MAHALLELİ: 10.30’da Hayyam, 10.31’de Hüseyin Bey’in çayıyla güne başlayan Özgür Turanlı.&nbsp;MAHALLE MAHALLE: Vapur sirenleri, turist arayan taksi kornaları ve tramvay anonsları arasında Sirkeci’de. Gardan çıkınca merdivenlerin karşısında, Hayyam’da. Toptancıların olduğu sağ kısımdan 1 kat yukarı çıkınca, Özgür Turanlı’nın yanında.&nbsp;KRİTİK: Şehir dönüşürken işlevini yitiren binalara ne olur? Rant yerine insan, harcama yerine üretim, köklerinden kopmak yerine toprağa yeni köklerle bağlanıldığında nasıl bir mahalle yaratılır?&nbsp;AYAKÜSTÜ:&nbsp;Hüseyin Bey. 20 yaşında Elazığ’dan geldi. Yıllardır Hayyam’ı açıp kapatıyor. Hâl hatır sormayı bir de çayı ile sohbetinin müdavimi olanları pasajın terasına çıkarmayı çok seviyor.&nbsp;

Soli

Özgür Turanlı. 12 yaşından beri Hayyam’da. Çırak olarak başladığı pasajda şimdi dükkân sahibi, aynı zamanda tarih öğrencisi. Eskiden 08.00’de geldiği Hayyam’a artık 10.30’da geliyor, çıkış saatiyse edilen sohbete göre değişiyor.&nbsp;Güne Hayyam’da Hüseyin Abi’nin çayını içmeden başlamaz. Handa değilse genellikle Sirkeci sokaklarındaki tarihî binaların dış cephesini inceler. Ofisinde, sağ arka dolapta Aziz Nesin’in yazdığı tüm kitapların olduğu bir koli var. Sohbetten fırsat buldukça okumaya çalışır. Esnaf kültürünü çok sevdiğinden kendini yakın hissettiği her misafirine “Özgür Foto Teknik” antetli kağıdı üzerine müdavimi olduğu lokantaları yazar. Bizim listede: Hocapaşa Pidesicisi ve Rumeli Köftecisi var.

Mahalleli: Özgür Turanlı

Özgür Turanlı

Mahalle: Sirkeci. Mekân: Hayyam Pasajı. Mahalleli:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/turanliozgur/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Özgür Turanlı</a>. Anlatıcı:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/anlamarama/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Hazal Yılmaz</a>&nbsp;&amp;&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/ranamengu/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Rânâ Mengü</a>. Vizörden bakan:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/denizsabuncu/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Deniz Sabuncu</a>.&nbsp;&nbsp;Semtteyiz şimdi. Tarihi takiben mektupların, kasaların, devlet erkanının, valizlerin, şapka kutularının, envanterin, parşömen sayfaların, yadigârların ve seyyahların İstanbul’a giriş ve İstanbul’dan çıkış noktası Sirkeci’de. Bu kadar veda ve onca kavuşmayı vizörden izleyenlerin, deklanşöre basıp tarihi belgeleyenlerin, silik isimleri agrandizörde tespit edenlerin meskeninin Sirkeci olması, olağan.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/3/4/1680769364400.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Gardan Hayyam'a<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İstikamet: Hayyam. Şehri incelikli görenlerin mezat yeri. Ticaret sürüyor, makineler el değiştiriyor, eskiler değer kaybetmiyor, temizleniyor, ileri dönüşüyor. Bedel, günün teknoloji ve döviz kuruyla alan ve satanın rızkı ve siftah ortalaması düşünülerek yapılıyor. Tek bir kapıyı aralayınca olmuyor tabii, sırayla dükkânlar ziyaret ediliyor, ikram edenle çay içiliyor, makine bir dükkânda yoksa öbürü işaret ediliyor. Fiyatlar değişken, sohbet sabit: Sirkeci’nin (ileri) dönüşümü.Ziyaret edilenler arasında en uzun vakit geçirileni pasajın toptancılarının buluştuğu, girişin sağındaki birinci kat: <a fr-original-style="" href="https://www.ozgurfototeknik.com/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Özgür Foto Teknik</a>. İçerisi kalabalık, gelenler gedikli. Bize de hemen birer çay söyleniyor. 12 yaşında çırak olarak gelmiş hana Özgür Turanlı, dükkânın sahibi. Anlattığına göre o zamanlar hanın sadece üçüncü katı fotoğraf dükkânlarına aitmiş, geri kalanlar; beyaz eşyacı ve dövizci diye ayrılırmış. 33 yıl sonra, bugün Hayyam; fotoğrafla ilgilenen herkesin buluşma noktası.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/3/4/1680769121187.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Buluşma noktası: Hayyam<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İstanbul’un ticarethanesinde Türkiye’nin fotoğraf çarşısı&nbsp;</h2>Dükkânının bitimindeki gizli kapıdan ofisine varıyoruz Özgür Turanlı’nın. 33 yıldır Hayyam’lı bir fotoğrafçıdan Sirkeci’ye bakmak istiyoruz. Öncesi, şimdisi ve sonrasına.“1400'lerden beri Sirkeci, ulaşım yollarının kolaylığı nedeniyle İstanbul'un merkezi, ticarethanesi. Hâlâ mahallede, İstanbul Ticareti Odası'nın sokağında bir zindan var. Bugün biz onu Zindan Han olarak biliyoruz. Zamanında mahalle esnafları sorun çıkardığında buraya atılır, ceza süresi boyunca halkın getirdiği ekmekle beslenirmiş.&nbsp;Şimdilerde 500-600 yıllık ticaretin kalbi Sirkeci’yi, doğal akışından koparıp otel bölgesine çevirmek için yoğun bir çaba gözlemliyoruz. Yanlış bir uygulama, bakış açısı. Kazanç önemsenirken 600 yıllık bir kültür ölüyor. Sultan Hamam ve Eminönü için de geçerli bu tutum. Planlı dönüşüm olmadığında, ticaret sadece kazanç odaklı, alış-veriş mantığında kurulduğunda, binaların işlevini içten öldürüp dış yüzeyini bırakarak görüntü satıldığında, Sirkeci tinini yitiriyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/4/1680771144677.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Sirkeci'de kapı önü<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Hayyam; bu yanlış yapılaşma ve düzensizlik sonucunda doğan belki de tek olumlu birliktelik. Sirkeci; hanlardan evrilen otellerin mahallesi olmaya başlayınca, o hanlar içindeki esnaf da bir araya geldi, birbirine tutundu. Çünkü kültürümüzde ‘destek olmak’ var. Zamanla çevredeki tüm fotoğraf dükkânları burada toplandı.&nbsp;Aslında amatör de olsa ticari de olsa fotoğrafla ilgilenen herkes birçok farklı şekilde mahalleye gelerek Sirkeci’nin piyasa değerini artırıyor. Çünkü insanlar burada sadece makine alıp çıkmıyor. Çay içiyor, sohbet ediyor. Sirkeci’nin dokusunu fotoğraflayarak bir sonraki gelen için kayıtlı hafıza yaratıyor. Oluşan sirkülasyon bugün Hayyam’ı; fotoğraf denildiğinde sadece Sirkeci’de değil, İstanbul’da hatta Türkiye’de de ilk akla gelen yer yapıyor.”<img src="https://images.aposto.com/2023/3/4/1680770724761.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.66" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaldırıma taşan helva kokusu<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Başka bir Sirkeci mümkün mü?</h2>Hayyam’dan çıkınca, havada Hacı Muhittin Ali Bekir’in helva kokusu hissediliyor. Fıstıklı. Veya belki de yolda gelirken beyne kazınmış olduğundan. Şimdi, eğitimli göz daha iyi inceleyebiliyor dönüşümü. Bir zamanlar Cağaloğlu’ndan elinde daktiloyla yazılmış kitap nüshalarıyla inenlerin, Bâb-ı Âli’den kolunun altında ertesi günün gazetesinin ilk baskısıyla süzülenlerin, Orient Express’in saatini beklerken karşısındaki iskemleye itinayla bavulunu yerleştiren şapkalı beylerin ve eldivenli kadınların mahallesinde bugün tabelalar yoğunlukta. Yolda beyaz üstü kırmızı kurdeleli hediye poşetleriyle yürüyen turistler, siyah torbaya sarılı komşu esnafa ihtiyacını götüren mahalleliler ve elinden düşürmediği telefonunundan açtığı sesli yönlendirmeli haritayla Sirkeci’yi arşınlayan gündelik misafirler. Sokak sohbette sessiz gibi gözükse de büyük bir uğultu hâkim. Vapur sirenleri, turist arayan taksi kornaları ve tramvay anonslarına otelinden çıktığında gidecek yeri kalmadığı için oturacak sandalye bulamayan turistin telaşı ekleniyor. Gözümüzün gördüğü tarihî binaların köhneliğini, otel olarak restore edildikten sonra işlevi tek tipleştirilen yapıları, içinden çıkan şaşkın turistleri, yolun köşesinde hasır taburede çay içen esnafı, sokağın kalabalıklığından verilemeyen selamı ve kararsız, aceleci kaldırımları.Hayyam, tüm bu kargaşanın arasında sükûnetini koruyor. Sabit ve sirkülasyonda. Pasaj; dönüşümü üzerinden onu hayatta tutan hikâyeyi yazdığı için bugün hâlâ hem mahallelisinin hem de ziyaretçisinin buluşma noktası. Ve tam tersi: mahallelisi ve ziyaretçisiyle her gün hikâyesini yeniden yazıyor. Hayatta. Peki yeniden hikâyesi yazılamayan diğer pasajlar ve yapılar? Terk edilmişliğin entropisi ve işlevin monotipinde mahsur.Hayyam, başka bir Sirkeci hayali canlandırıyor şimdi. Ziyaretçisinin mahalleliyle beraber yaşayabildiği, yapıların kahraman değil hikâye anlatıcı olduğu, turizmin turizmi olduğu kadar mahallenin var oluşunu da beslediği bir senaryonun mümkünatını. Bugün değilse de yarın.

Mahalle: Sirkeci. Mahalleli: Özgür Turanlı. Mekân: Hayyam Pasajı. 

Şehri incelikli görenlerin mezat yeri: Hayyam

Hayyam Pasajı’nın 2 kanadını kendine çekerek açtığın kapısının ardında, tam karşıda; Hüseyin Bey. Sirkeci’yi, Hayyam’ı konuşmak istediğimizi söylüyoruz. 2 dakika sonra çaylar geliyor, biz ahşabı soyulmuş, hasırı oturmaktan gevşemiş, gevşemiş hasır sandalyelerdeyiz. Hüseyin Bey de kendine tabure çekiyor. Başlıyoruz.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yol nerede başladı, nasıl Sirkeci’ye vardı? Buraya gelince nelerle karşılaşıldı?&nbsp;</h3>20 yaşında Elazığ’dan geldim. Hayyam’ın alt katında beyaz eşya satan dükkânlar vardı, işleri iyi gidince pasajdan ayrılıp dağıldılar. Takiben döviz dükkânları toplanmaya başladı, onlardan birinde çalışıyordum, burada dikişi tutturunca ailecek İstanbul’a taşındık. Bir süre sonra handaki birkaç dükkânla birlikte dolandırıldık. Hayyam esnafı birbirini kollar, el birliğiyle yakaladık ama sonuç değişmedi. Bu dönemin sonunda bir kısmı kapattı gitti, bir kısmı battı. Ben yerimi değiştirmek istemedim, o gün bugündür hâlâ Hayyam'dayım. Bu sefer sohbeti başlatan çayı hazırlıyorum.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hayyam nasıl bugünkü Hayyam oldu?</h3>Sirkeci’de hanların içinde zanaatkârlar birleşmiştir, neredeyse komün gibi yaşarlar. Gözlükçüler bir yerde fotoğrafçılar bir yerde teknoloji ürünleri satanlar bir yerdedir. Bundan 40-50 yıl kadar önce bu kadar belirgin değildi hanların ayrımı. Daha çok esnaf ve daha dağınık bir düzen vardı. Kot dokuyan zanaatkârlar vardı mesela, dükkânlarının çevresi pansiyon doldu. Zamanla pansiyon da çevresini kendine göre şekillendirdiği, kendisine gelen nüfusa uygun dükkânlar etrafında toplandığı için tutunamadı esnaf ve Sirkeci’yi terk etti. Benzer hikâyeler ayakkabı tamircileri, terziler ve kalaycılar için de geçerli. Mahallenin bu yeni gelenleriyle kiralar da değişti. İnsanlar birbirine yardım edebilsin diye yan yana yaratılmış, hayatta kalabilmek için birleştik.<img src="https://images.aposto.com/2023/3/4/1680772247024.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Pasaj çayı<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hayyam’da bir gün, bir ömür…</h3>Gün genellikle sakin başlayıp sakin bitiyor burada. 13.00-16.00 arası biraz daha yoğundur. Malatya’daki köyünden geleni de yan sokaktan uğrayanı da öğlencidir. Oyuncu, yönetmen, reklamcı herkesin ilgisini çekiyor fotoğraf. Bu durgunluğun bir nedeni de ekonomi tabii. Eskiden Konyalı ve Balkan’dan tepsiyle yemek gelirdi. Şimdi bir kurufasülye 60 TL, hanın içinde tost yapmak da yasak kokuyor diye. Hâl böyle olunca evden getirme usulüne döndü Hayyam. Öğle kayıntıları, ortak yenen yemekler azaldı. Pandemi öncesi hep birlikte Samatya’da futbol maçı yapardık. Giriş katıyla birlikte ilk 2 kat bir takım, diğer 3 kat bir takım olacak şekilde ayrılırdık. O da olamıyor şimdilerde. Yine de çay her şeye yetiyor. Ben çay sevmem ama ikram etmesi, alanın yüzündeki gülümsemesi aynı sofrada buluştuğumuz günlerin anımsaması.&nbsp;Editörün notu: Hüseyin Bey ile sohbet ettikten sonra çay içilirse muhtemelen o çay ısmarlanır. Çok gizli ama paylaşılmasında sakınca olmayan bilgi; pasajın anahtarı Hüseyin Bey’de. Çatı katı boğazı görüyor. Bazı akşamlar günü burada batırıyor. Sohbet etmeyi sevdiği müdavimleri de ağırlamayı çok seviyor. Ayrıca üşüyenler için battaniyesi de mevcut.&nbsp;

Hayyam ile ilgili hikayeler