Son yıllarda kaç kez “Bu kim ya?” anı&nbsp;yaşadığınızı bir düşünün. Arkadaşınız, telefonunun ekranını çevirip “Bu çocuğa çok gülüyorum” diyor. Ekrandaki kişinin profiline bakıyorsunuz; ilk dikkatinizi çeken şey takipçi sayısı. Tam tamına 5 milyon… İşin ilginç tarafı, bu insanı hayatınızda bir kez bile görmediniz. Doğal olarak ilk tepkiniz “Bu kim ya?” oluyor. Peki nasıl oldu da siz “ünlü” olarak addedilebilecek bu insanı hayatınızda hiç görmediniz?&nbsp;Perde arkası: Giderek sayısı artan “Bu kim ya?” anlarının perde arkasına bakabilmek için belki de önce kime “ünlü” dediğimizi düşünmek gerekiyor. Geleneksel bağlamda işi veya sosyal bağlantıları nedeniyle milyonlarca kişi tarafından tanınan insanlar, “ünlü” olarak nitelendiriliyor. Bu kişiler, adları, yüzleri ve sesleriyle tanınmalarına ek olarak genelde geçmişleriyle de bilinen insanlar oluyor.&nbsp;Fakat bugün artık kime “ünlü” dediğimiz, büyük oranda değişmiş durumda. Bu değişimin en büyük tetikleyicisi ise elbette Web 2.0 oldu. Web 2.0 çağı, kullanıcıların yalnızca içerik tüketicisi olmaktan çıkıp üretilen içeriklere katkı sağladığı ve hatta içerik üreticisi hâline gelebildiği bir internet ekosistemi yarattı. Sosyal medyanın doğuşuyla da genişleyen bu ekosistem, kendi içeriğini üreten birçok mikro ünlünün çıkışına zemin hazırladı.&nbsp;Eskiden “ünlü” olarak nitelendirdiğimiz figürleri hatırlamaya çalışın: Cem Yılmaz, Gülben Ergen, Serdar Ortaç, İbrahim Tatlıses ve çok daha fazlası… Muhtemelen bu kişiler,&nbsp;aklınıza gelen ilk isimlerden biri olacaktır. Bir zamanların en yüksek tanınırlığa sahip ünlüleri olan bu isimler, televizyon aracılığıyla evlerimize girerdi ve Türkiye’nin 80 milyonluk nüfusunun her bir üyesi, bu kişilerin isimlerine ve yüzlerine aşinaydı.&nbsp;Şimdi ise “ünlü” dediğimiz isimlerin birçoğu, sosyal medya kanalları üzerinden hayatımıza giriyor. Üstelik bu kişilerin sayısı bir hayli fazla… Duygu Özaslan, Orkun Işıtmak, Barış Özcan, Atik Ailesi ve Çağrı Ergün gibi milyonlarca kişiden oluşan kitlesi bulunan isimleri, artık 80 milyonun tamamı tanımıyor.&nbsp;Dahası:&nbsp;Bu durum, global ölçekte de böyle. Eskiden Brad Pitt, Angelina Jolie, Beyonce, Shakira ya da 50 Cent gibi isimler, neredeyse tüm dünyada tanınırken bugün MrBeast veya PewDiePie, milyonlarca kişi tarafından takip edilmelerine rağmen pratikte herkes tarafından bilinmiyor. Örneğin küresel gündemi sıkı takip etmeyen Kastamonu'da bir bakkal, MrBeast’i hayatında bir kez bile görmemiş olsa da Shakira hakkında fikir sahibi olabiliyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Algoritmanın payı büyük&nbsp;</h2>Üstelik adı MrBeast’ten çok daha az duyulsa da milyonlarca kişiye ulaşabilen pek çok internet ünlüsü var… “Mikro ünlü”&nbsp;olarak da nitelendirebileceğimiz bu kişilerin etrafında oluşan şöhretin birincil sebebi, elbette sosyal medya platformlarının algoritmaları ve bu algoritmaların yarattığı yankı odası.&nbsp;Ayrıntılar: Sosyal medya algoritmaları, genellikle kullanıcılara ne tür içerikler önereceğine karar vermek için üç ana ölçütü temel alıyor. İlk ve en önemli ölçüt, kullanıcının içerikle kurduğu etkileşim oluyor. Kullanıcıların belirli türdeki içeriklere attıkları beğeni, yorum ve paylaşımlar, akışın benzer içeriklerle dolmasına yol açıyor.&nbsp;İkinci ölçüt ise içerikte geçirilen süre. Kullanıcılar, platformda gördüğü bir videoyu uzun süre izlerse veya bir paylaşımda sayfayı kaydırmadan uzun bir süre vakit geçirirse algoritma, bu içeriklere benzer türdeki içerikleri kullanıcıya önermeye başlıyor.&nbsp;Kullanıcıların takip ettikleri hesaplar da bir diğer ölçüt. Takip listesindeki diğer kullanıcıların ilgilendikleri içerikler de akışı şekillendirmede önemli bir rol oynuyor.&nbsp;Ek olarak:&nbsp;Algoritmalarını yapay zeka yazılımlarıyla destekleyen YouTube ve Instagram gibi platformlar, içeriklerdeki anahtar kelimeleri analiz ederek bunları öneri algoritmalarını şekillendirmek için kullanabiliyor. Örneğin YouTube’da bir makyaj malzemesi veya makyaj markasının adının sıklıkla geçtiği bir video, daha çok güzellik ve moda içerikleriyle ilgilenen kişilerin akışına düşüyor.&nbsp;Benzer şekilde içeriklerin açıklama metni veya başlığındaki ifadeler de gönderinin hangi kitlenin akışına düşeceğini tespit etmekte belirleyici bir rol oynuyor.&nbsp;Algoritmik şöhret:&nbsp;Akışa hangi içeriğin düşeceğini belirleyen tüm bu faktörler, algoritmik şöhretin oluşmasında da önemli bir paya sahip. Sosyal medya algoritmaları, kullanıcılara yalnızca ilgilendikleri ve daha sık etkileşim kurdukları türdeki içerikleri gösterdiği için kullanıcılar da akışlarında kendi ilgilendikleri alanlarda belirli bir etkiye sahip kişileri görüyor.&nbsp;Dolayısıyla artık içerik üretimi yapan kişiler, içerik ürettikleri alana ilgi duyan milyonlarca kişiye ulaşsalar dahi esasında toplumun büyük bir kesimi,&nbsp;onlardan haberdar olmayabiliyor. Bir içerik üreticisi, milyonlarca takipçiye sahip olabiliyor, ancak esasında yalnızca belirli bir algoritmik balon içinde “ünlü” olarak nitelendiriliyor.&nbsp;Benzer şekilde:&nbsp;Sosyal medya platformlarının ağırlıklı olarak genç kuşaklar tarafından kullanılması da bu algoritmik şöhretin yaratılmasında önemli bir rol oynuyor. Hâlâ yoğun bir biçimde sosyal medya kullanmayan kuşaklar, mikro ünlülerden ancak ana akımda kendilerine yer bulabilmeleri hâlinde haberdar oluyor. Bu da aslında toplumun oldukça geniş bir kesiminin, mikro ünlülerin ulaşabilecekleri kitleden elenmesine yol açıyor.&nbsp;Dahası:&nbsp;Spor, sanat, güzellik ve moda gibi daha fazla sayıda içerik üreticisi bulunan kategorilerde algoritmik şöhret de belirli alt kategorilere göre sınıflandırılmış hâle geliyor. Bu yüzden bir kullanıcı, bu alanlara ilgi duysa bile bu kategorilerde içerik üreten figürlerin yüzde yüzünü tanımayabiliyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Algoritmik şöhretin olası sonuçları neler?&nbsp;</h2>Algoritmik şöhret, tek başına yeni bir medya kültürünün sonucu olsa da elbette kendisinin de kültürel anlamda kritik olarak kabul edilebilecek potansiyel etkileri&nbsp;bulunuyor.&nbsp;1. Ortak kültürde parçalanma: Ünlü kültürü kategorize hâle geldikçe belirli bir toplumda yaratılan ortak kültür de giderek çok daha niş ve modüler hâle geliyor. Bu durum, toplumun ortak kültürel figürlerinin azalmasına ve herkesin farklı bir dijital gerçeklik içinde yaşamasına neden oluyor.&nbsp;Kimi zaman ortak değerler ve mizah öğeleri&nbsp;de algoritmik şöhretten negatif bir biçimde etkileniyor. Akışında viral olan videolardaki bir mizah elementini arkadaşıyla paylaşan bir kullanıcı, bazen arkadaşının hiçbir şey anlamadan boş gözlerle kendisine baktığı bir gerçeklikle karşılaşabiliyor.&nbsp;2. Bağlam çökmesi: Farklı platformlarda farklı kitlelere hitap eden bir içerik üreticisi, bir noktada geniş bir kitle tarafından fark edildiğinde içeriği orijinal bağlamından kopabiliyor. Örneğin belirli bir topluluk içinde fenomen olan birinin viral bir videosu, ana akım medyaya düştüğünde bu kitle o kişinin içerik üretme tarzını ve karakterini tanımadığı için mevcut bağlamından çok daha farklı değerlendirilebiliyor.&nbsp;Fakat Gülben Ergen’in “Unutmayın ki bana hiçbir şey olmaz” açıklamasını yaptığı video, herhangi bir platformda paylaşıldığında hiçbir bağlam çökmesi yaşanmıyor. Zira toplumun büyük bir kesimi, Gülben Ergen’in geçmişine ve bu açıklamanın perde arkasına hâlihazırda hakim durumda oluyor.&nbsp;3. Kimlik erozyonu:&nbsp;Algoritmalar, belirli unsurları ve belirli türdeki içerikleri öne çıkararak içerik üreticileri sürekli trend formatlara uyum sağlamaya teşvik ediyor. Bu durum, çoğu zaman içerik üreticilerin özgünlüklerini kaybetmelerine ve platformun istediği bir dijital personaya bürünmelerine yol açabiliyor.&nbsp;Örneğin YouTube’da içerik üreten birçok kullanıcı, video içinde izleyicileri kanala abone olmaya davet etmek veya girişte bir kanca atmak gibi şablonları uygulamak zorunda kalıyor. Daha fazla içerik üretici, belirli formatlara veya trendlere uyum sağlamak zorunda hissettiğinde özgünlük de azalıyor.Bu durum, bir&nbsp;dijital eşitsizlik yaratma riski de taşıyor. Algoritmalar belirli içerik türlerini veya profilleri önceliklendirdiği için bazı gruplar gölgede kalabiliyor. Ayrıca algoritmaların önyargılı kalabildiği durumlarda belirli topluluklar, sistematik olarak göz ardı ediliyor.&nbsp;Bununla birlikte:&nbsp;Güven unsuru da konuya ilişkin en popüler tartışma konularından biri. Ünlü kavramı bağlam değiştirdiğinde geniş kitlelerce tanınan insanlara peşinen duyulan güven de bir dönüşüme uğruyor. Artık milyonlara yayınlanan televizyon reklamlarında görülen ünlü figürler, kendi hesabında reklamdaki ürünün değerlendirmesini yapan bir influencer’dan çok daha az güvenilir kabul edilebiliyor.&nbsp;Perspektif: Ünlü kavramındaki zemin kayması, elbette şimdiden pek çok kültürel etki doğurdu. Ana akımın standartlarından sıkılan birçok kişi, bu dönüşümü olumlu olarak nitelendiriyor. Fakat sosyal medya gibi alternatif kanalların, ana akıma dönüşmeye başladığı bir dönemin içindeyiz. Dolayısıyla "Zeki Müren de bizi görünce" yaşananların uzun vadeli etkileri, muhtemelen çok daha karmaşık olacak.&nbsp;Zira algoritmalar tarafından şekillenen şöhret,&nbsp;bir yandan daha fazla kişiye görünürlük sağlarken ünlülüğü viral içerikler, parçalanmış kitleler ve sürekli değişen trendler üzerine kuruyor. Böylece bugünün yıldızı, yarının unutulan ismi olabiliyor ve kültürel ikonlar, geniş bir toplum hafızası yerine izole dijital topluluklarda varlık gösterebiliyor. Geleneksel ünlülük kavramı, yerini algoritmaların yönettiği, kısa ömürlü ama yüksek etkili bir tanınırlık biçimine bırakıyor.&nbsp;

Quando İçgörü

Son yıllarda kaç kez şu anı yaşadınız? Arkadaşınız telefonunda size takip ettiği birini gösteriyor. Ancak onun ve 5 milyonun üzerinde takipçisinin gözünde "çok ünlü" olan bu kişiyi siz hayatınızda bir kez bile görmemişsiniz. Bu nasıl olabilir diyorsanız cevabı basit: Algoritmik şöhret. 

Algoritmik şöhret: Zeki Müren de bizi görürse ne olur?

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp; Erken seçim yanıtı: "CHP Genel Başkanı'nın basit ve bayağı siyasetinin tevil ve telifi imkansızdır" ifadelerini kullanan Bahçeli, Özel'in "Bu hafta seçim kararı alalım" çıkışını "Seçimlerin erkene alınması diye bir şey yoktur. Buna ihtiyaç da yoktur, gerek de yoktur" sözleriyle yanıtladı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden: CHP Genel Başkanı Özgür Özel, Şanlıurfa’da şarkıcı İbrahim Tatlıses’in "Önümüzdeki dönem Cumhurbaşkanlığı’na var mısınız?" sorusuna "Sen varsan varım" diyen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a İzmir’den “Cesaretleri varsa bu hafta içinde seçim kararı alabiliriz, hodri meydan” cevabını vermişti.</li></ul>

Spektrum

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp; Özel'den seçim çağrısı: CHP Genel Başkanı Özgür Özel, Şanlıurfa’da şarkıcı İbrahim Tatlıses’in "Önümüzdeki dönem Cumhurbaşkanlığı’na var mısınız?" sorusuna "Sen varsan varım" diyen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a İzmir’den “Cesaretleri varsa bu hafta içinde seçim kararı alabiliriz, hodri meydan” cevabını verdi.

Aposto Gündem

Müzik türleri uzun zamandır saydamlaştı, birbirine geçti. Sanatçılar, bu aralar itinayla müziklerinin hangi türe ait olduğunu ifade etmekten kaçınıyor. Bu iç içe geçen müzik türleri arasında arabesk de her daim bir sonraki neslin radarına takılıp tartışmalara konu olmayı başarıyor.&nbsp;Önce bir alt tür olarak ortaya çıkan arabesk, 1960’larda toplumu yozlaştırdığı gerekçesiyle bir dönem TRT tarafından yasaklanıyor. 1980’lerin sonlarında değişen sosyo-politik ortamının etkisiyle yeniden popülerlik kazanıyor. Bunda hükümetlerin hem kültürel hem de politik anlamda dışa açılımı, toplumsal politikaları ve gelişen müzik endüstrisi de etkili oluyor. Birçok akademik tezde de işaret edildiği gibi yoğun göç dalgası, bu müzik türünün köklenmesine neden olsa da serpilip büyüdüğü yer İstanbul gibi büyük şehirlerin eğlence sahnesi oluyor.&nbsp;Hakkı Bulut, Orhan Gencebay, Selami Şahin, Ferdi Tayfur, Müslüm Gürses, Orhan Gencebay, İbrahim Tatlıses’in albümleri ile arabesk başka bir noktaya taşınıyor. 80’lerin sonlarında gazinolardaki assolistler değişiyor ve yerini büyük harflerle arabesk şarkıcıları alıyor. Bu sırada tür, kültürel bir ayrımın simgesi olmaya da devam ediyor. 90’larda ise pop müzik tüm dengeleri değiştiriyor. Hatta 90’ların sonlarına doğru arabeskin poplaştığı iddia ediliyor. Arabesk söylemelerine alışkın olunan sanatçılar, pop etkisi altında albümler yapmaya başlıyor. Arabeskin alt türlerinden fantezi müzik bu dönemde adeta güneş gibi doğuruyor.&nbsp;Popun tıkanmasıyla beraber bu türe ilgi yeniden artıyor. Entelektüel kesimler tarafından arabeskin kucaklanmasına şahit oluyoruz. Biraz da günah çıkarma gibi bu... Türün daha “acısız" söz ve müziklerle yükseldiği bir dönem başlıyor.&nbsp;Bu kısa arabesk tarihini anlatmamın nedeni, günümüzde türün bir kez daha şaşaalı günlerine dönmesi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Konsept gecelerin aranan müziği</h2>Geçen günlerde sosyal medya akışıma önce Mert Demir’in assolist olarak çıktığı Cahide Palazzo sahnesi, sonrasındaysa Zorlu PSM’deki konser görüntülerinin videoları düştü. Demir, yola alternatif müzisyen olarak çıkıyor ama kitlelerce tanınmasını arabesk cover’ları ve alt notalarında acı barındıran Mabel Matiz düeti <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/intl-tr/track/4OH5Cd8ZOI1eSgJSC9PYmU?si=a27cc2cc8d8744f1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Antidepresan</a> sağlıyor. Yakın zamanda zaten yeni şarkılarından bazılarının arabesk türünde olacağını sosyal medya paylaşımlarında da dile getiriyor.&nbsp;Cahide, sahne önü masaları 9 bin TL’den başlayan bir mekan. Burada Serkan Kaya, Derya Bedavacı gibi arabesk müziğin son dönem sesleri de sahne alıyorlar. Ve hepsinin rezervasyonları günler öncesinden doluyor.2020’de Sakiler, Pinhani’nin <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/intl-tr/track/3XoviDE1Zp9Ukz6ZWyZci7?si=d23b52771db74196" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dünyadan Uzak</a>’ını arabesk formlarında coverlıyor. Dedüblüman, Semicenk gibi isimler de alt tonlarında fantezi müzik, arabesk barındıran şarkılar yayınlıyorlar. Günümüzün en çok konser bileti satan sanatçılarından Melike Şahin’in de müzikal yolculuğunun başlangıcı alternatif müzik. Fakat konserlerinde Dön Ne Olur gibi fantezi ve arabesk olarak adlandıracağımız şarkıların coverlarını da söylüyor.&nbsp;Arabesk rap de en parlak dönemini yaşıyor. Başlangıcını Berlin’in Türk düğün salonlarında yapan alt tür, 2000’lerde Berlin’de kurulan Orientation grubunun alternatif arabesk ve arabesk rap denemeleriyle yükseliyor. Hatta grubun <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/intl-tr/album/5q4gTGQ4QzTJSqvqayVq29?si=ADoA6GlIQFWbVzMyKWQ6AQ" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bosporus Bridge</a> albümünde arabesk rap ya da arabesk soul türüyle şarkısını söyleyen ünlü rap’çi Aziza A.’yı da işitiyoruz. Arabesk rap’in tanınmış grubu Cankan, yine Almanya’dan bu janrı Türkiye’ye taşıyor. Rap’çiler Uzi, Hidra, Halodayı; Azer Bülbül’ün şarkılarıyla mash-up yapıp sample’larını kullanıyor. Heijan da aynı şekilde arabesk rap şarkılara imza atıyor.Geçen yılın patlama yaşayan şarkılarının ve müzik projelerinin çoğunda arabeski yeniden duyuyoruz. Uzun süredir eğlence mekanlarının konsept gecelerinin baş kahramanı… Arabesk artık köyden kente gelişin sembolü bir müzik türü değil. Entelektüellerin farklı bir imaj çizmek uğruna dinlediği bir tür de değil. Şu an beyaz yakalı olarak adlandırılan kentli ve okumuş kesimin eğlencesine dahil olan, acısına dost olan bir müzik. Sermayenin el değiştirdiği bu dönemde artık köyden kente değil, bir semtten diğerine taşınıyor.Peki ne oldu da arabesk yeniden listelerde yükselmeye, yeni müzisyenlere ilham vermeye, sadece tek bir kesimin dinlediği müzik olmaktan çıkmaya başladı?&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Arabeskin hâlâ söyleyecek sözü var</h2>Uzun yıllar Roll dergisinin yayın yönetmenliğini üstlenen, birçok dergi ve gazetede müzik ve popüler kültür üzerine yazılar yazan gazeteci Derya Bengi, “Sizce arabesk türünde şarkıların popçular haricinde, alternatif müzisyenlerin de radarına girmesi ve müzik türlerini bu yöne çevirmesindeki en büyük etken nedir?” soruma bu türün bir röntgenini çekerek şu yanıtı veriyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Arabesk 50 yılı aşkın macerasıyla artık neredeyse geleneksel bir müzik türü. Eski anlamlarının üzerine katman katman yeni anlamlar, yeni yorumlar, yeni bakış açıları ekleyerek bugünlere geldi. Bugünün yoksulluğu, bugünün minibüsü, bugünün gecekondusu, eskisiyle kısmen aynı, kısmen farklı. Eskiden arabesk çarpık kentleşmenin, çarpık sanayileşmenin en önemli simgesi sayılıyordu. O günler geride kaldı ama şimdinin metrolu, metrobüslü şehrinde de gelir bölüşümü adaletsizse, insanlar gelecek kaygısı taşıyorsa belki arabeskin hâlâ söyleyecek şeyleri vardır.Bir zamanların arabeski, Türk musikisini ve halk müziğini yozlaştırmakla suçlanırdı. Sonra Murathan Mungan’ın önerisiyle Müslüm Gürses Aşk Tesadüfleri Sever albümünde Bob Dylan, Björk, David Bowie melodileri yorumlayarak bu sefer arabeski yozlaştırmaya cesaret etti. Bu müzik 50 yılda içerden, dışardan pek çok dostane müdahaleye uğradı. Bizzat Hakkı Bulut ve Orhan Gencebay bazı şarkılarıyla kendi yarattıkları arabesk klişelerini sorguladı, Erkin Koray kendi deyimiyle ‘ilk acısız arabesk’leri yaptı, ülkenin Batılı yüzü Ajda Pekkan bile Gencebay okudu. 90’larda Duman çıktı. 2000’lerde Fairuz Derin Bulut, ‘Ali Tekintüre’ şarkılarından albüm çıkardı. Alamancı müzisyenler arabeskle çok ilginç denemeler yaptı, rapçiler Türkiye’de ve Almanya’da arabeski hallaç pamuğu gibi attı. Ben şahsen eski arabeskin nice örneğini sevdiğim kadar, bugün kendini tekrar etmeyen, özellikle sözel klişeleri kıran her türlü yeni arabeske de varım.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Diğer müzik türlerine de nüfuz etti</h2>Sosyo-ekonomi ile bütünleşmiş bir türün yeniden yükselmesinde ülkede şu an yaşanan ekonomik sıkıntılar ve mutsuzlukların da etkisi var mı? Müzik sosyoloğu Güneş Ayas, şu cevabı veriyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Türkiye’de arabeskin yükselişi veya yeniden yükselişi hakkında yorum yapılırken zaman zaman düşülen bir hata var. Arabesk adeta bünyenin zayıf düştüğü anlarda insana musallat olan bir virüsün yayılması gibi görülüyor. Halbuki arabesk bizzat bu bünyenin bir ürünü. Türk müzik kültürünün gelişim sürecinin doğal bir sonucu. Arabesk, TRT’nin Türk Sanat Müziği ve Türk Halk Müziği diye yapay bir şekilde birbirinden ayırdığı iki geleneksel müzik kültürünü bünyesinde birleştiriyor. Yüzlerce yıldır Türk müziğiyle etkileşim içinde.&nbsp;Batı müzik kültürünün bazı ifade imkanlarından yararlandı, hatta Latin Amerika müziği gibi uzak etkileri bile bünyesinde topladı. Uzunca bir süre Türkiye’nin hâkim popüler müzik kültürünü oluşturdu. Bir süre sonra katıksız arabesk güç kaybetse de bir üslup olarak pop müziğin ayrılmaz rengi hâline geldi. Daha sonra diğer bütün müzik türlerine nüfuz etti. Katıksız arabesk yok olurken diğer türler arabeskleşti.&nbsp;Bizzat kendisi böylesine büyük bir füzyon olan bir müziğin zamanla yeni tür ve üsluplar içinde yeniden karşımıza çıkması şaşırtıcı değil. Bu yüzden arabeski belli bir duygu ve tavırla, arabesk dinleyicilerini de belli bir kesimle özdeşleştirerek onu kente uyum sağlayamama, ekonomik sorunlarla baş edememe, toplumsal hareketlerin gerilemesi, yenilgi ve yılgınlık gibi toplumsal, ekonomik, siyasal süreçlere indirgemenin doğru olmadığını düşünüyorum.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Müziğin soylulaştırılması</h2>Güneş Ayas’a göre arabeskin daha az ilişki içinde olduğu türlerle birarada anılmasındaki nedenlerin başında popüler müzik kültüründeki tıkanma etkisi büyük:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bu tıkanmayı aşacak yeni açılımlar için yerli kültürel dayanaklar arayanlar arabesk dünyasının popüler alandaki başarısı sınanmış ezgi havuzuna ve üsluplarına başvurdular. Bu aynı zamanda bu türleri daha geniş bir dinleyici kitlesine açtı. 60’larda Türk Sanat Müziği ve Türk Halk Müziği kültürleri hâlâ canlıydı ve yeni açılımlara ilham kaynağı olabiliyordu. 2000’lerde müziğine yeni bir açılım sağlayacak yerli kaynak arayanlar canlı ve geniş kitlelerle bağ kurabilen bir müzik kültürü olarak arabeskle karşılaştı.&nbsp;2000’li yıllarda arabeskin soylulaştırılması sürecinin büyük ölçüde tamamlanmış olması da bunu kolaylaştırdı. Gençliklerinde arabesk müzikle sosyalleşmiş olanlar bu kültürel sermayelerini yeni kazandıkları güç pozisyonlarında bu müzik kültürünü meşrulaştırmak, beğeni hiyerarşisinde yükseltmek için kullandılar. Politik açıdan dünyada ve Türkiye’de popülizmin ve anti-entelektüalizmin yükselmesi de bu süreci besledi. Arabesk sembolik açıdan halkın bir zamanlar hor görülmüş olduğu düşünülen değerleriyle özdeşleşmeye başladı. Bu popülist yönelim seküler-sol muhalefete, bazı alternatif kültür çevrelerine de yansıdı.&nbsp;Arabeskle barışmak, zaman zaman bir özeleştiri zaman zaman entelektüel çevrelerin elitizmle mesafesini gösteren bir işaret olarak ortaya çıktı ve bu yeni popülizmin alameti farikası hâline geldi. Alternatif müzik gruplarının arabeskle buluşmasında da bu süreçler etkili oldu. Yine de en büyük etkenin müzikal arayışın kendisi olduğu kanaatindeyim. Klasik hâliyle arabeskin ölmesi, başka bir deyişle klasikleşmesi, ustalarının popüler müzik sahnesinden çekilmesi gerekiyordu. Arabeskle ilişkili yeni arayışların ve nostaljik bir arabesk kültürü patlamasının son yıllara denk gelmesi biraz da bununla ilgili.”</blockquote>Hakkı Bulut’un sözleri gibi, “Arabesk dinlersiniz ya da dinlemezsiniz ama onun varlığını bilmelisiniz.”&nbsp;2024 arabeski daha az politik, daha az acılı... Ama bu müzik türü hâlâ bir sonraki kuşağı etkisi altına almayı başarıyor. Yine tartışmalara konu oluyor ama söyleyene para ve ün kazandırıp kapılar açmaya da devam ediyor.

Duende

Her dönemde tartışma yaratan arabesk, bir kez daha yükselişte. Fakat 2024 arabeski daha az politik, daha az acılı... 80'lerden bugüne türün röntgeni.

Az acılı arabeskin önlenemez yeniden yükselişi

2016 senesi. İbrahim (Bulut)'in Diageo'nun küresel çapta yürüttüğü barmen yarışması World Class Finalleri'ne hazırlandığı dönemdi. O tadımlara ve denemelere son sürat devam ederken ben de yanında bulunup denediği her ürün ve hazırladığı her kokteylden nemalanma peşindeydim. Türkiye'ye özgü kokteyl denince reçetenin olmazsa olmazı rakıya dair görüşünü sorduğumda verdiği yanıt hâlâ hatırımda:&nbsp;"Yıllar evvel Tanzanya'da sahildeyim. Kulağıma İbrahim Tatlıses şarkısı geliyor. Bi' an duyduğumun gerçekliğinden tereddüt edecek oluyorum ki az ileride Türkiye'den iki kişinin çilingir sofrası kurup şarkıya eşlik ettiğini gördüm. İlk tepkim 'Burada bile mi?' oldu."&nbsp;İbrahim'e göre dünyanın her neresinde olursa olsun kendine sofra kurdurtmayı becerebilen rakı bir içkiden öte, coğrafyaya özgü yeme içme kültürünün en önemli temsilcilerinden.Önceleri Mikla Restoran ve Lucca Grup'un İçecek Müdürlüğü'nü yürüten İbrahim, şimdilerde Mutfak Sanatları Akademisi'nde Uluslararası Profesyonel Barmenlik ve Miksoloji Eğitmeni olarak kariyerini sürdürüyor. Buna ek, yakın zamanda Ankara'da açılan Pint Pub &amp; Cocktails isimli mekânın kurucu ortaklarından. İçkilerle bu kadar haşır neşir olan İbrahim'e soruyorum.Diğer kültürlerde rakı minvalindeki anason bazlı distile alkollü içecekler neler? Birbirleriyle benzer ve ayrılan özelliklerinden bahseder misin?&nbsp;Mevzuya anason nasıl bir bitkidir sorusunun yanıtıyla başlamak gerekiyor. Anason, anason bitkisinin tohumlarından elde edilip rakı gibi alkollü içkilere çeşni katmak üzere kullanılıyor. Anasonun tatlımsı tadı ve özgün kokusu içinde bulunan anethol ismindeki yağdan geliyor. Anethol alkolde çözünür ve su oranı arttıkça çökelir. Anasonlu içkilerin suyla karıştırıldığında renginin beyaza dönmesi de bu sebeple. Bu durum aynı zamanda rakı gibi alkollü içeceklerin dünyada kendine ikonik bir yer edilmesinde önemli rol oynuyor.&nbsp;Diğer kültürlerdeki rakı minvali içkilere baktığımızda bize en tanıdık gelen kuşkusuz komşumuz Yunanistan’da üretilen ouzo. Fransa’da pastis, İtalya’daysa sambuca’yla karşılaşırız. Akdeniz’in bazı bölgelerinde sınırlı sayıda üretilen anisette ise çok popüler bir ürün değil. Arak eskiden İran’da üretilirken arrak ise Hindistan, Sri Lanka, Endonezya, Goa gibi birçok farklı Güneydoğu Asya ülkesinde üretiliyor. Burada bir parantez açalım: Rakıya ve diğer içkilere çok benzeyen ancak içeriğinde anason kullanılmayan Makedonya, Arnavutluk, Bulgaristan, Mısır, Kıbrıs ve Slav ülkelerinde genellikle meyveden üretilen alkollü içecekler de mevcut. Bunların geneline “düzico” denilip sulandırıldığında sarı-beyaz bir renk alırlar.Bu ürünlerin tamamı birbirine çok benzer ancak gerek yapımında kullanılan teknikler gerek bölgesel faktörleri ele aldığımızda hepsi bambaşka tüketim kültürüne ve tad profillerine sahip.<img src="https://images.aposto.com/2023/4/3/1684938209095.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.91" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">"Mekânın sahibi" karakterinde kadeh tutuşu<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Rakıda olduğu gibi hemen hepsinde geleneksel içim metodları mevcut. Günümüzde miksolojistlerin bu ürünlerin yapım tekniği, yerel kültürlerdeki temsilleri, tad profilleri gibi detayları ele alarak belirli konsept ve malzemelerle; kimi zaman alkolün kimyasıyla oynayarak yarattığı kokteyller mevcut. Ortaya çıkan bu kokteyllerle ilgili kimileri kültürel öneme sahip alkollü içeceklerin ritüelini bozdukları fikrini savunsa da insanların farklı deneyimlerden aldığı keyif özellikle yeni neslin bu tarz ürünlerle tanışıp sevmesinde büyük rol oynadığı gerçeği de söz konusu.&nbsp;Daha gastronomik bir yerden bakacak olursak bu içkilerin tat ve aroma profillerini ve diğer malzemelerle eşleşmelerini nasıl yorumlarsın?Hemen hemen hepsi geniş masa kültürüne sahip ve kokteyllerle pek de kolay uyum sağlayamayan ürünler. Teknik anlamda her malzemeyle birleşmeyen renk, koku ve tadın yanı sıra anasonun etkisiyle baskın karakterde ürünler. Miksolojistler bu ürünlerle çalışırken kültürel miras, yeni nesle aktarım, yerel bir hikâyeyi küresel trendlere dönüştürme ve köklere bağlı kalma gibi hususlara da özen göstermeleri gerektiğini unutmamalı.Son olarak rakıdan bahsedecek olursak yeme içmeye dair topraklarımızdan çıkan en önemli miraslardan sadece bir tanesi. Kraft rakılarla beraber ürün çeşitliliğinin artmasıyla global pazarda kendine yer edinmesi ve diğer ürünlere kıyasla son dönemlerde daha fazla tercih ediliyor olması sevindirici.&nbsp;Önyargıların kırılarak sektörün her alanında rakı görmek hepimizin hoşuna gidecektir diye düşünüyorum ve size kendi barımda yaptığım bir kokteyl reçetesi bırakıyorum.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/4/3/1684943831685.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.91" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">İstanbul'un kokteyli: Anise Collins<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Pint Pub &amp; Cocktails’de menümüz konsept olarak Summer of Cities başlığı altında Bodrum, İstanbul, Milano, Monaco, Glasgow gibi şehirlerde yazı anımsatan kokteylleri içeriyor. İstanbul’un kokteyli, Anise Collins.Malzemeler<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">40 ml Hep Yeni Kal</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">40 ml taze sıkılmış limon suyu</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">15 ml şeker şurubu</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">5-6 yaprak taze nane</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">1 dilim donuk karpuz</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gazoz</li></ul>Yapılışı&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Buz doldurduğunuz bardak soğumaya bırakılır.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">5-6 yaprak nane avuçların arasında havayla sıkıştırılarak aromasının ortaya çıkması sağlanır ardından kokteyl karıştırıcısına atılır.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Karıştırıcıya sırasıyla rakı, limon suyu, şeker şurubu ve bolca buz eklenip karıştırılır.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Soğumaya bırakılan bardaktaki sulanmış buz yenilenir. Hazırlanan karışım 2 kez süzülerek bardağa aktarılır.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Üzerine 1 atım gazoz eklenip donuk karpuz dilimiyle süslenir.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kokteylden ilk yudum alınıp damak tada alıştıktan sonra karpuzdan bir parça ısırılır ve kokteylin keyfi çıkarılır.&nbsp;</li></ul>Şerefe!

apéro

Rakının diğer kültürlerdeki izdüşümünden İstanbul’u anımsatan kokteylin hazırlığında İbrahim Bulut’layız.

Rakı ve minvallerinin seyrüseferi

• Şanlıurfa'da düzenlediği mitingde konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Güney sınırları boyunca 30 kilometrelik güvenlik şeridini muhakkak tamamlayacağız. Terör örgütü ve onun yularını elinde tutanların yaptıkları saldırılar bu kararlılıktan döndüremeyecek" dedi. Erdoğan'ın mitinginde sahneye çıkan İbrahim Tatlıses, cumhurbaşkanına&nbsp;"Ben sizin dostunuz muyum?" diye sordu.

İbrahim Tatlıses ile ilgili hikayeler