<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/derysayin/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Derya Sayın</a>Bir sanat tarihçisi ve kadın/cinsiyet çalışmaları uzmanı olarak başlığında "kadın" bulunan her proje, bende bir sorgulama isteği doğuruyor. Dolayısıyla “Kadın Bakışı/Female Gaze” sergisini incelerken de ilk olarak işe "kadın bakışı" kavramını sorgulayarak başlıyorum.&nbsp;Hâlâ görsel çalışmalar alanında sıklıkla tartışma konusu bu kavram, kökenini John Berger’in Görme Biçimleri isimli radyo programında ortaya attığı male gaze yani "eril bakış"tan alıyor. Daha sonra Laura Mulvey tarafından film çalışmalarına taşınan ve bugün görsel çalışmalarla ilgili hemen her alanda bir eleştiri aracı olarak kullanılan eril bakış konseptini en basit tabiriyle şu şekilde açıklayabiliyoruz: görsel üretimlerde yer alan hayat deneyimleri ve kadın temsilini heteroseksüel ve eril bir perpektifle ele alarak kadın bedenini heteroseksüel erkeğin bakışını tatmin etmek üzere objeleştirmek.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kadın bakışı nedir?</h2>Kadın bakışı diye bir konsept olup olmadığı hâlâ tartışma konusu olmakla birlikte genellikle kadın bakışı denildiğinde kastedilen sanat üretimini yapan bireyin “kadın” olması ve dolayısıyla “eril bakış”a sahip olmaması. Teoride kadın bakışıyla üretilmiş sanat işleri dominant olarak temsil edilen erkek deneyimlerinin dışında kalan konulara odaklanıyor ve “kadın” bedenini yalnızca bir obje olarak değil de bir özne olarak konumlandırıyorlar. Dolayısıyla kadın bakışı konsepti cinsiyetleri biyolojik kategorilere bölüp sanatçı perspektiflerini bunun üzerinden kurgulayan bir kavram gibi okunabiliyor.Daha alternatif okumalarda kadın bakışı kavramı “kadın” kategorisini biyolojik değil de toplumsal cinsiyet üzerinden kurguluyor ve sanat üretimlerinde “eril bakışı” altüst etme, heteroseksüel erkek dışında kalan toplumsal cinsiyet kimliklerine görünürlük kazandırma veya patriyarkanın doğurduğu birtakım meseleleri (tecavüz kültürü, domestik şiddet gibi) eleştirme kaygılarını güdüyor. Benim için yukarıda ilk olarak bahsettiğim hâliyle “kadın bakışı” tamamen beyaz feminizm altında üretilmiş ve bugün kültür çalışmalarında kabul edilemez bir kavram olduğundan, ben ikinci olarak açıkladığım okumayı benimsiyorum.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ami Vitale</h2>Female Gaze/Kadın Bakışı sergisinde en büyük bölüm İsrail asıllı ABD'li fotoğraf sanatçısı Ami Vitale’nin işlerine ayrılmış. Vitale’nin ilk odada gruplandırılan fotoğraflarına baktığımızda Afganistan ve Irak savaşlarında çekilmiş karelerle karşılaşıyoruz — ikinci odada Vitale’nin Kenya ziyareti sırasında çektiği fotoğraflar yer alıyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/10/4/1636036736936.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">© Ami Vitale<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Beyaz bir ABD'li sanatçının Afrika kıtasına sanat üretimi için ziyarette bulunması (ister savaş, ister doğa fotoğrafı olsun) alışılmadık bir durum olmadığından bu işleri incelerken aklımda kadın bakışından çok emperyal bakış kavramının olduğunu itiraf etmeliyim. Hem sanatçının ve öznelerinin ülkeleri arasındaki bulunan güç politikaları hem de bağlı oldukları etnik kökenlerin geçmişte de doğurmuş olduğu oryantalizm perspektifi nedeniyle bu işleri farklı bir şekilde değerlendirmemin mümkün olduğunu düşünmüyorum.Yine de serginin başlığı “kadın bakışı” olduğundan fotoğrafları incelerken özellikle bu kavram çerçevesinde düşünmek için kendimi zorladığımda, elle tutulur olarak bu kavrama bağlayabileceğim bir açı göremediğimi fark ettim. Bu da aklımda şu soruyu doğurdu: Savaşın yarattığı yıkımları fotoğraflamak veya doğa fotoğrafçılığı yapmak kadın bakışına mı özgü?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Özge Sebzeci</h2>Fotoğrafçının sergide yer alan işleri genellikle toplumsal cinsiyetler rolleri ve bu rollerin ürettiği sorunları inceliyor. Genellikle Türkiye’de kadın olmak, çocuk gelinler ve kadın cinayetleri gibi konuları fotoğraflarına konu eden sanatçı, bu şekilde eril bakışla üretilen işlerin dışında kalan, bu işler tarafından görmezden gelinen veya eril gücün kanıtı olarak konumlandırılan toplumsal cinsiyet konularını farklı bir perspektifle ele alıyor.<img src="https://images.aposto.com/2021/10/6/1636185874452.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">© Özge Sebzeci 15 yaşında evlenen H., Sebzeci'ye oyuncak ayısı ve nişan yüzüğünü gösteriyor<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Belgesel fotoğrafçısının sahip olduğu bakış, yukarıda değindiğim kadın bakışı kavramına da uygun düşüyor. Bu hâlde Sebzeci, serginin sahip olduğu isimle fotoğrafları arasında ilişki kurulabilen tek sanatçı olarak konumlanıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Rena Effendi</h2>Sergide yer alan son sanatçı Azerbaycan asıllı fotoğraf sanatçısı ve “hikâye anlatıcısı” Rena Effendi. Effendi’nin sergide yer alan işleri genellikle çevre bilinci ve çevre-insan ilişkisi üzerine yoğunlaşıyor. İnsanların çevre üzerinde yarattığı yıkım ve arkalarında bıraktığı izlerin dokümantasyonunu yapan bu fotoğraflar, her ne kadar güçlü olsalar da yine bir kadın bakışından çok çevre perspektifiyle incelenmeyi hak ediyorlar gibi. Kendi bakışını “eril bakışa alternatif, görülmeyen bir bakış” ifade eden sanatçının bu tanımı, işlerine kadın bakışı kavramından çok daha uygun bir başlık yaratıyor. <img src="https://images.aposto.com/2021/10/6/1636186213097.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">© Rena Effendi<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Sergiyi kadın bakışı perspektifiyle incelediğimde ne yazık ki genel olarak sergi ismi ve fotoğraflar arasında bir kopukluk olduğunu düşünüyorum. Bu da bende serginin kadın bakışı kavramını bir pazarlama aracı olarak kullandığı ve yalnızca sanatçıları biyolojik olarak kadın olduğu için bu ismi aldığı hissi uyandırıyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neden kadın bakışı?</h2>Özge Sebzeci’nin işleri hariç, sergide bulunan diğer fotoğrafların eril bakışı eleştirme gibi bir çabaları olmadığı gibi Vitale ve Effendi’nin böyle bir iddiası olduğunu da düşünmüyorum. Vitale, Sebzeci ve Effendi son derece yetenekli fotoğraf sanatçıları, ancak işleri arasında kadın bakışı üzerinden tanımlanabilecek herhangi tematik bir bağlantı bulunmuyor — savaş fotoğrafçılığı ve çevre-insan ilişkisi üzerine yoğunlaşmayı kadınlıkla özdeş kılabilir miyiz?Böyle bir seçkiye sahip bir serginin ismini “Kadın Bakışı” koymanın yalnızca zaten sanat dünyasında cinsiyet kimliklerinden arınmakta güçlük geçen sanatçı kadınları gereksiz bir ötekileştirmenin kurbanı ettiğini düşünüyorum. Bu isimlendirme sonucunda sergiyi daha ziyaret etmeden karşımıza çıkacak fotoğrafların kapsamı hakkında da bir ön yargı edinmemize neden oluyor, bir anlamda izleyici ve sanat işi arasındaki inceleme deneyimini tek bir perspektif çerçevesinde sınırlandırmış oluyor. &nbsp;Editörün notu: Female Gaze/Kadın Bakışı sergisi, 7 Kasım Pazar gününe kadar Müze Gazhane'de görülebilir.

Angst

Female Gaze/Kadın Bakışı sergisine bir sanat tarihçisi ve kadın/cinsiyet çalışmaları uzmanının gözünden yeniden bakış.

"KADIN" BAKIŞI

Rena Effendi, Müze Gazhane'de sergilenen Female Gaze/Kadın Bakışı&nbsp;sergisi süredururken 28-31 Ekim tarihleri arasında bir de fotoğraf atölyesi düzenliyor. Bu proje kapsamında etkinlikler öncesi internetin nimetleri kullanılarak bir açık çağrı çıkılıyor — seçilen kadın ve LGBTİ+ 15 kişi, dört gün boyunca fotoğrafçıyla birlikte bir insanın hikâyesini anlatmaya odaklanıyor. Atölyenin ikinci gününde orada bulunma şansı yakalıyorum.&nbsp;"Bu seçkiye neden kadın bakışı denmiş?" soruları arasında sergiyi gezdikten sonra ikinci günün ilk kahve arasına yetişiyoruz. Merhaba, Rena. Müze Gazhane'den, buranın 2002 sonrası Türkiyesi için politik öneminden ve kızından bahsediyoruz. Orada olduğumuz süre boyunca katılımcılara istedikleri soruları sormalarına izin veriyor; sektörde toplumsal cinsiyet eşitsizliği yansımalarına dair istatistikleri paylaşıyor; fotoğrafçı olmaya karar verdiği andan itibaren karşısına çıkan durumlara odaklanıyor. Dilinden ve deneyimlerini paylaşışından etkileniyorum.Rena'nın düzenli gelirin güvenli topraklarını umursamadan "hobi"sinin peşine düşerek kendine bir meslek yaratmakla başlayan ve dünyanın çeşitli yerlerinde geçen, National Geographic'te birlikte çalıştığı editörüne "Ben burada değil, şurada çalışmak istiyorum; oraya gitmem mümkün mü?"&nbsp;diyerek daha önce ziyaret etmediği Yugoslavya'da saatlerce yolculuk etmesini sağlayan anekdotlarını ilgiyle dinlememek mümkün değil.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/10/4/1636036825189.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bir İnsan Hikâyesi Anlatmak: Rena Effendi'yle Fotoğraf Atölyesi'nden<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Derken konu kadın bakışı meselesine geliyor ve daha önce eşini öldürdüğü için hapisten çıkmış bir adamın fotoğrafını ön yargısızca çektiğinden bahsediyor; esprilerine güldüğü anlar olabildiğini aktarıyor.Yalan söylemeyeceğim, afallıyorum. "Kadın bakışı, bana eril gerçeklikten uzak bir bakış yakalamayı anlatmıyor mu?" diye sorguluyorum kendi kendime. Kadın cinayetleriyle sarılmış gerçekliğim ortasında beynim bu durumu algılayamıyor. Belli ki patriyarka beynimin tamamına nüfuz etmiş. Mimiklerimi tutmam mümkün olmuyor, bunu soracağımdan emin, hızlıca not alıyorum. Belki de belgesel fotoğrafçılığı müessesini çok anlayamıyorum — neyse ki ikinci kahve arası öğle yemeği zamanına denk geliyor ve Rena'yla röportaj yapmak üzere hep birlikte yürümeye başlıyoruz.Merak ettiklerimiz olduğunu, sergiye neden kadın bakışı denmesini tercih edildiğine anlam veremediğimizden bahsediyoruz. Bizi yorum yapmadan dinliyor ve aynı atölyede olduğu gibi sakince anlatmaya başlıyor: "Ben bu işe başladığımda 'kadın bakışı' diye bir şeyden bahsedilmiyordu bile. Uzun süre işlerimi görenler beni yaşlı bir adam sandı."<img src="https://images.aposto.com/2021/10/4/1636062559811.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kınalık Köyü, Azerbaycan (2006)<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Jenerasyonlar arası farkın yüzüme çarpmasına izin vermek durumunda kalıyorum. Onu dinlemek beni özgürleştiriyor, o da sorulara kızından bahsederek kesişimselliğe verdiği değeri vurguluyor: “Kızım liseye başladı. Ona sorduğum ilk sorulardan biri sınıfta kaç kız kaç erkek olduklarıydı.”&nbsp;Gülerek ekliyor,&nbsp;“İnsanın aklına geliyor işte.” Sonra hikâyenin vardığı yer, sohbetin geri kalanına yayılacak bir kesişimsellik dalgası başlatıyor: “Cevabı ‘Bilmiyorum,’ oldu, daha beyanlarını sormamış.”Yüzündeki tebessümü ve kızının cevabıyla duyduğu gururu fark ettikten sonra sorularımdan şüphe etmeyi bırakıyorum — kaygılarımın yerini merak ve Rena’yı anlama isteğine dönüşüyor. Böylece tekrar “Female Gaze/Kadın Bakışı” ismine şüphelerimize dönüyoruz. Sorularımıza ve kaygılarımıza alan tanıyor; güç ilişkileri jenerasyonlar arası tekrardan üretilmiyor ve bize bu tercihi neden sorgulamadığını, kendi deneyimlerine göre alıştığı erkek egemen fotoğrafçılık sektörünü eleştirişine odaklandığını ifade ediyor: “Tabii ki siz bunu sorgulamaya devam edin. Olması gereken bu.”<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Eşit temsil meselesi</h2>Fail eş konusuna dönmeden edemiyorum. Foto muhabirlik meselesini Rena’nın gözlerinden daha iyi anlamaya ihtiyacım var. Konu şimdiki eşiyle mutlu mesut yaşayan, “cezasını çekmiş” adama geri dönüyor. “Ben bir foto muhabirim,” diyerek giriyor konuya. “Bakışıma kendi yargımı yansıtamam. Onu çekmeyi ben tercih etmeyebilirdim,” diyor. Peki temsil meselesi ve faile görünürlük sağlama durumu? Woody Allen gibileri ne yapacağız: failler, işlerinden bağımsız ele alınabilir mi? Rena, aradaki farkı şöyle vurgulamayı tercih ediyor: “İkisi farklı. Bir yerde herhangi bir yargı eklemeden, durumu olduğu gibi yansıtma gayesi var. Allen gibi isimler toplumda kutlanmaya devam ediyorlar. Burada olması gerekenden az bir ceza aldığına emin olsam da cezaevinden çıkmış bir adam var. Onu kameramla yüceltmiyorum veya hikâyesini önceliklendirmiyorum.”Belgesel fotoğrafçılığını anlamak ve sorudaki haklı kaygıya verilen destek beni rahatlatıyor. Genişlediğimi hissediyorum. İnsan kendi örneklerine mahkûm, ben edebiyatçıyım ve gördüğüm her şeyi okumayı öğrendim — düzenli olarak anlıyorum ki temsil meselesi, problemli bir karakteri yazmamakla ilgili değil. Irkçı, cinsiyetçi, nefret suçlarıyla bezenmiş binbir türlü karakter olacak. Kesişimsellik, kapsayıcılık ve öz eleştiri, sanıyorum kurgunun veya dilin bu beyanları meşrulaştırmamasıyla ilgili.<img src="https://images.aposto.com/2021/10/4/1636036667543.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Derya, Rena ve Alara<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Onu atölyeye geri uğurlamadan Rena’ya kadın bakışı yerine ne demeyi tercih edeceğini soruyoruz. Cevabı “Görülmeyen bakış demeyi seçerdim,” oluyor — kafamda binbir soruyla başladığım görüşmeyi Rena’ya ve kızına hayran, ilham dolmuş, kapsayıcılığa güvenimin artışıyla terk etmeye hazırlanıyorum. Ona teşekkür ediyorum, “yetişkin tahakkümü”yle bana yaklaşmadığı, sorularıma alan tanıdığı ve güç ilişkilerini yeniden üretmediği için.&nbsp;İşte öyle bir gerçeklikte yaşıyoruz, insan yüzen balık gördü mü ponponlarını çıkarıp sallamak istiyor. Rena’nın kamerası, jenerasyonlar arası birbirlerini geliştiren farklar ve bir zamanlar görülmeyen, belki de bazen hâlâ elde olunsa görülmemeyi tercih edilecek bakış iyi ki var.

Cinsiyet belası geri döndü: "kadın bakışı" teriminin kapsayıcılığı, Müze Gazhane deneyimleri ve jenerasyonlar arası kadınlık karşılaşmaları üzerine.

BİR İNSANIN HİKÂYESİNİ ANLATMAK

<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">2. Çarpıcı kareler: Female Gaze (Kadın Bakışı)&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nedir?&nbsp;Sergi. 212 Photography Istanbul kapsamında düzenlenen sergide fotoğrafçı Ami Vitale, Rena Effendi ve Özge Sebzeci’nin, fotoğrafçılık ve foto muhabirliğinde cinsiyet eşitsizliği temasını işlediği çalışmaları yer alıyor.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nerede? Müze Gazhane&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne zaman? 7 Kasım’a kadar&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden gitmeli?&nbsp;Program kapsamında sergi ve dört günlük fotoğraf atölyesinin yanı sıra sektör profesyonelleriyle çevrimiçi röportajlar da yer alıyor.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Not almalı: Sergi ücretsiz ve 10.30-20.00 saatleri arasında seni bekliyor. Dahasını merak ediyorsan 5 Kasım Cuma günü sergi üzerine yayımlanacak özel sayı için sosyal farkındalık yayını ANGST'a kayıt <a fr-original-style="" href="https://apos.to/n/angst" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a>.&nbsp;</li></ul>

Aposto İstanbul

• 👁‍🗨 Sergi:&nbsp;Female Gaze (Kadın Bakışı)&nbsp;Ne zaman ve nerede? 19 Ekim - 7 Kasım tarihleri arasında, Müze Gazhane’de.Gör:&nbsp;Female Gaze, fotoğrafçı ve belgesel yapımcısı Ami Vitale, Rena Effendi ve Özge Sebzeci’nin çarpıcı karelerinin yer aldığı bir karma sergi. Bununla birlikte fotoğrafın değişen rolüne ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği çerçevesinde ortaya çıkan tartışmalara odaklanan atölye ve çevrim içi röportajları da etrafında buluşturuyor.

Female Gaze ile ilgili hikayeler