Ortalama bir sosyal medya kullanıcısıysanız muhtemelen her gün onlarca asılsız haberle karşılaşıyorsunuzdur. Bu haberler, aslı astarını araştırmadan paylaştığınız bir ortamda rencide olmanızla sonuçlanan bir felakete bile dönüşmüş olabilir. Eğer böyle bir deneyim yaşadıysanız bunu kişisel algılamayın. Zira uzmanlara göre yanlış haberler, çevrimiçi platformlarda bir virüsün toplumda yayılmasıyla aynı şablonda yayılıyor. Bu da her gün milyonlarca kullanıcının bu dezenformasyon salgınına yakalanmasına neden oluyor.Rakamlar: Sosyal medyadaki asılsız bilgilerin oranı, özellikle siyasi seçim ve ekonomik kriz gibi büyük toplumsal olayların yaşandığı dönemlerde ciddi bir artış gösteriyor. Pew Research Center’ın <a fr-original-style="" href="https://www.pewresearch.org/journalism/2024/10/10/americans-views-of-2024-election-news/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bu yıl yaptığı bir ankete</a> katılan ABD vatandaşlarının %73’ü, asılsız bilgiler içeren seçim haberleriyle karşılaştıklarını söylüyor. Katılımcıların yaklaşık yarısı ise hangi haberin doğru, hangi haberin yanlış olduğunu ayırt etmekte zorlandığına işaret ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birleşmiş Milletler tarafından yapılan <a fr-original-style="" href="https://www.unesco.org/sites/default/files/medias/fichiers/2023/11/unesco_ipsos_survey.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başka bir anket</a> de dünya genelinde kullanıcıların %85’inin yanlış haberlerle ilgili bir endişe duyduğuna işaret ediyor.&nbsp;</li></ul>Öte yandan: Sosyal medya jargonunda hızla yayılan haberler için kullanılan bir ifade bulunuyor: Viral olmak. Çalışmalar, bu ifadenin bir metafordan çok daha fazlası olduğunu gösteriyor. Salgın uzmanlarının yakın zamanda yaptığı <a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/misinformation-really-does-spread-like-a-virus-suggest-mathematical-models-drawn-from-epidemiology-242679" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir çalışma</a>, yanlış bilgilerin yayılma şekli ve virüslerin yayılma biçimi arasında yakın bir benzerlik olduğunu ortaya koydu. Araştırma ayrıca, yanlış haberlerin yayılma şeklinin mikropların yayılma şeklini simüle etmek için oluşturulan matematiksel modeller kullanılarak açıklanabileceğine işaret etti.&nbsp;Özellikle 2016 yılında yapılan ABD başkanlık seçimlerinden&nbsp;bu yana sosyal medyadaki dezenformasyon, kapsam ve karmaşıklık bakımından önemli bir büyüme gösterdi. Bu yılki başkanlık seçimi süreci, ABD’deki kasırga felaketlerine ilişkin komplo teorileri, Haitili göçmenlere karşı şiddeti teşvik eden ve bu göçmenlerin evcil hayvanları yediğini iddia eden sahte haberler ve ABD Başkanı Donald Trump’a desteğini açıkça gösteren Elon Musk’ın desteklediği yanıltıcı bilgilere sahne oldu.&nbsp;Bilim insanları ise dezenformasyondaki bu devasa artışı açıklamak için salgın biliminde kullanılan matematiksel modellerden faydalandı. Sonuçlar, virüslerin yayılma şeklini analiz etmek için oluşturulan bu modellerin sosyal ağlarda yanlış haberlerin yayılma biçimini açıklamak için de kullanılabileceğini gösterdi.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hangi model kullanıldı?&nbsp;</h2>Araştırmacılar, özellikle dezenformasyon için de kullanılabilecek olan matematiksel modelin “Susceptible-Infectious-Recovered (SIR)” modeli olduğuna işaret etti. Söz konusu model, virüslere duyarlı, virüslerden enfekte olmuş ve enfeksiyon sonrası iyileşen veya dirençli bireyler arasındaki dinamikleri simüle ediyor. Matematikçilerin değişim oranlarını anlamasına yardımcı olan diferansiyel denklemler kullanılarak oluşturulan model, asılsız bilgilerin yayılma biçimini anlamak için de kullanılabiliyor.&nbsp;Ayrıntılar: Çalışmaya göre sosyal medyada da yanlış bilgiler, aynı virüsler gibi bireyden bireye yayılıyor. Bu bireylerden bazıları, enfekte olurken bazıları, bağışıklık kazanıyor. Bazı bireyler ise taşıyıcı görevi görüyor ve farkında olmadan veya bu dezenformasyon faaliyetinden kötü yönde etkilenmeden yanlış haberleri yayıyor.&nbsp;Neden önemli? Çalışma ekibi, modelin toplumdaki dinamiklerin tahmin edilmesine ve simüle edilmesine olanak tanıdığı için faydalı olduğuna işaret ediyor. Model, “R0” kısaltmasıyla ifade edilen ve enfekte bir birey tarafından oluşturulan vaka sayısının ölçülebilmesine olanak tanıyan değerin hesaplanabilmesini de mümkün kılıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Örneğin dezenformasyon için oluşuturulan model, çoğu sosyal medya platformunun R0 değerinin 1’den büyük olduğunu gösteriyor. Bu da bu platformların, yanlış haberleri virüs gibi yayma potansiyeli taşıdığı anlamına geliyor.&nbsp;</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çözüme giden yolda kullanılabilir&nbsp;</h2>Matematikçiler, modelleme yöntemlerini kullanarak gözlemlenen şablonları tanımlayabiliyor veya bilinen bağlantılara dayalı öngörülerde bulunabiliyor. Bu sayede belirli bir probleme yönelik çözümler de geliştirilebiliyor. Çalışma ekibi, matematiksel modellerin sosyal medya platformlarında yanlış haberlerin yayılmasını önlemeye yönelik çözümler geliştirilmesine de yardımcı olabileceğine inanıyor.&nbsp;Örneğin: Çalışmada kullanılan bir grafik, dezenformasyon sürecine ne şekilde müdahale edilebileceğine yönelik içgörüler sunuyor. Söz konusu grafik, sürecin çeşitli varsayımlar altında nasıl evrileceğini ortaya koyuyor ve bu öngörüyü doğrulama imkanı sunuyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/10/4/1732807201311.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çalışmaya göre sosyal medyada büyük bir takipçi kitlesine sahip figürler, siyasi seçim döneminde yüz milyonlarca kişiye asılsız bilgileri yayma potansiyeli taşıdıkları için dezenformasyon sürecinin süper yayıcıları hâline gelebiliyor. Oluşturulan grafik, kullanıcıların yanlış bir habere maruz kaldıktan sonra enfekte olma riskinin %10 olduğunu varsayıyor. Bu senaryoda asılsız bilgileri çürütme yoluna gitmek, yalnızca %5’lik bir etki yaratıyor ve enfekte olarak bu dezenformasyondan etkilenen kişi sayısı, dramatik bir biçimde artıyor.&nbsp;Fakat bu asılsız bilgiler, proaktif bir tutumla öngörülür ve önceden çürütülürse etki, yanlış bilgi yayıldıktan sonra bilginin çürütüldüğü bir senaryoya kıyasla 2 kat artıyor. Bu durum, grafikte dezenformasyonun yayılma dinamiğini de belirgin bir şekilde değiştiriyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Grafikler, enfekte olarak dezenformasyondan etkilenen kişilerin büyüme oranını turuncu çizgiyle gösteriyor.&nbsp;</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dezenformasyonun ilacı: Psikolojik aşılama</h2>Araştırma ekibi, grafik ışığında dezenformasyona karşı uygulanabilecek yöntemin “psikolojik aşılama” olarak nitelendirdikleri önceden çürütme metodu olduğuna işaret ediyor. Bu metotta araştırmacılar, yanlış bir bilgiyi önceden tespit ediyor ve yalanlıyor. Böylece kullanıcılar, ileride yayılabilecek asılsız bilgilere karşı bağışıklık geliştirebiliyor. Süreç, bağışıklık sistemini potansiyel bir maruziyete hazırlamak için vücudun düşük dozda virüsle tanıştırıldığı aşılama süreciyle benzerlik gösteriyor.&nbsp;Araştırma: Yakın tarihli bir çalışma, seçimlerde sahtekarlık yapıldığına yönelik oluşturulan yaygın komplo teorilerini proaktif bir biçimde önceden çürütmek için yapay zeka destekli sohbet robotlarını kullandı. Bu kapsamda seçmenler, siyasi figürlerin komplo teorileriyle fikirlerini manipüle edebileceği konusunda önceden uyarıldı ve bu tür yanıltıcı bilgilerin nasıl tespit edilebileceğine dair önemli ipuçları paylaşıldı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sonuçlar, grafikte de olduğu gibi önceden çürütme metodu uygulanmazsa kullanıcıların yanlış haberlere karşı bağışıklık kazanma hızının dramatik bir biçimde yavaşladığını ortaya koydu.&nbsp;</li></ul>Perspektif: Elbette bu modellerin amacı, sorunu olduğundan daha korkutucu göstermek değil. Ancak bu metot, sahte haberlerin basit bir virüs gibi yayıldığı ve kullanıcıları anında etkilediğine yönelik tezleri doğruluyor. Çalışma ayrıca, çoğu yanlış bilginin virüslerde olduğu gibi az sayıda süper yayıcı tarafından geniş kitlelere yayıldığına yönelik tezi de kanıtlıyor.

Quando İçgörü

Sosyal medya jargonunda, hızla yayılan haberler için kullanılan bir ifade var: Viral olmak. Çalışmalar, bu ifadenin bir metafordan çok daha fazlası olduğunu gösteriyor. Zira uzmanlara göre yanlış haberler, sosyal ağlarda virüslerle aynı örüntüyü izliyor.

Viral: Yanlış haberler, virüslerle aynı şekilde yayılıyor 

Türkiye’de Mayıs ayından beri tartışılan sosyal medya yasası hafta içerisinde Meclis’ten geçti ve Resmi Gazete’de yayımlandı. Nesibe Kırış da sosyal medya yasasının kripto düzenlemelerinde nasıl bir etkisi olabileceğini kaleme aldı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/9/5/1666336358893.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.25" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Nesibe Kırış bu yazı ile şu soruları cevaplıyor:▪️ Web2 dünyasında vatandaşların haklarını kısıtlayan bir düzenleme, Web3’ün yaygınlaştığı noktada nereye varabilir?▪️ Bu sansür Web3 alanında nasıl yer bulur?▪️ Daha tanınmadık ve riskleri kapsamlı şekilde tespit edilememiş bir teknolojide nelerle karşılaşabiliriz?Nesibe Kırış tarafından kaleme alınan “<a fr-original-style="" href="https://www.coindeskturkiye.com/yazarlar/nesibe-kiris/dezenformasyon-yasasi-kripto-duzenlemelerinde-neye-isaret-2327" rel="noopener noreferrer nofollow" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dezenformasyon Yasası, Kripto Düzenlemelerinde Neye İşaret?</a>” başlıklı yazıda yarın olası bir regülasyonda kripto ekosisteminin önünün tıkanmaması için nelerin yapılması gerektiğine daha detaylı bakabilirsiniz.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/5/1666336498125.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="4.20" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">

Kripto Küratör

Günümüzde bilginin en hızlı yayıldığı platform kuşkusuz sosyal medya dersek abartmış olmayız. Bilginin bu kadar hızlı yayıldığı ve bu kadar fazla kişiyi etkilediği bir ortamda ise hangi bilginin nasıl verildiği ve konuya dair yapılan yorumlar da büyük bir önem taşıyor. Yaklaşık 2 hafta önce ABD’de siyah vatandaş George Floyd’un bir polis tarafından öldürülmesi ve akabinde hem ABD Başkanı Donald Trump hem de farklı görüşlerden pek çok kişinin sosyal medya platformlarında paylaştığı içerikler, bu platformlardaki moderasyon ve düzgün içerik sorununu da yeniden gündeme taşımış durumda. Bu konuda New York Üniversitesi (NYU) tarafından yayımlanan <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://bhr.stern.nyu.edu/tech-content-moderation-june-2020">rapor</a> ise içinde bazı önemli sorunlara ışık tutan çözüm önerilerini barındırıyor.<ul><li>Dış kaynak kullanımı (outsourcing) ve&nbsp;yetersiz insan kaynağı: NYU’nun raporunun odak noktası, bütün sosyal medya platformlarını ilgilendiriyor olsa da özellikle Facebook’un moderasyon süreciyle ilgilenen editör ve moderatörlerin şirket tarafından dışardan temin ediliyor oluşu. <ul><li>Son verilere göre Facebook, yaklaşık 15 bin moderatörle çalışıyor ve bu moderatörlerin çok büyük bir kısmı üçüncü parti kurumların altında hizmet veriyor. Benzer şekilde YouTube ve Google yaklaşık 10 bin moderatörle çalışırken Twitter ise 1.500 moderatörle içerik sürecini yönetiyor. Yine Facebook, içeriğin doğrulanması sürecinde 60’a yakın medya kuruluşuyla iş birliği içinde olmasına rağmen rapora göre platformda üretilen içerik sayısı düşünüldüğünde bu rakam çok az kalıyor. &nbsp;</li><li>Hâlihazırdaki çalışma modelinde Facebook’un yapay zekâ sistemi, günde yaklaşık 3 milyon içeriği işaretliyor. Şirket, bu miktar içerisinde %10’luk bir moderasyon hata payı olduğunu belirtiyor. Bu oran, günlük 300 bin içeriğin yanlış bir moderasyon sürecinden geçtiği anlamına geliyor. Başka bir açıdan baktığımızda, günlük 8 saatlik bir çalışma periyodunda her bir Facebook moderatörüne saatlik 25 içeriğin kontrol etme sorumluluğu düşüyor. Bu da 150 saniyede bir içeriğin platformun standartlarına uyup uymadığına karar vermek demek. &nbsp;</li></ul></li><li>Büyüme süreci ve dağılma riski:&nbsp;Raporun baş yazarı Paul Barrett, Facebook’un agresif bir büyüme stratejisi içinde olduğunu; fakat paralel olarak bu büyümenin içinde içerikler için yeterli kontrol, denetim ve kalite stratejilerinin olmadığını düşünüyor. Barrett aynı zamanda sosyal medya platformlarının zorbalık, Neo-Nazi, terörü destekleyen veya cinsel taciz gibi içeriklere karşı yeterli editoryal önlemleri almadıkça insanların gittikçe platformlardan soğuyacağını ve beraberinde reklam verenlerin de bu akımı takip edeceğini <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://venturebeat.com/2020/06/07/nyu-study-facebooks-content-moderation-efforts-are-grossly-inadequate/">belirtiyor</a><a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://venturebeat.com/2020/06/07/nyu-study-facebooks-content-moderation-efforts-are-grossly-inadequate/%0A">.</a> &nbsp;</li><li>Coğrafi ağırlık: İlgili platformların moderasyon yönetiminin sebep olduğu bir başka sorun ise moderasyon sürecinde içeriklerin coğrafi anlamlarının sezilememesi. Örneğin; Myanmar’da olan bir politik gelişme ve akabinde yapılan yorum ve üretilen içeriklerin anlamını, Arjantin’deki bir moderatör doğru okuyamayabiliyor. &nbsp;</li><li>Neden outsourcing? Sosyal medya devlerinin moderasyon süreçlerinde dışardan destek almasındaki en büyük motivasyon, ağırlık olarak gelişmekte olan ülkelerdeki bu moderatörlerin şirketlere olan maddi yükünün, olası bir Silikon Vadisi ekibine göre çok daha uygun olması. &nbsp;</li><li>Çözüm önerileri: NYU’nun raporu, süreci yeniden yoluna sokmak için bazı temel önerilerde de bulunuyor. <ul><li>İlk olarak raporda, özellikle Facebook’un moderasyon ve editoryal süreçlerde görev yapan kişileri tamamen bünyesine katması gerektiği ve ilgili çalışanlara maddi, psikolojik ve sağlık alanlarında çok daha iyi imkânlar sağlaması gerektiği belirtiliyor. &nbsp;</li><li>İkinci olarak moderatör sayısının kısa bir süre içinde 2 katına çıkarılmasının gerektiği vurgulanıyor. &nbsp;</li><li>Son olarak her ülkeye özgü moderasyon süreçleri olması gerektiğine ve bu ülkelerin moderatörlerinin de yine uzaktan çalışmaktansa şirket imkânlarıyla bir araya gelerek mümkün olduğunca yoğun bir iletişim içinde süreçleri yürütmesi gerektiğine dikkat çekiliyor.</li></ul></li></ul>

asyon ile ilgili hikayeler