<h1 fr-original-style="" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2025/1/2/1739293594930.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.54" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h1><h1 fr-original-style="" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İkinci Trump dönemi: Uluslararası ilişkilerde yeni norm, normsuzluk mu olacak?</h1>Dünya tarihinde uluslararası sistem ilk kez çözülmüyor, normlar da ilk kez yıkılmıyor. Sistemin bu sıkışmış hâli geçmişteki başka kaos ve çoklu kriz dönemlerini hatırlatıyor. Tam da bu nedenle ikinci Donald Trump döneminin, dünyanın normsuzluğun tüm veçheleriyle yüzleşeceği, hatırlanacak bir kırılma süreci olacağını öngörmek mümkün.Yazı: Merve Özdemirkıran-Embel2000’li yılların başında üniversitedeki Uluslararası İlişkiler derslerimizde hocalarımız bize uluslararası hukuk kurallarını, uluslararası örgütleri, bu örgütlerin yaptıkları düzenlemeleri, sağlıktan, nükleer silahsızlanmaya, ticaretten kalkınmaya farklı alanlarda kurulan uluslararası rejimlerin sağladıkları düzenin kurallarını öğretirlerdi. O zamanlar uluslararası sistemde nispeten dikkate alınan ve görece işleyen&nbsp;kurallar ve normlar vardı.Bugünlerin habercisi bazı gelişmeler (2001 Afganistan, 2003 Irak müdahaleleri) yaşansa da devletler ve hükümetler genel olarak bu normlarla kendilerini bağlı telakki eder, bu ön kabule göre davranır, birbirleriyle bu normlara dayanarak ilişki kurarlardı. Bu nedenle normlar, siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler disiplinlerinde verilen eğitimin önemli bir parçasıydı. Bugün kürsünün diğer tarafından bakarken söz konusu kural ve normları, uluslararası düzeni siyaset öğrencilerine anlatmak neredeyse imkansız.Uluslararası sistemi mevcut hâlinde birarada tutan meşru ve etkili hiçbir dayanak ve çıpa olmadığına ikna olan öğrenciler sıklıkla bize Üçüncü Dünya Savaşı'nın neden hâlâ çıkmadığını soruyorlar. Haklı ve yerinde bulduğum bu sorunun cevabını ne yazık ki ne Birleşmiş Milletler’in (BM) ne de BM bünyesinde ya da dışındaki çeşitli uluslararası/hükümetler arası örgütlerin düzen koruyucu işleviyle değil devletlerin farkında oldukları mevcut kitle imha silahlarının (KİS) yol açabileceği toplu imha riskiyle cevaplayabiliyoruz.&nbsp;<p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#090909" color="#fefefe" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#090909 !important;color:#fafbfc !important" href="https://aposto.com/s/ikinci-trump-donemi-uluslararasi-iliskilerde-yeni-norm?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(9, 9, 9) !important; color: rgb(250, 251, 252) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">YAZININ DEVAMI</a>

Spektrum

2000’li yılların başında üniversitedeki Uluslararası İlişkiler derslerimizde hocalarımız bize uluslararası hukuk kurallarını, uluslararası örgütleri, bu örgütlerin yaptıkları düzenlemeleri, sağlıktan, nükleer silahsızlanmaya, ticaretten kalkınmaya farklı alanlarda kurulan uluslararası rejimlerin sağladıkları düzenin kurallarını öğretirlerdi. O zamanlar uluslararası sistemde nispeten dikkate alınan ve görece işleyen&nbsp;kurallar ve normlar vardı.Bugünlerin habercisi bazı gelişmeler (2001 Afganistan, 2003 Irak müdahaleleri) yaşansa da devletler ve hükümetler genel olarak bu normlarla kendilerini bağlı telakki eder, bu ön kabule göre davranır, birbirleriyle bu normlara dayanarak ilişki kurarlardı. Bu nedenle normlar, siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler disiplinlerinde verilen eğitimin önemli bir parçasıydı. Bugün kürsünün diğer tarafından bakarken söz konusu kural ve normları, uluslararası düzeni siyaset öğrencilerine anlatmak neredeyse imkansız.Uluslararası sistemi mevcut hâlinde birarada tutan meşru ve etkili hiçbir dayanak ve çıpa olmadığına ikna olan öğrenciler sıklıkla bize Üçüncü Dünya Savaşı'nın neden hâlâ çıkmadığını soruyorlar. Haklı ve yerinde bulduğum bu sorunun cevabını ne yazık ki ne Birleşmiş Milletler’in (BM) ne de BM bünyesinde ya da dışındaki çeşitli uluslararası/hükümetler arası örgütlerin düzen koruyucu işleviyle değil devletlerin farkında oldukları mevcut kitle imha silahlarının (KİS) yol açabileceği toplu imha riskiyle cevaplayabiliyoruz.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Başka bir ifadeyle yaygın ve topyekûn bir çatışma hâlinin ortaya çıkmamasını düzen ve barışın korunmasına ilişkin ortaya konulan kolektif irade gibi pozitif bir nedenle değil, KİS kullanımının yaratabileceği sonuçlara ilişkin duyulan korku gibi negatif bir unsurla açıklayabiliyoruz.</li></ul>Bu durum uluslararası düzenin ortak normlar, açık ve net prosedürlere değil genellikle yöneticilerin bireysel kararlarına&nbsp;ve hükümetlerin münferit çıkar ve dış politika hedeflerine emanet olduğuna dair bir izlenim veriyor.&nbsp;Ocak 2025’te Donald Trump’ın ikinci kez ABD başkanı olarak göreve başlaması uluslararası sistemdeki kişisellik ve bireysel karar alma biçimlerini yazık ki daha önemli ve ürkütücü bir hâle getiriyor.Gazze’de görece sular duruldu, en azından çatışma sona erdi diye bir süre nefes almaya hazırlanan dünyanın, bir anda ABD’nin bölgeyi kontrolüne alma projesini gündeminde bulması da uluslararası ilişkilerde normların ortadan kalkacak derecede aşınmış olmasının sonucundan başka bir şey değil.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İkinci Trump dönemi</h2>2017-2021 arasındaki görev süresi boyunca ülkesini Trans-Pasifik Ortaklığı, Paris İklim Anlaşması gibi çoktaraflı oluşumlardan çekmek, ABD’nin UNESCO’ya maddi desteğini kesmek, Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması’nı (NAFTA) iptal etmek gibi kararlarla uluslararası normlara ve kurumlara dayalı düzene meydan okuyan Trump, ilk dönemindekinden çok daha büyük bir seçmen desteğiyle ikinci dönemine başladı. Daha yemin töreninde çoktaraflılığa, kurumlara, liberal müesses nizama ilişkin tutumunu gerek açıkladığı programıyla gerekse törene davet ettiği yabancı liderleri seçerken sembolik olarak ortaya koydu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Trump dünyaya popülizm, ulusal çıkar ve lider merkezli dış politika yönetimini benimsediğini ve bunları benimseyen hükümetlerle yakınlık kuracağı mesajını verdi.</li></ul>Yemin töreninin etkileri sürerken Çin, Meksika ve Kanada’ya yönelik&nbsp;gümrük vergilerinin artırılacağı haberi geldi. Bu durum Trump’ın salt küresel düzeydeki rakiplerine karşı tek taraflı düzenleme ve uygulamalarla hareket etmeyeceğini, ABD’nin sorunsuz ilişkiler sürdürdüğü komşusu Kanada’yla bile arasını açabilecek bir tutum sergilemekten geri durmayacağını gösterdi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kanada’ya "ABD’nin 51. eyaleti" yakıştırması yapan, Danimarka’nın kontrolündeki Grönland’ın ABD topraklarına katılmasını isteyen 47. ABD başkanı, art arda sıraladığı bu açıklamalarla dünyaya “çılgın bir lider” olduğunu değil her türlü kural, teamül, kabul görmüş uygulama ve nihayetinde normun pekala çiğnenmesinin mümkün olduğunu gösteriyor.&nbsp;</li></ul>Başka bir ifadeyle normları hiçe saymayı normal ve olağan hâle getiriyor; arkasındaki sermaye ve seçmen desteği düşünüldüğünde de bu davranışın meşrulaşmasını sağlıyor. Unutmamak gerekir ki Trump tartışmalı ilk seçim galibiyetinden farklı olarak Kasım 2024’te net bir zafer kazandı. İlk döneminde sokaklar kendisini protesto edenlerle doluyken ve ABD’deki başkanlık seçim sisteminin dolaylı olmasından kaynaklanan bir meşruiyet kriziyle mücadele ederken, ikinci döneminde Trump, cılız protestoları görkemli zafer kutlamalarıyla gölgede bırakan bir seçim galibiyeti elde etti.ABD başkanı gerek iç politikadaki tutumu gerekse yukarıdaki örneklerdeki gibi dış politika kararlarıyla, 11 Eylül saldırılarının ardından ilk emarelerini veren, son on yılda baş döndürücü bir hızla büyüyen temsili demokrasinin krizi, popülizm, keyfiyet, denetimsizlik ve hesap verilebilirliğin zayıflaması gibi olguların ülkelerin iç siyasetleri kadar uluslararası sistemin de bağlamını belirlemeye devam edeceğini ilan etmiş oldu. Bu da normsuzluğun giderek olağanlaşma eğilimde olacağını, "Bu da olmaz artık" denilen adımların daha sık atılabileceğini, tutarsız ve kafa karıştırıcı hamlelerin artabileceğini düşündürüyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bugüne nasıl geldik?</h2>Soğuk Savaş'ın sona ermesi ve Sovyetler Birliği’nin çökmesiyle liberal düzenin egemen olması, 1990’lar boyunca uluslararası sistemde bir iyimserlik havası yarattı. Soğuk Savaş'ın kendi dinamikleri çerçevesinde şekillenen uluslararası kural ve normlar değişti. Her ne kadar ABD görünen tek süper güç olsa da dünya düzeni ortaklaşa katılım ve ortak sorunlara ortak çözümler&nbsp;bulma eğilimiyle şekillendi.&nbsp;1990’lar boyunca devletlerin uluslararası ilişkilerdeki baskın konumu 1970’lerden itibaren gelişen devlet-dışı ve ulusaşırı aktörlerle dengelendi. Tüm bunlar Soğuk Savaş sonrası NATO’nun kurumsal adaptasyonunu, GATT Anlaşması'nın Dünya Ticaret Örgütü’ne dönüşmesini, IMF’nin genişlemesini, ezcümle dağılan Sovyetlerin ardılı ulus devletlerin liberal uluslararası sistemin norm ve kurumlarını benimsemelerinin önünü açtı.11 Eylül’le birlikte&nbsp;ise özellikle Bush yönetiminin aldığı kararlar, münferit dış politika tercihlerinin, yavaş yavaş çoktaraflı ve kurumsal uygulamaların yerini almasına neden oldu. ABD yönetimi saldırılara cevaben Afganistan’a müdahale ederken hâlâ uluslararası kamuoyunu ve kurumları dikkate alıyordu. 11 Eylül saldırılarının yarattığı dehşet, teröre karşı uluslararası bir dayanışma ve birlik oluşmasını sağladı.&nbsp;Ne var ki çok kısa bir süre sonra Bush yönetimi önleyici savaş doktrinini uygulamaya koydu. 2003 Irak müdahalesi var olmayan “KİS’larının yıkıcı etkisini önleme” iddiasıyla yapıldı. Öncesinde uluslararası destek ve meşruiyet aranmasına rağmen müdahale bu sağlanmadan yapıldı ve BM’nin itibarının yerle bir olmasının da önünü açtı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nitekim Irak’a müdahalenin üzerinden geçen 20 yılı aşkın sürede zaten yapısal sorunlarla mücadele eden BM, giderek işlevsiz ve güvenilmez bir kurum imajına hapsoldu.</li></ul>Irak müdahalesi, gücü olanın artık ortak kural, norm, prosedür ve kurumları da dikkate almadan hareket edebildiği, bir gün doğru kabul edilenin ertesi gün yanlışlandığı, ortak doğru ve değerlerin belirsiz ve silik hâle geldiği bir düzenin kapısını araladı. Buna ek olarak, bu tarihten itibaren yukarıda sıralanan özellikler çerçevesinde demokrasi krizinin derinleşmesiyle birlikte Batı merkezli küresel siyasal sistemin sorgulandığı bir dönem başladı. Norm koyucu başat bir aktör olan Avrupa Birliği (AB) de kendi içindeki tutarsızlıklar ve üye ülkelerde derinleşen demokrasi kriziyle daha az ciddiye alınan, kendi ortak değerlerinden uzaklaşan ve bu nedenle de normların anlamsızlaşmasının önüne geçemeyen bir aktör olarak etkisizleşti.&nbsp;Diğer yandan Çin’in&nbsp;sadece iktisadi alandaki etkin rekabeti değil askerî bir güç olarak da dengeleri değiştirmeye başlaması, Rusya’nın tabiri caizse küllerinden doğması, Hindistan’ın yeni teknolojilerdeki atılımı ve özellikle 2008 krizinden sonra Brezilya, Güney Afrika gibi ülkelerin birer bölgesel merkeze dönüşmesi Batı merkezli değer, norm ve kurumların çeşitli açılardan sorgulanmasını hızlandırdı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Batı'ya alternatif, çokmerkezli, asimetrik bir çokkutupluluk görünümünün eskizi ortaya çıkmaya başladı.</li></ul>İktisadi çeşitlilik, ticaret yollarının ve bu yolları kontrol edenlerin değişmesi, iktisadi aktörler olan çokuluslu şirketlerden küresel terör örgütlerine çeşitli ulusaşırı aktörlerin normların zayıflamasıyla beraber etkinlik alanlarının giderek kontrolsüzleşmesi, çatışmalarda çözümsüzlük ve çatışmaların müzminleşmesi ve belki en önemlisi küresel eşitsizlikler hem ulusal hem de uluslararası düzeyde bir çoklu kriz ortamı oluşturdu.Krizler çözülemeyip biriktikçe günah keçisi bazen demokrasinin kendisi ve liberal kurumlar bazen "fazlaca özgürlük verildiği için hadlerini bilmeyen" göçmenler oldu. Halkların&nbsp;2008 ekonomik kriziyle iyice derinleşen memnuniyetsizlikleri popülist söylemlerin yelkenini öyle iyi doldurdu ki kuralların ontolojik bir anlamı taşıdığı, nev-i şahsına münhasır karakterdeki ABD de sonunda popülizme teslim oldu.Ne var ki ABD’deki bu durum yani Trump’ın önceki dönemine göre çok daha etkin bir halk desteğini arkasına almış olması, ABD Başkanı'nın uluslararası ilişkilerde son kalan normları da yerle yeksan ederken davranışlarını açıklama ve meşru gösterme zahmetine girmeyeceğine işaret ediyor.Dünya tarihinde uluslararası sistem ilk kez çözülmüyor, normlar da ilk kez yıkılmıyor. Sistemin bu sıkışmış hâli geçmişteki başka kaos ve çoklu kriz dönemlerini hatırlatıyor. Tam da bu nedenle ikinci Donald Trump döneminin, dünyanın normsuzluğun tüm veçheleriyle yüzleşeceği, hatırlanacak bir kırılma süreci olacağını öngörmek mümkün.

Dünya tarihinde uluslararası sistem ilk kez çözülmüyor, normlar da ilk kez yıkılmıyor. Sistemin bu sıkışmış hâli geçmişteki başka kaos ve çoklu kriz dönemlerini hatırlatıyor. Tam da bu nedenle ikinci Donald Trump döneminin, dünyanın normsuzluğun tüm veçheleriyle yüzleşeceği, hatırlanacak bir kırılma süreci olacağını öngörmek mümkün.

İkinci Trump dönemi: Uluslararası ilişkilerde yeni norm, normsuzluk mu olacak?

Boğaziçi Üniversitesi'nde işletme, ekonomi, psikoloji, turizm, uluslararası ilişkiler ve siyaset bilimi okudu. Özellikle psikoloji eğitimi 40'tan fazla insana mihmandarlık ettiği ülkelerde çok yararlı oldu.&nbsp;2007’de basılan Türkiye’de Görülecek 101&nbsp;Yer kitabından sonra 27 kitap yazdı. Favori seçmek mümkün değil ama İstanbul ve Gece rafta, hep göz önünde. İstanbul Hakkında Her Şey kitabında 3000 fotoğraf kullanıldı.1461’den kalma, 4000 tane dükkândan oluşan, dünyanın en eski alışveriş merkezi Kapalıçarşı’da, kuş bakışı gezilebilen tur yaptı. Alışveriş yasaktı.150'den fazla ülkeyi gördü, 1400 küsur şehirde gezdi, anladı, algıladı. Sokaklarının, binalarının, tarihinin, insanlarının, yemeklerinin ve kahvelerinin hikâyelerini anlattı.Robert Redford, Candice Bergen, Calvin Klein, Diana Von Fürstenberg, Michael Kors, Eli Tahari, Oprah Winfrey ile İstanbul sokaklarında dolaştı. İstanbul’u sevmeleri için sayısız sebebin arasında aslen kendisi vardı.Tarihçi, seyahat yazarı, profesyonel rehber, konuşmacı ve İstanbul uzmanı Saffet Emre Tonguç ile Karaköy’deyiz. Hanların, binaların ve semtin anımsamalarında.

uluslararası ilişkiler ile ilgili hikayeler