Longyearbyen’de yeni gün doğuyor. Aslında batar gibi yapan ve yalnızca ufkun biraz altına inen güneş sayesinde havanın pek kararmadığı gece, bir tül perde gibi ortalıktan kalkıyor. Karla kaplı dağlar önce gri-mor arasına sonra sarıya, sonra beyaza dönüyor.Kahvaltı ederken otelin duvarında asılı olan kutup ayısı postu dikkatimi çekiyor. Svalbard’da neredeyse her doldurulmuş veya postu kullanılan ayıların yanında ölüm tarihi ve vurulma nedeni yazıyor. Kimisi uyarı atışlarına rağmen insanlara yaklaşmaya devam ettiği için, kimisi kanser gibi acılı hastalıklara yakalandığı için vurulmuş. Son yıllarda bu sayı oldukça azalsa da bir ayı vurma durumunda ciddi bir soruşturma ve gereklilik araştırması yapılıyor. Postun yanına gidiyorum ve hep merak ettiğim bir şey kontrol ediyorum. Dev pençeleri elime alıp büyüklüklerini kontrol ediyorum. Neredeyse kafam genişliğinde pençelerden buz üstündeki o kusursuz yürüyüşü destekleyen uzun tırnaklar çıkıyor. Sanki ayıyla tokalaşır gibiyiz.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664875359412.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.75" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">🤝<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Uğur ile güne Svalbard Müzesi'nde başlamayı planlıyoruz. Longyearbyen’i uçtan uca geçen ve toplamda 10 dakika yürünen ana caddeden geçiyoruz. Yan sokaklardan bir yerlere yetişmeye çalışanların çıkarttığı kar motoru sesleri var. Sabah trafiği dünyanın her yerinde olan kaçınılmaz bir gerçek&nbsp;diye düşünüyorum. Yürüyüşün sonunda müzeye varıyoruz. Müze girişinde banklar ve açık raflar var. Çoğu mekanda olduğu gibi burada da ayakkabılar çıkıyor. Kömür ocaklarında çalışanların mekanlara girerken ayakkabı çıkartmasıyla başlayan bu gelenek Svalbard’da hâlâ devam ediyor. Otellerden müzelere, neredeyse her mekanda ayakkabı çıkartıyorsunuz.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664875772550.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.67" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Longyearbyen<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Müze oldukça geniş alana kurulmuş bir mekân, içeride Svalbard ile ilgili neredeyse her şey var. Ancak girişte ilgimi bölgeye gelen ilk insanların kullandıkları kıyafetler çekiyor. Kuzey kutup dairesinin tepesinde yer alan, neredeyse çoğunlukla donmuş denizle çevrili bu ada grubuna yüzlerce yıl önce varan ilk insanlar -50’lere varan hava sıcaklılarından nasıl korunmuşlardı diye incelemeye başlıyorum. Yün kıyafetler, kürkler, kat kat giyilen ceketler ve kilolarca ağırlığı olan kalın botlarla burada keşif yapan insanlara saygım tekrar arşa çıkıyor. Bizler en ileri teknik kıyafetlerle, botlarla bile yer yer soğuğa karşı direnç gösteremezken geçmişteki insanların kısıtlı imkan ve teknolojiyle yaptıklarını aklım almıyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664875482850.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.75" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Svalbard Müzesi'nde<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Müzenin önemli bir kısmı da hayvanlara ayrılmış durumda. Sadece kara canlıları değil deniz canlıları da Svalbard için önemli bir unsur. Bunun en başında balina avcılığı&nbsp;geliyor. Şu anda yasak olsa da bölge zamanında önemli bir balina avcılığı merkeziymiş. Norveç Krallığı’nın Güney Avrupa’ya sattığı balina yağı ile aydınlanan şehirler modern dünyanın yeni fikirlerinin doğduğu noktalar olmuş. Müzede Svalbard’a dair ne varsa inceliyorum. Açıkçası bu kadar ücra bir noktaya yerleşen insanlığın adaptasyon gücüne büyük bir saygı duyuyorum. Hiçbir fazlası olmayan, hatta bir çok canlıya göre çok daha kırılgan olan insan türünün dünyada tutunabilmesinin en temel nedeninin adaptasyon oluşu her defasında beni şaşırtıyor. Öte yandan yaklaşık 100-150 yıl önce para kazanmak adına ülkelerinden kopup bu buzlu dünyadaki madenlerde hayat kuran insanların çaresizliklerini düşünüyorum.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664875758157.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.75" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kar motorları<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bu düşünceler içerisinde müze gezisini tamamladıktan sonra Uğurla dışarı çıkıyoruz. Hava -20 derece olsa da güneş bulutsuz mavi gökyüzünde asılı duruyor. Pek bir ısıtma fonksiyonu olmasa da en azından tepemizde olduğunu bilmek güzel. Biraz şehrin dışına doğru yürümeye başlıyoruz.Solumuzda Longyearbyen’in kurulduğu ufak körfezin devamı uzanıyor ancak donduğu için karşı tarafa insanlar kar motorlarıyla geçiyorlar. Sağımızda bir köpek çiftliği var. Kar motorlarının yaygınlaşmasıyla kullanımı azalsa da köpek kızakları hâlâ önemli bir ulaşım unsuru Svalbard’da.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664875822842.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.75" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Köpek kızakları<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Yaklaşık yarım saat sonunda şehrin sınırını gösteren kutup ayısı tabelasının önüne geliyoruz. Bu noktadan sonrasına silahsız geçmememiz gerekiyor. Tabelanın üstünde Norveççe “Svalbard’ın her yerinde var.” gibi bir uyarı yazıyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664875888649.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.75" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Burası onların toprakları, bizler sadece misafiriz. Ancak dünyanın en yıkıcı misafiriyiz. Evlerine yerleştiğimiz tüm canlıları yavaşça evlerinden edip bir de soylarını tüketen garip bir misafir türü. Uğurla şimdi kutup ayısı gelse ne yaparız sorusuna komik cevaplar verirken geri dönüşe geçiyoruz. Dünya üzerinde yaşayan en büyük ayı türünden kaçmak adına Zihni Sinir Proceleri üretirken yol bitiyor ve az da olsa insanlar arasına, Longyearbyen’e dönüyoruz.

Ruta

🛷 Longyearbyen’de doğan bir gün

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Önce ormanda yavru bir ayı bulacaksın. Annesi yakınlarda olabilir, dikkat! Aralarındaki mesafe açıldığı gibi yavruyu yakalayıp şehre getireceksin. Ayı vahşi hayvandır, önce tırnaklarını, sonra dişlerini sökmek gerek. Yavrudur ama istemeden insana zarar verir. Bazılarını ehlileştirmek daha zor olur. İstemeyiz ama, böyle bir ayıya denk gelirsek gözlerine kurşun dökerek kör ederiz. Sonra dansı öğretmeye başlarız. Kör ayı daha hızlı öğrenir. Birkaç aylık yavruyu, ateş yakıp kızdırdığın sacın üzerine çıkarırsın. Ayakları yandıkça bir o ayağını bir diğer ayağını kaldırmaya, zıplamaya başlar. İşte bu sırada aynı ritimde tef çalacaksın, tef sesine şartlanacak. Ne zaman tef sesi duysa ayaklarının altında sıcaklığı hissedecek. Böyle öğrenirler dans etmeyi… Bazıları nazlı olur. Ne yaparsan yap dans etmezler. Onların da burnuna halka takarız, burunları çok hassastır, halkaya bağladığımız zinciri de belimize çeviririz. Oynamadıkları zaman sopayla dürter, burnuna bağlı zinciri çekip bırakırız. İsterse oynamasın!..”</blockquote>Yasaklandıktan sonra işini kaybetmiş bir ayı oynatıcısı, mesleğin inceliklerini bu sözlerle anlatıyordu.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/11/2/1638850288507.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.09" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Yumuşacık kürkü olan, ayaklarının üstünde tombul bir insana benzeyen, dişleri ve tırnaklarından yoksun bu sevimli hayvanın dans ettiğine yüzyıllar boyunca inandık mı gerçekten? Yoksa ayağa kalkınca iki metreden uzun, tek pençesiyle insan öldürebilecek güçte, 150 kiloluk bu vahşi hayvan üzerinde işkenceyle hakimiyet kurabildiğimiz için mi atıldı bahşişler? Doğru cevapları bulmamız yaklaşık 70 yıl sürdü.&nbsp;Yüzyıllardır birçok ülkede yapılan ayı oynatıcılığına karşı tepkiler, 1920’lerden itibaren Türkiye’de de yükselmeye başlamıştı. Defalarca sokakta ayı oynatıcılığı devlet ve belediyelerce yasaklanmasına rağmen uygulamalar kısa soluklu oluyor, ayı oynatıcıları tekrar sokağa çıkıyor, yakalanana kadar ayılar oynatılıyor, yakalanırsa bir gecelik gözaltılar ve para cezaları ile kurtuluyordu. Hâlâ kârlı bir işti.&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.istdergi.com/tarih-belge/ayilarin-basina-gelenler" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Medya</a>, bu vahşet gösterisini “bu bir gelenek, bu bir meslek” diyerek savunuyordu. 1920’lerden 1970’lere kadar birçok köşe yazısında ayı oynatıcılığını savunabilmek için en fantastik fikirler ortaya atılıyordu:Ayı oynatıcısı seksi bir erkekti: “Yağız tenli, burma bıyıklı, iri kemikli bir çingene erkeğinin elindeki zilli tefi şıkırdatarak kocaman bir ayıya göbek attırmasındaki hususi cazibeyi inkâr edebilir misiniz?”&nbsp; Bu bir meslekti: “Ayı terbiye etmek de bir nevi marifettir.” Kimsesiz ayıların artık bir ailesi vardı: “Her gün bir iki gerdan kırıp göbek atma mukabilinde seyircilerin verdikleri fındık fıstıkla beslenen, Çingene evlerinde aile efradından biri gibi muamele gören zavallı ayıcıklar bu durumdan kim bilir ne zararlar görmüşlerdir?” Türkiye bir başkaydı: “Dünyanın her yerinde ayı vahşi, daha doğrusu gayri ehli bir hayvandır. Ama Türkiye’de ayı ehlidir. Adamcıldır. Sahibiyle oynaşır. Sokakta gezer, kimseye ilişmez.”&nbsp; Ayı dediğin ekmeğinin peşindeydi: “Ayı aslında bir dağ hayvanı iken biz onu terbiye etmiş, şehre ve mahalleye sokmuşuz, ona ekmek parası kazandıracak hünerler öğretmişiz.” Ayı kurtarılmıştı: “Dağda kalsa ne olacaktı? Ya postunu almak için öldürecekler ya açlıktan soğuktan vaktinden evvel ölecekti.”Köşe yazarlarının onca uğraşına rağmen hayvan hakları mücadelesi 90’lı yılların başında daha güçlü tepkiler vermeye başladı. Özellikle uluslararası hayvanları koruma örgütlerinden de gelen destek ve baskıyla birlikte ayı oynatıcılığına dair yasaklar ciddi bir şekilde gündemde yer etmeye başladı. Sorun yasalara rağmen ayı oynatıcılığının engellenememesi ve ayıların rehabilite sürecinin nasıl gerçekleşeceğiydi.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">A de bakayım?</h2>1992 yılında Türkiye müzik listelerine giren bir şarkı ise olayın seyrini ayıların lehine doğru çevirme gayretindeydi. <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=-L-pnCHUAe0" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Barış Manço’nun Ayı isimli şarkısı, klibi</a> ile birlikte ciddi mesajlar barındırıyordu.&nbsp;Şarkının hikayesine göre havanın güzelliğini fırsat bilen Barış, çoluk çocuk cümbür cemaat pikniğe gitme teklifinde bulunur. Buna en çok çocuklar sevinir: “Aslan baba sen çok yaşa!” Ancak Barış yolda fark eder ki çocuklar hayvanları pek tanımıyordur. Direksiyonu doğrudan hayvanat bahçesine kırar. Ayıdan başlar hayvanları tanıtmaya: “Bak evladım buna ayı derler. Ormandan inip şehre gelirler. Biraz ağırdır, hantaldır ama armudun iyisini ayılar yerler.”Ayıların ormandan inip şehre kendi rızalarıyla geldiğini ima ederken bu absürd duruma dikkat çeker. Meraklı çocukların aklındaki soru ayıların neden ormanı tek edip şehre indikleridir? Barış şöyle cevaplar soruyu: “Maksat çoluk çocuk öğrensin hayatın çetin yollarını. Kaptırmasınlar kimseye kafalarını ve kollarını.”&nbsp;Çocuklar, ayılar ile empati kurmaya başlamıştır. &nbsp;Barış sözlerine şöyle devam eder: “Hayvan sevgisi tabi ki lazım ama her şey karşılıklı. Ben seni seveyim sende beni say ki bozulmasın ağzımızın tadı. Armudun iyisini zaten o yer. Bir eli yağda ötekisi balda.”&nbsp;Ayı oynatıcılarını, “onlar hayvanlarını seven, iyi bakan, besleyen insanlar” mealinde savunan köşe yazarlarına cevap niteliği taşıyan bu sözler, bir bakıma şunu soruyordu: “Peki ayı onları seviyor mu?”Klip mahkeme salonunda geçer ve Barış tüm bu sözleri hakime bakarak söyler: “Buramıza geldi artık hakim bey. Takdir sizden, biraz da ite kaka.”&nbsp; Bu sözlerle bıçağın kemiğe dayandığını, hakimlerin artık yasayı uygulaması gerektiğini söyler. “İte kaka” sözleri ise, Batı destekli kampanyaları işaret eder. Ayıların özgür kalması için Batı’dan gelen desteklere genelde “bizim içişlerimize karışamazsınız” cevabı verilirken, Barış buna benzer değişimlerin uluslararası boyutta ite kaka gerçekleştiğini ifade eder.&nbsp;Şarkının son bir dakikası sözsüzdür, mahkeme salonunda büyük tartışma çıkar, kimse kimseyi dinlemeden konuşmaktadır. Kimin haklı olduğuna dair cevap ise şarkının isminde gizlidir: Ayı.&nbsp;Bu şarkıdan bir yıl sonra, 1993’te ortaya konan irade, büyük bir kampanya ve toplanan para ile ayılar toplanıp bir rehabilitasyon merkezine nakledildi. <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-42870632" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1998</a>’e gelindiğinde Türkiye’deki ayıların hepsi kurtarılmış oldu.Barış Manço'nun Ayı şarkısının klibini <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=kCqlyWM98Qk" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a> izleyebilirsiniz.

İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

70 yıl süren ayı oynatıcılığını yasaklama mücadelesi ve Barış Manço'nun rolü

<img src="https://images.aposto.com/2021/3/2021-04-05T15:52:48.093Z_sm.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Hayatının büyük bölümünü ayılara adamış bir insanın hikayesi. İnsanlardan yılmış, aklı gidip gelen, kendini doğaya bayıra vurmuş bir adamdan bahsediyorum. Doğru ve yanlış kavramlarını tekrar irdeleten, insanla vahşi yaşamın uyumsuzluğunu çaresizce örtmeye çalışan ilginç bir karakter. Uzun yıllar boyunca ayılarla iç içe vakit geçirdikten sonra başına inanılmaz trajik bir olay geliyor ve bu olay sonucu hayatını kaybediyor. Yönetmen Werner Herzog da bu adamın ölümünü ve yaşam motivasyonunu derleyip bizlere sunuyor. Kendinizi herhangi bir filmi izlerken hissetmemiş olduğunuz bazı duygu durumlarına savrulurken bulmanızın neredeyse garanti olduğu bir film. Kiminiz de bundan oldukça rahatsız olacak elbet. Grizzly Man, izlemek isteyenler için Netflix'te mevcut. Kırılgan olmadığınızı düşündüğünüz bir anda deneyimleyiniz... Kimler sever? Bir vahşi yaşam adaptasyonu izlemek isteyenler. Kimler sevmez? Doğanın minnoş olmayan yüzünü görmek istemeyenler.

ayı ile ilgili hikayeler