Türkiye 2 Ağustos 2004 sabahına ülkede en çok kullanıcısı bulunan (48 milyon) sosyal medya platformu Instagram’ın erişime engellendiği haberi ile uyandı. Engellemenin nedeni konusundaki yasal belirsizlik hâlâ sürüyor. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), erişimin engellenmesi kararının sadece tarih ve sayısını açıkladı ama bu kararı kamuoyu ile paylaşmadı. Dolayısıyla kararın yasal dayanağının somut olarak ne olduğu bilinmiyor. Ulaştırma Bakanı[1] ve Bakan Yardımcısının[2] açıklamalarından engellemenin 5651 sayılı İnternet Kanununun 8. Maddesinin dördüncü fıkrasına dayandığı anlaşılıyor. Ancak aşağıda açıklanacağı gibi gerçek nedenin hukuki olmaktan ziyade siyasi olduğu görülüyor. Zira yapılan açıklamalar, hem 8/4 maddedeki düzenlemenin koşullarına uymuyor, hem de Instagram’ın Tahran’da öldürülen Hamas lideri İsmail Haniye hakkındaki taziye mesajlarını yayınlamamasına yönelik tepkileri içeriyor.&nbsp;Söz konusu 8. madde, içeriği suç teşkil eden internet yayınlarının soruşturulmasını ve koruma tedbiri olarak bunlara erişimin engellenmesini düzenliyor. Maddenin birinci fıkrasında bu tedbirlerin uygulanabileceği on tane suç sayılıyor. Bu suçlar arasında müstehcenlik, fuhuş, çocukların cinsel istismarı, uyuşturucu kullanmayı teşvik, intihara yönlendirme, kumar oynanması için yer ve imkân sağlama, Atatürk aleyhine işlenen suçlar, yasa dışı bahis ve istihbarat örgütünün belgelerini ve mensuplarını açıklama gibi suçlar yer alıyor.&nbsp;<a href="#_ftn2" name="_ftnref2" target="_blank" title="" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a>İnternet ortamındaki bir içeriğin bu suçları oluşturduğu konusunda yeterli şüphe olması halinde soruşturma ve kovuşturma sürecinde söz konusu yayınlarla ilgili olarak hâkim veya mahkeme kararıyla içeriğin çıkarılması ya da erişimin engellenmesi kararı verilmesi mümkün. Ancak 8. maddenin dördüncü fıkrasında bu içerikler bakımından BTK başkanına idari bir önlem olarak içerikten çıkarma ve/veya erişimin engellenmesi kararı verme yetkisi tanınıyor. Bu yetkinin kapsamı daha önce çok daha dar iken, 6518, 7226 ve nihayet 2023 yılında çıkarılan 7418 sayılı Kanunlarla kapsamı gitgide genişletildi. Daha önce sadece yayıncısı yurt dışında olan ve birinci fıkrada yer alan çocukların cinsel istismarı ve müstehcenlik suçları açısından bu yetki tanınmış iken, yapılan değişikliklerle yetkinin kapsamına yayıncısının yurt içinde veya dışında olduğuna bakılmaksızın birinci fıkrada yer alan tüm suçlar dahil edilmiştir. &nbsp;Anayasa Mahkemesi 2017 yılında verdiği bir karar ile bu yetkiyi müstehcenlik suçu yönünden iptal etmişti.[3] Ancak hükümet AYM’nin bu kararına uymak yerine yetkiyi giderek genişleten değişiklikler yaptı. Anayasa Mahkemesi 2023 yılında verdiği yeni bir karar ile de BTK başkanına 7253 sayılı kanunla tanınan içerikten çıkarma yetkisini iptal etti.[4] Mahkeme BTK başkanına bir eylemin suç teşkil ettiğine karar verme ve yargı denetimine tabi olmaksızın ilelebet bir içeriği yasaklama yetkisi veren kuralın masumiyet karinesini ihlal ettiğine vurgu yaptı. Bu gerekçenin erişimin engellenmesi kararları bakımından da evleviyetle geçerli olduğunda kuşku yok.&nbsp;Çeşitli hükümet çevrelerinden yapılan açıklamalarda Instagram’ın ‘’katalog suçlar’’la ilgili talepleri yerine getirmediği için topyekûn erişime engellendiği belirtiliyor, ancak hangi suçlarla ilgili hangi içeriklerin çıkarılmadığı açıklanmıyor.[5] Ayrıca 8. maddenin 17. fıkrasına göre erişim engelleme ve içerik çıkarma kararlarının öncelikle URL bazlı verilmesi gerekiyor. Topyekûn engelleme yasada son çare olarak öngörülmüş. Niçin topyekûn engellenme uygulandığı da açıklanmıyor.&nbsp;Meta şirketinin Facebook ve Instagram’ı da içeren 31 Temmuz 2024 tarihli şeffaflık raporunda[6] &nbsp;1 Ocak-30 Haziran 2024 dönemini kapsayan süreçte Türkiye’den şirkete 2580 içerikle ilgili talep gittiği, 504 içeriğin Meta ilkelerini ihlal ettiği için çıkarıldığı 1941 içeriğin ise Türkiye'den görünmez kılındığı belirtiliyor. Dolayısıyla taleplerin %95’inden fazlasının şirket tarafından karşılandığı anlaşılıyor.Kamuoyuna yansıyan açıklamalardan hükümet yetkililerinin Meta şirketinden terör gibi 5651 sayılı kanunda yer almayan hususlarda talepte bulunduğu anlaşılıyor. Kendileri kanuna ve hukuka uymayan kamu makamlarının sosyal medya şirketlerinin kanuna uymadığı yönündeki açıklamaları ve hukuk devleti vurguları ise inandırıcı olamıyor.Sosyal medya şirketlerinin kendi ilkeleri doğrultusunda bazı içerikleri terör gerekçesiyle kendi kendilerine çıkarmaları oldukça sorunlu. Meta şirketinin bu tür uygulamalara karşı bir iç itiraz mekanizması (Oversight Board) var. Ancak Türkiye’de şirketlerin bu tür uygulamalarıyla ilgili herhangi bir yasal düzenleme bulunmuyor. Hükümet bu alanları şeffaf bir şekilde düzenlemeye yanaşmıyor.&nbsp; Hamas ve Haniye paylaşımlarını terör gerekçesiyle çıkardığı için Instagram’ı erişime engelleyen hükümetin, erişim yasağını kaldırmak için Meta şirketinden kendisinin terörle alakalı saydığı bazı içerikleri çıkarmasını istemesi de ironik görünüyor.&nbsp;Türkiye’de 48 milyon takipçisi olan ve hatırı sayılır bir ölçüde ekonomik faaliyetin de yürütüldüğü bir sosyal medya platformunun hukukî dayanağı açıklanamayan keyfî bir kararla yasaklanması, ülkenin her gün daha fazla hukuksuzluğa teslim olduğunu gösteriyor.&nbsp;

Özgürlük Gündemi

Türkiye’de 48 milyon takipçisi olan ve hatırı sayılır bir ölçüde ekonomik faaliyetin de yürütüldüğü bir sosyal medya platformunun hukukî dayanağı açıklanamayan keyfî bir kararla yasaklanması, ülkenin her gün daha fazla hukuksuzluğa teslim olduğunu gösteriyor.

Instagram Yasağı

Yıllardır bültenimizde de adını çokça andığımız sosyal medya platformu TikTok, bir süredir ülke gündemindeki en önemli meselelerden birisi hâline geldi. Fakat hem gündemimizde olma sebebi hem de bu konunun tartışılma şekli oldukça anlamsız ama bir o kadar da tanıdık.TikTok bir süredir dünyada da gündemde kendisine bolca yer bulan bir platform. <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2023/01/09/tiktokun-mechul-gelecegi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bu yılın başında yazdığım bültende</a> bunlardan ve ABD’nin Çin’le olarak politik geriliminde nasıl TikTok’u da hedef aldığından bahsetmiştim. Ama ülkemizdeki tartışmanın sebebi ne politik ne de platformun algoritması gibi dünyanın geri kalanında tartışılan konular. Bizim tartışmamızın sebebi her zaman olduğu gibi müstehcenlik, toplumsal değerler ve aile üçgeninde dönüyor.Türkiye’de internetin ve internete dair yasal düzenlemelerin tarihine, özellikle de son 20 yıla hakim olan herkes için fazlasıyla tanıdık ve artık bayatlayan bir tartışmayla karşı karşıyayız. İki yılda bir kapsamı genişleyen 5651 nolu yasa için de bu <a fr-original-style="" href="https://bianet.org/haber/onbinler-haykirdi-internetime-dokunma-130007" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">argümanlar</a> <a fr-original-style="" href="https://bianet.org/haber/arinc-15-20-pornocu-gl-kaos-diye-bir-seyler-tasidi-130375" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kullanıldı</a>, internet trafiğimizi gözetlemek için <a fr-original-style="" href="https://alternatifbilisim.org/alet-etme-kampanyasi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kurulmaya çalışılan sistemlerde</a> de, birçok platformun ve yüzbinlerce sitenin engellenmesinde de. Değişen tek şey cümleleri kimin söylediği, bir de bahsi geçen platform.Peki neden bunca yıldır bu sorunu çözüp bu tartışmaları geride bırakmayı beceremiyoruz? Çünkü gerçekten bir çözüm bulmak veya çözüm getirecek yolları kullanmak yerine bunları yukarıda andığımız üçgenin içerisinde vasat bir politik tartışmaya dönüştürüyor, uzmanlara ve sivil topluma danışmak yerine siyasetin malzemesi hâline getiriyoruz. Böyle olunca da bir hak ve özgürlük meselesinde kimse “ahlaksız” görünmemek için ses çıkarmıyor.Medyada ve toplum karşısında bu sorunu dile getirenlerin bu üçgenin dışına çıkmak istememelerini de bir noktada anlıyorum. Çünkü konuyu bu üçgenden çıkarttığımız anda aslında sorun olduğunu iddia ettikleri konunun ortadan kalkması için her türlü araca sahip olduğumuzu ama bunların kullan(dır)ılmadığını görüyoruz.Mesela uzun zamandır MEB müfredatında ortaokullar için Medya Okuryazarlığı isimli bir seçmeli dersimiz var. Ancak görünürde bu ders seçilebilir olsa da bu dersi verecek yeterli öğretmen olmaması, MEB’in bunu öncelikli görüp kaynak ayırmaması, çoğu zaman farklı bahanelerle okulların başka seçmeli dersleri otomatik olarak seçip öğrencilere seçim imkânı vermemesi gibi birçok sebepten dolayı bu dersi alabilen öğrenci sayısı çok az. Ayrıca okullardaki durumu ve öğretmenlerin ellerindeki sınırlı imkânları da düşünecek olursak bu derslerin ne kadar verimli bir şekilde işlenebileceği de tartışmalı.Çocukları bir yana bırakıp ailelere ve yetişkinlere döndüğümüzde ise durum daha kötü. Çoğu ebeveyn ellerindeki teknolojinin nasıl işlediğini, çocuklarını korumak için yapabileceklerini bilmiyor. Cihaz bazlı filtreleme, aile hesap yönetimi gibi birçok mevcut teknolojik imkândan haberleri bile yok. Bunun üzerine medyanın her köşesinde yaratılan panik ortamı eklendiğinde refleks olarak herkes devletin müdahale etmesini bekliyor. Oysa devlet elindeki kamu spotu, bilgilendirme gibi araçları kullanarak insanların bunları kullanmayı öğrenmesini sağlayabilir, ailelerin kendi çocuklarının tükettiği içeriği denetleyebileceği araçları teşvik edebilir.&nbsp;Bunlar ve buna benzer çok daha kolay ve herkesin özgürlüklerine saygı gösterebilecek birçok yol mevcut. Ama konuya gerçekten hakim insanları, bu alanda çalışan kişi ve kurumları dahil etmek yerine bu teknolojilerin tam olarak nasıl çalıştığını bile bilmeyen kişilerin aynı argümanları yirmi yıldır tekrar etmesini tercih ettikleri için de olduğumuz yerde dönüp duruyoruz.&nbsp;Eğer bu kısır döngüden kurtulup daha güncel tartışmalara geçmek istiyorsak ne yapmamız gerektiği ortada. Sadece bunu yapacak insanlara ihtiyacımız var. Gerçi televizyonda bile konuyu tartışmak için bir araya gelen altı kişiden sadece birinin TikTok hesabı varken beklentiyi bu kadar yüksek tutmak anlamlı mı bilemedim.

müstehcenlik ile ilgili hikayeler