Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, 29 Eylül Perşembe günü düzenlenen Ekonomik Dönüşüm ve Yeni Paradigmalar Zirvesi’ndeki konuşmasında; "Neo klasik ekonomi düşüncesinden, epistemolojik bir kopuşu temsil eden heteredoks yaklaşım, günümüzde giderek ön plana çıkan; davranışsal ekonomi ve nöroekonomiyle daha fazla önem kazanmaktadır" dedi.Nebati’nin konuşmasının ardından "neo klasik ekonomi", "heterodoks yaklaşım" gibi kavramların ne anlama geldiği sosyal medyada tartışıldı.&nbsp;Biz de neo klasik yaklaşım, heterodoks yaklaşım gibi kavramların ne anlama geldiğini, hangi ekonomi politikalarını temsil ettiklerini, Türkiye'nin bu politikaların hangisini, neye göre temel aldığını inceledik.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ortodoks ya da Neo Klasik yaklaşım</h2>Neo Klasik (diğer adıyla ortodoks) yaklaşım, ekonomide "ana akım" yaklaşımı temsil eder. Temelini Adam Smith’in meşhur "Milletlerin Zenginliği" eserinden alan yaklaşım, insanların rasyonel olduğunu varsayıp, kendileri için en iyi kararları vereceklerini öngörerek, serbest&nbsp;ve rekabetçi bir ekonomi modelini savunur.Yüz yıla yakın bir süredir "ana akım" anlayış olarak değerlendirilen Neo Klasik iktisat yaklaşımı, liberal bir anlayışla&nbsp;piyasanın serbestleştirilmesini&nbsp;savunur. Piyasanın dışarıdan bir etki olmaksızın serbestleştirilmesi sonucunda fiyatlar, arz-talep dengesi uyarınca herkes için en optimum noktada dengeye gelecektir. Ekonomik aktörler rasyoneldir ve kendi faydasını maksimize etmek adına çabalar. Hiçbir üretici düşük fiyattan ürün üretmek istemeyeceği gibi, hiçbir tüketici de yüksek fiyattan ürün satın almak istemeyecektir. Böylece fiyatlar, üretici ve tüketicinin ortak olarak kabul edebileceği bir noktada dengelenir. Bu noktaya "piyasa dengesi" adı verilir. Bu noktada tüm ekonomik aktörlerin faydaları maksimize olmaktadır.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/0/1664739375506.png" width="550" height="415" ratio="1.33" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" alt="fiyat- miktar grafiği " fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Neo klasik yaklaşımın dışında, ana akım iktisatta faiz-enflasyon dengesi ise Phillips Eğrisi yaklaşımı ile düzenlenir. LSE'den (London School of Economics) William Phillips tarafından ortaya atılan eğri, enflasyon&nbsp;ile işsizlik arasında ters yönlü bir bağlantı olduğunu savunur. Phillips, işsizlik oranının düşük olduğu ekonomilerde, yüksek işgücü ücretlerinin olacağını, bunun da enflasyonist etkiler oluşturacağını söyler. İşsizlik oranının yüksek olması durumunda ise düşük işgücü ücretleri nedeniyle düşük enflasyon kaydedilecektir.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/0/1664739375419.png" width="550" height="442" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.24" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Teoriye göre ekonomide bir para arzı genişlemesine gidilmesi durumunda yatırımlar ve üretim artacak, işsizlik oranları düşüşe geçecektir. Fakat piyasada para bollaşması nedeniyle kısa vadede talep artacak, dolayısıyla fiyatlar tırmanışa geçecektir. Fiyatların yükselmesi nedeniyle işgücü zam talep edecek, bu da işten çıkarmalara yol açacaktır. En nihayetinde uzun vadede fiyatlar yükselmiş olacak fakat işsizlik oranları aynı kalacaktır.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Heterodoks ekonomi</h2>Heterodoks ekonomik yaklaşım ise alışılmışın dışında ve&nbsp;ana akımdan uzak ekonomik yaklaşımları temsil eder. Post-Keynesyen, Avusturyan, sosyalist, marksist yaklaşım gibi ekonomi yaklaşımları bu çerçevede değerlendirilebilir.Örneğin marksist yaklaşım, üretim ilişkilerinin merkezden planlanması gerektiğini savunarak ortodoks anlayışın oldukça dışında bir görüş benimsemektedir. Avusturyan yaklaşım ise hukuk ve güvenlik de dâhil tüm alanların özel sektöre devredilmesi gerektiğini savunur. Bu görüşler yapıları itibarıyla ortodoks iktisat anlayışıyla oldukça zıt görüşlerdir.Ortodoks iktisat görüşü belirli zamanlarda heterodoks görüşlerden faydalanarak kendini güncellese de, genel olarak "serbest piyasa" temelini korumaktadır.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye Ekonomi Modeli</h2>Türkiye'nin Eylül 2021'den bu yana uygulamakta olduğu "Türkiye Ekonomi Modeli" ortodoks iktisattan uzak bir heterodoks model olarak değerlendirilebilir. Modelde para arzı artırılarak ve borçlanma maliyetleri düşürülerek, yüksek büyüme ve işsizlik oranında azalma amaçlanmaktadır.&nbsp;Modelde büyüme konusunda başarıya ulaşılmış gibi görünmektedir. Yeni modelin uygulanmaya başlandığı Eylül 2021'den bu yana Türkiye ekonomisi üç çeyrek üst üste sırasıyla %9,6, %7,5 ve %7,6 büyümeyi başarmıştır. İşsizlik oranı ise aynı dönemde %1,2 azalış göstererek %10,3 seviyesine gerilemiştir. Fakat bu modelin bir yan etkisi olduğu gözlemlenmiştir: Enflasyon.Para arzında yaşanan artışla birlikte Türk Lirasında yaşanan değer kaybı ve yükselen maliyetler nedeniyle TÜFE (tüketici fiyat endeksi) Ağustos 2022 yılında yıllık bazda %80,2 seviyesine ulaşmış durumdadır. Üretici fiyat endeksi (ÜFE) ise %143,7 seviyesine kadar yükselmiştir.Doğrusunu söylemek gerekirse; Türkiye’de yürütülmekte olan ekonomik modelin Beklentilerle Genişletilmiş Phillips Eğrisi modeliyle takibi tam anlamıyla mümkündür. Ülkede para arzının artırılması ile birlikte işsizlikte bir düşüş kaydedilmiş fakat bunun sonucunda enflasyonda yükseliş kaydedilmiştir. Modelin uzun vade çıktılarının gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini görmek için ise modelin bir süre gözlemlenmesi gerekmektedir.

Aposto Gündem

Ortodoks ya da Heterodoks yaklaşım ne anlama geliyor?

• Mali Araştırmalar Enstitüsü'nün <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/business-59542790" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">(IFS)</a> araştırmasına göre son 25 yılda cinsiyetler arasındaki ücret farkında "neredeyse hiç değişiklik görülmedi." Araştırmaya göre cinsiyetler arasındaki kazanç farkında herhangi bir ilerleme olması, kadınların eğitim seviyesindeki artıştan kaynaklanıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">"Hükümet ısrar etmeli": London School of Economics'ten Dr. Grace Lordan bulgulara şaşırmadığını, aynı diplomaya sahip olsalar da kadınlara daha az ödeme yapıldığını belirterek "bu yüzden hükümet şirketlere ilerleme konusunda ısrar etmeli"&nbsp;dedi.</li></ul>

İllüstrasyon: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/littleblackdotdesign/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ayşe Ezgi Yıldız</a>26'ıncı Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’nın (COP26) başlamasına sayılı günler kaldı. 2020’de pandemi nedeniyle ertelenen konferans, 1-12 Kasım tarihlerinde 195 ülke liderinin katılımıyla İskoçya’nın Glasgow kentinde düzenlenecek. COP Başkanı Alok Sharma, şimdiden uyardı: “Konferans, kolektif iklim politikaları için belirleyici olacak.”<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">COP nedir ve neden önemli?</h3>İlk defa 1995’te düzenlenen COP zirvesi; ülke liderlerinin, iş dünyası temsilcilerinin, aktivistlerin ve medya mensuplarının her sene farklı bir ülkenin ev sahipliğinde bir araya gelerek iklim değişikliği ve iklim politikaları üzerine fikir alışverişinde bulundukları bir platform. Bu seneki COP'un önemli olmasının iki nedeni var: Pandemi nedeniyle bir sene ertelenmesi ve Paris Anlaşması’ndan bu yana kaydedilen gelişmelerin değerlendirileceği ilk konferans olması.Peki, bu ne demek? 2015’te 197 ülke tarafından kabul edilen Paris Anlaşması, bugüne kadar iklim konusunda atılan en kolektif adımlardan biri olarak kabul ediliyor. Anlaşmanın nihai hedefi, küresel sıcaklık artışını 2100 yılının sonuna kadar 1,5 °C üstü ile sınırlamak. Anlaşmayı kabul eden her ülke, bu hedefin gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak için “niyet edilen ulusal katkı beyanı” (INDC) olarak bilinen bazı hedefler belirledi. Bu hedeflerin beş yılda bir güncellenmesi ve “daha da iddialı” hale getirilmesi üzerine de anlaşıldı. Kasım ayında gerçekleşecek COP zirvesi, bu beyanların test edileceği ve güncel beyanların tartışılacağı ilk zirve olacak.Bugüne kadar; ABD, Avrupa Birliği ve Birleşik Krallık dahil 113 ülke resmî olarak yeni beyanlar sundu veya beyanlarını güncelledi; ancak Çin, Hindistan ve Suudi Arabistan gibi ülkeler beyanlarını güncellemezken Brezilya gibi hedeflerini küçültenler de var.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İklim krizi ile mücadelede ne durumdayız?</h3>İklim politikalarına geniş bir perspektiften baktığımızda 2000’li yıllarda ciddi bir ilerleme kaydedildiğini görmek mümkün. London School of Economics'te yer alan Grantham Araştırma Enstitüsü’ne göre, dünya çapında 1.900'den fazla iklim mevzuatı bulunuyor ve bunların neredeyse üçte ikisi son 10 yılda <a fr-original-style="" href="https://www.economist.com/special-report/2020/09/17/costs-of-carbon" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yasalaştı</a>. Hâlihazırda 70’ten fazla ülke, 2050’ye kadar net sıfır emisyona ulaşmaya yönelik taahhütlerini açıkladı. Avrupa Birliği, 2019 yılında “Avrupa Yeşil Mutabakat” (European Green Deal) adını verdiği anlaşmayı imzalayarak iklim nötr olma yönünde bir dizi politika ortaya koydu. Buna göre, karbon salımı 2030’a kadar %50 oranında azaltılırken 2050’ye kadar sıfır karbon hedefine ulaşılacak.Tüm bunlara ek olarak; 5 Haziran Dünya Çevre Günü’nde COP26 iklim eylemi liderleri, “Race To Zero” isimli bir kampanya başlattı. Kampanya kapsamında, küresel karbon emisyonlarının %25’inden ve dünya GSH’sinin %50’sinden sorumlu olan 773 şehir, 31 bölge, 3 bin 67 şirket, 173 büyük yatırımcı ve 622 üniversite, 2050’ye kadar net sıfır karbon taahhüdünde bulundu.“Race to Zero” kampanyası, hükümetler dışındaki aktörleri iklim krizi mücadelesine dahil etme ve hükümetlere iş dünyasının Paris Anlaşması’nın hedeflerine ulaşma konusunda istekli olduğunu gösterme açısından önemli bir rol oynuyor. Zira sıfır karbon hedeflerinin ulusal ve yerel düzeylerde artması her ne kadar gezegenimiz için olumlu bir gelişme olsa da birçok şirket, bu dönüşümden dolayı iş modellerinde çarpıcı değişiklikler yapmak zorunda kalacağı için harekete geçme konusunda isteksiz davranıyor. Vivid Economics’in tahminine göre; geçişle ilgili düzenlemeler, özellikle karbon fiyatlandırması ve teknolojik değişiklikler, dünyanın en büyük şirketlerinden 1.400'ünün toplam piyasa değerini %3 oranında veya 1,6 trilyon dolar azalmasına neden olabilir. Üstelik, hükümetlerin ve uluslararası kuruluşların iklim politikalarını ertelemesinin şirketler üzerinde daha kalıcı ve büyük etkiler yaratacağı tahmin ediliyor. Bu da COP26 Zirvesi’nin iş dünyası için de önemli çıktıları olacağını gösteriyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki, COP26’nın başarısı nasıl ölçülür?</h3>Financial Times’tan Christina Figueres’e göre, COP26’nın başarısı üç ayrı unsura <a fr-original-style="" href="https://www.ft.com/content/a4cf5b10-17ad-42a9-9a3d-f678f3d443da" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bağlı</a>. İlk olarak, tüm G20 ülkelerinin emisyonları en az %45 oranında azaltma sözü vermesi gerekiyor. İkinci olarak dünyanın en zenginleri olan G7 ülkeleri, yoksul ülkelerin iklim krizi kaynaklı uğradığı ekonomik kayıpları telafi etmek için finansal destek planı ortaya koymalı. Son aşamada ise iş, politikacılardan ziyade dünyanın önde gelen şirketlerinin CEO’larına düşüyor. Figueres, “CEO’lar ancak krizi önleyerek iş sürekliliğine sahip olabilecekleri gerçeğiyle yüzleşmeliler,” diyor. Bu yüzleşmenin yönetim kurullarına iklim uzmanlarını dahil etmeleri, iklim risklerini açıklamaları, tedarik zincirlerini temizlemeleri ve Uluslararası Enerji Ajansı’nın net sıfır karbon enerjisini okumaları ile mümkün olacağını da ekliyor.Öte yandan, COP26’nın başarısını COP25'te çözümsüz kalan sorunlardan kaçını çözdüğünü ve “niyet edilen katkı beyanlarının” ne derece yükseltildiğini inceleyerek de ölçmek mümkün. COP25’te çözülmeyen konuların başında karbon emisyonu kredisi ve karbon piyasası kurmak geliyordu. COP26'da da kömür kullanımını azaltma, iklim finansmanı, elektrikli araç dönüşümü ve ormansızlaşma gibi temel konuların yanı sıra karbon piyasası ana gündem maddelerinden biri olacak. Mümkün olan en fazla konunun çözüme kavuşması için özellikle ev sahibi Birleşik Krallık’ın ciddi bir efor sarf etmesi gerekiyor. Daha önümüzde 1 ay var; ancak heyecan şimdiden başladı. Bakalım COP26 zirvesi gerçekten “belirleyici” mi yoksa "hayal kırıklığı" mı olacak?

Pareto

26'ncı BM İklim Değişikliği konferansının başlamasına daha 1 ay var; ancak heyecan şimdiden başladı. COP26'nın iklim politikaları için “belirleyici” olması bekleniyor.

COP26’ya doğru: Ne durumdayız?

Pareto'da önümüzdeki hafta, "iklim krizi ve iş dünyası" konusunun son bültenini yayımlayacağız.İlk makalemizde; iklim politikaları, ülkeler ve uluslararası kuruluşlar nezdindeki düzenlemeler, anlaşmalar ve iş birliklerine odaklanmayı planlıyoruz. Küçük bir ipucu:&nbsp;London School of Economics'te yer alan Grantham Araştırma Enstitüsü’ne göre, dünya çapında 1.900'den fazla iklim mevzuatı bulunuyor ve bunların neredeyse üçte ikisi son on yılda yasalaştı.İkinci makalemizde, rotamızı Türkiye'ye çevirecek ve Türkiye'nin iklim politikaları ve yeni iklim rejiminin Türkiye ticareti ve ekonomisi üzerindeki etkilerine değineceğiz.Son olarak, "iklim krizi ve iş dünyası" temalı eylül ayını geleceğe yönelik bir makaleyle kapatacağız: "Geleceğin yakıtı: Hidrojen"Kaçıranlar için hatırlatalım: Pazartesi günleri, son bir haftanın en önemli iş dünyası, finans ve ekonomi gelişmelerini paylaşmaya devam ediyoruz. Son bülteni okumak için sizi <a fr-original-style="" href="https://apos.to/i/613b0660abd2860006c4cc7b" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buraya</a> alalım.Bizi <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/paretomag" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Twitter</a> ve <a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/company/paretomag/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">LinkedIn'den</a> takip etmeyi unutmayın!İyi hafta sonları,<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/nuref%C5%9Fan-kutlu-244712a4" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Nurefşan</a>

Sürdürülebilir kalkınma&nbsp;için iyi siyasi kurumların gerekli olduğu düşünülmektedir. Ancak kapsayıcı, hesap verebilir kurumlar nasıl vücut bulabilir? Bu husuta genel kabul gören bir açıklama, vergilendirmeye odaklanmaktadır. Tarihsel açıdan devletler, savaşları finanse etmek için halklarını sistematik olarak vergilendirmeye başladığında; vatandaşlar bu durumu protesto ederek siyasi haklarını&nbsp;talep ettiler. Zira bu kapsamda ifade edildiği gibi, "temsil olmadan vergi olmazdı”. Bu süreçler vergi uyumunu, yurttaşların siyasete katılımını&nbsp;ve hesap verilebilir yönetim&nbsp;anlayışını gelişmesini tetikledi. Bugün ise, politika yapıcılar aynı döngüyü başlatmak için gelişmekte olan ülkelerde vergilendirmeyi teşvik ediyorlar. Uluslararası Para Fonu (IMF) raporlarında <a fr-original-style="" href="https://www.imf.org/en/Publications/Policy-Papers/Issues/2016/12/31/Revenue-Mobilization-in-Developing-Countries-PP4537" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">vurgulandığı</a> şekilde, "Küçük işletmeleri vergi ağına dahil etmek, siyasi sürece katılımlarını güvence altına almaya ve hükümetin hesap verebilirliğini geliştirmeye yardımcı olabilir."Bu itibarla Washington Üniversitesi&nbsp;bünyesinde yer alan Politik Ekonomi Forumu&nbsp;tarafından sürdürülen podcast yayınlarında, bu alandaki güncel akademik araştırmaları ele alıyor. Vergiler Siyaseti Geliştirebilir mi? başlıklı aşağıdaki bölümde, London School of Economics'ten <a fr-original-style="" href="https://jonathanweigel.com/about" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dr. Jonathan Weigel</a>, sunucu Morgan Wack&nbsp;ile vergilendirme ve devlet kapasitesi olgusunu tartışıyor. Bölüm boyunca Dr. Weigel, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde vergi toplama çabalarını inceleyerek, ülkedeki genişletilmiş tahsilat çabalarına paralel şekilde tasarlanan katılım temettüsü ve bu uygulamanın sonuçlarını tartışıyor. Ayrıca, düşük kapasiteli bölgelerde vergilerin nasıl toplandığını, bu süreçte dijitalleşmenin ve yeni teknolojilerin rolünü masaya yatırıyorlar.<a fr-original-style="" href="https://anchor.fm/nicolas-wittstock/episodes/Can-Taxes-Improve-Politics----with-Jonathan-Weigel-evmvkm" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Can Taxes Improve Politics? - with Jonathan Weigel</a>Hepinize iyi pazarlar, haftaya görüşmek üzere!<a fr-original-style="" href="https://about.me/ersinsenel" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ersin Şenel</a>

• Avrupa futbolunda büyük liglerin çoğu, pandemi sürecinin ardından geri <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.haberturk.com/salgin-sonrasinda-futbola-donus-avrupa-da-hangi-lig-ne-durumda-2701033-spor">döndü.</a> Maçların seyircisiz olmasından ötürü ise liglerde farklı uygulamalar yapılarak taraftarların yerleri doldurulmaya çalışılıyor.<ul><li>Karton taraftarlar: Bundesliga’da Mönchengladbach ile başlayan bu akım, Türkiye de dahil olmak üzere diğer liglere de yayıldı. Mönchengladbach ise bu projeden elde ettiği 247 bin avroluk geliri koronavirüs için oluşturulan bir fona <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://ajansspor.com/haber/karton-taraftarlardan-247-bin-euro-373123">aktardı.</a> &nbsp;</li><li>Canlı taraftarlar: Premier Lig başlamadan önce yayıncı kuruluş Sky Sports, özel üyelerinin maç esnasında canlı özçekim videolarını reklam panolarından oynatacağını duyurdu. Tottenham, benzer bir uygulamayla Manchester United ile karşılaşacağı maçta bazı taraftarlarına "canlı maç duvarı"nda yer vermeyi <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.bbc.com/sport/football/53049223">planlıyor.</a> Ayrıca FIFA ile anlaşan Premier Lig, maçlarda video oyun FIFA 20'den sesleri <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://widgetup.com/premier-lig-seyircisiz-maclar-icin-fifa-sesleri/">kullanacak.</a> &nbsp;</li><li>Taraftar etkisi: Stockholm Üniversitesi’nden iki ekonomistin araştırması hakemlerin seyircisiz müsabakalarda görevlerini eskiye göre neredeyse kusursuz olarak yerine <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.wsj.com/articles/the-big-winners-of-sports-without-fans-the-refs-11587643647">getirdiğini,</a> London School of Economics'ten bir ekibin araştırması ise eskiye nazaran ev sahibi takımların lehine daha az düdük çalındığını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://ajansspor.com/haber/yeni-donemin-yildizlari-onlar-olacak-nasil-mi-368632">ortaya koyuyor.</a></li></ul>

London School of Economics ile ilgili hikayeler