Ali’yi keşfetmek.&nbsp;Sinemada izleyip de bizi sinemaya bağlayan filmler çok benzer Ali’yle; benim İstanbul’da izlediğim Titanic ve The Lion King’i o da Bolu’da perdede izlemiş. 19 yaşında İstanbul’a sinemayı mesleğine dönüştürmek için gelmiş:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(224, 101, 53); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bir üniversite sinema öğrencisinin film çekmesi çoğunlukla okuldaki derslerine ödev olarak başlar ama ben bu filmleri sadece ödev olarak tutmak istemedim. O yüzden düşündüğüm hayalleri, ilk filmimi bir yapımcıyla çektim ben.”&nbsp;</blockquote>Üstelik senaryo yazmanın da bir film yönetmek kadar değerli olduğunun farkında. “Bir hikâyede vesile olacağın, aracı olacağın yer neresiyse orası en önemli ve en özel yer. Onun dışında yönetmen olmuşsun, senarist olmuşsun bunun aslında birbirinden iyi ya kötü bir farkı yok.” diyor.<img src="https://images.aposto.com/2021/11/2/1639484883745.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ali, bir bar taburesi üstünde düşüncelere dalmışken<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İlk gösterimi geçtiğimiz aylarda Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde yapılan Diyalog, Ali Tansu Turhan’ın ilk uzun metrajlı filmi. İkinci filminin çekimlerine önümüzdeki bahar Ayvalık'ta başlayacağı İlişki ve Temas Üçlemesi’nin ilk filmi bu. Filmde oyuncu seçimleriyle tanıdığımız, provalarda karakterleriyle ülkemizde çekilmiş en uzun plan sekansta birbirleriyle kurdukları bağı izlediğimiz Ushan Çakır ve Hare Sürel için şöyle diyor Ali: “Ushan ve Hare’yi biz seçmedik. Ushan ve Hare geldiler, rolleri kendileri aldılar.”&nbsp;Daha farklı nasıl diyalog kurabiliriz? Adını diyalog kurmaktan alan bir filmin en etkileyici, en akılda kalıcı sahnesinin çoğunlukla diyalogsuz bir sahne olması beni büyülüyor. Ali, sessizliğin bir iletişim aracı olduğunu hatırladıkları noktada filme olabildiğince sessiz diyaloglar eklemeye çalıştıklarını söylüyor. Öte yandan bugünlerde Başka Sinema’yla turnede olan Diyalog ekibi, her hafta yeni bir kente uğrayarak seyirciyle buluşmak konusunda yepyeni bir yöntem deniyor, yeni diyaloglar kuruyor. “Sinemalarda görüşürüz…” diyor Ali, “Başka hiçbir yerde değil.”&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/11/2/1639484905409.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ali'yle, diyalogsuz bir yürüyüşün izinden gitmeye başlamadan hemen önce<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Ali’yle keşfetmek.&nbsp;Şanslıyım, Keşif Sineması’ndaki konuklarım da benim kadar seviyor Nordik sinemayı. “Eskil Vogt’u konuşalım mı?” dediğinde bu yılki favori filmim The Worst Person in the World geliyor aklıma hemen, gülümsüyorum. Joachim Trier’in filmlerinin senaristi olarak tanıdığımız Vogt’un 2014 yapımı bir filmi var — <a fr-original-style="" href="https://www.imdb.com/title/tt2616810/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(64, 169, 255); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: 0px; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Blind</a>. Görme duyusunu kaybeden bir kadının gördüklerini unutmamak için hafızasında kurduğu hikâyeler üzerine olan Blind; Nordik mizahın o oyunbaz, o haylaz, o trajik yanlarından besleniyor, ve tabii Vogt’un tüm Trier filmlerinden alışık olduğumuz dehasından. “Beni yüzleştiren şeylere çok fazla gülüyorum.” diyor Ali. Mizahın ciddi bir şekilde konuşamayacağız konuları konuşulur hâle getirmek için kullanılmasının onu etkilediğini söylüyor. Hafızadan, mekândan, hafıza ve mekân ilişkisinden konuşuyoruz sonra: “Bir mekânın içinde oluşan hafıza daha sonra o mekânın içinden tekrar ve tekrar oluşmaya başlıyor ve baktığın zaman o hafızanın sahibi mekân mı yoksa insan mı orada pek emin olamıyorsun.”&nbsp;Şimdilik en fazla vakit geçirdiğim, en uzun Keşif Sineması bölümünü kaydettiğim Ali’nin sineması daha şimdiden iz bırakıyor bende. Yönetmen olarak bir imzaya dönüştürmeye şimdiden başladığı tek planlarıyla, “o gecelerden”, sözcüklerden ya da sessizlikten beslenen diyaloglarıyla, gerçek ve kurmaca arasındaki git gelleriyle yeni filmlerini keşfetmek için heyecanlıyım.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/11/2/1639485095752.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ali ve Emre'yle keşif dolu bir sohbetin derinliklerinde<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Diyor ki...&nbsp;“Yaşadığımız yüzyılda o kadar var olma ihtiyacımız, biricik olma ihtiyacımız var ki hafızayı hep bizi onaylayan yerden hatırlıyoruz. 100 yıl öncesinde hafıza bir insanın kendi fikri ya da duygusuna referans olarak başvurduğu bir hatırlama metodu muydu şu an olduğu gibi? En son ne zaman sevdiğim bir anıyı sadece hatırlamak için hafızamın derinliklerine gittim? En son ne zaman sadece güzel olduğu için bir şeyi hatırlamaya çalıştım? Hafızaya gidişimiz hep bir şeyi kanıtlamak, bir şeyi onaylamak için oluyor. Hafızaya gidiş hep karşımızdakini ikna etmek için masaya bir silah bırakmak gibi.”

Duende

“En son ne zaman sadece güzel olduğu için bir şeyi hatırlamaya çalıştın?”

Birer iletişim aracı olarak diyalog ve sessizlik, bir hafıza aracı olarak mekân: Ali Tansu Turhan

Tiyatro için her zamankinden daha zor geçen, sahnelerin perdelerini açmakta, toplulukların seyirciyle buluşmakta zorlandığı bu buruk yılda; sahneleri özleyenlere ilaç gibi gelecek İstanbul Tiyatro Festivali ise yarın başlıyor. Sinemanın evriminde büyük rolü olan tiyatro ve sahne sanatları, yedinci sanata yüz yirmi beş yıllık tarihi boyunca kaynak olmaya, ilham vermeye devam etmiş. Hollywood klasiği Casablanca’dan (1942) 8 Oscar ödüllü Amadeus’a (1984) her yıl onlarca tiyatro uyarlaması, sinemada karşımıza çıkmaya devam ediyor. Hiçbir zaman eskimeyen Shakespeare uyarlamalarını ve sinemanın sunduğu imkânlarla bambaşka yorumlarını izlediğimiz müzikal uyarlamalarını saymıyorum bile… Fakat bu yazı, sinema ve tiyatronun ilişkisine, uyarlamalar üzerinden yaklaşmayacak. Konumuz, tiyatro sahnesini gerçek anlamda beyaz perdeye taşıyan, tiyatro sahnesini âdeta bir karakter olarak kullanan filmler.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-11-12T13:27:39.927Z.jpeg" alt="Vanya on 42nd Street (1994, Louis Malle)"><figcaption>Vanya on 42nd Street (1994, Louis Malle)</figcaption></figure>Vanya Dayı bir tiyatroyu nasıl kurtardı? Louis Malle'in ölmeden önceki son filmi <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYWQzZjU1OTZjNzUwMDAwN2NkM2JkNiZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWY2MzFmZmNjMTZjYmEwMDA5ZTNkYmJhJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pbWRiLmNvbSUyNTJGdGl0bGUlMjUyRnR0MDExMTU5MCUyNTJG"">Vanya on 42nd Street&nbsp;</a> (1994), son yıllarda tiyatro sahnesini her şeyin önüne koyan filmlerden biri. Ve filmin, Çehov'un ülkemizde de defalarca sahnelenmiş oyunu Vanya Dayı'nın bir uyarlaması olması dışında bir özelliği var: Tiyatro sahnesini, sinema diline uygun bir şekilde kullanıyor olması. Wallace Shawn ve Julianne Moore'un başrollerini paylaştığı filmin çekimleri, 1937'de bir sinema salonuna dönüştürülmüş ve 1985'te tamamen kapanmış New Amsterdam Tiyatrosu'nun sahnesinde, bir tiyatro oyununu kayda alır gibi yapılmış. Yıllardır harap durumda olan, hatta New York’un kötü şöhretli kemirgenlerinin yol açtığı hasar nedeniyle sahnesin büyük bir kısmı film ekibi tarafından da kullanılamamış olan bu Broadway tiyatrosu, filmin yeniden gündeme getirmesiyle 1995 yılında Disney tarafından 49 yıllığına kiralanmış, milyonlarca dolar ve iki yıl harcanarak restore edilmiş. Sahne, belki de bu film sayesinde The Lion King, Mary Poppins ve Aladdin gibi kapalı gişe oynayan Broadway müzikallerinin adresine dönüşmüş.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-11-12T13:54:15.458Z.jpeg" alt="Dogville (2003, Lars von Trier)"><figcaption>Dogville (2003, Lars von Trier)</figcaption></figure>Dogville’in çizgileri: Avrupa sinemasının ustalarından Lars von Trier’in (sonradan üçüncü halkası asla çekilmeyecek olan) Amerika Üçlemesi’nin alametifarikası da tiyatro sahnesini işaret ediyor. Üçlemenin ilk halkası <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYWQzZjU1OTZjNzUwMDAwN2NkM2JkNiZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWY2MzFmZmNjMTZjYmEwMDA5ZTNkYmJhJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pbWRiLmNvbSUyNTJGdGl0bGUlMjUyRnR0MDI3NjkxOQ=="">Dogville</a>’de (2003) Nicole Kidman’ın kariyerindeki en iyi performanslardan birine sahne olan, gerçekten de bir sahne. Hikâyenin geçtiği köydeki tüm binaların duvarları, objeler dışındaki tüm detaylar tebeşirle sahne üzerine çizilmiş sınırlardan ibaret. Oyuncuların sahneyle ilişkisini, sahneye görsel efektlerle iliştirilmiş notlarla tuhaf bir sinema deneyimine dönüştüren, yarım kalan üçleme, Manderlay (2005) ile devam etmişti.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-11-12T13:55:44.554Z.jpeg" alt="Birdman (2014, Alejandro González Iñárritu)"><figcaption>Birdman (2014, Alejandro González Iñárritu)</figcaption></figure>Tek planda Birdman: Alejandro González Iñárritu’nun En İyi Film dâhil dört dalda Oscar ödüllü filmi <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmYWQzZjU1OTZjNzUwMDAwN2NkM2JkNiZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWY2MzFmZmNjMTZjYmEwMDA5ZTNkYmJhJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pbWRiLmNvbSUyNTJGdGl0bGUlMjUyRnR0MjU2MjIzMg=="">Birdman</a> (2014), tek planda çekilmiş gibi gözükmesini sağlayan sinematografisi ve tek günde, tek mekânda geçmesine rağmen hiç kaybolmayan dinamizmiyle son yılların en yaratıcı filmlerinden biri. Filmin kahramanı, eski bir Hollywood serisinde Birdman adlı süper kahramanı canlandıran aktör Riggan Thompson, yıllar ciddiye alınabilmek için bir Broadway oyunu sahneye koymaya karar veriyor. Oyunun ön gösteriminin hemen öncesinde geçen filmde Riggan’ın ortağı, rol arkadaşları, sahne arkası ekibi, eski eşi, kızı ve memnun etmesi zor bir eleştirmenle diyalogları, tiyatronun sahnesinden kulisine, çatısından arka sokağına kadar her yerini kullanan bir laf maratonuna dönüşüyor. Bu bir tek mekân filmi ve o tek mekân bir tiyatro.Birkaç öneri daha: Sinemada tiyatro. Son olarak tiyatroyu, tiyatrocuları ve sahneyi sinemaya taşıyan, farklı türlerden birkaç öneri daha eklemek isterim: Her ikisi de 1930’ların Londra sahnelerinde geçen Annette Bening’li Being Julia (2004) ve Judi Dench’li Mrs. Henderson Presents (2005), Orson Welles'in sahneye koyduğu Julius Caesar oyunun sahne arkasında yaşananları konu alan Me and Orson Welles (2008) ve Juliette Binoche'un yıllar önce genç oyuncusu olarak rol aldığı iki kişilik oyunda bu kez yaşlı oyuncusu olarak rol almaya hazırlanmasını konu alan Clouds of Sils Maria (2014). Önerileri not aldıysanız, sinemaya kısa bir ara… Bu hafta ekranımızda İstanbul Tiyatro Festivali var.

The Lion King ile ilgili hikayeler