Geçen hafta Wattpad'le başlayıp, Instagram ve Roblox'a uzanan engellemeler silsilesi, devletin interneti düzenleme yetkisini de yeniden tartışmaya açtı. Instagram yeniden açılmış olsa da, Türkiye'nin internetle haşır neşir olmaya başladığı ilk dönemlerden bu yana pek çok farklı gerekçeyle önümüze gelen bu tip düzenlemeler, terazinin bir kefesine bilgiye erişim ve ifade özgürlüğünü diğer kefesine ise güvenlik başta olmak üzere devletin bekasını etkileyen diğer faktörleri oturtuyor.Konuyla ilgili daha fazla bilgi sahibi olmak isteyenler için Türkiye'deki erişim engellerini, hak ve özgürlükler cephesinden irdeleyen akademik kitaplardan bir seçki hazırladık.&nbsp;<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye’de İnternet ve İfade Özgürlüğü | Artun Avcı | Legal Yayıncılık</h3>Dr. Artun Avcı, bu çalışmasında ifade özgürlüğünün internet mecrasındaki durumunu siyasi felsefe, sosyoloji, iletişim teorisi ve hukuki boyutlarıyla etraflı bir tahlile tabi tutuyor. Hem uluslararası hukuk belgeleri hem ulusal düzenlemeler çerçevesinde konuyu inceliyor.Kimsenin tekelinde bulunmayan bir araç ve halen hızla gelişmekte olan bir mecra olmasından dolayı internet ve ifade özgürlüğü konusunun henüz yeterince incelenmemiş olduğunu vurgulayan Avcı, konuya bilimsel bir yaklaşımın yanında disiplinlerarası bir bakış da getiriyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnternet Yayıncılığı ve İfade Özgürlüğü | Dr. Barış Günaydın | Adalet Yayınevi</h3>Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği düzeyinde de sıklıkla gündeme gelen "yeni medya" kavramı üzerinden ifade özgürlüğünün internetteki hâlini tartışmaya açan Günaydın, Türkiye'nin ilk internet davasından yola çıkarak ülkemizdeki örnekleri, uluslararası düzenlemelerle karşılaştırmalı olarak ele alıyor. Günaydın, 2007 yılında yürürlüğe giren 5651 numaralı yasayı değerlendirirken internet yayıncılığında ifade özgürlüğünün korunması yönünde çözüm önerilerinde de bulunuyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Küresel Bilgi Akışının Korunmasında İnternet Özgürlüğü ve Devletin Müdahalesi | Mısra Tan | On İki Levha Yayıncılık</h3>İnternetin kamunun kullanımına açılmasını izleyen otuz yıllık süreç, çevrimiçi küresel bir bilgi akışı ortaya çıkardı. Bu akışa erişim, kitle iletişiminde tek yönlülüğün aşılmasında ve siyasi katılımın genişletilmesinde imkanlar yaratarak demokrasi teorisinin bir tartışma konusu haline geldi. Bu kapsamda küresel bilgi akışına dijital gözetleme, büyük veri, erişim engelleme tedbirleri ve unutulma hakkı aracılığıyla müdahale edilebiliyor. Mısra Tan, ağın düzenlenmesine dair uluslararası güç mücadelelerini, küresel bilgi akışının korunması ve müzakereci demokrasinin hayata geçirilebilmesi bakımından inceliyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hafızamız Siliniyor: İnternet Sansürlerinin Unutulma Hakkı Boyutu | Yaman Akdeniz | İFOD</h3>İfade Özgürlüğü Derneği’nin&nbsp;çalışması, son yıllarda giderek daha çok karşımıza çıkan bir kavramı inceliyor: Unutulma hakkı. 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi kapsamında kişilik hakları ihlali olarak değerlendirilen bu hak, bireylerin geleceklerinin geçmişte haklarında yayımlanan haberler neticesinde etkilenmemesi gerekçesine dayanıyor. Sulh Ceza Hakimlikleri'nin aldığı kararlar ise haber ve içeriklerinin yayından kaldırılmasıyla sonuçlanıyor.Türkiye'de internet sansürü denince ilk akla gelen isimlerden biri olan Yaman Akdeniz, uzun süredir bu konuda uzmanlaşmış bir hukukçunun perspektifinden "unutulma hakkı"nın siyasi nitelikli haberler için ayrı bir sansür mekanizması olarak kullanılıp kullanılmadığını inceliyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnternet: Girilmesi Tehlikeli ve Yasaktır | Yaman Akdeniz, Kerem Altıparmak | İmaj Yayıncılık</h3>İnsan Hakları Ortak Platformu’nun (İHOP) “İfade Özgürlüğü Programı” çerçevesinde Yaman Akdeniz ve Kerem Altıparmak tarafından yazılan kitapta “5651 Sayılı Kanun” ve onunla ilintili düzenlemeler, eleştirel bir bakışla değerlendiriliyor; mevcut düzenleme sistemlerinin nasıl işlediği ve Türk yargısının yetki alanı dışında bulunan web sitelerine erişimin mahkeme ve idari erişim engelleme kararlarıyla nasıl engellendiği örneklerle inceleniyor.&nbsp;Akdeniz ve Altıparmak, çocukları zararlı internet içeriğinden gerçekten korumak için geniş bir kamuoyu yoklaması yapılması gerektiğini, fakat bu yeni girişimin şeffaf, açık ve çoğulcu bir yöntemle gerçekleştirilmesi gerektiğini savunuyorlar.

Aposto Kitap

Türkiye'nin internetle macerasının başladığı ilk dönemlerden bu yana farklı gerekçelerle getirilen sosyal medya engellerini, kullanıcı özgürlükleri perspektifinden tartışmaya açan kitaplar.

Bir kitap seçkisi: İnternetin sansürü, kullanıcının özgürlüğü

Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Amerika Birleşik Devletleri federal hükûmeti tarafından finanse edilen uluslararası bir yayın kuruluşu olan Amerika'nın Sesi’nin (Voice of America) Türkçe yayın yapan İnternet sitesine (www.voaturkce.com), yayın lisansı almadığı gerekçesiyle, erişimin engellenmesini talep etmiştir. Ankara 9. Sulh Ceza Hakimliği de 23 Ağustos 2023 tarihli kararıyla “‘voaturkce.com’ url adresinde erişimin engellenmesine ve içeriklerin yayından çıkarılmasına” karar vermiştir.Türkiye’de internet sitelerinin erişime engellenmesi çok şaşırtıcı bir durum değildir. İfade Özgürlüğü Derneğinin EngelliWeb 2022 raporuna göre 2022 sonu itibarı ile Türkiye’den erişime engellenen web sitelerinin sayısı 712.558’e ulaşmıştır.[1] Üstelik bu sayıya belli bir içeriğe yönelik (URL bazlı) engellemeler dahil değildir. Geçmişte de Twitter ve YouTube platformları, Wikipedia sitesi gibi milyonlarca kişi tarafından kullanılan siteler ya da Sputnik, OdaTV, Independent Türkçe gibi haber sitelerine erişim engellenmiştir. Bu sitelerden bir kısmı hâlâ erişime engellidir. Ancak bu sitelerin çoğunluğu 5651 sayılı Kanun kapsamında, suç içeren içerik barındırdığı, kişilik haklarını ihlal ettiği ya da ulusal güvenliğe tehdit oluşturduğu gibi iddialarla erişime engellenmişlerdir. Oysa Amerika’nın Sesi sitesi hakkında verilen engelleme kararı 6112 Sayılı Kanun’un 29/A maddesi kapsamında yayın lisansı almadığı gerekçesiyle verilmiştir.&nbsp;2018 yılında 7103 sayılı Kanunla 6112 sayılı Kanuna eklenen 29/A maddesiyle sadece internet üzerinden yayın yapan radyo ve televizyonlar ile isteğe bağlı yayın hizmeti sunucularının Üst Kuruldan yayın lisansı almaları zorunluluğu getirilmiştir. Bu düzenleme anayasal bakımdan oldukça sorunlu olmasına rağmen Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmemiştir.[2] Daha sonra 2019 yılında bu düzenlemenin uygulanmasına ilişkin yönetmelik çıkarılmıştır.[3] RTÜK bu düzenlemeler çerçevesinde 2020-2022 yıllarında internet üzerinden yayın yapan ve lisans almayan pek çok radyo ve TV’nin internet sitesinin erişime engellenmesini sağlamıştır.[4] RTÜK daha önce bu yetkisini haber siteleri bakımından kullanmazken, 21.02.2022 tarihinde Amerika’nın Sesi, Deutsche &nbsp;Welle (DW) ve EuroNews Türkiye (“tr.euronews.com”) haber sitelerinin, Yönetmeliğin 10. maddesi kapsamında İnternet ortamından yürütülen yayıncılık faaliyetine ilişkin olarak İnternet ortamından isteğe bağlı yayın hizmeti (“İNTERNETİBYH”) yayın lisansı başvurusunda bulunabileceklerini duyurmuş ve bu çağrıya uyulmaz ise 72 saat içinde RTÜK tarafından 29/A maddesi kapsamında sulh ceza hâkimliğinden içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi talebinde bulunulacağını belirtmiştir.[5]EuroNews Türkçe sitesi yayınlarını RTÜK’ün taleplerine uyarlarken Amerika’nın Sesi ve DW kendi yaptıkları yayınların yasa kapsamında olmadığı gerekçesiyle lisans başvurusunda bulunmamış ve Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliğinin, 30.06.2022 tarihli kararıyla bu sitelere erişim engellenmiştir. &nbsp;Bunun üzerine Amerika’nın Sesi yeni bir alan adı üzerinden Türkçe yayınlarını sürdürmüş, ancak yukarıda belirtildiği gibi bu yayına da erişim engellenmiştir.Amerika’nın Sesi ve DW Türkçe canlı yayın yapmamakta, ağırlıklı olarak yazılı haberlere yer vermektedir. Ancak bazı haberleri video haber şeklinde görsel olarak arşivlenmektedir. RTÜK bu şekilde kategorilere ayrılmış video haberlerin isteğe bağlı yayıncılık olduğu iddiasındadır. Oysa isteğe bağlı yayın hizmeti denince Netflix, Amazon, BluTv, Disney+, Mubi ve Spotify gibi platformlarca yapılan yayınlar akla gelmektedir. Bu platformlarda yer alan kataloglar, kullanıcılarının seçimleri doğrultusunda istendiği zaman izlenebilecek içerikler sunmaktadır.Amerika’nın Sesi ve DW’nin Türkçe yayınlarının diğer internet haber sitelerinden bir farkı yoktur. İnternet haber siteleri 2022 yılında 7148 sayılı Kanun ile Basın Kanunu’nda yapılan değişikliklerle Basın Kanunu kapsamına alınmıştır. Dolayısıyla internet haber sitelerinin hem 5651 sayılı Kanun hem de Basın Kanunu kapsamında denetlenmesi mümkündür. Basın özgürlüğü Anayasanın 28. Maddesinde özel olarak korunmuş ve basımevi kurmanın izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamayacağı düzenlenmiştir. İnternet haber sitesi kurmanın lisans şartına bağlanmasının Anayasanın bu hükmü ile bağdaşmadığı açıktır.&nbsp;Haber sitesi kurmanın bu şekilde izne bağlanması bağımsız basının yok edilmesi anlamına gelecektir.&nbsp;Ancak Amerika’nın Sesi sitesine erişimin engellenmesine ilişkin kararda bu yönde bir tartışma yer almamaktadır. Üstelik son kararda hakimlik yalnızca erişimin engellenmesine karar vermemiş, aynı zamanda yayınların içerikten çıkarılmasına da hükmetmiştir. Böylece, arşiv değeri olan binlerce haber tümüyle yok edilmiştir.

Özgürlük Gündemi

Basın özgürlüğü Anayasanın 28. Maddesinde özel olarak korunmuş ve basımevi kurmanın izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamayacağı düzenlenmiştir. İnternet haber sitesi kurmanın lisans şartına bağlanmasının Anayasanın bu hükmü ile bağdaşmadığı açıktır.

İfade Özgürlüğü ile ilgili hikayeler