İktisada giriş ya da Econ 101 derslerinde biz iktisatçılara temel olarak öğretilen bir kanun mevcuttur. Öyle ki öğrendiğimiz pek çok iktisadi değerlendirmeyi bu kanun üzerine bina eder ve ekonomik gidişat hakkında yapacağımız yorumları bu kanun ile temellendiririz. Bu kanun elbette ki Alfred Marshall ve Leon Walrass tarafından geliştirilen arz - talep kanunudur ve ortaya atılmasının üzerinden 100 yıldan fazla geçmesine rağmen hala ekonomik trendleri sorunsuz olarak açıklamaktadır.&nbsp; <img data-fr-image-pasted="true" src="https://lh6.googleusercontent.com/Otu0XLCUgqEk-dv7Ml4Hz3PuYCV9g_4NeBiSLwokuKqD3LDwNJoIcrzkiNLbW4Ble7VK-xy-QdPEKIOtXGrLo17ESDW9wwwEKwPqTRcr6qaXzUsyTjIkJcMLvRuP1vedH8fNOFojbKrwTnhVFpFa7CvxxiOlmSzrrphesIseL7CLerB36L_cGTlpon8J" width="550" height="387" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.42" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Yukarıda gördüğünüz grafik, arz - talep kanununu açıklayan bir arz - talep grafiğidir. Grafikte P (price) ile gösterilen dikey eksen fiyatı, Q (quantity) ile gösterilen yatay eksen ise miktarı tanımlamaktadır. Aynı şekilde grafik üzerinde negatif eğimli ve D (demand) ile gösterilen eğri talebi tanımlarken, pozitif eğimli ve S (supply) ile gösterilen eğri ise arzı ifade etmektedir.Kanunun yaklaşımı oldukça basittir. Örneğin bir ürüne olan talebin artması durumunda ürünün fiyatı yükselecek ve piyasada bulunan miktarı azalacaktır. Bunun üzerine yüksek kazanç fırsatını gören üretici ürünün arzını artıracak ve ürün fiyatının piyasa fiyatı üzerinde dengeye gelmesini sağlayacaktır. Aynı yaklaşımla bir ürünün arzının artması durumunda ürünün fiyatında düşüş gözlemlenecek ve ürün piyasada kolaylıkla bulunabilir hale gelecektir. Ürünün ucuzladığını gören tüketiciler ürünü daha çok talep edecek ve ürün fiyatının piyasa fiyatı üzerinde dengeye gelmesini sağlayacaktır. Bu durumların tam tersi yaşanması halinde ise tam tersi sonuçlar gözlemlenecek fakat yine ürün piyasa fiyatı üzerinde dengeye gelecektir.İktisatçılar ürün fiyat ve miktarlarının bu şekilde kendi kendine dengeye gelmesi durumunu “görünmez el” olarak adlandırırlar. Bu yaklaşıma göre piyasa, “görünmez bir el” tarafından düzenlenmekte ve dengeye getirilmektedir. Günümüzde tartışmalı bir konu olsa da bu yaklaşım, klasik iktisat düşüncesinin temeli olarak kabul edilir. &nbsp;&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Giffen Paradoksu</h2>Her ne kadar arz - talep kanununca “fiyatı artan ürüne talep azalır” dense de bu durumun birtakım istisnaları mevcuttur. Bu istisnaların önemli bir örneği Giffen Paradoksu olarak adlandırılan durumdur. Sir Robert Giffen tarafından ortaya atılan bu paradoksa göre öyle ürünler vardır ki, fiyatları artması durumunda tüketimleri de artmaktadır. Bu durum kulağa biraz şaşırtıcı gelse de işin altında oldukça gerçekçi bir sebep yatmaktadır.&nbsp;Robert Giffen bu paradoksu İrlandalı işçi ailelerinin tüketim alışkanlıklarını incelerken keşfetmiştir. İrlandalı ailelerin temel tüketim gıdası ülkede yetiştirilen patatestir. Aileler kazandıkları paranın çoğuyla patates almakta, patatesten arta kalan parayla ise et gibi daha pahalı ürünlere yönelmektedir.&nbsp;İrlanda’da 19.yüzyılda ülkede yaşanan patates kıtlığı nedeniyle patates fiyatları çok yükselmiş ve ailelerin maddi durumunu sıkıntıya sokmuştur. Normal bir iktisatçı bu durumun patatese olan talebi azaltacağını ve patates fiyatlarının düşmesine neden olacağını düşünürdü. Fakat bunun tam tersi bir durum gözlemlenmiştir. Piyasada patatese olan talep artarken diğer gıda maddelerine olan talep düşmüştür. Peki buna sebep olan nedir?İrlandalı aileler patatese alışmıştır ve her şeye rağmen yiyebilecekleri en ucuz ürün yine patatestir. Dolayısıyla artan fiyatlar nedeniyle aldıkları diğer gıda ürünlerinden vazgeçmişler ve ellerindeki parayla daha fazla patates talep ederek diğer gıda ürünü talebinin azalmasına neden olmuşlardır. Böylece arz - talep kanunun söylediğinin aksine bir şekilde patates ürününün fiyatının artmasına rağmen talebi düşmemiş, tam aksine artmıştır. &nbsp;Bu ilginç durum tarihe Giffen Paradoksu olarak geçmiş ve arz - talep kanununa bir istisna olarak gösterilmiştir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Veblen Etkisi</h2>Veblen Etkisi arz - talep kanununa istisna olarak gösterilen bir başka durumdur. İktisatçı Thorstein Veblen’in incelediği ve paradoksa neden olan bu mallar züppe malları ya da gösteriş malları olarak tanımlanan ürünlerdir. Yani bu ürünlerin fiyatı arttıkça bu ürünlere gösterilen talep de bilinçli olarak artmaktadır.Veblen malları “statü sağlayan ürünler” olarak da adlandırılabilir. Bir müzayede sırasında üzerine oldukça kızgın rekabetlere girilen antika eşyalar, lüks saatler, pahalı spor arabalar bu ürünlere örnek olarak gösterilebilir. Bu ürünler “dışarıya ne kadar zengin olduğunu gösterme” amacı taşıdığından dolayı fiyatı arttıkça üründen edinilen fayda da artmaktadır. Dolayısıyla bu ürünlerde yaşanan fiyat artışı, ürüne gösterilen rağbetin de artmasına neden olmaktadır.&nbsp;Veblen malları da Giffen malları gibi arz - talep kanunun “fiyat artarsa talep azalır” yaklaşımına bir istisna olarak gösterilmekte ve bu şekilde okutulmaktadır.&nbsp;

EXANTE

Fiyat yükselirse talep gerçekten de azalır mı?

Ekonomide istisnalar: Veblen ve Giffen etkisi nedir?

• Bir iktisatçı olarak bu yılın kısa vadede bir Zeki Demirkubuz filmi edasında, bunaltıcı ve yorucu geçtiğini söyleyebilirim. Fakat ben John Maynard Keynes gibi uzun vadede hepimizin öleceğini düşünmüyorum. Uzun vadede her şeyin çok daha iyi olacağını düşünüyor ve tüm kalbimle bunu temenni ediyorum. 2023 yılında da bu iyileşmenin emarelerini göstermesini tüm kalbimle istiyor ve herkese mutlu yıllar diliyorum.

Aposto Gündem

• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, basın toplantısında "Yıl sonu itibarıyla da yıl içinde değerlendirildiğinde de asgari ücretin istihdama negatif bir etkisi yok. Bu bizim çalışmalarımızda ortaya çıkan bir şeydi. Ama geçtiğimiz yıl Nobel Ödüllü iktisatçılar bunu bilimsel olarak da ortaya koydular" ifadelerini kullandı.

ABD’de&nbsp;temmuz ayında enflasyon yıllık bazda %8,5 olarak beklentilerin altında gerçekleşti. “Çekirdek enflasyon” olarak adlandırılan gıda ve enerji hariç tüketici fiyat endeksi ise %5,9 oldu. Aylık bazda ise enflasyonda bir değişim yaşanmadı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Arka plan: Haziran ayında %9,1’le 41 yılın zirvesini gören enflasyon verisinin ardından Fed, iki ay içinde 150 baz puanlık faiz artışı yaparak duruma müdahale etti. Covid sonrasında yapılan faiz indirimleri ve büyük parasal genişleme programları ülkedeki enflasyonun temel nedenlerinden biri olarak gösteriliyordu. Geçtiğimiz günlerde ise ABD’de senato, “Enflasyonu azaltma yasası” olarak da bilinen ve yeni vergi düzenlemelerini içeren yasayı onayladı. Yasa kapsamında 740 milyar dolarlık ek vergi düzenlemeleri yapılması, bunun da ekonomik aktiviteyi yavaşlatarak enflasyonu azaltması bekleniyor.</li></ul>Almanya’da ise yıllık enflasyon %7,5 oldu. Almanya Federal İstatistik Ofisi (Destatis) tüketici fiyatlarının da aylık bazda %0,9 arttığını duyurdu.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden? Almanya’da enflasyonun ana nedeni olarak savaş sebebiyle artan enerji fiyatları gösteriliyor. Ülkede enerji fiyatları yıllık bazda %35,5 artış gösterdi. Kalorifer yakıtı fiyatları yıllık bazda %102,6, doğal gaz fiyatları %75,1, elektrik fiyatları ise %18,1 arttı. Ülkede gıda fiyatları ise yıllık bazda %14,4 yükseldi.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden:&nbsp; AMB, enflasyonun 50 yılın zirvesini görmesinin ardından temmuz ayında 11 yılın en büyük faiz artışını yaparak politika faizini 50 baz puan artırmıştı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tepki: AMB’nin yaptığı faiz artışına Nobel ödüllü ekonomist Joseph Stiglitz, ‘euro bölgesinin ekonomik büyümesine zarar vereceği’ iddiasıyla tepki gösterdi. Nobel ödüllü bir başka iktisatçı olan Robert Mundell ise “AMB faiz artırımı kararını biraz geciktirse daha iyi olurdu” diyerek artışın yanlış zamanda yapıldığına dikkat çekti.&nbsp;</li></ul><h1 fr-original-style="" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şimdi ne olacak?</h1><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Resesyon Endişesi</h3>Avrupa ve ABD merkez bankaları, uzun süreli zirveleri gören enflasyonu kontrol altına almak adına güçlü faiz artışlarına hazır gibi görünüyor. Özellikle ABD Merkez Bankası (Fed), bu amaçla ocak ayından bu yana toplam 225 baz puanlık faiz artışına gitti. Konuya ilişkin Richmond Fed Başkanı Thomas Barkin; “Enflasyonu hedeflediğimiz %2 seviyesine indirmeye kararlıyız ve bu konuda ne gerekiyorsa yapacağımızı açıkça belirttik.” ifadelerini kullanmıştı.Enflasyon endişesiyle artan faizler, ekonominin iki çeyrek üst üste daralma yaşayarak resesyona girmesi endişelerini artırdı. Nitekim ABD ekonomisi 2022 yılının birinci çeyreğinde %1,5, ikinci çeyreğindeyse %0,9 daralarak teknik resesyona&nbsp;girdi. Enflasyonun buna rağmen henüz dizginlenememiş olması ise, gelecek faiz artışlarının ve daha büyük ekonomik daralmaların habercisi olarak görülüyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Volcker Şoku:&nbsp;ABD’de yaşanan teknik resesyon ve artan stagflasyon endişeleri, 1980’lerin başında yaşanan ve “Volcker Şoku” olarak adlandırılan dönemi akıllara getiriyor. Küresel petrol krizi sebebiyle 1980 yılında ABD enflasyonu %13,55 ile tarihi zirveyi görmüştü. Buna önlem olarak ise dönemin Fed Başkanı Paul Volcker, faizleri 1000 baz puandan fazla artırarak %21,5 seviyelerine çıkarmıştı. Artan faiz oranlarıyla ekonomi hızla daralarak resesyona girmiş, işsizlik oranı ise %10,8’e kadar yükselerek ABD ekonomisine kısa süreli bir buhran yaşatmıştı. Her ne kadar Volcker’ın hamleleri bugün bile tartışılsa da, 2 yıl içinde enflasyon %4’ün altına inmiş ve faizler de buna paralel şekilde kademeli olarak düşürülmüştü.</li></ul><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">"Yumuşak İniş" İhtimali</h3>Her ne kadar piyasada Fed’in enflasyona kararlı ve sert bir biçimde müdahale edeceği beklentileri de olsa, bir “yumuşak iniş” yapılabileceğine inananlar da mevcut. Konuyla ilgili St. Louis Fed Başkanı James Bullard, “Modern merkez bankaları 1970'lerdeki muadillerinden daha fazla güvenilirliğe sahip olduklarından, hem Fed'in hem de AMB’nin kademeli bir şekilde enflasyonu düşürebileceği ve nispeten yumuşak bir iniş gerçekleştirebileceği görülüyor.” diyerek bir yumuşak iniş ihtimalinin de altını çizdi.

Enflasyon verilerinin ardından: Resesyon mu, yumuşak iniş mi?

İklim krizi her gün başka bir yüzünü bize gösterirken ve <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/inequality/2017/nov/14/worlds-richest-wealth-credit-suisse" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dünyadaki zenginliğin yaklaşık yarısı en zengin %1’in elinde toplanmışken</a>, iklim ve refah krizinin bariz kanıtları, insanları alternatif yollar düşünmeye teşvik ediyor.Oxford üniversitesi ekonomisti Kate Raworth’un dünyada büyük ilgi gören önemli kitabı, “21. Yüzyıl İktisatçısı Gibi Düşünmenin Yedi Yolu: Simit Ekonomisi” bu çok katmanlı ve karmaşık konulara yeni bir iktisadi düşüncenin gelmesini savunuyor.Raworth, ekonomistlerin her şeyin yanıtını GSYH ile ölçüyor olmasını eleştiriyor. Ekonomistlere göre önemli olan tek parametre ekonomideki büyümedir. Bu yüzden toplumdaki bireyler arasındaki ekonomik dengesizliği en çok bilenler olarak, konuya dikkat çekmek yerine %1’lik zengin kısmın varlıklarını daha da geliştirmesini toplumun ilerlemesi olarak gösteriyorlar. Raworth kitabında bu durumu şöyle yorumluyor:“Fiziksel olarak sonlu bir gezegende sonsuz ekonomik büyümeye inanan kişi ya delidir ya da bir ekonomist.”Ekonomik büyüme ve ölçüsü <a fr-original-style="" href="https://www.amfiweb.net/gsyih-gsmh-nedir/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">GSYH&nbsp;</a>yerine önerdiği metafor; simit. Simit ekonomisi, kulağa biraz ciddiyetten uzak bir isim gibi gelse de, bu kavram aslında 21. yüzyılın ekolojik ve sosyal zorluklarına karşı yeni bir iktisat önerisi ve ciddi bir zihniyet değişikliği barındırıyor.<img src="https://images.aposto.com/2021/5/2021-06-16T06:56:11.268Z_sm.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.20" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Simit ekonomisi, ekonominin bir tavan ve taban tarafından sınırlandırıldığını savunmakta. Buradaki taban, hiç kimsenin altına düşmemesi gereken bir sosyal refah düzeyidir. Ekonomi, minimumda her vatandaşını bu sınırın üstünde tutabilecek kadar büyük olmalıdır. Tavan ise ekolojiktir ve gezegenin sınırlarını ifade eder. Doğal kaynakların tüketilmesi ve üretim-tüketim sonucu ortaya çıkan kirlilik, bu sınırları aşmaya başladıkça, bugün olduğu gibi ekolojik krizlerle karşı karşıya kalınacağını vurguluyor. Görselde gözüken kırmızı alanlarsa şimdiden sınırları aştığımız alanları simgeliyor.Kate Raworth’a göre bu eşitsiz tabloya şahit olan ilk nesiliz ve belki de bu durumu tersine çevirme şansı olan son nesiliz.Simit Ekonomisi ilgini çektiyse Kate Raworth’un TED 2018’de yayınlanan “Sağlıklı bir ekonomi; büyüme değil, gelişme üzerine kurulmalı” konuşmasını dinleyebilirsin.<a fr-original-style="" href="https://www.ted.com/talks/kate_raworth_a_healthy_economy_should_be_designed_to_thrive_not_grow?utm_source=tedcomshare&utm_medium=social&utm_campaign=tedspread" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://images.aposto.com/2021/5/2021-06-16T06:57:06.739Z_sm.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>Türkçe altyazılı izleyebilirsin.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://twitter.com/ErayErdogn" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Twitter</a>'dan veya <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/erayerdogn/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Instagram</a>'dan benimle düşüncelerini, önerilerini paylaşabilirsin. Dilersen bu maili de yanıtlayabilirsin.Sevgiler.Eray&nbsp;

iktisat ile ilgili hikayeler