<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir ödüllü belgesel: "<a fr-original-style="" href="https://vekam.ku.edu.tr/announcement/filmfestivali-vekam-odulu/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Gordion'un Çobanları</a>" (Youtube)</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir sorgulayış: "<a fr-original-style="" href="https://www.ka.org.tr/dosyalar/file/Yayinlar/KA-Akademi/KA_AKADEMI_S6.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kahramanmaraş Depremi Sonrasında</a>", İlhan Tekeli (KA Akademi)</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir podcast bölümü: "<a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/4GV7NC7vDI9mFKecSOgwTz?si=df2c0a31876f4706" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Birlikte yaşamı onarmak</a>", Emre Efe Güzel ile (Onarım Atölyesi)</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir kelimenin serüveni: "<a fr-original-style="" href="https://teyit.org/turkiye-medyasinda-asparagas-kelimesinin-ortaya-cikisi" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Türkiye medyasında 'asparagas' kelimesinin ortaya çıkışı</a>", Ali Osman Arabacı (Teyit.org)</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir başka film: "<a fr-original-style="" href="https://www.baskasinema.com/filmler/tchaikovskys-wife/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Çaykovski'nin Karısı</a>", Kirill Serebrennikov (Başka Sinema)</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir pazar şarkısı: "<a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/track/63aMyi8Y54wq74HpKFco0L?si=b0ba85dcfa6345a8" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Whistling Wing</a>", Piers Faccini</li></ul>

Aposto Ankara

<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">• <a fr-original-style="" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/imamoglu-b40-agi-balkanlara-ve-avrupaya-iyi-gelecek-1889017" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İstanbul Büyükşehir Belediyesi,</a> B40 Balkan Belediye Başkanları Zirvesi'nde 11 ülkeden 24 şehrin belediye başkanını İstanbul'da ağırladı. 29-30 Kasım tarihlerinde gerçekleşen zirvede katılımcılar sosyal bilimci, şehir ve bölge plancısı, sosyolog Prof. Dr. İlhan Tekeli de sunum yaptı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ortak deklarasyon: İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun da dâhil olduğu 25 belediye başkanı; iklim değişikliği, demokrasi, şeffaflık, kapsayıcılık, ortak akla dayanan yerel yönetişim, kültür, inovasyon gibi kavramlar etrafında iş birliği taahhüdü veren bir ortak deklarasyona imza attı.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İBB Başkanı İmamoğlu, konuşmasında "Önümüzdeki dönemde bu birlikteliği sürdürmeyi başarırsak, sadece Balkan coğrafyası için değil, tüm Avrupa ve dünya için de ilham verici bir model inşa edebiliriz." ifadelerine yer verdi.&nbsp;</li></ul>

Aposto İstanbul

Muhakkak etrafınızdaki birileri İstanbul’dan bahsederken buranın artık “Eski İstanbul olmadığını” söylüyordur. İşin ilginç tarafı, bunun hangi uzunluktaki bir periyotla ilgili söylense de doğru çıkması. Çünkü İstanbul nefes alan bir şehir; fakat dinamik olmasının bir sonucu olarak nefesleri düzensiz. Son birkaç aydır da ayağınızın gitmeye alıştığı yerler somut bir yıkıma bağlı olmaksızın mekânlarını terk edebiliyor. Yani, şehrin çehresi dediğimiz demi, hızlanarak değişmeye devam ediyor. Bunu bir yıla bağlamak ne kadar doğru emin değilim fakat referans olarak bir zamana odaklanarak izah etmek mühim. Çünkü İstanbul gibi bir şehri planlarken veya planından bahsederken geçmişindeki dönüşümlere de selam vermek önemli. Örneğin, 1957-1960 yılları arasında açılan kimi yollar ve Boğaz Köprüsü’nün yapımı kimi bellek çalışmaları için bildiğinizden daha fazlası olabilir.&nbsp;&nbsp;İmar seferberliği sonucu açılan yollar: Adnan Menderes’in başbakanlık görevini sürdürürken açıkladığı “imar seferberliği”, planlanan caddeleriyle “şehre girişin” keyfini artırmayı amaçlıyordu. Kötü bir kasaba girişi olarak değerlendirilen yolların yapımı için yıkılacak yapıları envanter girişleriyle arşivleyecek Eski Eserler ve Anıtlar Kurulu ise 1970’te kurulacaktı. Dolayısıyla, Millet Caddesi 1957’deki yıkımların sonucunda doğarken ucunun Beyazıt Meydanı’na çıkarılması için Şimkeşhane ve Hasan Paşa Hanı’nın yarısının yıkılıp yola katıldığı biliniyor. Fakat Karaköy’ü Tophane’ye bağlayan Kemeraltı Caddesi’nin açılması için yıkılan binalar hakkında pek bir şey bilinmiyor. Çünkü, 1850-1920 yılları arasında “Batı ülkelerindeki” mimari akımların etkisiyle inşa edilen binalar, envanter olarak fişlenemeden yıkılıyor.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-12-11T02:14:18.383Z.jpeg" alt="mimar sinan"><figcaption>Yine, Tophane-Beşiktaş arasındaki yol genişletilirken Mimar Sinan eseri hamam da tarihte hatırlanmayacak bir ayrıntıya dönüşüyor. Fındıklı Hamamı da aynı kaderi paylaşıyor.&nbsp; Kaynak: Dünya Bizim</figcaption></figure>Köprü yıkımları: Şehir plancısı İlhan Tekeli, <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZDJkNmNiMDk1MmFiMDAwODZiYTFhMCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnRhcmlodmFrZmkub3JnLnRyJTI1MkZraXRhcCUyNTJGaXN0YW5idWwtdmUtYW5rYXJhLWljaW4ta2VudC1pY2ktdWxhc2ltLXRhcmloaS15YXppbGFyaSUyNTJGODQ="">İstanbul ve Ankara için Kent İçi Ulaşım Tarihi Yazıları</a> kitabında Boğaziçi Köprüsü’nün yapımıyla ilgili şehrin sakinlerinin ikiye bölündüğünü ve siyasetin bir inşaatta ne kadar önemli olduğunun altının çizildiğini anlatıyor. Yapımına karar verilirken dört tane rapor hazırlatılan köprünün mezarlık, hazine, çeşme, su deposu gibi 163 taşınmaz varlığın kaldırılmasına sebep olduğu belirtiliyor. Fakat köprünün en mühim etkisinin, şehrin kentsel alanı genişletmesi ve dolayısıyla artan nüfus için kimi yapıların teker teker yıkılması olduğunun altı çiziliyor.&nbsp;Sadece konutlar için de değerlendirilmemesi gereken yıkımlar, farklı kentsel fonksiyonların inşasını da barındırıyor. Mimar Besim Çeçener’e <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZDJkNmNiMDk1MmFiMDAwODZiYTFhMCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5uYWRpcmtpdGFwLmNvbSUyNTJGa2l0YXBhcmFfc29udWMucGhwJTI1M0ZrZWxpbWUlMjUzRCUyNTI1RERzdGFuYnVsJTI1MjUyN3VuJTI1MkJrJTI1MjVGQ2x0JTI1MjVGQ3IlMjUyQnZlJTI1MkJpbWFyJTI1MkJzb3J1bmxhciUyNTI1RkQ="">göre</a> 1987’ye kadar olan kimi yıkımlar beraber okunabiliyor. Eski bir sahil sarayı olan Boğaziçi Lisesi’nin yıktırılması, yapımıyla kentsel sit alanını bozan İstanbul Üniversitesi ek binası, Sultanahmet Meydanı’ndaki eski Adalet Sarayı’nın hizmete açılmasından sonra bulunduğu açıklanan Bizans İmparatorluğu kalıntıları da bunlara örnek olarak sayılabiliyor. Bütün bunlar paralel bir evrende nasıl bir İstanbul olduğu konusunda ise bir fikir vermeye yetmiyor. Ama bilirsek geleceğe dair bir umut vadediyor.

İstanbul dinamik bir şehir ve sıklıkla değişimle karşı karşıya kalıyor. Bu sefer eskilerden ders çıkarmak isteyenler için arşivlenemeyen yıkımların bize nasıl tesir ettiğini derliyoruz.

Şehrin yok olan yapılarının ardındaki imar seferberliği ve köprü

12 Şubat 2020 tarihinde sosyoloji ve şehir çalışmaları alanından önemli akademisyenler İlhan Tekeli, Saskia Sassen ve Richard Sennett'in katılımıyla gerçekleşen etkinlikte tanıtılan İstanbul Planlama Ajansı'nın dört biriminden biri olan Vizyon 2050 Ofisi, geçtiğimiz günlerde <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNTc4MTY1YTMzOTM0MDAwOGM5MzA4NyZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVjMDM1ZDQ2NjQ0ZDQxNGU1ZDVkYmZjJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnZpenlvbjIwNTAuaXN0YW5idWwlMjUyRiUyNTJGdXBsb2FkJTI1MkZjb250ZW50JTI1MkYyMDIwOTNfMTg1MjY0LnBkZg=="">İstanbul Kentsel Analiz Raporu</a> başlıklı bir çalışma yayımladı. İstanbul'un geleceğe daha sağlıklı ve güvenli ulaşabilmesi için İstanbul'un sorunlarına dair çalışmaların çok paydaşlı, katılımcı bir süreçle ele alınmasını hedefleyen İstanbul Planlama Ajansı'nın, faaliyetlerini İstanbul gündemine ilişkin konularda ihtiyaç duyulan politika ve stratejilerin katılımcı yöntemlerle belirlenmesi amacıyla sürdüren birimi Vizyon 2050 Ofisi'nin hazırladığı rapor; İstanbul'un güncel durumunu demografik yapı, kentleşme ve planlama, konut ve barınma, işsizlik, deprem, ulaşım, Covid-19 etkisi gibi başlıklarda inceliyor.<ul><li>Kentleşme, planlama, konut, barınma: Rapor, 1980'li yıllardan bu yana kuzeye doğru büyüyen İstanbul'un 30 yılda orman alanlarının %17,5'ini, 25 yılda tarım alanlarının %25'ini kaybettiğini ortaya koyuyor. Üçüncü Havalimanı, Üçüncü Köprü ve Kuzey Marmara Otoyolu gibi projelerin 98,6 kilometrekare orman alanına, 143,3 kilometrekare tarım alanına mal olduğu söylenirken <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNTc4MTY1YTMzOTM0MDAwOGM5MzA4NyZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVjMDM1ZDQ2NjQ0ZDQxNGU1ZDVkYmZjJnVybD1odHRwJTI1M0ElMjUyRiUyNTJGd3d3LmliYi5nb3YudHIlMjUyRnRyLVRSJTI1MkZEb2N1bWVudHMlMjUyRklTVEFOQlVMX0NEUF9HRU5FTF9CSUxHSS5wZGY="">2009 İstanbul Çevre Düzeni Planı'nda</a> hedeflendiği gibi İstanbul'un kuzeye doğru büyümesinin durdurulması öneriliyor. Öte yandan, İstanbul'un 2035 yılı için öngörülen 16 milyonluk nüfusa 2019 yılında yaklaşmasının yanı sıra, mevcut konut stoğu 24 milyon kişiyi barındırmaya yetiyor olsa da artan konut stoğuna rağmen İstanbul'un barınma probleminin çözülmediği belirtiliyor. Raporda 2010-2019 yılları arasında görülen ve Merkez Bankası verilerine dayandırılan konut fiyatlarındaki üç katlık artışın ve Şubat 2020 sonu itibarıyla İstanbul’da 250 binden fazla boş konut olduğunun altı çizilirken şehirde 2000 öncesi inşa edilen 793.800 binanın yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu ifade ediliyor. &nbsp;</li><li>İstihdam, işsizlik, yoksulluk: 2014-2019 yılları arasında sanayi istihdamının %4,9 azaldığı, hizmet istihdamının %4,2 arttığı kaydedilen raporda 2018-2019 yılları arasında istihdam edilenlerin sayısının 122 bin azaldığı belirtiliyor. Yaş gruplarına göre dağılımda ortaya çıkan sonuçlar ise emeklilikten sonra çalışma oranının arttığını ve yaşlanan nüfus içinde güvencesiz-düzensiz çalışmanın yaygınlaştığını söylüyor. 2004-2013 yılları arasında yarı yarıya azaldığı belirtilen kayıt dışı çalışmanın 2013-2018 yılları arasında %4,5 oranında arttığı gözlemleniyor. 2013'ten bu yana düzenli olarak artan, yalnızca 2017-2018 arasında düşüş gösteren işsiz sayısının; 2019 sonrasında %15'e yükselerek 2009 krizinde görülen seviyelere ulaştığı vurgulanıyor. Her dört gençten birinin işsiz olduğu İstanbul'da tüm yaş gruplarında işsizlik oranının %10'un üzerinde olduğu belirtiliyor. En yüksek ve en düşük gelir grubu arasındaki farkın 8 katına çıktığına dikkat çeken rapor; İstanbul'un Türkiye'deki en yüksek fiyat endeksine ve gıda, alkolsüz içecekler, konut, eğlence ve kültür, eğitim, mal ve hizmetler ana gruplarında en yüksek fiyatlara sahip şehir olduğunu gösteriyor. &nbsp;</li><li>Yeşil alanlar, iklim değişikliği, çevre: 2015 yılı verilerinden hareketle World Cities Culture Forum'un 2019 tarihli araştırmasına göre 37 dünya şehri arasında yeşil alan açısından sonuncu sırada yer alan İstanbul’un Beykoz, Şile, Adalar, Çekmeköy, Silivri, Çatalca, Sarıyer ve Arnavutköy dışındaki tüm ilçelerinin Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği'nde kişi başına 15 metrekare olarak belirlenen yasal standardın altında kaldığı belirtiliyor. 2017 yılından bu yana hava kirliliğine bağlı en çok ölümün görüldüğü il olan İstanbul'da su kaynaklarındaki azalma ve kirliliğin, 2030 yılında bir krize dönüşeceği vurgulanıyor. Sera gazı salım miktarında Türkiye'de ilk, dünyada ise 26'ncı sırada yer alan İstanbul'da 1 ila 4,5°C arası sıcaklık artışı, yıllık yağışlarda %12 azalma ve sıcak hava dalgalarına bağlı ölümlerde artış gibi iklim değişiklikleri bekleniyor.</li></ul>

Aposto Gündem

Vizyon 2050 Ofisi tarafından yayımlanan İstanbul Kentsel Analiz Raporu, İstanbul'un güncel durumunu farklı boyutlarıyla inceliyor.

İstanbul Kentsel Analiz Raporu’ndan öne çıkanlar

Günümüzün sorunlarından kıtlık ve göç, yaşayanların mekânsal organizasyonu da etkiliyor. Sadece bununla kalmıyor elbette, yeni sorunlar da peyda oluyor. Bu hafta, bunu İstanbul’un 16. yüzyıldan itibaren 20. yüzyıla dek yaşadıkları üzerinden özetleyelim:<ul><li>Devlet gelirleri: 17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu sanayileşemez. İlhan Tekeli’ye göre bunun sebepleri üç grupta toplanabilir: “Asya tipi üretim” tarzı, yani merkezi ve despotik kontrolleri; tarihte İbn-i Haldun’a kadar giden bir hipoteze göre devamlı olarak büyüyen imparatorluğun daha fazla asker gücüne ihtiyaç duyması ve bunun sistemi zayıflatması; coğrafi keşiflerle beraber başlayan sömürge sisteminin sermaye birikimini engellemesi. Bu gelişmeler 16. yüzyıldan itibaren devlet gelirlerinin düşmesine ve <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Celali_isyanlar%C4%B1">Celali İsyanları'nın</a> başlamasına sebep olur. &nbsp;</li><li>Nüfus ve mekân: Bir yandan Batı ülkeleriyle olan ilişkilerin gelişmesi İstanbul’un nüfus artışına etki eder. Günlük buğday tüketimine göre yapılan bir hesaplama, şehrin nüfusunun 17. yüzyılın sonunda bir milyonu geçtiğini gösterir. Ayrıca o dönem İstanbul’a gelen işsizlerin memleketlerine gönderilmeleri için bir ferman çıkartılır. Çünkü sanayileşmenin eksikliği işportacı dediğimiz mesleklere sebep olur. O dönem bu işi yapanlara tablakâr denir. Başka veriyle türlü bir vurgu yaparsak Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde şehrin bekar sakinlerinin 80.000’e yaklaştığı yazılır. Bekarlar, aynı zamanda işsiz ve düşük gelirli gruplar gibi bir gösterge olarak gecekondu benzeri yapıların sebebi olarak karşılanır. &nbsp;</li><li>Kıtlık: Batının etkisiyle gerçekleşen büyüme, merkezi kontrolün azalmasına ve mahalle bazında kontrolün artmasına sebep olur, büyük şehirlerde de kıtlık ve tüketim maddelerinde eksikler görülür. Hatta 19. yüzyılda çıkartılan fermanlarla temel tüketim malzemelerinden biri olan odunun Karadeniz’den İstanbul’a 450.000 araba yükü kadar gönderilmesi istenir. &nbsp;</li><li>Ulaşım: Demiryolu hattının uçlarında yer alan yerleşim yerleri gittikçe önem kazanırken 1740 yılındaki kapitülasyonlar ve 1838 yılındaki <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Baltaliman%C4%B1_Antla%C5%9Fmas%C4%B1">Baltalimanı Anlaşması</a> ile liman şehirleri önem kazanır. Çünkü imparatorluk açık bir pazar görevi görür ve yerli üretim kısa zamanda hızla düşer. Bunu rakamlarla pekiştirmek gerekirse Islahı Sanayi Komisyonu rakamlarına göre İstanbul ve özellikle Üsküdar’daki kumaşçı tezgahları 40 yıl içinde 1750’den 25’e düşer. Bursa gibi tekstilin öne çıktığı şehirlerde bu rakam daha da sert bir düşüş yaşar. Bir yandan ticaret yolları değişirken ulaşım türünün de değişmesi büyük kayıplara sebep olur. İstanbul’un Anadolu şehirleri ile ilişkileri düzelemez: buğday bile Avrupa’dan ithal edilir, çünkü Anadolu’dan getirmekten daha ucuzdur. Küçük yerleşim yerlerinde yolların olmaması sebebiyle artan maliyet, 19. yüzyılda şehirde yaşanan kıtlığın bitiş süresini uzatır.</li></ul>&nbsp;Kaynak:&nbsp;Tekeli, İlhan. Türkiye'de Bölgesel Eşitsizlik ve Bölge Planlama Yazıları (2010). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.&nbsp;

İlhan Tekeli ile ilgili hikayeler