<img src="https://images.aposto.com/2025/5/4/1749129758990.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.34" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp; Anadolu’nun Alkatrazı: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2023 yılında restorasyonu tamamlanan, Helenistik Dönem'den günümüze ulaşan Sinop İç Kalesi'nin içinde yer alan Tarihî Sinop Cezaevi Müzesi’nin ziyarete açıldığını duyurdu.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ayrıntılar:&nbsp;Refik Halit Karay, Mustafa Suphi, Ahmet Bedevî Kuran, Refik Cevat Ulunay, Hüseyin Hilmi, Burhan Felek, Osman Cemal Kaygılı, Sabahattin Ali, Kerim Korcan, Osman Deniz, Zekeriya Sertel gibi isimlerin kaldığı cezaevi binasını ziyaret edenler, yapı içerisindeki tarihsel izlere tanıklık etmenin yanı sıra kültür ve medeniyet temalı sergileri de gezebilecek.</li></ul>

Canlı Gündem

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/matiskufya/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ceren Uyan</a>Tünel’den Taksim’e doğru bir yolculuktayız. Yolculuğumuzun bugünkü durağı Ses Tiyatrosu. Mekân, 1855 yılında İstiklal Caddesi’nde bulunan Halep Pasajı’nın arkasında Cirque de Pera&nbsp;adıyla sirk ve tiyatro gösterilerinin canlandırıldığı bir yer olarak inşa edildi. 1904 yılında pasajda çıkan yangın sonrasında Cirque de Pera’nın o dönemdeki söz sahibi Ramirez, Campanaki adında bir Rum mimarla anlaşıp Ses Tiyatrosu’nun bugüne kadar gelen orijinal hâlinin temelini atmış oldu.1906 yılında tiyatronun işletmesinin Ramirez’den çıkmasıyla beraber, sahnenin adı Varyete Tiyatrosu&nbsp;olarak değiştirildi. Ekim ayında da değişen adıyla sahnede ilk gösteri Paris’ten gelen dansçılar, akrobatlar topluluğuna aitti. Varyete Tiyatrosu, mekânın bu döneminde yerli ve yabancı çeşitli topluluklara ev sahipliği yaptı. Eliza Binemeciyan Topluluğu ve Mınakyan Topluluğu oyunlarını Varyete Tiyatrosu’nda sahnediler.<img src="https://images.aposto.com/2023/4/1/1685387374710.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.68" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ceren Uyan Arşivi, Eylül 2021<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Örneğin Mınakyan Topluluğu 1910 yılı Ramazan mevsiminde, Varyete Tiyatrosu’nda bir ay süreyle şu oyunları oynamıştır: Zehirli Çiçekler (C. Şahabettin-Hüseyin Suat Yalçın), Zalim Hükümdar, Vatan (Victorien Sardou), Odalık (İbnürrefik Ahmet Nuri), Kirli Çamaşırlar (Hüseyin Suat), Yabani Kız, Haftalık Dedikodu (Gavroş), Müntakim Valide (A. Dumas), Demokrat-Aristokrat, Şehid-i Hürriyet Mithat Paşa, Kundak Takımları (Hüseyin Suat Yalçın), Gelin-Kaynana (İbnürrefik Ahmet Nuri), Dalila (Feuillet), Selim-i Salis, İki Öksüz Kız (Salah Cimcoz-Celal Esat Arseven), Kızıl Köprü Cinayeti (Pyat), Kanije Müdafaası-Tiryaki Hasan Paşa (Refik Halit Karay)”</blockquote>Varyete Tiyatrosu, ilklerin sahnesi olma yolunda hızlı adımlarla ilerledi. Muhsin Ertuğrul tiyatro dünyasına ilk adımlarını burada attı. Cumhuriyetin ilanından sonra, tarih 6 Aralık 1923’ü gösterdiğinde ise Varyete Tiyatrosu’nda “Othello” oyunuyla beraber ilk kez Müslüman kadın oyuncular sahneye çıktı; Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir. Bu olay, Türk tiyatrosunun dönüm noktalarından birisi oldu.Yıl 1962.  Haldun Dormen Ses Tiyatrosu’nun sözleşmesinin biteceğini ve kiraya verileceğini duyduktan sonra, çevresinin de cesaretlendirmesiyle mekânı kiralar. Dormen Tiyatrosu Atlas Pasajı’nda bulunan Küçük Sahne’den Ses’e taşınır. Ses Tiyatrosu Dormen Tiyatrosu’na on yıla yakın ev sahipliği yapar. <blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Dormen Tiyatrosu, 4 Ekim 1962 gecesi, planlanandan sadece 2 gün sonra, Refik Erduran’ın Ayı Masalı adlı oyunuyla perdelerini açtı. Tiyatro, bu tarihten yaklaşık 10 yıl süreyle, Dormen topluluğunun dağılarak burayı terk etmesine kadar Dormen Tiyatrosu olarak anıldı. İlk oyunda Erol Günaydın, İzzet Günay, Altan Erbulak gibi sanatçılar rol aldı. İkinci oyun Ayfer Feray ve Lale Belkıs’ın da katılımıyla ‘Sevgilime Göz Kulak Ol’ oldu. Dormen Tiyatrosu, 1972 yılına kadar Şahane Züğürtler, Bulvar, Almanya’dan Bir Yar Gelir Bizlere, Yer Demir Gök Bakır, Şahane Dul, Bit Yeniği, Turp Suyu, İttihat ve Terakki, Yaygara 70, Uy Balon Dünya, Oliver, Rus Gelir Aşka gibi dönemin iz bırakmış ve seyirci çekmiş oyunlarını sahneledi.”&nbsp;</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2023/4/1/1685389897946.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.73" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Salih Güney, Dormen Tiyatrosu’nun önünde (Türkiye Tiyatro Vakfı Arşivi)<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Yakın zamanda Ses Tiyatrosu’na gitmişseniz eğer, tiyatronun duvarında şöyle bir yazının asılı durduğunu muhakkak görmüşsünüzdür:“Bu tiyatro Ferhangi Şeyler oyununu izleyen 112437 Anadolu tiyatroseverinin ödediği bilet parasıyla halk tarafından onarılmıştır.” Ortaoyuncular-24 Kasım 1989<img src="https://images.aposto.com/2023/4/1/1685389974623.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.75" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ceren Uyan Arşivi, Eylül 2021<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Ortaoyuncular, 1980 yılında Ferhan Şensoy tarafından Harbiye’de kuruldu. Topluluğun ilk sahnelediği oyun “Şahları da Vururlar” fars türünde Ferhan Şensoy tarafından kaleme alınıp sahneye koyuldu. Topluluk, bir süre oyunlarını Küçük Sahne’de canlandırdıktan sonra aynı dönem kullanılmayan Ses Tiyatrosu’na talip oldu. Ardından Ses, Ferhan Şensoy’un çevresinin dayanışmasıyla beraber onarıma girdi. 1989 yılında mekânın ismi SES-1885 Ortaoyuncular olarak değiştirildi ve günümüzde de hâlâ güncelliğini korumakta.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Ortaoyuncular, 1989 yılından bu yana tiyatroda toplam 26 ayrı oyun sahneledi. Bu dönem içinde Erol Günaydın ve Münir Özkul gibi önemli aktörler yeniden Ses’e döndüler; Yorgun Matador, Aşkımızın Gemisi Fındık Kabuğu, Soyut Padişah gibi oyunlarda Şensoy’la birlikte sahne aldılar.”</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2023/4/1/1685390082258.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ceren Uyan Arşivi, Eylül 2021<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">31 Ağustos 2021 tarihinde Ferhan Şensoy’un vefatından sonra, sahne Eylül ayında bir hafta boyunca halkın ziyaretine açıldı. Şimdilerde ise birkaç aydır fiili olarak mekân canlı tutuluyor; çeşitli tiyatro topluluklarına, konserlere ev sahipliği yapıyor. Başta belirtmiş olduğum üzere, yolculuğumuzu burada sonlandırmadan evvel size tavsiyem daha önce hiç Ses Tiyatrosu’na gitmediyseniz güncel olan etkinlikleri kaçırmamanız. Her anlamda böylesine köklü bir mekânı canlı tutmak anıları da, belleği de canlı tutacaktır. Çünkü: “Anılar hareketsizdir; mekansallaştırıldıkları ölçüde sağlamlaşırlar.”<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynakça<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yavuz Pekman, Geleceğe Perde Açan Gelenek Geçmişten Günümüze İstanbul Tiyatroları II Beyoğlu, Şişli, Beşiktaş ve Çevresi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gaston Bachelard, Mekanın Poetikası,&nbsp;İthaki Yayınları, İstanbul, 2018.&nbsp;</li></ul>

İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

Geçmişle günümüzü bağlayan, zamanın getirdiği çeşitli zorluklara rağmen dimdik ayakta duran anlara/anılara şahit olmak, hatırlamak ve hatırlatmak için bu yazıyı kaleme alıyorum.

Ses Tiyatrosu’na Yolculuk

Arnavutköy’ün çilekle tanışması 18. yüzyıl sonları-19. yüzyıl başlarına dayanır. Aslen <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0psilanti_ailesi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pontus</a> bölgesinden olup daha sonra İstanbul’a yerleşen meşhur bir Fenerli Rum aile olan <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/bahceistanbul/status/932342970392764417" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İpsilanti</a> ailesinin ilk çilek fidanlarını getirmesiyle semtin çilekle olan macerası da başlamış olur. Ve böylece bölgedeki üzüm bağlarının yerini çilek tarlaları alır. 1912 yılına gelindiğinde Arnavutköy’de <a fr-original-style="" href="https://ozhanozturk.com/2017/09/01/arnavutkoy/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">5973 Rum, 493 Türk, 32 Yahudi ve 342 Ermeni</a> yaşamaktaydı. Çilek tarlaları ise rakamlardan anlaşılabileceği üzere semtin kalabalık nüfusunu oluşturan Rumlara aitti. Hatta bu tarlalarda çalışması için Giresun ve Rize’den aileleriyle birlikte Müslümanlar buraya gelmişti. &nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/5/2/1656411713122.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.40" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://twitter.com/Bahceistanbul/status/932342970392764417" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Arnavutköy sırtlarında çilek tarlası</a>Arnavutköy çileği denildiğinde akla iki çeşit gelirdi. Bunlardan biri Osmanlı çileğiydi. Bu çilek, -Mehmet Selahattin’in yazısında gönderme de yaptığı gibi- açık pembe renkli, kokulu ve küçüktü. <a fr-original-style="" href="https://ozhanozturk.com/2017/09/01/arnavutkoy/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Frenk çileği</a> ise tam tersi koyu renkli, görece daha büyüktü. <a fr-original-style="" href="https://www.turkishliterature.net/refik-halitin-zevk-ile-ahlak-baslikli-yazisi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Refik Halit Karay</a>’a göre ise çilek denilince insanların gözünün önünde “yaygın toz pembesi” renginde olan Osmanlı (İstanbul) çileği canlanırdı. Ancak 1940’lara gelindiğinde “ananas ve muz da dahil, bütün sıcak ve ılık iklim yemişlerinden güzel bulduğu kokuları alıp bağrında daha da güzelleştirerek bize sunan o gerçekten dünya güzeli” Arnavutköy çileklerine soluk renkli olduğu gerekçesiyle alıcı çıkmamaya başlamış, herkes kızıl renkli çilek ister olmuştu. Talep bu yönde olunca da esnaf Osmanlı çileklerini kırmızıya boyamaya başlamıştı.&nbsp;Mayıs aylarında ilk mahsulün alındığı Arnavutköy çileği mevsimi geldiğinde <a fr-original-style="" href="https://eksisozluk.com/arnavutkoy-cilegi--540251" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">rakının</a> en önemli eşlikçilerinden biriydi. 1930’ların başında Mecidiyeköy’de açılan <a fr-original-style="" href="https://www.evrenseldevinim.com/post/arnavutk%C3%B6y-%C3%A7ile%C4%9Fi-ve-t%C3%BCrkiye-de-%C3%A7ilek" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">likör fabrikasında</a> üretilen çilek likörü ise uzun yıllar bu çilekten elde edilmişti.&nbsp;Türkiye tarihine kara bir leke olarak geçen 6-7 Eylül 1955 olayları Arnavutköy çileğinin de kaderini değiştirdi. 6-7 Eylül’deki yağmalamalara ve saldırılara zamanında Giresun ve Rize’den gelerek bölgeye yerleşen Türkler de katılınca Arnavutköy’deki pek çok Rum göç etmek zorunda kaldı. Arnavutköy çileği de 1960’lara gelindiğinde tıpkı rengi gibi toz pembe bir hayale dönüştü.

Makyajlı bir meyve

<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">150’likler</h3>Yazarımızın “Bizim bildiğimiz bir 150’likler var. Onlar da vatana ihanet ettikleri için çok şükür hudutlarımızın dışında” derken kastettiği Milli Mücadele döneminde düşmanla işbirliği yaptığı gerekçesiyle sınırdışı edilen kişilerdi. Lozan görüşmelerinde kabul edilen protokolde bu kişiler af kapsamı dışında bırakılmış ve ardından listede yer alacaklar belirlenmişti. 1924’te Meclis tarafından onaylanan listede; Vahdettin ve beraberindekilerden, çeşitli askeri ve resmi görevlilere, Çerkes Ethem ve grubundan Refik Halit Karay’ın da aralarında bulunduğu gazetecilere, polis görevlilerinden sivillere kadar pek çok isim yer alıyordu. Bu kişiler 1927 yılına gelindiğinde vatandaşlıktan çıkarılsa da 1938’de çıkarılan af ile ülkeye dönmelerine izin verildi.

Refik Halit Karay ile ilgili hikayeler