“Bunak”ta annenin halk nefreti, kendi konumunun yüceliğini ancak başkalarını zelilleştirerek tesis edebildiği ifşa olur. Bu bakımdan Kürt figürü merkezi ve temsil edici bir roldedir. “Ayna”da oğulun gerilla olmasına yol açan arkadaş figürü olarak değinilen Kürt, “Bunak”ta annenin ırkçılığının nesnesi olarak dolaşımdadır.<img src="https://images.aposto.com/2022/11/1/1671464370465.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.42" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Leylâ Erbil ortaokul yıllarında.Leylâ Erbil’in Eski Sevgili (1977) kitabındaki “Bunak” öyküsü, ilk olarak Dost dergisinin Eylül-Ekim 1968 tarihli 47-48. sayısında yer alan, sonrasında Gecede (1968) kitabına da eklenen “Ayna” öyküsünün bir tür devamıdır. Erbil 1969-1972 arasında yazdığı bu öykünün sonuna “Bunak”ta “Ayna”yı sürdürdüğüne dair bir not eklemiştir. Bu yazıda, iki metni sürekliliği ve kesintileri üzerinden okumaya çalışacağım.Bir annenin bilinçakışıyla anlatılan “Ayna”nın en baskın eksenini, üst düzey bir subayın, bir “paşa”nın eşi olan annenin, gerilla olup Güney Amerika’ya savaşmaya gitmek isteyen devrimci oğluyla ilişkisi oluşturur. 1968’in tarihsel koşullarında rejimin imtiyazlılarından bir kadının, imtiyazlarından vazgeçip imtiyazsızlar adına savaşa katılma arzusu karşısında yaşadığı şokun ve oğlunun kendisinden “tek-taş pırlant”ını istemesiyle tetiklenen mülkiyet krizinin en kuvvetli etkenlerden olduğu bir bilinçakışından ibarettir “Ayna”. Ancak anne oğul ilişkisinin temel belirleyici olmadığını, yalnızca diğerlerine göre biraz daha baskın olduğunu vurgulamak gerekir. Metin, annenin bilincinin aynasında belirip kaybolan, birbirine dönüşen imgeler silsilesinin, suretler selinin vücut bulmuş halidir. Annenin oğluyla, kızıyla, paşa eşiyle, Atatürk’le, mülkiyetle, Osmanlı ve Cumhuriyet ile kurduğu düşünsel, duygusal, söylemsel ilişkilerin iç içe geçerek oluşturduğu terkiplerin kıvrımlarını açmak, kat kat olmuş ilişkileri katmanlarına ayırıp belirli bir hiyerarşi içinde çözmek, sökmek mümkün değildir. Metnin öğelerini birbiriyle ilişkilendirme çabası daima nüfuz edilemez bir fazlalıkla, anlama indirgenemez bir şeyle karşılaşacaktır.Geçmişin ve şimdinin içerisinden anneye musallat olan çeşitli anlar birbirinin üstüne katlanıp kıvrılarak bu akışa katılırken annenin seslendiği muhataplar da sürekli değişmektedir. Bazen oğul, bazen kız, bazen kapıcı, bazen müphem olan bu yüzergezer muhataplar kendi başlarına da istikrarlı bir bütünlüğe sahip değildir. Örneğin oğulun metindeki her tecellisini bir araya getirdiğimizde çelişik ve heterojen bir varlıkla karşılaşırız.&nbsp;Annenin yüzüne dair ifadeleri metnin de bir mecazı gibidir: “[Y]üzüm mikenlilerden kalma bir sarnıcı andırıyor” (s. 50), “[Y]üzümün ortasında dönüp duran anaforu durduramıyorum” (s. 51). Annenin aynadaki yüzüne dair bu tespitleri hem bilincin hem metnin işleyişi bakımından önemlidir. Bir yandan annenin yüzünde ve metnin yüzeyinde pürüzsüz ve okunaklı bir varoluş yoktur; çeşitli yeraltı yol şebekelerinden geçerek sarnıçta biriken sular gibi annenin ve metnin bilinci de akmaktadır. Diğer yandan bu akışın belirişi yeraltında birikenin sızması şeklinde değildir; çok daha kaotik bir durum, bir girdap söz konusudur. Dolayısıyla annenin yüzünü tarif etmek için kullandığı sarnıç ve anafor ifadeleri metnin akışını da nitelemektedir. Annenin sarnıçvari bilincinin içinde ve dışında birikenler girdaplar oluşturarak metnin yüzeyine çıkmaktadır. Üstelik bu kaotik durumda metnin dibi ve yüzeyi arasında karşıtlık kurmak da mümkün değildir.Girdabın “bir engelle karşılaşan su veya hava akıntısının dönerek ve çukurlaşarak yaptığı çevrinti, ters akıntıların oluşturduğu dönme, eğrim, çevri, anafor” anlamına geldiğini dikkate alırsak metinde ve annede oluşan bu girdabın doğmasında en etkili engel, oğulun gerilla olmak için evden ayrılışı ve bu esnada devrim için annesinden tek-taş pırlantasını isteyişidir. Bu karşılaşmanın tetiklediği girdap yalnızca metnin biçiminde yürürlükte değildir, girdapvari anlar tematik olarak da söz konusudur. Atatürk’le edilen dans hem “Ayna”da hem de “Bunak”ta önemli bir motiftir. “Ayna” ilerledikçe annenin benliği de iyice parçalanmaktayken, kendini bir benlikte konumlandırması artık imkânsızken Atatürk’le dans ve sonrasında oluşan girdabı şu satırlar canlandırır: “... atatürkle döndük döndük döndük, debdebeli geçti yıllarım, genç yaşta toprağa koydular onu, tabutsuz, köpekler havlayarak buldular yerini, tepede, oyup çıkardılar, dişlerine taktılar postallarını çektiler saçları duruyordu daha, toz, toprak, ottan kocaman yuvarlak bir top olmuş kendiliğinden yuvarlandı aşağılara dağın eteklerine değin, yutkunurken bir başkasının tükrüğü geçiyor gırtlağımdan, şamdanları yak, saçlarımı tara, ellerimi tut, iyi ki sen varsın. Kimsin sen?” (s. 53)

Notos Dergi

Geçmişin ve şimdinin içerisinden anneye musallat olan çeşitli anlar

'Ayna' ve 'Bunak'ta Anaforlar, Akıntılar ve Katmanlar

Resmi adı Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti, olan bu güzel ülke dünyada kendisini sömüren güçlere karşı dimdik duran halkı ve halk savaşıyla biliniyor. Vietnam neredeyse 1000 yıl kadar Çin tarafından yönetilen sonrasında Fransa’nın sömürüsü altına giren bir ülke. Sömürüye boyun eğmeyen halk ise bu süreçte Fransa’ya karşı uyguladıkları gerilla taktikleri ve kazandıkları halk savaşlarıyla anılıyor. Tabii ki daha da ünlü bir savaş olan ve bilançosu her taraf için büyük bir yıkım olan “Vietnam Savaşı” da bu ülkenin unutulmaması gereken tarihlerinden biri. Bu savaşın başlamasında etkin olan ülke sadece Amerika değil tabii ki Rusya ve Çin de yaptıkları silah desteği ile biliniyorlar. Bir anlamda küresel güçlerin kurbanı olan bir halktan da bahsedilebilir. Fakat tüm bu büyük güçlerin çabalarına rağmen (keza Amerika, `Rusya ve Çin’den bahsediyoruz) bir değil iki değil (!) Vietnam’ın coğrafi koşulları ve gerilla yöntemleri savaşta kazanç elde etmelerine sebep oldu.&nbsp;Öldürmektense yaralayıcı darbeler bırakan Vietnamlılar, Amerikalı askerlerin direncini kırmayı sağladı ve burada bölgenin coğrafi koşulları da onlara yardım etti. Ünlü Vietnam tünellerini de unutmamak gerek. Kuzey Vietnamlılar tarih boyunca Çin, Japon, Fransız ve Amerikan işgalcilere karşı bu tünelleri kullandılar. En uzunu 250 km’yi bulan Cu-Chi’deki tüneller, Saygon’daki Amerikan üssünün altına kadar uzanıyordu. Bugün Vietnam tünelleri hââ başarılı bir fikir olarak görülüyor. Savaşı kazanan ülke Vietnam olmasına rağmen bu savaşın bedelleri her iki taraf için de çok ağır oldu. Ormanlarıyla ve cana yakın insanlarıyla Dağlık bir ülke olan Vietnam’ın büyük bir bölümü ormanla kaplı. Ormanların bol olması yağmurlu gün sayısının da çok olmasına sebep tabii. Yeşilin envai tonundan tasarlanmış bir ülke adeta. Aslında Vietnam’a dair hepimizin kafasında oturmuş bazı fikirler var galiba? Bir ufak kayığın içinde huni şeklindeki şapkasıyla meyve veya çiçeklerini taşıyan biri.&nbsp;Güneş ve ağaçların hükmü altında yeşilin en sıcak tonuna bürünmüş denizi ve tabii ki mağaraları... UNESCO Dünya Mirasları listesinde bulunan Halong koyu ise turistik bir bölge. Ki göklere uzanan tepesi ağaçlarla kaplı kireç taşlarından oluşan dağları hatırlarsınız... Aşağısı zümrüt yeşili bir deniz... Bu kadar güzel bir yer olur da onun efsanesi olmaz mı hiç! Elbette var: Ha Long Alçalan Ejderha anlamına geliyormuş. Bie efsaneye göre güçlü düşmanları ülkeye saldırırken zor durumda kalan Vietnam halkın için imparatorları Jade (Yeşim) tarafından bir anne ejderha ile yavruları gönderilir bu ejderhalar ağızlarından çıkardıkları dev zümrütlerle istilacıların geçişlerini engelleyecek koca koca kayalıklar oluştururlar. Bir diğer efsaneye göre yine bir ejderha savaş sırasında iner aynı şekilde ülkeyi korur olayın farklılaşan kısmı bu ki ejderhanın hala o kayalıklarda yaşadığı düşünülür ve hava muhalefeti, denizin dalgalanması gibi durumları ejderhanın denize girmesi ile bağlıyor halk.<img src="https://images.aposto.com/2021/7/6/1629504478052.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" alt=" Jakob Owens - Unsplash" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Coğrafi koşullar dolayısıyla pirinç ve mısır gibi tarım ürünlerinin üretimi fazlaca yapılıyor. Her taraf pirinç tarlası ve yemeklerde de başrol pirince veriliyor. Vietnam halkının %85’i Budistmiş. Bunun yanında Hoa Hao, Cao Dai, Hıristiyanlık, Konfüçizm, Taoizm, Müslümanlık ve yerel dinlere de inanan kesimler bulunuyor. Bu arada kadınların toplum yaşamının her alanında (inşaat yapımı da dahil) etkin olduklarını belirtmek istiyorum (bu önemli/bu olması gereken çünkü). Kalabalık ve keşmekeşin yoğun olduğu yerlerden biri olarak da tabir ediliyor bu ülke. Aynı zamanda renkli bir kültüre sahip olan Vietnamlıların Festival ve kutlamaları da ilginç ve güzel. Ülkede neredeyse her ay 3-4 tane farklı festival kutlanıyor. Bu konuyu bitirirken her sayıda yer ayırdığımız sürdürülebilir-faydalı okul projelerini bağlamak istiyorum.&nbsp;Vietnam Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı tarafından standart sanitasyon hizmetine bütüncül bir yaklaşımla sıhhi ekipman ve aksesuarların sayısına istinaden geliştirilen bir projeden bahsedeceğim: Toigetation 2. Proje’nin amacı, Dien Bien eyaleti, Tuan Giao bölgesinde, özel zorluklar ve su sıkıntısı çeken bir komün olan Ta Ma komününde 300’den fazla ilkokul öğrencisine yönelik sanitasyon ve yıkanma ihtiyaçlarını karşılamak. Toigetation 2, bitkiler ile yere hafifçe dokunuyor ve geniş gölgelikli iki büyük ağacın ikonik görüntüsü ile dikkat çekiyor. Bitkiler, iç mekân iklimini düzenleyip, yük taşıyan yapıyı kontrol altına alırken, besin sağlıyor ve aynı zamanda iç ve dış alan arasında bir sınır oluşturmaya yardımcı oluyor. Yerel kaynaklar ve materyaller ile basit ama verimli inşaat yöntemleri kullanılarak inşa edilen proje, elektrik aydınlatması için güneş panellerini, temizlik ve bahçe işleri için yağmur suyu ve atık suyu kullanıyor. Toigetation’ın kullanıcıların gelecekteki eylemlerinin şekillendirilmesine katkıda bulunmasına böylece Vietnam’ın kırsal alanlarındaki okullardan da var olan ciddi tuvalet sıkıntısı bağlamında yerel ekolojik dengenin, ekonomik istikrarın sınıf atlatılmasına ve Vietnam’daki insan haklarının geliştirilmesine olumlu etkileri olması bekleniyor.Haftaya görüşmek dileğiyle. Hoşça kal!

gerilla ile ilgili hikayeler