Bu yazının gündeminde çay dünyasının iki kutbu yer alıyor: bitki çayı ve gerçek çaylar.&nbsp;Bugün sizlere bu iki güçlü rakibin teknik farklarından bahsedeceğim. Hazır olun, çünkü şimdi çay yaprakları arasında, "Gerçek çay mı değil mi?" diye soracağımız bir bilgi savaşı başlıyor.İlk olarak, Camellia sinensis&nbsp;bazlı çaylara göz atalım. “Gerçek çay” diyorum çünkü&nbsp;Camellia sinensis&nbsp;orijinden gelmeyen çaylar aslında çay değildir, bitki çayı olarak geçseler de “infüzyon”durlar ve birçok insan tarafından karıştırırlar. Yeşil çay, siyah çay, beyaz çay, sarı çay, oolong ve pu-erh gibi çeşitler, hepsi&nbsp;Camellia sinensis bitkisinden elde edilir. Bu bitki, çay dünyasının asil ve köklü krallığıdır. Aynı orjinden gelirler ve farklı işleme metotlarına göre ayrılıp çeşitlenirler. Her bir yaprak, yoğun ve kompleks bir aroma paleti sunar.Camellia sinensis bazlı çaylar, yani gerçek çaylar, çeşitlilikleri ve işleme yöntemleri sayesinde eşsiz bir lezzet çeşitliliği sunar. Örneğin, yeşil çay çoğunlukla hafif ve sebzesel ya da fındıkvari bir tat sunarken, siyah çay daha güçlü ve koyu bir aroma ile kendini gösterir. Beyaz çay ise narin, çiçeksi ve sofistike bir tat sunarken, oolong ise tam ortada bir yerde durarak yeşil çayın hafifliğiyle siyah çayın zenginliğini birleştirir. Diğer uçta ise pu-erhin topraksı, derin tatları ise bizi bambaşka bir yere götürür.Diğer yandan, bitkisel çaylar ("bitkisel infüzyonlar" veya "tizanlar" olarak da anılırlar), bitkilerden, meyvelerden, baharatlardan ve/veya diğer bitki materyallerinden su ile demlenmiş içeceklerdir. Bu çaylar, tamamen doğal bileşenlerden oluşur ve eşsiz tatlar sunar. Adaçayı, papatya, nane, hibiskus ve lavanta gibi bitkilerle lezzetli bir serüvene çıkabilirsiniz. Bugün ıhlamur gibi en "çay" bildiğimiz çaylar bile infüzyon ailesinin köklü bir üyeleridir.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bitki çayları neden "çay" sayılır?</h3>İnfüzyonların çay olarak adlandırılmasında ağırlıklı olarak dilbilimsel bir etki var. Bu etki, çay kelimesinin geniş anlamda kullanılmasından kaynaklanıyor. Dilimizde "çay" kelimesi, sadece Camellia sinensis&nbsp;bitkisinden elde edilen içeceği değil, aynı zamanda bitki, meyve veya çiçeklerin sıcak suya eklenmesiyle elde edilen içecekleri de ifade etmek için kullanılır. Yani, bu demek oluyor ki, herhangi bir bitki ya da meyveyi sıcak suya atıp içtiğimizde buna "çay" diyoruz!Bu dilbilimsel etki, farklı bölgelerde ve kültürlerde değişiklik gösterebilir. Örneğin, bazı ülkelerde "çay" kelimesi sadece Camellia sinensis bazlı çayları ifade etmek için kullanılırken, diğer ülkelerde infüzyon çayları da genel olarak "çay" olarak adlandırılır. Tıpkı bizde olduğu gibi.Bu durum, kullandığımız dilin evrimsel ve kültürel bir ürünüdür. Yıllar boyunca, insanlar çeşitli bitkileri ve doğal bileşenleri sıcak suyla birleştirerek içecekler yapmışlardır. Bu içeceklerin benzerlikleri ve sıcak suyun infüzyon işlemiyle bileşenlerden özlerini çıkarması, dilimizdeki "çay" kelimesinin geniş anlamda kullanılmasına neden olmuştur. Oysa ki aslında çay, infüzyon ailesinin bir parçasıdır.Bu nedenle, infüzyon çaylarının da "çay" olarak adlandırılması dilbilimsel bir etki olarak kabul edilir. Ancak, bu durum bazen karışıklığa yol açabilir ve bazı kişiler arasında tartışmalara neden olabilir. Önemli olan, içeceği tanımlarken hangi bitkilerin veya bileşenlerin kullanıldığını net bir şekilde belirtmek ve iletişimde anlaşılırlığı sağlamak.<img src="https://images.aposto.com/2023/6/3/1688549360656.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.74" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mısır Çarşısı. Fotoğraf: <a fr-original-style="" href="//unsplash.com" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">unsplash.com</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mısır Çarşısı ve kültürel etkileri</h3>Bizde bitki çayı kültürünün çok geliştiği aşikâr. Sebebine gelecek olursak, durum şu: Türkler, göçebe hayat tarzları gereği doğayla iç içe yaşamışlardır. Bu geniş coğrafyada bulunan bitkilerle yakından temas hâlinde olan Türkler, bitkilerin çeşitli faydalarını keşfetmiş ve özellikle taze bitkileri kurutarak çay hâline getirmeye başlamışlardır. Türklerin bitki çayı kültürü, zamanla gelişmiş ve zenginleşmiştir. Doğadaki bitkilerin faydalarını keşfetmişler, sağlık sorunlarına iyi geldiğini görmüşler ve bu bitkileri gündelik hayatta da sıcak suyla “çay” olarak tüketmeye başlamışlardır. Yani uzun yıllar boyunca kendimize otacı olmuşuz.Burada kalmamış bitki çayı kültürü, göçler ve etkileşimler sonucunda diğer kültürlere de yayılmış. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde Türkler, farklı bölgelerden gelen bitki çaylarını keşfetmiş ve kendi kültürleriyle harmanlayarak yeni çay çeşitlerini ortaya çıkarmışlardır. Bu dönemde çayhaneler ve çay kültürü yaygınlaşmıştır. Ticaret de bu süreçte tüm resmi değiştiren bir öğe hâline gelmiş, ülkelerarası ticaret yolları ile renklenmiştir. Bu sürecin günümüze uzanan en güzel etkisi ise Mısır Çarşısı!Mısır Çarşısı, İstanbul'un tarihî yarımadasında yer alan önemli bir ticaret merkezi. İsmi, burada satılan baharatların çoğunun Mısır'dan getirilmesinden <a fr-original-style="" href="http://www.istanbul.gov.tr/baharat-ticaretinin-kalbi-400-yildir-misir-carsisinda-atiyor#:~:text=M%C4%B1s%C4%B1r%20%C3%87ar%C5%9F%C4%B1s%C4%B1%2C%20ilk%20yap%C4%B1ld%C4%B1%C4%9F%C4%B1nda%2017,M%C4%B1s%C4%B1r%20%C3%87ar%C5%9F%C4%B1s%C4%B1'%20ad%C4%B1yla%20an%C4%B1lmaya%20ba%C5%9Fland%C4%B1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kaynaklanıyor</a>. Mısır Çarşısı, 17. yüzyılda inşa edilmiş olup, Osmanlı İmparatorluğu döneminde baharat ve değerli malların alınıp satıldığı bir pazar olarak faaliyet göstermiş.Mısır Çarşısı'nın bitki çayları için önemli bir merkez hâline gelmesinin nedeni ise burada bulunan baharat ve bitki satıcılarının çeşitliliği ve uzmanlığıdır. Çarşıda yer alan esnaf, yıllar boyunca bitki ve baharat ticaretiyle uğraşmış ve bu alanda büyük bir bilgi birikimine sahip olmuşlardır. Bitkilerin özelliklerini, kullanım amaçlarını ve tatlarını iyi bilirler, dolayısı ile birçok derde derman bir merkez hâline gelirler.Bu uzmanlık ve çeşitlilik, Mısır Çarşısı'nı bitki çayları için önemli bir merkez hâline getirmiştir. Çarşıda, taze ve kuru bitkiler, özel karışımlar, baharatlar ve doğal ürünler bulunur. Ziyaretçiler bugün bile eskiden olduğu gibi, çeşitli bitki çayları arasından seçim yapabilir ve kendilerine en uygun olanları bulabilirler.&nbsp;Mısır Çarşısı, tarih, kültür ve ticaretin birleştiği bir nokta olarak bitki çaylarıyla ilgilenen herkes için keşfedilmeye değer bir yer.

TEAPOTEA

Yılların karmaşası, bir bilgi savaşı

Bitki çayları gerçekten "çay" mı?

<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çay Nedir?</h2>Çayın Çin’de keşfedilmesinin milattan önceye dayandığını, bizim ülkemizde ise Cumhuriyet Dönemi’nden sonra çay üretiminin ve tüketiminin yaygınlaştığını düşününce çayı dünyadaki diğer ülkelere kıyasla ne kadar hızlı benimsediğimizi ve gerçekten “çaykolik” bir toplum olduğumuzu anlayabiliriz. Ancak çayın erken yayıldığı ülkelerde çay için disiplin, ustalık gibi kavramlar vazgeçilmez elementlerken bizim için çay denince akla daha çok muhabbet ve paylaşım geliyor. Çay etrafında kurulan sosyal birliktelik harika, beni de çaya en çok bağlayan yanlarından biri bu hatta; ancak bunun çayı sadece bir içecek olarak görmemize sebep olduğunu düşünüyorum. Herkesin kendine has çay demleme metodu olan bu ülkede bazen “çayın ne olduğunu” gerçek anlamda düşünmüyor olabilir miyiz? Ben bunu çok sık düşünüyorum.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bununla ne demek istiyorum?</h3>Birçoğumuz gerçekten ne içtiğimizi bilmiyoruz. Ihlamurun “çay” olarak benimsendiği gibi (Evet, ıhlamur çay değildir) gerçek çayın sadece Camellia Sinensis’ten geldiğini birçoğumuz bilmiyor mesela. Ya da yeşil, beyaz, siyah çayın aslında aynı bitkiden geldiğini, sadece farklı şekillerde işlendiğini de çoğumuz bilmiyoruz “çaykolik” bir toplum olduğumuz hâlde. Oysa bu kadar tükettiğimiz bir şeyin nerden geldiğini, nasıl üretildiğini bilmemiz gerekiyor ki nasıl (ve ne için) yaklaşmamız gerektiğini kestirelim. Tam da bu amaçla temellerden başlayalım isterim.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki, çay gerçekten nedir?</h3>Çay, sadece Camellia sinensis bitkisinden üretilir. Yaprakların işlenme yöntemleri ve oksidasyon seviyelerine göre alt sınıflara ayrılır. Genel sınıflandırmada 6 çeşit çay vardır: Beyaz çay, sarı çay, yeşil çay, siyah çay, oolong ve pu-erh. Orijin olarak Camellia sinensis bitkisinden gelmeyenlere ise (yani ıhlamur, papatya, elma çayı vb.) aslında çay değil "infüzyon" denir.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/1/5/1675451811281.jpeg" width="550" ratio="0.83" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çay bitkisi (Camellia sinensis), <a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6hler%27s_Medicinal_Plants" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Köhler's Medicinal Plants</a>, 1897<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Çay işlenirken temel adımlar şunlardır:&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Toplama,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Şoklama (ısıl işlem),</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Soldurma,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kıvırma,&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Oksidasyon,&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kurutma,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tasnif.&nbsp;</li></ul>Çay tipleri bu süreçlerin hangi kombinasyonla ve hangi teknikle yapıldığına göre belirleniyor anlayacağınız.&nbsp;Bu çok detaylı bir konu ve her aşamanın neden ve nasıl olduğunu, tekniğini, tada etkisini anlatmak için heyecanlanıyorum.&nbsp;Beklemede kalın!

Efsaneye göre, Çin imparatoru ateşte su ısıtırken hava rüzgarlanır. Başının üstündeki ağaçtan birkaç yaprak savrulur ve kaynayan suya düşer. Sudan güzel kokular çıkınca imparator demi tadar ve çayın tiryakisi olur.&nbsp;Çay (Camellia sinensis) 10. yy da Çin'in milli içkisi haline gelir, 12. yüzyıldan sonra da Japonya'da yaygınlaşır. 17. yüzyıldan itibaren Avrupa'da duyulmaya başlar. İngilizler, 19. yüzyılda Çin'de çayın nasıl yetiştirildiğini öğrenir ve Hindistan'ın Assam bölgesinde ve Güneydoğu Asya ülkelerinde çay üretimine başlayıp çay ticaretine hakim olurlar. 19. yüzyılda Amerikalılar çay nakliyatı süresini azaltırlar, böylece çay ucuzlar ve geniş kitlelere yayılır. Türkiye çayla 19. yüzyılın başlarında tanışır. O zamana kadar hep kahve içilir, çay ise hiç bilinmez. 1800’lü yılların sonunda çay tarımına yönelik ilk denemeler yapılsa da ilk ürün 1924 yılında Zihni Derin tarafından Rize’de alınır. 1947 yılında ise Rize'de ilk çay fabrikası üretime başlar.Dünyaya baktığımızda, Çin en büyük çay üreticisi konumunda. Hindistan ikinci, Türkiye ise 5. sırada yer alıyor. Ülkemizde sudan sonra en çok tükettiğimiz içeceğin çay olduğunu hepimiz tahmin edebiliriz aslında. Bizi ise sırasıyla İrlanda, Birleşik Krallık, Pakistan, Rusya ve Fas izlemekte.Çin’de, çay önceleri ilaç olarak kullanılmış, yaşamı &nbsp;uzatan ve canlılık veren bir sağlık içeceği olarak görülmüş. Günümüzde de geleneksel Çin tıbbında bu özelliğini sürdürüyor. Her bölgenin kendine özgün çay demleme teknikleri var. Örneğin, Çin’in Fujian eyaletinde Gongfu çayını demlemek ve içmek özel bir çay sanatı haline gelmiş. Çinliler çay içerken çayın tadını çıkarmaya ve çay içilen ortamın sakin ve havasının taze ve temiz olmasına önem veriyor.&nbsp;Japonya’ya çay Çin’den Japon Budist rahipler aracılığı ile gelmiş. Efsaneye göre, Bodhidharma meditasyon esnasında uyanık kalmak için göz kapaklarını kesmiş ve göz kapaklarının düştüğü yerde çay yaprakları yetişmiş. Japonlar çay hazırlamasını, sunmasını ve içmesini rituel haline getirmiş, felsefesini derinleştirmiş. Ülkede çay bir sanat eseri gibi yorumlanıyor. Japon evlerinin bahçesinde sadece çay seremonilerinde kullanılmak üzere özel tasarlanmış evler bulunuyor. Bu minimalist evlerde ilk göze çarpan basit bir çiçek düzenlemesi oluyor. Seremoniye katılanlar sadece yaşadıkları ana ve içtikleri çayın verdiği keyfe odaklanarak çay sanatını&nbsp; birlikte yaratıyorlar.Ülkemizde en çok Doğu Karadeniz’de yetişen siyah dökme çay tercih ediliyor, Gürcistan sınırından Fatsa‘ya kadar uzanan alanda yetiştiriliyor. Ülkemiz, çay bahçelerinin tamamına &nbsp;kar yağan tek ülke. Bu da verimliliğini olumlu yönde etkileyen bir unsur. Çay bitkisi, yaz kış yemyeşil olan bir bitki. Ülkemizde çay tarımını sürdürülebilir kılmak büyük önem taşıyor, bu da sağlıklı toprak ve bu konuda çiftçinin bilinçlendirilmesi ile birebir ilişkili. Çay tarımı, bölge insanı ve ekonomisi büyük &nbsp;önem taşıyor. Bölgede sürdürülebilir çay tarımı konusunda çalışmalar özel sektör ile özellikle TEMA gibi sivil toplum kuruluşları işbirliğiyle özenle takip ediliyor.&nbsp;Çay yüzyıllardır &nbsp;bizleri bir araya getiren adeta sihirli bir şifa içeceği, hem ruhumuza iyi geliyor hem de bedenimize. Çayın olduğu yerde sanata da yer açılıyor ve her kültürde farklı bir anlam kazanıyor. Mükemmel çayın ise tek bir tarifi yok. Kültüre, bölgeye ve çayın çeşidine göre farklılık gösteriyor. Çay demlemenin püf noktası ise narin çay yapraklarının su ve ısı ile uyumunu sağlamak. Bu da özen, zaman ve farkındalık gerektiriyor. Lezzetli bir çay demlemek için demliğin cam, porselen ya da topraktan olması; suyun taze ve kireçsiz olması büyük önem taşıyor. &nbsp;Çay, demliğimize gelinceye kadar uzun bir yolculuktan geçiyor ve her aşamasında büyük özen gösterilip emek harcanıyor. Bunun farkında olarak çayımızı demlemek, bardağımızı seçmek, her yudumda çayın lezzetini ve yaşadığımız anın kıymetini hissedebilmek aslında hepimizi birer çay sanatçısı yapıyor.&nbsp;Haydi, şimdi bir bardak çaya ne dersiniz?

Camellia sinensis ile ilgili hikayeler