Küresel ekonomik dengesizlikleri anlamak için finansal tablolara ya da karmaşık grafiklere ihtiyaç yok. Bazen bir hamburger yeterli. The Economist&nbsp;dergisi 1986 yılında bu fikirden yola çıkarak Big Mac Endeksi’ni geliştirdi: İlk kez The Economist tarafından esprili bir fikir olarak ortaya atılan bu endeks McDonald’s’ın ikonik burgeri Big Mac’in dünya çapındaki fiyatlarını karşılaştırarak ülkeler arası para birimi değerlerini ölçmek için yaratıcı ve esprili bir yol sunuyor.Satın alma gücü paritesi nedir?&nbsp;Endeksin dayandığı temel teori Satın Alma Gücü Paritesi (PPP). Bu teoriye göre eğer döviz kurları dengedeyse bir Big Mac her ülkede aynı fiyata mâl olmalı.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Örneğin ABD’de Ocak 2025 itibarıyla 5,79 dolara satılan bir Big Mac, İsviçre’de 7,20 İsviçre frangına yani yaklaşık 8,74 dolara satılıyor. Bu fark İsviçre frangının %38 oranında daha değerli olabileceğine işaret ediyor.</li></ul>Eğlenceli ama anlamlı bir ekonomik araç:&nbsp;Wichita Eyalet Üniversitesi’nden Prof. Usha Haley’e göre "Big Mac kaba bir para birimi sepetine dönüşüyor" çünkü içinde et, buğday, süt ürünleri gibi birçok temel gıda maddesi yer alıyor. Böylece yerel fiyatlara dair hızlı ama etkili bir içgörü sunuyor. Finansal planlamacı Taylor Kovar ise endeksin popülerliğini şöyle açıklıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"The Economist yoğun grafiklere girmek yerine sadece şunu sordu: Bir Big Mac farklı ülkelerde ne kadara mâl oluyor? Anlaması kolay ve hakkında konuşmak eğlenceli. Bu da ekonomi için nadir bir şey."</blockquote>Eksikleriyle birlikte sindirilebilirlik: Tabii ki bu endeks mükemmel değil. Yerel işgücü maliyetleri, kültürel fiyat farklılıkları veya tedarik zinciri koşulları gibi faktörleri dışarıda bırakıyor. Ancak Sermaye Danışmanı Michael Schulman bu durumu şöyle açıklıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(162, 195, 185); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Bu endeks, karmaşık küresel ekonomiyi lokma büyüklüğünde ve sindirilebilir bir şeye dönüştürdüğü için ekonomistler tarafından seviliyor. Ancak bir para birimini anlamanın öğle yemeği maliyetinden çok daha fazla ayrıntı içerdiğini unutmamak gerekiyor."</blockquote>Ekonomiyi lokma boyunda anlamak: Big Mac Endeksi yalnız değil, iPhone Endeksi ya da Starbucks Latte Endeksi gibi alternatifleri de var.

apéro

Bir dolar günümüzde ne kadar değerli? Market alışverişleri ve restoran fiyatları yükselirken bu soru daha anlamlı hâle geliyor. Big Mac Endeksi ekonomiye dair bu temel sorguya ise ilginç bir yanıt veriyor.

Bir hamburgerle ekonomiyi anlamak: Big Mac Endeksi

Duyduğunuz sesin, burnunuza gelen kokunun veya yediğiniz yemeğin sizi içinde bulunduğunuz andan bambaşka bir zamana götürebileceğini biliyor muydunuz? Nostalji olarak tanımladığımız bu duygu <a fr-original-style="" href="https://sozluk.gov.tr" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Türk Dil Kurumu</a> açıklamasıyla “Geçmişte kalan güzelliklere olan özlem duygusu ve bu duygunun baskın bir duruma gelmesi, geçmişseverlik, gündedün.” anlamına geliyor. Büyüklerimizin “Nerede o eski bayramlar?” sözlerinin de kulağımızda çınlamasıyla nostaljiye yeni bir bakış açısı getiriyoruz: “Nerede o eski hamburgerler?”1986 yılında <a fr-original-style="" href="https://www.economist.com/big-mac-index" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The Economist</a> dergisinin ülkelerin para birimleri seviyelerini karşılaştırmak için geliştirdiği Big Mac Endeksi, Satın Alma Gücü Paritesi (PPP) Teorisi kullanılarak geliştirildi. Bu teori, ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklarını eşitleyerek farklı para birimlerinin satın alma güçlerini eşitleyen bir orana dayanıyor. Ekonomiyi anlamanın eğlenceli yollarından biri olan ham Big Mac Endeksi göz önüne alındığında ülkeler arası alım gücü kıyaslanan ürün Big Mac olarak literatürde yer alıyor. Bu endeks başta sadece McDonalds’ın hamburgerleri üzerinden insanlara ekonomiyi açıklamak üzerine kurulmuş olsa da yıllar içinde küresel olarak standart bir ekonomi terimi olarak hayatımızda yerini aldı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/0/3/1673432408954.png" width="550" height="364" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">The Economist'in Temmuz 2022 verilerine göre, bir Big Mac Türkiye'de 47₺, ABD'de ise 5.15$ olarak satıldı. USD karşısında Türk Lirası'nın değer kaybı: %48.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Big Mac Endeksi ve nostalji arasındaki bağlantıya gelecek olursak alım gücüne duyulan nostalji günümüz insanının özlemini çektiği kavramlar listesinde ilk sırada yer almak için güçlü bir aday. Gencinden yaşlısına, üreticisinden tüketicisine herkes artan fiyatların etkisiyle eski zamanlara özlem duyuyor. “Bu zamanda üniversite öğrencisi olmak da zor,” diye başlayan cümleler “Canım siz de Big Mac yemeyin, evde bir tencere kuru fasulye var,” diye bir anda şekil değiştiriyor. Buradaki konu kuru fasulye yiyip yememek değil oysaki, yoksa yanına da şöyle güzel bir pilav yaptığımızda tadından yenmez. Hoş kuru fasulyenin kilogramı da kaç lira oldu, hiç oralara girmeyelim. Eğer hamburger sevmeyen biriyseniz, kendi kendinize “Ben zaten hamburger yemiyorum. Ne yapayım Big Mac 100₺ olduysa?” diyorsanız lütfen bir kez daha düşünün. Çünkü bahsettiğimiz ürün, Temmuz 2017’de 10.75₺ üzerinden satışa sunulurken ürünün fiyatı 5 yılda neredeyse 10 kat artış gösteriyor. Yıllar içinde Big Mac fiyatındaki artışa tanık olsak da buradaki önemli nokta para birimleri arasında Türk Lirası’nın alım gücünde düşüş yaşandığını fark edebiliyor olmamız.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/3/1673432494551.png" width="550" height="281" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.96" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Türkiye'deki alım gücünün yıllar içinde düşmesini açıklayan ham Big Mac Endeksi verileri.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Tüm dünyada büyük ses getiren Big Mac Endeksi, elbette bazı ekonomistler tarafından da birçok eleştiriye maruz kalıyor. Bu eleştirilerin sebebi, ekonomistlerin gelişmemiş ülkelerdeki hamburger fiyatlarının gelişmiş ülkelere göre doğal olarak daha az maliyetli olması gerektiğini savunup ham endeks kullanılan verileri yanıltıcı bulmaları. Çünkü satış fiyatlarını etkileyen iş gücü faktörünü göz önünde bulundurduğumuzda düşük ücretli çalıştıran işçiler sayesinde gelişmemiş ülkelerdeki satış fiyatlarının gelişmiş ülkelere göre daha az maliyetli olduğunu gözlemleyebiliriz.Ham Big Mac Endeksi’nin sınırlandırmalarından dolayı, bu sorunu çözmek için Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) Ayarlı Big Mac Endeksi geliştirilerek daha kapsamlı bir endeks ortaya çıkıyor. Yani bu endeks kullanılarak hesaplanan verilerde Big Mac’in gerçek değeri yerine işçi maliyeti ve kişi başına düşen GSYH* hesaplanarak daha gerçekçi sonuçlar elde ediliyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/3/1673432537620.png" width="550" height="379" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.45" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> The Economist'in Temmuz 2022 verilerine göre, bir Big Mac Türkiye'de 2.68$, ABD'de ise 5.15$ olarak satıldı. Bu miktar ABD fiyatlarının %48 altında olsa da kişi başı GYSH farklılıklarını değerlendirdiğimizde bu oran %22.9 olmalıydı. USD karşısında Türk Lirası'nın değer kaybı: %32.6.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bir dakikalığına da olsa kafanız karıştı değil mi? Şöyle düşünün; Ahmet Ankara’da 5$ kazanıp Big Mac’e 3$ verdiğinde parasının %60’ını kullanıyor. Michael ise New York’ta 15$ kazanıp Big Mac’e 5$ verdiğinde parasının yaklaşık %33.3’ünü harcıyor. Oysaki Ankara’da Big Mac fiyatı New York’takine göre 2$ daha az maliyetli. Bu hesaba göre neden Ham Endeks yerine GYSH Ayarlı Big Mac Endeksi’nin daha tutarlı olduğunu anlayabiliriz.&nbsp;Sizin de canınız Big Mac çekti mi yoksa hâlâ 10 liraya hamburger yediğiniz zamanlara nostalji duyup ekonomik kriz üzerine mi düşünüyorsunuz? Bu devirde ağız tadıyla bir hamburger de yiyemiyoruz canım!*Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GYSH) = Gross Domestic Product (GDP)

Satın Alma Gücü Paritesi ile ilgili hikayeler