İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

Çeşmenin başını tutma çabasının yok ettiği şifalı bir su... 

Tomruk suyu

<a fr-original-style="" href="https://apos.to/i/yil-1930-su-icmek-icin-siraya-girenler-42" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">42. sayımızda</a> Tuzla’daki İçmeler’den bahsetmiştik. Anadolu Yakası’ndaki bir diğer meşhur su ise Beykoz’daki Karakulak Suyu. “Suyu’ydu” demiyorum çünkü <a fr-original-style="" href="http://www.karakulakkaynaksuyu.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karakulak Suyu</a> bugün hâlâ var!Karakulak Suyu, 1700’lere kadar adı bilinmeyen/olmayan <a fr-original-style="" href="https://beykozaktuel.com.tr/istanbulun-su-kulturu-karakulak-suyu/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dereseki</a>’deki bir suydu. Tokat Köşkü’nün günümüzde Çifteçınarlar olarak bilinen mevkisinde o zamanlar has ahırlar vardı. Bu ahırlarda postacılık ve muhaberecilik (haberleşme) yapan Karakulak Ahmet Ağa bu suyu keşfeden kişiydi. Suyun doğduğu ve döküldüğü yerler Cennet isimli bir kadının mülküyken Ahmet Ağa bu mülkten 3 dönümü satın aldı ve söz konusu suyu bir çeşmede topladı. Ardından Osmanlı’da şehrin güvenliğinden sorumlu olan Bostancıbaşı’na bağlı bir oluşumun özelliği olan “Karakulak” ismi, bu suyun ve semtin de adı oldu.&nbsp;Gümüş güğümlerde ağzı mühürlü şekilde saraya giden suyu I. Murat’tan son halife Abdülmecid’e kadar bütün padişahlar içerdi. <a fr-original-style="" href="https://www.academia.edu/43336978/Beykoz_un_Me%C5%9Fhur_Kaynak_Sular%C4%B1_19_ve_20_Y%C3%BCzy%C4%B1llarda_Karakulak_%C3%87ubuklu_G%C3%B6ztepe_ve_S%C4%B1rmake%C5%9F_Sular%C4%B1_%C3%9Czerine_Bir_De%C4%9Ferlendirme" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">II. Abdülhamid</a> 1890’larda Çamlıca Suyu ile beraber bu suyu Yıldız Sarayı’na getirtmek için buharla çalışan bir nevi küçük vapur olan özel bir istimbot dahi tahsis ettirmişti.<img src="https://images.aposto.com/2022/8/2/1663064835187.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.74" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://twitter.com/murataydintr/status/1307927502216728576/photo/1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karakulak Suyu reklamı</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bugün İstanbul’un bir zamanlar sularıyla meşhur olduğunu hayal etmek belki zor olabilir. Ama çok da uzak olmayan bir geçmişte kimileri içtiği suyun <a fr-original-style="" href="https://gozdergisi.com/istanbul-sularinin-tadina-doyum-olmaz/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Taşdelen mi Sırmakeş mi</a> yoksa başka bir su mu olduğunu şıp diye anlardı. Karakulak Suyu ise bu sular arasında hayli revaçtaydı. O kadar ki Sermet Muhtar Alus’a göre bu su İstanbul’un en meşhur suyuydu ve hafifliği nedeniyle halk arasında “Karakulak suyu gibi hafif” deyimi kullanılırdı. İşin tuhafı bu kadar meşhur olmasına rağmen sadece Yeni Cami çevresinde, Divanyolu’nda ve Beyazıt’ta Rum, Habeşli ve Kürt esnafın dükkânlarında bulunabilmesiydi.<img src="https://images.aposto.com/2022/8/2/1663064914421.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.44" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://farm3.staticflickr.com/2463/3653010289_0a9ef654ec_o.jpg" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karakulak Suyu çeşmesi başında dua edenler</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Suyun namı yalnızca İstanbul ile sınırlı değildi. <a fr-original-style="" href="https://gozdergisi.com/istanbul-sularinin-tadina-doyum-olmaz/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Namık Kemal</a> ve arkadaşlarının Londra’ya giderken bu suyu yanlarında götürdükleri söyleniyordu. Sadece Londra mı? Bu suyu Mekke’den Midilli’ye kadar götüren müptelaları vardı. <a fr-original-style="" href="https://gastereamag.com/istanbulun-sulari/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Paris’e ve Viyana’ya</a> yollanan suyun zengin baron ve kontlar tarafından pahalı şampanyaların yerine içildiği rivayet ediliyordu. <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/murataydintr/status/1307927502216728576" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1892-1895</a> yılları arasındaki meşhur kolera salgınında şehrin diğer suları içilemez hâle gelince öğrencilere ve bazı askerlere Karakulak ve Göztepe Suyu içirilmişti.<img src="https://images.aposto.com/2022/8/2/1663064956544.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.27" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://twitter.com/murataydintr/status/1307927479450062851/photo/1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Karakulak Suyu’nun kaynağındaki çeşmeden su dolduran sucular</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Cumhuriyet’in ilk yıllarında Karakulak Suyu önemini kaybetti. Oysaki <a fr-original-style="" href="https://www.academia.edu/43336978/Beykoz_un_Me%C5%9Fhur_Kaynak_Sular%C4%B1_19_ve_20_Y%C3%BCzy%C4%B1llarda_Karakulak_%C3%87ubuklu_G%C3%B6ztepe_ve_S%C4%B1rmake%C5%9F_Sular%C4%B1_%C3%9Czerine_Bir_De%C4%9Ferlendirme" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1940’lardaki</a> bir incelemeye göre bu su İstanbul’un en temiz, en lezzetli ve kaliteli suyuydu. <a fr-original-style="" href="https://gozdergisi.com/istanbul-sularinin-tadina-doyum-olmaz/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1950’li</a> yıllara gelindiğinde ise tekrar popüler oldu, gerekli bakım ve onarım yapılarak hizmete açıldı.

    

Ünü sınırları aşan bir su

1920’lerin İstanbul'unda her sene mevsim değişikliğinde Boğaziçi ile şehir merkezi arasında göç yaşanırdı. Bu göç zaman içerisinde Boğaziçi’ne gidenlerin azaldığı, Boğaziçi’nden gelenlerin arttığı bir şekilde değişmeye başladı. Boğaziçi gitgide terk ediliyordu.1930’ların ortalarından itibaren gazetelerde bu konuyla ilgili birçok yazı dizisi kaleme alındı: Boğaziçi ölüyor… Boğaziçi sizlere ömür.. Çöken Boğaziçi… &nbsp;İstanbul tarihinin bir yanı, yükselen semtler, eski itibarını kaybeden mahalleler arasındaki insan sirkülasyonudur. Bu değişim sırasında Adalar her daim rağbet gören yerler olarak kendini sabitlerken 1930’larda insan kalabalığı Boğaziçi’nden Çamlıca’ya, ardından Haydarpaşa hattına kaydı. Son olarak Suadiye’ye kadar uzandı. Kısa bir süre Bakırköy ve Yeşilköy de İstanbul’un en fazla ilgi gören sayfiye yerleri arasında yerini aldı. Genel olarak bu değişimde eğlence anlayışındaki yenilikler ve ulaşımın etkisi oldu. Yine de coğrafyasıyla, doğasıyla, ihtişamlı yalılarıyla dünyanın en güzel yerlerinden biri olan Boğaz’ın ölmeye yüz tutması pek tuhaf…<img src="https://images.aposto.com/2022/8/2/1663066796190.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.64" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Göç edenlerin iskele fotoğrafı, 1931<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">1930 ile 40 arasında yayımlanan haberlerde Boğaziçi’nin çöküşünün nedenleri şu şekilde açıklanıyor:Küresel boyutta siyasi etkenler<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Meşrutiyetin ilanı (23 Aralık 1876).</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">1880’lerin sonunda Padişah komşular arasındaki toplantıları yasaklıyor. Padişah bu toplantılardan siyasi olarak kuşkulanıyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Balkan Savaşları (8 Ekim 1912 – 10 Ağustos 1913).</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">I. Dünya Savaşı (28 Temmuz 1914 – 11 Kasım 1918). Savaşa giden birçok genç ve çocuk hayatını kaybediyor. Boğaziçi’ndeki kimi köylerden yüz genç savaşa gidiyorsa ancak biri sağlıklı olarak dönüyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cumhuriyetin ilanı sonrası Boğaziçi’nde yaşayan birçok Rum, Yunanistan’a gidiyor. Özellikle zengin Hıristiyanlar Boğaziçi’ni ve ülkeyi terk ediyorlar.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">1929 Dünya Ekonomik Bunalımı.</li></ul>Yönetim ve anlayış sıkıntıları<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ortaokul ve lise yok. Otobüs ve tramvay yok. Kumpanya suyu yok.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Belediye bakım yapmıyor. Sokaklarda hâlâ gaz lambası var. Elektrikle aydınlanan sokak yok denecek kadar az.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yatırım yok. Değişen eğlence anlayışlarına yönelik modern işletmeler kurulmuyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yalı sahipleri, tamir yerine özellikle ahşap binaları enkazcıya satıyor.&nbsp;</li></ul>Vapur seferleri düzenleyen Şirket-i Hayriye’nin etkisi<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Şirket-i Hayriye seferlerinin düzensizliği ve pahalılığı. Vapur seferlerinin düzensizliği ve şehir merkezindeki mesai saatlerine göre ayarlanmaması çalışanlar için Boğaziçi’ni terk sebebi oluyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Şirket, Boğaziçi’ne taşınan eşya ve erzaktan çok ciddi paralar istiyor. Bu sebeple Boğaziçi’ne taşınmak çok pahalı, bakkal fiyatları da çok yüksek.</li></ul>Boğaziçi’nin terk edilmesini Suat Derviş, 25 sayılık yazı dizisinde çok güzel anlatıyor. Boğaziçi’nde sayfiye yerlerini dolaşan Suat Derviş, vapurdan iner inmez bu güzelim coğrafyanın neden eskisi kadar rağbet görmediğini anlamak için yerel halkla röportaj yapmaya çalışıyor. Kapı kapı dolaşmasına rağmen karşısına kemikleri sayılacak kadar cılız bir köpek dışında hiçbir canlıyı bulamıyor. Bir köşkün aylık kirası Adalar'da 400 lirayken Boğaziçi'nde 15 liraya kadar düşüyor. Kimi sayfiye yerlerindeki yalılar, tarım ve fabrika işçileri için oda oda kiralanmış. İstinye’deki yalıların her bir odasında başka bir balıkçı kalıyor. Ahşap yalılar yakacak odun karşılığı yıktırılıyor. Kimi köşkler tütün ya da kömür deposu olmuş. Terk edilmişlik Boğaziçi’ndeki bülbül seslerinin arasına karışıyor. Umutsuzluk, çalıların, ağaçların türlü otların işgal ettiği yalı ve köşklerin arasından göze çarpıyor. Tarihin bir döneminde Boğaziçi bile insansızlığa kurban oluyor. Suat Derviş’in bir röportajında yerel halkın ağzından dökülen şu sözler, durumu en güzel şekilde ifade ediyor:&nbsp;“Boğaz’ın katili en güzeli anlamayan bizleriz.”Ahmet Kutsi Tecer&nbsp;1930'lu yıllarda yazdığı şiirler ile ünlenmiş bir şair, bir siyasetçidir. En çok bilinen eseri "Orada bir köy var uzakta" şiiridir. "Gitmesek de görmesek de o köy bizim köyümüzdür" diye devam eder dizeler ne tesadüftür ki Boğaziçi'nin çöktüğü yıllarda kaleme alınmış. Bu şiirden öte bir ideoloji; sahip olmanın, onunla yaşamaktan onu paylaşmaktan çok daha mühim olduğunu anlatan dönemin ruhudur.

Boğaziçi'nin katili kim? Tarihin bir döneminde Boğaziçi, âdeta insanın iki kıtayı ayıran coğrafyada henüz yerleşim yeri kurmadığı kadar yalnızlaşmıştı..

Çamlıca ile ilgili hikayeler