Sarıcazade Ragıp Paşa Ailesi’nin kökeni, paşanın 15. yüzyılda Eğriboz Adası’ndan İstanbul’a adım atmasına kadar uzanır. Paşa, Sultan 2. Abdülhamid’in en güvenilir insanlarından biri olur ve uzun yıllar aralıksız hizmet vererek çoğu görevliden ayrılmadan saray nazırlığı yapar.Saray hekimliği yapan kardeşi Arif Paşa ile birlikte sarayda konumunu güçlendiren Ragıp Paşa, dönemin şartlarına uygun Avrupai tarzda yapılar inşa ettirmesiyle tanınır. Oldukça kültürlü ve bilgili olan Ragıp Paşa, iyi derecede Yunanca ve Fransızca konuşur ve Beyoğlu ile Moda bölgesinde bulunan Rum ve Levanten ailelerle yakın ilişkiler kurar. Ragıp Paşa bunların yanı sıra ticarette de isminden söz ettirir; Zonguldak’ta kömür madenleri hisseleri için yabancı şirketlerle rekabet hâlindeyken diğer taraftan hiçbir Müslüman’ın yapmadığı bir şeyi gerçekleştirir. Dönemindeki birçok kesimden tepki toplamasına rağmen Trakya-Umruca’da bir rakı fabrikası kurar. 2. Abdülhamid tahttan indirilince Ragıp Paşa Midilli Adası’na sürgüne gönderilir; 1920 yılında ise İstanbul’da vefat eder.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Padişahın mabeyincisi olarak bilinen Ragıp Paşa, İstanbul’da özellikle Beyoğlu ve Moda semtlerinde izler bıraktı. Beyoğlu bölgesine üç han inşa ettirdi. İmparatorluğun yayıldığı üç kıtanın ismi bu hanlara verildi: Anadolu, Rumeli ve Afrika. Bu üç han zaman zaman farklı sokaklara geçit açılmasıyla pasaj olarak anıldı ve İstanbul’un gündelik yaşamı kadar kültürel ortamına da etki etti.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Anadolu Han/Pasajı: 'Sait Faik’in son içkisi'</h2>İmparatorluk'tan Cumhuriyet’e geçişte gündelik yaşamın pratiklerine dair birçok şey değişime uğramış olsa bile İstanbul hanları ve pasajları ilk zamanlarda özelliklerini çok yitirmedi. İstanbul’un ilk barı olarak bilinen, Herr Burch tarafından açılan Brasserie de Londres’de çalışan garsonlar, Beyoğlu eğlence dünyası için ön ayak olmuşlardı. Bu isimlerden Nikolas Balabanis, Anadolu Pasajı içerisinde Brasserie de L’Orient isimli–halk arasında Balabani/Valavani olarak bilinen–mekanı açtı. Burası, dönemin Pera mekanları arasında hem gösterişi hem de pahalılığı ile dikkat çekiyordu. Yüksek tavanları, süs havuzları ve akvaryumları ile ünlü olduğu kadar Arnavutköy istiridyeleriyle de ön plana çıkıyordu.Bu mekana Abdülhamit’in yaverlerinden Gani Bey’i vuran Hafız Paşa’dan Refi Cevat Ulunay’a, Halit Fahri’den sonraki yıllar buradan çıkmayacak olan Peyami Safa’ya kadar birçok farklı meslekten insan uğradı. İstanbul’un bohem dünyasının önemli karakterlerinden İbrahim Çallı da birçok mekan gibi buranın konuklarındandı.Mekan, 1934’te el değiştirdi ve 1950’lerin sonlarına kadar özellikle edebiyat dünyasının önde gelen kalemlerinin toplanacağı bir yer hâlini aldı. Artık “Şark Kafe” ismiyle anılsa bile, birçok insan için özellikle “Anadolu Birahanesi” olarak isim yaptı. Edebiyatımızın önde gelen yazarlarından ve Beyoğlu’nun birçok mekanında izi olan Sait Faik, Burgaz Adası’nda vefat etmeden iki gün önce burada vakit geçirmiş ve arkadaş çevresini bir süre burada toplamıştı.Bu pasajın içinde ayrıca Sultan’ın alışveriş yaptığı gömlekçi Belfast Shirtmaker’s, Pera’nın önemli kumaşçısı Lazaro Franco Meşrufat Mağazası da bulunuyordu. Daha yakın tarihlerde açık Zambo çikolata satan bir dükkan bulunmaktaydı; fakat bu tarihlerden sonra birçok yapı gibi değişime uğradı ve orijinalliği tamamen bozularak bir ayakkabı mağazası tarafından işgal edildi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Rumeli Pasajı/Han (Cite Roumeli): 'Bir cinayetin izinden'</h2>Rumeli Pasajı, 1894 tarihinde Mabeyinci Ragıp Paşa tarafından inşa edilen anıtsal yapıların başında geliyor. Rumeli Pasajı’nda bir zamanlar, kuaför, piyano akortçusu, restoran, ayakkabıcı gibi meslek grupları bulunuyordu. Neoklasik tarzda inşa edilen yapı, konut amaçlı üç binadan oluşuyor ve zemin katında pasaj yer alıyor. Beş katlı ve üst katlarında apartman dairelerinin yer aldığı pasaj, çamaşırhane ve terasla birbirine bağlanıyor. Zemin katı sıralı dükkanlardan oluşan Rumeli Pasajı’nın üç girişi bulunuyor ve bunlardan İstiklal Caddesi kısmında bulunan giriş süslü ve hareketli cephesiyle dikkat çekiyor. Bir zamanlar tarihi Rebul Eczanesi’nin bulunduğu köşenin en üst kısmında, yüksek bir kasnak üzerine oturtulmuş, yapının şapeline ait bir kubbe bulunuyor. Diğer iki cephe ise Neoklasik ve Neorönesans etkileri gösteriyor ve daha sade biçimde duruyor. Özetle pasaj, iç ve dış cephelerde Barok, Rokoko, Klasik ve Rönesans üsluplarının özelliklerini yansıtıyor. Bu şaşaanın bir nedeni, pasaj inşa sırasındayken Ragıp Paşa’yı yorgun gören 2. Abdülhamid’in, onun bu pasajlar için verdiği emeği fark edip kendisine maddi ve manevi destek sağlaması olabilir.&nbsp;Pasaj sadece süsüyle değil, Said Naum Duhani’nin anlattığı üzere Rumeli Pasajı’ndaki muhallebici dükkanında geçen bir olayla&nbsp;da anılır. Kamelya isimli bir kadın ve annesi Despina, aşçıları Kirkor ve köpekleri, Taksim Sokak’ta bulunan evlerinde bıçaklanarak öldürülürler. Polisler ilk olarak katilin aşçı olduğunu ve olaydan sonra intihar ettiğini düşünür. Peşinden Yanko isimli bir berberden şüphelenir; fakat delil yetersizliğinden Yanko’nun peşini bırakır. Bu cinayet yerel basında oldukça sansüre uğramasına rağmen yabancı basın üzerinde durur ve detaylı şekilde aktarır. Bazı söylentileri Said Naum Duhani kendi nüktesiyle anlatmaya devam eder ve bazı kesimlerce, Kamelya’nın padişahın damadıyla bir ilişkisi olduğu ve bu nedenle öldürüldüğü söylenir. Başka bir kesim ise katilin Rumeli Pasajı’nda muhallebicide öldürülen kişi olduğunu ve Rus Safareti baş dragomanı Maksimov’un bu kişiyi tespit ettiği inancına sahip olduklarını aktarır.Görkemiyle başlayıp, bir cinayet haberiyle devam eden Rumeli Pasajı hikayemiz, buranın en eski misafiriyle kapanır. Rebul Eczanesi, günümüzde bu pasajın içerisinde bulunmamakla birlikte, eczanenin kurucusu ve pasajın en eski kiracısı olan Jean Cesar Reboul tarafından açılır. Bazı tarihçilere göre Reboul Bey, İstanbul’a 1895 yılında gelir. Geliş nedeni ise İmparatorluğun belirli yerlerinde mühendislik çalışmaları yapan babasını ziyaret içindir. İstanbul’dan oldukça etkilenen Reboul Bey, Rumeli Pasajı’nda Grande Pharmacie Parisienne’i–Büyük Paris Eczanesi–açar. 1920 yılında eczaneye Kemal Müderrisoğlu gelir ve burada çalışmak istediğini söyler; fakat Reboul Bey, dönemin koşullarını da düşünerek kendisine Fransızca bilmesi gerektiğini belirtir. 1923 yılında diplomasını alan Kemal Bey, Rumeli Pasajı’nın yeni misafiri olacak ve Reboul Bey’in emekli olmasıyla birlikte eczaneyi devralacaktır.Son yirmi yıldır İstiklal Caddesi’nin çehresindeki değişim net şekilde anlaşılır olmaya başladı. Bir dönemin en önemli vitrinlerini barındıran işletmeler, bu değişimin görsel özelliklerini taşımaktadır. Vitrin özelliğini yitiren ve zamanla İstiklal Caddesi üzerinden taşınan Rebul Eczanesi böyle bir görsel tarihi son dönemlerinde yansıtmaktaydı. Vitrinler, insanlar, mekanlar değişime uğradı; fakat değişmeyen tek şey, caddenin sınırlarını oluşturan yapıların cepheleri olarak kaldı.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynaklar<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;" type="disc"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Behzat Üsdiken “Pera’dan Beyoğlu’na 1840-1955” Akbank Kültür ve Sanat. İstanbul, 1999.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Brendan Freely - John Freely “Galata, Pera, Beyoğlu: Bir Biyografi” YKY. İstanbul, 2016.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ekrem Işın “İstanbul’da Gündelik Hayat” YKY. İstanbul, 2001.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Mustafa Cezar “XIX. Yüzyıl Beyoğlusu” Akbank Kültür ve Sanat. İstanbul, 1991.</li></ul><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dr. Nursel Gülenaz “Batılılaşma Dönemi İstanbul’unda Hanlar ve Pasajlar”, İTO Yayınları, İstanbul, 2011.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Salah Birsel “Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu”, Sel Yayınları, İstanbul, 2016.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Prof. Dr. Nur Akın “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera”, Literatür Yayınları, İstanbul, 2002.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Said Naum Duhanı̂ “Eski İnsanlar Eski Evler” 19. Yüzyılda Beyoğlu’nun Sosyal Topografyası&nbsp;Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, 2017.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sermet Muhtar Alus “İstanbul Kazan Ben Kepçe”, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, 2019.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Turan Akıncı “Beyoğlu” Yapılar, mekânlar, insanlar (1831-1923).</li></ul>

Aposto İstanbul

Beyoğlu pasajlarının az bilinen hikayelerini konu alan serinin ikincisinde Anadolu ve Rumeli pasajlarına konuk oluyoruz.

Mekanlardan insanlara Beyoğlu pasajları: Sarıcazade Ailesi, Anadolu ve Rumeli

📘 Esrarengiz İstanbul | Münir Süleyman Çapanoğlu | Vakıfbank Kültür Yayınları&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne anlatıyor? Esrarengiz İstanbul, Sultan 2. Abdülhamid döneminden (1876-1909) başlayarak Meşrutiyet’e ve 1920’lere uzanan yeraltı dünyasını, kabadayıları, külhanbeylerini, karanlık sokakları, batakhaneleri, meyhaneleri ve gazinoları anlatıyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden okumalısınız? 20. yüzyıl Türk basınının önde gelen isimlerinden Münir Süleyman Çapanoğlu’nun (1894-1973) sağlığında kitap olarak yayımlama şansı bulamadığı çalışmasından 100-120 yıl evvelki İstanbul’un karanlık ve esrarengiz dünyasına tanık olmak için.</li></ul>

Aposto Gündem

İlhamını aldığı mekanla aynı ismi taşıyan ve İKSV İstanbul Tiyatro Festivali’nde sahnelenmeye başladığından beri ünü dilden dile yayılan Büyük Zarifi Apartmanı’nın yolculuğunu ekibinden dinledik.

Geçmişin hayaletleri, bugünün hayalleri: Büyük Zarifi Apartmanı

10 yıldır iç savaş ve siyasi belirsizlikle boğuşan Libya’da halk, önümüzdeki ay sandık başına gitmeye hazırlanıyor. Alınan seçim kararı, yıllardır devam eden kaosu sonlandırmak için bir çıkış yolu olarak görülse de son günlerde Libya’daki yetkililerden ve uluslararası kamuoyundan gelen açıklamalar, seçim günü yaklaştıkça gündemin hareketleneceğinin ve muhtemel krizlerin çıkabileceğinin işaretlerini veriyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden:&nbsp;2011’de Muammer Kaddafi’ye karşı başlayan ayaklanma sonucunda bitmeyen bir iç savaşın ortasında kalan Libya, Trablus’ta yer alan Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) ve Tobruk merkezli Temsilciler Meclisi (TM) olarak ikiye bölünmüş durumda. İki ayrı yönetimin arasında Ekim 2020’de ateşkes imzalanınca Şubat 2021'de BM’nin destekleriyle seçime kadar Abdülhamit Dibeybe yönetiminde geçici Millî Birlik Hükümeti'nin kurulmasına karar verildi. Ancak buna rağmen TM ve Devlet Yüksek Konseyi (DYK) meclis, cumhurbaşkanlığı ve ordu arasındaki güç dengesini kuracak bir anayasa metni üzerinde henüz <a fr-original-style="" href="https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/libyas-elections-are-around-the-corner-but-the-country-needs-a-hard-reset/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlaşamadı</a>.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bunun üzerine TM eylül ayında Dibeybe hükümetinden güven oyunu çekti ve tek taraflı olarak seçime ilişkin yasa çıkardı. Mecliste oylamaya sunmadan ve DYK’ya başvurmadan çıkarılan bu yasa, DYK tarafından reddedildi. Aylardır yasal uzlaşıya varılamaması nedeniyle DYK Başkanı Halit el-Mişri seçimlerin üç ay süreyle ertelenebileceğini belirtmiş olsa da Libya Yüksek Seçim Komisyonu Başkanı İmad es-Saih iddiaları reddederek, seçimlerin belirtilen tarihte gerçekleşeceğini <a fr-original-style="" href="https://m.bianet.org/bianet/dunya/253303-libya-da-secimler-zamaninda-yapilacak" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">teyit etti.</a></li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dibeybe kimdir?</h2>BM’nin onayıyla kurulan Libya Siyasi Diyalog Forumu’nun seçimiyle göreve getirilen Abdülhamid Dibeybe’nin, sadece 8 aydır görevde olmasına rağmen büyük ivme yakaladığı görülüyor. Uzun yıllardır Libya’nın hasret kaldığı bir siyasetçi profil oluşturan Dibeybe, gerek siyasi sorunlara çözüm üretmesi, halka verdiği destek gerekse gençlerle sürekli bir araya gelmesiyle popülaritesini her geçen gün artırıyor. Görev tanımı gereği gerçekleştirmek istediği her icraatta TM’den onay alması gereken Dibeybe’nin onay alamadığı ve kamu hizmeti alanında atmak istediği adımların engellendiği <a fr-original-style="" href="https://kriterdergi.com/dis-politika/libyada-taht-oyunlari" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">biliniyor</a>. Aday olması hâlinde kazanması kesin gözüyle bakılan Dibeybe’nin şimdilik yasal olarak seçime katılma hakkı bulunmuyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Muhtemel adaylar</h2>Başvurular 22 Kasım’a kadar devam ediyor olsa da adaylar şimdiden belli olmaya başladı. Libya Ulusal Ordusu’nun Başkomutanı olarak tanınan Halife Hafter geçtiğimiz günlerde görevinden geçici olarak istifa ederek Cumhurbaşkanlığı adaylığını açıkladı. Bu durum, TM tarafından tek taraflı olarak çıkarılan yasanın meşruiyetinin de sorgulanmasına sebep oldu. Zira yasa, adayların seçimden 3 ay önce mevcut görevlerinden istifasını öngörüyor. Ancak seçime sadece birkaç hafta kala açıklandığı için yasanın aslında Hafter için çıkarıldığı düşünülüyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından insanlığa karşı suç işlemekten aranan Kaddafi’nin oğlu Seyfülislam Kaddafi de resmî olarak adaylık başvurusunda bulundu ancak başvurusu <a fr-original-style="" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/libyada-seyfulislam-kaddafinin-adayligi-reddedildi-1884998" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">reddedildi.</a> Diğer potansiyel adaylar arasında eski İçişleri Bakanı Fethi Başağa ve Meclis Başkanı Akile Salih yer alıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye için önemi</h2>Libya’daki çatışmaların başından beri darbeci Hafter’e karşı Millî Birlik Hükümeti'ni destekleyen Türkiye, aynı zamanda 2019’dan bu yana Libya’yla bir sürü önemli anlaşma imzaladı. Bunların arasında güvenlik iş birliği, deniz sınırlarının sınırlandırılması anlaşmaları bulunuyor. Ayrıca doğal gaz ve petrol başta olmak üzere birçok ekonomik anlaşmanın da imzalandığı biliniyor. Güvenlik anlaşmasının bir parçası olarak Türkiye, bölgede asker bulundurma hakkına da sahip. Bu sebeple seçimle gerçekleşecek olan olası bir hükümet değişikliğinde Türkiye’nin bölgedeki güvenilir konumunu kaybedebileceği anlamına geliyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Libya’yı neler bekliyor?</h2>Batı için jeopolitik öneme sahip olan Libya’nın seçilecek yeni cumhurbaşkanıyla uluslararası alanda şekillenecek ilişkiler şimdiden merak konusu. Seçimlerden sonra ülkedeki bütün sorunların çözüleceğine inanmak oldukça zor. En basit örnekle, seçime sadece 5 hafta kala Libya’da seçimlerin nasıl yapılacağı, seçim gerçekleştikten sonra seçilmiş kişinin yetkilerini, sorumluluklarını ve yönetim şeklini belirleyen, yürürlükte olan ve üzerinde uzlaşılmış anayasanın bile olmaması seçimin meşruiyetini sorgulamamıza sebep oluyor. Bu durum, bölgedeki siyasi gerilimin de ne boyutta olduğuna dair işaretler veriyor. Her ne kadar batı bu seçimin Libya’daki bütün sorunları çözeceğine inansa da ülkenin doğusu ve batısı arasındaki anlaşmazlıklar sebebiyle olası bir seçim iptali, seçim sonuçlarının beklentileri karşılamaması ya da tanınmaması hâlinde bölgedeki iç karışıklığın daha da büyüyebileceği öngörülüyor.

Abdülhamid ile ilgili hikayeler