikte de uygulanabilen regülasyonlar çıkartmak mümkün olabilir.➡️ Şeffaflık ve geri bildirim: Bugüne kadar devlet kurumları tarafından alınan kararların kaçında söz hakkınız olduğunu hatırlıyor musunuz? Ya da bir şirketin bir ürün tasarlarken gerçekten neden bu ürünü tasarladığı ile ilgili bilgilendirme? Alışık olmadığımız için bu sorulara “Ne gerek var ki?” gibi karşıt bir soruyla cevap vermek mümkün. Fakat, toplumsal dönüşüm odaklı döngüsel bir ekonomiye geçiş süreci kapsamında bakarsak aslında alınan tüm kararların, neden alındığının, arkasındaki sebeplerin ve beklentilerinin şeffaf bir şekilde paylaşılması, bireylerin bu konularda doğru şekilde bilgilendirilmesinin neden önemli olduğunu anlamak mümkün.Bu bilgilendirmeler temelde bireylerin bu dönüşüm sürecindeki görev ve sorumluluklarını anlamalarına ve teoride doğru kurgulanan ama gündelik hayata geçildiğinde çoğu zaman doğru şekilde uygulanamayan (evinizde organik atıkları ayırıp, sokağa çıktığınızda diğer atıklarla bu organik atıkları aynı çöp kutusuna atmak gibi) süreçlerin doğru anlaşılmasına olanak tanıyacaktır. Bu sayede toplumsal yapıları oluşturan tüm paydaşlar yeniliklerle ilgili geri bildirim verebilecekken aynı zamanda bu yeniliklerin doğru şekilde hayata geçirilmesine de katkı sağlayacaklardır.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">🔎 Döngüsel Ekonomi 101 yorumu: Tüketiciler, toplumsal yapıları oluşturan diğer paydaşlar gibi, sürdürülebilirlik veya döngüsel ekonomi gibi küresel dönüşüm gerektiren çatı konseptlerin benimsenmesi açısından kritik öneme sahip. Bireysel bazda farkındalığın artması, her türlü bilginin doğru şekilde paylaşılması ve açık bir iletişimin sağlanması toplumların refah seviyesini artıran en önemli etkenlerdir. Bu nedenle, bugün karşımıza farklı şekillerde çıkan regülasyonlara veya özel sektör tarafından sunulan “sürdürülebilir” çözümlere bakarken bireylerin ne kadar dahil edildiğini tartmak dilerseniz sürdürülebilirlik, dilerseniz döngüsel ekonomi dilerseniz de tamamen başka bir konsepte geçiş süreci için bireylerin en temel görevidir.İnsanlığın kolektif bir bilinçle oluşturduğu, modern dünyada reklamlarla her an dilediği gibi tasarladığı toplumsal yapıların her ne kadar farkında olunmasa da en güçlü paydaşı bireylerdir. Bu nedenle, döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde bireylerin süreçlere aktif olarak dahil edilmesi, karar alma süreçlerinde yer almaları ve her an diğer paydaşlarla fikir alışverişi yapılabilecek platformların kurulması gerekmektedir. Bu elbette bireylerin dışarıdan bir güç tarafından yönlendirilmeyi beklemek yerine kendi inisiyatifleri ile döngüsel ekonomi bakış açısını benimsemeleri, döngüsel ekonomi prensiplerini doğru ve eksiksiz bir şekilde öğrenmeleri (geri dönüşüm döngüsel ekonomi içerisinde tercih edilmeyen en son adım olması veya atık yönetiminin döngüsel ekonomi içerisinde küçük bir alan olması gibi gerçeklerin farkında olarak) ile mümkün olabilir. Bir diğer deyişle okumaya, araştırmaya ve bildiklerimizi her an eleştirerek doğru bilgiyi aramaya devam etmeliyiz.

Bireyleri dahil etmeden dönüşmek mümkün mü?

Yakın Bakış: Toplumsal dönüşüm

Today, more than 7 billion people, meaning that 90% of the world's population, use smartphones or phones with technological features. Nowadays, electronic products are an indispensable part of daily life, and of course this does not only apply to mobile phones. Many people own more than one electronic product and the ownership rate is increasing day by day in direct proportion to the accessibility of the products.Electronic products are highly dependent on resource utilisation due to the valuable materials they contain and are therefore more valuable than many products. This makes electronic products much more important due to their environmental and social impact within the value chain. If we look at waste generation, which is the main output of the linear economy, we can say that globally, more than 57 million tonnes of electronic products became waste in 2021 alone. In other words, in just 2021, we created a pile of electronic waste heavier than the Great Wall of China. The comparison to the Great Wall of China shows how critical the situation is, but let's also look at the place of electronic waste in the fight against the climate crisis.Research shows that by 2040, the information and communication technology (ICT) sector will account for 14 per cent of global greenhouse gas emissions. In other words, electronic products that we use only for communication and information will cause a significant portion of global carbon emissions. Furthermore, we shouldn’t overlook the extra carbon emissions caused by millions of electronic products that are not used for communication or information purposes.Today, the impact of technological developments on societies does not happen gradually over decades as it used to. Digitalisation, which has become a fundamental part of our daily lives much faster than it should have been with the Covid-19 pandemic, causes us to need more and more electronics every day. This situation, of course, necessitates the definition of the ‘circular electronic product’ in terms of the transition to circular economy. The <a fr-original-style="" href="https://cep2030.org/?utm_source=aposto" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">‘Circular electronics system map’</a> report prepared by the Circular Electronics Partnership (CEP), which has partners such as the World Economic Forum, Accenture and WBCSD, will accompany our discussion on the definition of circular electronics in this week's article. Since the report was published exactly one week ago, it will allow us to conduct our discussion in an up-to-date manner.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">What is a circular electronic product?</h2>Globally, electronic waste is worth over $57 billion. This makes it all the more important that the process of transition into circular economy in the electronics sector starts urgently. However, as we have mentioned in our previous articles, the transition to circular economy requires a different roadmap for each sector. While transformation in relatively more niche sectors is easier, this transformation process is extremely difficult for electronic products that are used globally by the majority of the world's population. The difficulty of the transformation process is also related to the innovative perspective of circular economy, which has no limits because it is based on innovation. For this reason, the definition of ‘circular product’, is also being drawn for electronic products.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Characteristics of a circular electronic product</h2>According to the report, an electronic product must fulfil these criteria to be circular:➡️ Circular resources: The product must be manufactured using confirmed, certified circular sources. Here, circular resources refer to resources that are re-utilized through reuse, renewal or upcycling/recycling techniques. The raw materials and other parts to be used in the products must consist entirely of recycled and reusable materials.Since circular economy also optimises resource management, it is important to define resources correctly. Not only the parts that make up the products, but also the energy used for processes such as the procurement, manufacturing and assembly of these parts must be completely from sustainable sources.➡️ Circular&nbsp;design: The product must be designed to ensure the reusability of the use process and materials. This is actually a criterion that describes the use of circular economy principles from the design stage of the product. In linear economy, products or services are designed without considering the use process or post-use processes. The fact that nobody cares about what happens to the product after it is used is the main problem of the current economic structure.In circular economy, the life cycle of the product should be considered in detail, from how it will be used while it is still in the design phase (including alternative scenarios) to how the resources in it will be recovered after its use. Therefore, design has a very important place in circular economy. However, it is noteworthy that design should not be limited to product design.Design within circular economy also encompasses a total system design. This means not only innovative product design, but also a complete overhaul of all processes along the value chain (raw material procurement, logistics, production, utilisation, waste management, etc.). In other words, it is not enough to design a ‘sustainable product’ within circular economy. In a circular system, all relevant stakeholders should be involved in the design processes of the product before, during and after use.➡️ Complete recovery:&nbsp; The product must have an optimised mode of use and be completely recyclable after use. Although this criterion is similar to the second one, the differing point here is ensuring that the planning in the design phase is properly carried out. In other words, in the second criterion, we need to design the product in accordance with the principles of circular economy, while when we come to the third criterion, all of these principles must be applicable and the product must be fully recovered after the end of its use. This is also possible by designing not only the product but also the system as a whole in accordance with the principles of circular economy.In order to maximise the value of the product and the resources used, it is critical to determine all use and post-use processes in advance. However, of course, new processes should also be implemented for the recovery of products in post-use processes - one of the most difficult processes to implement in circular economy is the process of taking products back from users and re-incorporating them into the cycle - if necessary.Finally, the reclaimed products need to be fully recycled with the appropriate R-strategies (repair, reuse, refurbishment, remanufacturing and recycling).<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">These three criteria are critically important. As consumers, we should pay attention to the purchasing process. Consumers' preference for alternatives suitable for circular economy, especially regarding electronics, which is the most involved after the food sector, is of course very important for the correct execution of the transformation process.Of course, it would not be a very good idea to try to confirm whether an electronic product is suitable to circular economy only by looking at the three main criteria above. Today, many different alternative raw materials and therefore many different suppliers are used for the production of an electronic product. This makes it difficult to reach a clear conclusion, especially in terms of understanding whether the raw materials or materials that are repeatedly taken into the cycle, which we call circular resources, actually go through a process in accordance with the principles of circular economy. But here, too, digital labelling that describes in detail the entire value chain of the products that have entered our lives with material passports and the block chain technology, which has emerged in recent years and will soon be used primarily in European Union countries, comes into play.🔎 Circular Economy 101’s take: Although the process of transition to circular economy is managed differently for each sector, similar roadmaps or product definitions are gradually starting to appear. While a clear framework for circular economy may diminish its innovative character, it is not reasonable to expect humanity to make a complete transition to a completely uncertain system.Even though it is contrary to the basic structure of circular economy to define any process related to circular economy by setting clear limitations under normal conditions, certain standards or criteria need to be introduced in order to ensure that the transformation process is carried out flawlessly. However, as we state in every issue, it is among the most important duties of everyone to question the accuracy of the information they receive, to understand circular economy correctly, to accept the fact that it is not only a waste management system, and to spread it to our environment.

Towards circular electronic products

How can electronics be circular?

Günümüzde 7 milyardan fazla insan, yani&nbsp;dünya nüfusunun %90’ından fazlası akıllı veya teknolojik özelliklere sahip telefon kullanıyor. Günümüzde elektronik ürünler gündelik hayatın vazgeçilmez bir parçası ve bu elbette sadece cep telefonları için geçerli değil. Birçok insan aynı anda birden fazla elektronik ürüne sahip ve bu sahiplik oranı gün geçtikçe ürünlerin erişilebilirliği ile doğru orantılı olarak artıyor.Elektronik ürünler bünyelerinde bulundurdukları değerli materyaller dolayısıyla kaynak kullanımına fazlasıyla bağlı ve bu nedenle birçok üründen daha değerli. Bu da elektronik ürünleri değer zinciri boyunca sahip oldukları çevresel ve sosyal etkiler nedeniyle çok daha önemli bir noktaya taşıyor. Lineer ekonominin temel çıktısı olan atık oluşumuna bakarsak,&nbsp;yalnızca 2021 yılında dünya genelinde 57 milyon tondan fazla elektronik ürünün atık hâline geldiğini&nbsp;söyleyebiliriz.&nbsp;Başka bir deyişle, sadece 2021 yılında Çin Seddi'nden daha ağır bir elektronik atık yığını oluşturduk. Durumun ne kadar kritik olduğunu Çin Seddi kıyaslaması gösteriyor, ama elektronik atıkların bir de iklim kriziyle mücadeledeki yerine bakalım.Yapılan araştırmalar 2040 yılına gelindiğinde bilgi ve iletişim sektörünün (information and communication technology/ICT)&nbsp;küresel sera gazı emisyonunun %14’üne neden olacağını gösteriyor. Yani yalnızca iletişim ve bilgi sağlama amacıyla kullandığımız elektronik ürünler küresel karbon salımının önemli bir kısmına neden olacak. Göz ardı edilmemesi gereken nokta ise iletişim veya bilgi amaçlı kullanılmayan milyonlarca elektronik ürünün neden olacağı ekstra karbon salımı.Günümüzde teknolojik gelişmelerin toplumlar üzerindeki etkisi eskiden olduğu gibi on yıllar boyunca, yavaş yavaş gerçekleşmiyor. Özellikle Covid-19 pandemisi ile olması gerekenden çok daha hızlı bir şekilde gündelik hayatlarımızın temel bir parçası olan dijitalizasyon, her geçen gün daha fazla elektronik alete ihtiyaç duymamıza neden oluyor. Bu durum da elbette döngüsel ekonomiye geçiş süreci açısından “döngüsel elektronik ürün” tanımının yapılmasını zorunlu hâle getiriyor. Dünya Ekonomik Forumu, Accenture, WBCSD gibi partnerlere sahip olan Circular Electronics Partnership (CEP) tarafından hazırlanan “<a fr-original-style="" href="https://cep2030.org/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Circular electronics system map</a>" raporu, bu haftaki yazımızda döngüsel elektronik ürün tanımı tartışmamıza eşlik edecek. Rapor tam bir hafta önce yayımlandığı için tartışmamızı da güncel bir şekilde yürütmemize olanak tanıyacak.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Döngüsel elektronik ürün nedir?</h3>Küresel olarak elektronik atıklar, 57 milyar doların üzerinde bir değere sahip. Bu da yukarıda bahsettiğimiz gibi elektronik ürün sektöründe döngüsel ekonomiye geçiş sürecinin acilen başlamasını çok daha önemli hâle getiriyor. Fakat önceki yazılarımızda da yer verdiğimiz gibi döngüsel ekonomiye geçiş süreci her sektör için farklı bir yol haritasına ihtiyaç duyuyor. Görece daha niş sektörlerdeki dönüşüm kolay olsa da küresel boyutta kullanım alanına sahip ve dünya nüfusunun büyük bir çoğunluğu tarafından kullanılan elektronik ürünler için bu dönüşüm süreci fazlasıyla zor. Dönüşüm sürecinin zorluğu döngüsel ekonominin inovasyona dayalı olduğu için sınırları olmayan yenilikçi bakış açısıyla da ilgili. Bu nedenle son yıllarda farklı sektörler için de yapılmaya çalışılan “döngüsel ürün”&nbsp;tanımı elektronik ürünler için de yapılıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Döngüsel elektronik ürünün özellikleri</h2>Rapora göre bir elektronik ürün döngüsel olmak için bu kriterleri sağlamalı:➡️ Döngüsel kaynaklar: Ürün, teyit edilmiş, sertifikalı döngüsel kaynaklar kullanılarak üretilmeli. Burada döngüsel kaynaklar yeniden kullanım, yenileme veya ileri/geri dönüşüm teknikleriyle tekrar kullanıma sunulan kaynakları ifade ediyor. Ürünlerde kullanılacak ham maddelerin ve diğer parçaların tamamen döngüye tekrar alınmış ve yeniden kullanılabilecek malzemelerden oluşması gerekiyor.Döngüsel ekonomi kaynak yönetimini de optimize ettiği için burada kaynakları da doğru şekilde tanımlamak önemli. Sadece ürünleri oluşturan parçalar değil, bu parçaların tedariki, üretimi ve birleştirilmesi gibi süreçler için kullanılan enerjinin de tamamen sürdürülebilir kaynaklardan sağlanması gerekiyor.➡️&nbsp;Döngüsel tasarım: Ürün, kullanım süreci ve malzemelerin yeniden kullanılabilirliğini sağlayacak şekilde tasarlanmış olmalı. Bu aslında döngüsel ekonomi prensiplerinin ürünün tasarım aşamasından itibaren kullanılmasını anlatan bir kriter. Lineer ekonomide ürünler veya hizmetler, kullanım süreci veya kullanım sonrası süreçleri düşünülmeden tasarlanır. Kullanıldıktan sonra ürüne ne olduğunu kimsenin umursamaması, içinde bulunduğumuz mevcut ekonomik yapının temel sorunudur.Döngüsel ekonomide ise ürünün yaşam döngüsü henüz tasarım aşamasındayken nasıl kullanılacağından (alternatif senaryolar dahil olmak üzere), kullanımı bittikten sonra içerisindeki kaynakların nasıl geri kazanılacağına kadar detaylı bir şekilde ele alınmalıdır. Bu nedenle döngüsel ekonomi içerisinde tasarım çok önemli bir yere sahiptir. Fakat burada tasarımın yalnızca ürün tasarımı olarak sınırlandırılmaması gerektiğini de belirtmekte fayda var.Döngüsel ekonomi içerisindeki tasarım, bütünsel bir sistem tasarımını&nbsp;da kapsar. Bu da yalnızca yenilikçi ürün tasarımını değil, değer zinciri boyunca (ham madde tedariki, lojistik, üretim, kullanım, atık yönetimi vs.) tüm süreçlerin baştan aşağı yenilenmesi anlamına gelir. Yani bir diğer deyişle döngüsel ekonomi içerisinde yalnızca&nbsp;“sürdürülebilir bir ürün”&nbsp;tasarlamak yeterli değil. Döngüsel bir sistemde ürünün kullanım öncesi, kullanım anı ve kullanım sonrası için ilgili tüm paydaşların tasarım süreçlerine dahil olması gerekiyor.➡️&nbsp;Eksiksiz geri kazanım: Ürün, optimize edilmiş bir kullanım şekline ve kullanım bittikten sonra tamamen geri kazanılacak bir yapıya sahip olmalı. Bu kriter ikinci kriter ile benzer olsa da aradaki fark, tasarım aşamasındaki planlamaların hayata geçirildiğinden emin olunması. Yani ikinci kriterde ürünü döngüsel ekonomi prensiplerine uygun şekilde tasarlamamız gerekirken, üçüncü kritere geldiğimizde bu prensiplerin hepsinin uygulanabilir olması ve ürünün gerçekten de kullanımı bittikten sonra tamamen geri kazanımının sağlanması gerekiyor. Bu da yine sadece ürünün değil, sistemin bir bütün olarak döngüsel ekonomi prensiplerine uygun şekilde tasarlanması ile mümkün.Ürünün ve kullanılan kaynakların değerlerini en üst seviyede tutmak amacıyla tüm kullanım ve kullanım sonrası süreçlerinin önceden belirlenmesi kritik önem taşır. Bununla birlikte elbette kullanım sonrası süreçlerde ürünlerin geri toplanması için de – döngüsel ekonomi içerisinde hayata geçirilmesi en zor olan süreçlerden birisi ürünlerin kullanıcılardan geri alınarak yeniden döngüye dahil edilme sürecidir – gerekiyorsa yeni süreçlerin hayata geçirilmesi gerekir.Son olarak da geri toplanmış ürünlerin eksiksiz bir şekilde uygun olan&nbsp;R-stratejileriyle (bakım &amp; onarım &amp; tamir, yeniden kullanım, yenileme, yeniden üretim ve geri dönüşüm)&nbsp;yeniden döngüye dahil edilmesi gerekir.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bu üç kriter tüketiciler olarak bizlerin de satın alma süreçlerinde dikkat etmesi gereken, kritik öneme sahip kriterler. Tüketicilerin özellikle gıda sektöründen sonra en çok dahil olduğu elektronik ürün sektörü için döngüsel ekonomiye uygun alternatifleri tercih etmesi elbette dönüşüm sürecinin doğru şekilde yürütülmesi açısından da fazlasıyla önemli.Elbette bir elektronik ürünün döngüsel ekonomiye uygun olup olmadığını yalnızca yukarıdaki üç ana kritere bakarak teyit etmek çok da doğru bir düşünce olmaz. Günümüzde bir elektronik ürünün üretimi için birçok farklı alternatif ham madde ve dolayısıyla da birçok farklı tedarikçi kullanılıyor. Bu da özellikle döngüsel kaynaklar olarak adlandırdığımız döngü içine tekrar tekrar alınan ham maddelerin veya materyallerin gerçekten de döngüsel ekonomi prensiplerine uygun bir süreçten geçip geçmediğini anlama noktasında net sonuca varmayı zorlaştırıyor. Fakat burada da son yıllarda ortaya çıkan ve yakın zamanda öncelikle Avrupa Birliği ülkeleri başta olmak üzere kullanılmaya başlanılacak olan malzeme pasaportu&nbsp;veya&nbsp;blok zincir (block chain) teknolojisi ile hayatlarımıza girmiş olan ürünlerin tüm değer zincirini detaylı şekilde anlatan dijital etiket&nbsp;bilgileri devreye giriyor.🔎 Döngüsel Ekonomi 101 yorumu:&nbsp;Döngüsel ekonomiye geçiş süreci her sektör için farklı yönetiliyor olsa da yavaş yavaş benzer taslak yol haritaları veya ürün tanımları yapılmaya başlandı. Döngüsel ekonominin net bir çerçevede ele alınması içindeki inovatif özelliği azaltıyor olsa da insanlığın tamamen belirsiz bir sisteme geçiş sürecini eksiksiz yürütmesini beklemek de çok mantıklı değil.Normal şartlarda döngüsel ekonomi ile ilgili herhangi bir sürece net sınırlamalar koyarak tanımlama yapmak döngüsel ekonominin temel yapısına aykırı olsa da dönüşüm sürecinin hatasız yürütülmesi için belirli standartların veya kriterlerin getirilmesi gerekiyor. Fakat her sayıda belirttiğimiz gibi, gelen bilgilerin doğruluğunu sorgulamak, döngüsel ekonomiyi doğru anlamlandırmak ve yalnızca atık yönetim sistemi olmadığını benimseyip çevremize yaymak herkesin en önemli görevi arasında yer alıyor.&nbsp;

Tunç Karabayer