<h1 fr-original-style="" style="font-size: 2em; margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2025/5/5/1751028882688.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.54" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Tehlikeli mühendislik: Halkın Mücahitleri Örgütü nasıl parlatıldı?</h1>Başlangıçta İran Devrimi'nin ön saflarındaydılar. Ardından Saddam'ın "sadık yoldaş"ları oldular. Yakın zamana kadar ABD ve Avrupa'nın "terörist örgütler" listelerinin demirbaşıydılar. Peki nasıl oldu da Halkın Mücahitleri Örgütü, bugün İran halkına "demokrasiye giden yegane yol" olarak sunulmaya başlandı?Yazı: Kavel AlpaslanABD ve İsrail’in İran’a saldırısı ile birlikte "Tahran’da rejim değişikliği" de açık açık konuşulur oldu. Hamaney’in gitmesi hâlinde kimin başa geçirilebileceği manşetleri süsledi. Ülke dışında faaliyet gösteren&nbsp;Halkın Mücahitleri Örgütü (HMÖ) de böylesi bir "görevlendirmeyi" bekleyen aktörlerden. Geçen haftalarda Avrupa Parlamentosu’nda konuşma yapan örgütün lideri Meryem Recavi, Hamaney’in devrilmesi yönünde bir çağrı yaptı ve örgütünü "iktidar adayı" olarak sundu.Kendisini "İran’ın meşru muhalefeti ve iktidar adayı" olarak gören bu örgütün tarihi son derece dikkat çekici.&nbsp;İslami-Marksizm&nbsp;senteziyle 1965 yılında kurulan HMÖ, başta hem Şah Muhammed Rıza Pehlevi’ye hem de ABD’ye karşı bir tavır ortaya koymuştu. Fakat yıllar içinde önce İran-Irak Savaşı'nda Saddam Hüseyin’in yanında yer aldı, ardından da ideolojik-politik-stratejik olarak kesin bir şekilde Washington’ın dümen suyuna girdi. Kuruluşunda beslendiği sol köklerden ise geriye bir şey kalmadı.İşin daha da ilginç yanı ise ABD'nin Mücahitleri yakın sayılabilecek bir tarihe kadar&nbsp;"terör örgütü" olarak tanımlaması. 2009'da Avrupa Birliği Konseyi, 2012'de de ABD resmî birkaç dokunuşla örgütü terör örgütü listelerinden çıkardı. Ardından örgütün Saddam döneminden kalan kampı, Irak’tan Arnavutluk’a taşındı. Bugün HMÖ’nün İran içerisindeki etkisi son derece sınırlı. Yine de ülke dışarısında gerek kampla gerekse Batı başkentlerinde kurdukları lobi ağı ile ciddi bir örgütlenmeleri var. Kendi içlerindeki yapı ise bir siyasi partiden çok, katı dayatmalarla çevrili dinî bir tarikatı, bir cemaati andırıyor. &nbsp;Peki ama&nbsp;HMÖ’nün bu dönüşümü nasıl yaşandı? Saddam için neler yaptılar? ABD, bu örgütü nasıl kullandı? Kendi içlerinde nasıl bir yapıları var? Bugün kimi resmî ağızlarda bir "alternatif" olarak gösterilen Halkın Mücahitleri'ni daha yakından tanıyalım.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir zamanların 'ABD karşıtı'</h2>Radikal bir öğrenci hareketi olarak kurulan HMÖ, erken dönemlerinde ideolojik arka planını&nbsp;Şii İslam ile Marksizmin bir sentezine dayayarak inşa eder. Örgüt, o yıllarda İran’ın başındaki Şah’ın baskıcı yönetimi altında silahlı direniş örgütler. Kitlesellik kazanmasalar da özellikle 1970’lerde ses getiren birçok eyleme imza atarlar. Fakat hedefte sadece Şah yoktur; ABD’nin İran’daki varlığına karşı da büyük saldırılar düzenlerler. ABD’ye ait oteller, havayolu ve petrol şirketleri bombalanır. İran’da yaşayan altı Amerikalı da Halkın Mücahitleri tarafından öldürülür.&nbsp;Fakat bir süre sonra—özellikle de Devrim sürecinde—“Müslümanların ve İranlıların katili Amerika’ya ölüm” sloganları ve hatta "İslami-sol sentez" söylemi rafa kalkacaktır. Örgütün omurgasında yaşanan değişim, bu açıdan hayatidir. Şah’ın bir operasyonla&nbsp;HMÖ’nün kadrolarının çoğunu yakalaması liderlikte bir değişim yaratır. Bu operasyona rağmen Mücahitler, İran’da siyasi yelpazenin farklı kesimlerinden grupların yer aldığı 1979 Devrimi’nde özellikle askerî açıdan kilit bir rol üstlenir.&nbsp;Daha sonrasında ülkedeki yönetime ve devrime ağırlığını koyan&nbsp;Mollalar ile sürtüşmeler yaşanır. Humeyni, başta kendi çıkarları doğrultusunda HMÖ’nün varlığına göz yumar. Fakat daha sonra Mücahitler iktidarın dışında kalınca çatışma başlar. HMÖ’nün düzenlediği saldırılarda İslam Cumhuriyeti’nin 70’ten fazla lideri öldürülür. Humeyni de şiddetle Mücahitlerin üzerine gider. Pek çoğu öldürülür ya da sürülür.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Saddam'ın sadık yoldaşları</h2>Ayrışmanın ardından örgütü kendi ismi altında konsolide eden Mesud Recavi, bir grup takipçisiyle birlikte hareketini ülke dışına çıkartır. Yaşanan yenilginin ardından Recavi’nin hırsı önce Mücahitlerin ideolojiyi tamamen bükmesine neden olur; daha sonra ise siyasi çizgide tamamen makyavelist bir tutum benimsenir.&nbsp; <p contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-wrapper fr-deletable" fr-original-style="text-align:center" style="text-align: center; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><a bgcolor="#090909" color="#fefefe" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#090909 !important;color:#fafbfc !important" href="https://aposto.com/s/tehlikeli-muhendislik-halkin-mucahitleri-orgutu-nasil?a=customButton" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(9, 9, 9) !important; color: rgb(250, 251, 252) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">YAZININ DEVAMI</a>

Spektrum

Mart 2003’te&nbsp;ABD’nin liderliğindeki uluslararası koalisyonun Irak’ta yaptığı askerî müdahale sonucunda Bağdat’taki Saddam Hüseyin rejimi çöktü. Ortadoğu’da ardı ardına yaşanan ve "Arap Baharı" olarak adlandırılan rejim değişikliklerinden neredeyse 10 yıl önce Irak’taki Saddam rejiminin düşmesi, aslında Soğuk Savaş sonrasında bu bölgede askıda kalan dönüşümün ilk aşamasıydı.&nbsp;Irak’taki rejim değişikliği, 2011 sonrası Tunus, Mısır, Libya ve nihayetinde Suriye’deki dönüşümden bağımsız olarak düşünülemez. Tam da bu nedenle, Suriye’nin yeniden inşasının bölgedeki en önemli gündem maddesi olduğu bu dönemde, 2005 yılında ortak konsensüsle kabul edilen yeni Irak anayasasının getirdiği düzeni ve Türkiye’nin bu düzen karşısındaki dış politika seçeneklerini değerlendirmek oldukça önemli. Bu bağlamda, dış politikada ekonomi faktörünün ve iş insanlarının rolünü yeniden hatırlamakta da fayda var.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir 'ticaret devleti' olmak</h2>Soğuk Savaş'ın sona ermesinden bu yana Türk dış politikasının geçirdiği dönüşümlerin etkisiyle Türk siyasi liderler, başta kültür ve ekonomi olmak üzere askerî olmayan araçların, yani yumuşak güç (soft power) araçlarının daha fazla kullanıldığı bir politikanın oluşturulmasından yana olmaya başladılar.&nbsp;1990'lı yıllarda ortaya çıkan bu eğilim, Türkiye ekonomisinin gelişmesi ve yönetenlerin Türkiye'yi “bölgesel güç yapma hedefi” doğrultusunda ekonomiyi bir dış politika aracı olarak kullanma arzusuyla arttı. Türkiye, dünyadaki gelişmelere uyumlu olarak 1980’lerde ekonominin devletler ve uluslar arasındaki ilişkilerde giderek daha etkin bir unsur olmaya başlamasıyla Richard Rosecrance’ın geliştirdiği "Ticaret Devleti" (Trading State) kavramını benimsedi ve ekonomik faaliyetler devletin dış politikasının uygulanmasında etkili ve kimi zaman da öncelikli bir vasıta olarak kullanıldı.&nbsp;Nitekim Bağdat’taki Baas rejimi düşünce ve 2005 anayasası ile yeni bir düzen kurulunca da Ankara, siyasi sürece farklı açılardan dahil olmaya çalışırken en önemli etkiyi ekonomik faaliyetlerle elde etti.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Öyle ki Türkiye ile Irak arasındaki ticaret rakamları 2003'ten itibaren katlanarak arttı ve ticaret hacmi 2003'te 945 milyon dolardan 2012'de 7 milyar 688 milyon dolara çıktı. Bu ticaret rakamlarına, 2,5 milyar dolar tutarındaki inşaat faaliyetleri de eklendi.&nbsp;</li></ul>Irak’ta Bağdat merkezli yeniden inşa sürecine, 1. Körfez Savaşı'ndan sonra uçuşa yasak bölge oluşturulmasıyla 1991’den beri zaten sınırlı bir siyasi özerkliği bulunan kuzeydeki Kürt bölgesinin inşa süreci de eklendi. Irak Anayasası'nın 2005 yılında yürürlüğe girmesiyle birlikte Kuzey’de Erbil merkezli Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’ne (IKBY) sadece siyasi özerklik sağlanmadı aynı zamanda Irak’ın petrol gelirlerinin %17’sinin söz konusu yönetime verilmesi kararlaştırıldı.&nbsp;Böylece 1991’den beri hem uluslararası sistemin Bağdat hükümetine uyguladığı hem de Bağdat hükümetinin 36. Paralel'in kuzeyindeki Kürt bölgesine uyguladığı çifte ambargo nedeniyle ekonomik çöküntü içinde yaşayan bu bölge, 2005 anayasasıyla fiziki olarak bir inşa sürecine girdi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu durum Türkiye’nin Irak’la ekonomik ilişkilerinde IKBY bölgesinin merkeze oturmasına yol açtı, zira 2011 yılında Erbil Başkonsolosluğunun verilerine göre Türkiye ile Irak arasındaki ticaret hacminin %60’ını IKBY ile sürdürülen ekonomik faaliyetler teşkil ediyordu.&nbsp;</li></ul>Buna ek olarak bölgenin en önemli altyapı yatırımlarını Türkiye’den inşaat şirketleri&nbsp;aldı. 300’ün üzerinde Türk inşaat firması Erbil, Süleymaniye, Dohuk, Zaho gibi kentlerde otoyol, köprü, üniversite binası, havaalanı gibi temel yapıları inşa etmeye başladı. Nitekim, bir yandan inşaat sektörüne malzeme sağlayarak, diğer yandan ise bölgeden talep edilen temel gıda, temizlik ve genel tüketim malları ihtiyacına cevap vererek Türkiye, IKBY’yle ticaret yapan ülkeler arasında en ön sırada yer aldı.&nbsp;2005'ten 2009'a kadar söz konusu ekonomik faaliyetler, Türkiye ile IKBY arasındaki ana bağı oluşturdu. Bu durum, Türkiye’nin bölgeye yönelik dış politika uygulamalarında iş dünyasının öne çıkması&nbsp;sonucunu doğurdu. Daha sonra ekonomiyi siyaset takip etti. Türk girişimcilerin ekonomik faaliyetleri, Ankara’yı IKBY'nin başkenti Erbil'de konsolosluk açmaya yöneltti ve bu da Türkiye ile IKBY arasında resmî ikili ilişkilerin başlamasına neden oldu.&nbsp;İlişkiler geliştikçe, enerji ithal ettiği kaynakları çeşitlendirmek isteyen Türkiye için Kuzey Irak petrolleri de bu ekonomik bağın bir parçası hâline geldi. Özellikle zaman içinde Ankara-Bağdat ilişkilerinin gerilmesi, Türkiye’yi ekonomik etkisi sayesinde IKBY’nin petrol arzını değerlendirme konusunda teşvik etti.&nbsp;İş insanlarının Kuzey Irak’taki ekonomik faaliyetleri, Ankara’nın IKBY’yle ekonomik araçları merkeze alan bir politika izlemesini sağladı. Bu da Türk dış politikasının Kürt sorunun bölgesel dinamiklerine hapsolmamasının önünü açtı. Ortadoğu’da bağımsız bir Kürt devletinin kurulmasını siyasi çıkarları ve ulusal güvenliği bakımından bir tehdit olarak gören Türkiye, 2005 Irak anayasasının sağladığı siyasi özerklikle de facto bir devlet gibi işlemeye başlayan Erbil yönetimiyle doğrudan, Bağdat’ı dışlayarak siyasi ilişkiler kurmak yerine ekonomik aktörlerin geliştirdiği ilişkileri ve bu ilişkilerin ekonomik ve sosyal etkilerini göz önüne alan bir politika tercih etti.&nbsp;Böylece hem Türkiye’nin Irak’a yönelik ticaret hacminin ve altyapı inşa faaliyetlerinin çok büyük bir kısmını oluşturan IKBY ile ekonomik ilişkileri sürdürülebildi ve Erbil’le kurulan siyasi ilişkilerin yönünün Ankara lehine gelişmesine yol açtı hem de Bağdat’ın Ankara-Erbil ilişkilerine tepkisinin riskli bir seviyeye ulaşması engellendi. Bu nedenle Türk iş insanlarının Irak ve IKBY'deki faaliyetleri, Türk dış politikasında 1990’lardan beri ekonomik aktörlere daha fazla alan tanıyan dönüşüm bağlamının bir parçası oldu. Özellikle IKBY ile ilişkilerde ekonomi, siyasi ve kültürel araçların yanı sıra Irak'ın yeniden inşa sürecine katılım konusunda Türk diplomasisinin önemli bir unsuru hâline geldi.Bu süreçte kendi faaliyetlerinin devamlılığı için iş insanlarının devlet yetkilileri üzerindeki etkisi&nbsp;önemli bir rol oynadı. Söz konusu etki, hiçbir zaman kolektif bir biçim almadı ve daha çok bireysel bağlantılar yoluyla ilerledi. Bunu iki neden açıklayabilir:&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birincisi, IKBY'nin Türk kamuoyu tarafından pek de iyi karşılanmamasıydı ki bu görüş, özellikle 2004, 2007 ve 2009'daki seçim dönemlerinde karar vericiler için oldukça önemliydi.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İkincisi ise iş insanlarının büyüklük, faaliyet şekli ve motivasyon açısından çok heterojen bir grup oluşturmasıydı. Bu da onların örgütsel kapasitelerine önemli bir engel teşkil etti.</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ticaret odalarının dış siyasetteki etkisi</h2>Irak-Türkiye arasındaki ticarete odaklanan iş dünyası örgütleri, ancak 2006 yılından itibaren ortaya çıkmaya başladı. Karar alıcılarla iş dünyası arasında aracılık görevini üstlenenler daha ziyade Gaziantep ve Diyarbakır ticaret odaları oldu.&nbsp;Uzun yıllar boyunca Türkiye ile Irak arasındaki ticaretin ana merkezi olan Gaziantep’in önemi, 2003'ten sonra daha da arttı. Gaziantep Ticaret Odası'nın (GTO) devlet yetkililerinin yanı sıra Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği gibi ulusal düzeydeki kuruluşlarla da iyi ilişkileri vardı. GTO, böylece Erbil'de konsolosluk açma taleplerinin de dahil olduğu girişimci ihtiyaçlarına düzenli raporlar sunarak dikkat çekti. Öte yandan Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Odası da Erbil Ticaret Odası’yla ilişkiler geliştirilmesini sağladı ve Irak’ın yeniden inşası kapsamındaki ticari faaliyetlerin sürdürülmesi için Erbil'de konsolosluk açılması konusunu gündeme getirdi.1988 yılında kurulan Dış Ekonomik İlişkiler Konseyi&nbsp;(DEİK) ise hibrit yapısı sayesinde Irak'la ekonomik yakınlaşma konusunda uzmanlaşmış bir kamu kurumu rolünü üstlendi. Türk dış politikasının ana hatlarını dikkatle takip eden; Dışişleri Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı gibi kurumlarla imtiyazlı ilişkileri olan DEİK, Irak'la ilgilenen potansiyel girişimciler ile Türkiye’ye resmî ziyaretle gelen Iraklı siyasi temsilciler arasında bir buluşma platformu oluşturdu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">DEİK aynı zamanda düzenli olarak hazırladığı raporlarla Türkiye'nin Irak'a yönelik resmî politikasını Türk ve Iraklı iş çevrelerine anlattı. Yukarıda adı geçen odalar gibi, konsolosluğun açılmasında doğrudan rol oynamasa da bu kuruluşun özel sektörle bağlantı kurma girişimleri, Türkiye ile Irak arasındaki ekonomik alışverişin zeminini hazırladı.&nbsp;</li></ul>Her ne kadar 2015 sonrasında Türk dış politikası güvenlik faktörünü ve askerî araçları önceliklendiren bir yönde ilerlese de Irak'tan çıkarılan dersler, Ankara'nın Suriye’nin yeniden inşası gibi oldukça netameli bir süreçte de seçeneklerini siyasi ve askerî dış politika araçlarıyla sınırlı tutmaması gerektiğini gösteriyor.1990’lardan beri farklı ölçeklerde uygulanan ekonominin bir dış politika aracı olması stratejisi, Türkiye’ye hem Ortadoğu, Balkanlar, Kafkaslar ve Orta Asya gibi komşu bölgelerde etki oluşturma fırsatı verdi hem de tüm olumsuzluklara, hatta üyelik sürecinin neredeyse donmasına rağmen başta Fransa ve Almanya olmak üzere Avrupa Birliği üyesi ülkelerle ilişkilerindeki krizlerin derinleşmesinin önüne geçti.Irak gibi, Suriye de siyasi, sosyal ve insani alanlarda yeniden inşa edilirken ekonomik anlamda uluslararası desteğe ihtiyaç duyacaktır. Konjonktür farklı olsa da, Irak’ın yeniden yapılandırılması sürecinde Türkiye’nin iş dünyası aracılığıyla siyasi ilişkileri derinleştirmesi, Suriye’de de güvenli ve etkili bir dış politika seçeneği olarak değerlendirilebilir.

Irak'tan çıkarılan dersler, Ankara'nın Suriye’nin yeniden inşası gibi oldukça netameli bir süreçte seçeneklerini siyasi ve askerî dış politika araçlarıyla sınırlı tutmaması gerektiğini gösteriyor. Türkiye’nin iş dünyası aracılığıyla siyasi ilişkileri derinleştirmesi, Suriye’de de güvenli ve etkili bir dış politika seçeneği olarak değerlendirilebilir mi?

Suriye'nin yeniden inşasında Irak'tan dersler: Bir dış politika aracı olarak iş dünyası

Suriye’de 13 yıldır süren iç savaşı tam anlamıyla bitirmemiş olsa bile 61 yıllık Baas ve bunun içindeki 54 yıllık Esad rejimini sona erdiren gelişmeler neredeyse ışık hızıyla yaşandı. Esad'ın Moskova'ya kaçmasıyla bir perde kapandı ama henüz oyun sona ermedi. Türkiye'nin yeni dönemdeki olası stratejileri ve yükselen profili.

Ortadoğu'da bir perde kapandı ancak oyun sürüyor: Yeni dönemin ipuçları

Emevi Camii’nde kılınan namazlar, milletvekillerinin sosyal medyada Halep kalesine asılan Türk bayrakları paylaşmaları, tartışma programlarında Suriye kentlerine Türkiye plaka numaraları vermeler, Yeni Osmanlıcı ve yayılmacı dileklerin ifadeleri ve “devrimi” sahiplenme çabası bizi adeta 21 yıl önce 9 Nisan’da Bağdat’ta Firdevs Meydanı’nda yaşanan olaya benzer bir duruma ve hâle götürüyor.

Saddam ile ilgili hikayeler