Quando İçgörü

Veriler açıkça gösteriyor ki kadınlar, siber zorbalığa erkeklerden çok daha fazla ve çok daha şiddetli biçimde maruz kalıyor. Çevrimiçi platformlarda basit bir paylaşım yapmak bile kadınlar için tehdit, hakaret, taciz veya zorbalıkla sonuçlanan nahoş bir deneyime dönüşebiliyor. 

Siber zorbalık dosyası: Kadınlar neden daha çok hedef alınıyor?

Ortalama bir sosyal medya kullanıcısıysanız muhtemelen her gün onlarca asılsız haberle karşılaşıyorsunuzdur. Bu haberler, aslı astarını araştırmadan paylaştığınız bir ortamda rencide olmanızla sonuçlanan bir felakete bile dönüşmüş olabilir. Eğer böyle bir deneyim yaşadıysanız bunu kişisel algılamayın. Zira uzmanlara göre yanlış haberler, çevrimiçi platformlarda bir virüsün toplumda yayılmasıyla aynı şablonda yayılıyor. Bu da her gün milyonlarca kullanıcının bu dezenformasyon salgınına yakalanmasına neden oluyor.Rakamlar: Sosyal medyadaki asılsız bilgilerin oranı, özellikle siyasi seçim ve ekonomik kriz gibi büyük toplumsal olayların yaşandığı dönemlerde ciddi bir artış gösteriyor. Pew Research Center’ın <a fr-original-style="" href="https://www.pewresearch.org/journalism/2024/10/10/americans-views-of-2024-election-news/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bu yıl yaptığı bir ankete</a> katılan ABD vatandaşlarının %73’ü, asılsız bilgiler içeren seçim haberleriyle karşılaştıklarını söylüyor. Katılımcıların yaklaşık yarısı ise hangi haberin doğru, hangi haberin yanlış olduğunu ayırt etmekte zorlandığına işaret ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birleşmiş Milletler tarafından yapılan <a fr-original-style="" href="https://www.unesco.org/sites/default/files/medias/fichiers/2023/11/unesco_ipsos_survey.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">başka bir anket</a> de dünya genelinde kullanıcıların %85’inin yanlış haberlerle ilgili bir endişe duyduğuna işaret ediyor.&nbsp;</li></ul>Öte yandan: Sosyal medya jargonunda hızla yayılan haberler için kullanılan bir ifade bulunuyor: Viral olmak. Çalışmalar, bu ifadenin bir metafordan çok daha fazlası olduğunu gösteriyor. Salgın uzmanlarının yakın zamanda yaptığı <a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/misinformation-really-does-spread-like-a-virus-suggest-mathematical-models-drawn-from-epidemiology-242679" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir çalışma</a>, yanlış bilgilerin yayılma şekli ve virüslerin yayılma biçimi arasında yakın bir benzerlik olduğunu ortaya koydu. Araştırma ayrıca, yanlış haberlerin yayılma şeklinin mikropların yayılma şeklini simüle etmek için oluşturulan matematiksel modeller kullanılarak açıklanabileceğine işaret etti.&nbsp;Özellikle 2016 yılında yapılan ABD başkanlık seçimlerinden&nbsp;bu yana sosyal medyadaki dezenformasyon, kapsam ve karmaşıklık bakımından önemli bir büyüme gösterdi. Bu yılki başkanlık seçimi süreci, ABD’deki kasırga felaketlerine ilişkin komplo teorileri, Haitili göçmenlere karşı şiddeti teşvik eden ve bu göçmenlerin evcil hayvanları yediğini iddia eden sahte haberler ve ABD Başkanı Donald Trump’a desteğini açıkça gösteren Elon Musk’ın desteklediği yanıltıcı bilgilere sahne oldu.&nbsp;Bilim insanları ise dezenformasyondaki bu devasa artışı açıklamak için salgın biliminde kullanılan matematiksel modellerden faydalandı. Sonuçlar, virüslerin yayılma şeklini analiz etmek için oluşturulan bu modellerin sosyal ağlarda yanlış haberlerin yayılma biçimini açıklamak için de kullanılabileceğini gösterdi.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hangi model kullanıldı?&nbsp;</h2>Araştırmacılar, özellikle dezenformasyon için de kullanılabilecek olan matematiksel modelin “Susceptible-Infectious-Recovered (SIR)” modeli olduğuna işaret etti. Söz konusu model, virüslere duyarlı, virüslerden enfekte olmuş ve enfeksiyon sonrası iyileşen veya dirençli bireyler arasındaki dinamikleri simüle ediyor. Matematikçilerin değişim oranlarını anlamasına yardımcı olan diferansiyel denklemler kullanılarak oluşturulan model, asılsız bilgilerin yayılma biçimini anlamak için de kullanılabiliyor.&nbsp;Ayrıntılar: Çalışmaya göre sosyal medyada da yanlış bilgiler, aynı virüsler gibi bireyden bireye yayılıyor. Bu bireylerden bazıları, enfekte olurken bazıları, bağışıklık kazanıyor. Bazı bireyler ise taşıyıcı görevi görüyor ve farkında olmadan veya bu dezenformasyon faaliyetinden kötü yönde etkilenmeden yanlış haberleri yayıyor.&nbsp;Neden önemli? Çalışma ekibi, modelin toplumdaki dinamiklerin tahmin edilmesine ve simüle edilmesine olanak tanıdığı için faydalı olduğuna işaret ediyor. Model, “R0” kısaltmasıyla ifade edilen ve enfekte bir birey tarafından oluşturulan vaka sayısının ölçülebilmesine olanak tanıyan değerin hesaplanabilmesini de mümkün kılıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Örneğin dezenformasyon için oluşuturulan model, çoğu sosyal medya platformunun R0 değerinin 1’den büyük olduğunu gösteriyor. Bu da bu platformların, yanlış haberleri virüs gibi yayma potansiyeli taşıdığı anlamına geliyor.&nbsp;</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çözüme giden yolda kullanılabilir&nbsp;</h2>Matematikçiler, modelleme yöntemlerini kullanarak gözlemlenen şablonları tanımlayabiliyor veya bilinen bağlantılara dayalı öngörülerde bulunabiliyor. Bu sayede belirli bir probleme yönelik çözümler de geliştirilebiliyor. Çalışma ekibi, matematiksel modellerin sosyal medya platformlarında yanlış haberlerin yayılmasını önlemeye yönelik çözümler geliştirilmesine de yardımcı olabileceğine inanıyor.&nbsp;Örneğin: Çalışmada kullanılan bir grafik, dezenformasyon sürecine ne şekilde müdahale edilebileceğine yönelik içgörüler sunuyor. Söz konusu grafik, sürecin çeşitli varsayımlar altında nasıl evrileceğini ortaya koyuyor ve bu öngörüyü doğrulama imkanı sunuyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/10/4/1732807201311.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çalışmaya göre sosyal medyada büyük bir takipçi kitlesine sahip figürler, siyasi seçim döneminde yüz milyonlarca kişiye asılsız bilgileri yayma potansiyeli taşıdıkları için dezenformasyon sürecinin süper yayıcıları hâline gelebiliyor. Oluşturulan grafik, kullanıcıların yanlış bir habere maruz kaldıktan sonra enfekte olma riskinin %10 olduğunu varsayıyor. Bu senaryoda asılsız bilgileri çürütme yoluna gitmek, yalnızca %5’lik bir etki yaratıyor ve enfekte olarak bu dezenformasyondan etkilenen kişi sayısı, dramatik bir biçimde artıyor.&nbsp;Fakat bu asılsız bilgiler, proaktif bir tutumla öngörülür ve önceden çürütülürse etki, yanlış bilgi yayıldıktan sonra bilginin çürütüldüğü bir senaryoya kıyasla 2 kat artıyor. Bu durum, grafikte dezenformasyonun yayılma dinamiğini de belirgin bir şekilde değiştiriyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Grafikler, enfekte olarak dezenformasyondan etkilenen kişilerin büyüme oranını turuncu çizgiyle gösteriyor.&nbsp;</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dezenformasyonun ilacı: Psikolojik aşılama</h2>Araştırma ekibi, grafik ışığında dezenformasyona karşı uygulanabilecek yöntemin “psikolojik aşılama” olarak nitelendirdikleri önceden çürütme metodu olduğuna işaret ediyor. Bu metotta araştırmacılar, yanlış bir bilgiyi önceden tespit ediyor ve yalanlıyor. Böylece kullanıcılar, ileride yayılabilecek asılsız bilgilere karşı bağışıklık geliştirebiliyor. Süreç, bağışıklık sistemini potansiyel bir maruziyete hazırlamak için vücudun düşük dozda virüsle tanıştırıldığı aşılama süreciyle benzerlik gösteriyor.&nbsp;Araştırma: Yakın tarihli bir çalışma, seçimlerde sahtekarlık yapıldığına yönelik oluşturulan yaygın komplo teorilerini proaktif bir biçimde önceden çürütmek için yapay zeka destekli sohbet robotlarını kullandı. Bu kapsamda seçmenler, siyasi figürlerin komplo teorileriyle fikirlerini manipüle edebileceği konusunda önceden uyarıldı ve bu tür yanıltıcı bilgilerin nasıl tespit edilebileceğine dair önemli ipuçları paylaşıldı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sonuçlar, grafikte de olduğu gibi önceden çürütme metodu uygulanmazsa kullanıcıların yanlış haberlere karşı bağışıklık kazanma hızının dramatik bir biçimde yavaşladığını ortaya koydu.&nbsp;</li></ul>Perspektif: Elbette bu modellerin amacı, sorunu olduğundan daha korkutucu göstermek değil. Ancak bu metot, sahte haberlerin basit bir virüs gibi yayıldığı ve kullanıcıları anında etkilediğine yönelik tezleri doğruluyor. Çalışma ayrıca, çoğu yanlış bilginin virüslerde olduğu gibi az sayıda süper yayıcı tarafından geniş kitlelere yayıldığına yönelik tezi de kanıtlıyor.

Sosyal medya jargonunda, hızla yayılan haberler için kullanılan bir ifade var: Viral olmak. Çalışmalar, bu ifadenin bir metafordan çok daha fazlası olduğunu gösteriyor. Zira uzmanlara göre yanlış haberler, sosyal ağlarda virüslerle aynı örüntüyü izliyor.

Viral: Yanlış haberler, virüslerle aynı şekilde yayılıyor 

Gallup tarafından Şubat ayında yapılan bir anket çalışması,&nbsp;her 5 çalışandan 1’inin&nbsp;yalnızlık duygusuyla baş etmeye çalıştığını ortaya koyuyor. Bu kişilerin %25’i tamamen uzaktan, %21’i hibrit, %16’sı ise sahada çalışıyor. Pew Research Center’ın 2023 yılında yaptığı bir anket ise kentlerde yaşayan insanların bulundukları bölgelerdeki insanlarla bağlantı kurma olasılığının çok daha düşük olduğunu gösteriyor. Büyük şehirlerde yaşayan insanların %49’u bulundukları bölgede yaşayan insanlara kendilerini yakın hissettiklerini söylerken banliyölerde yaşayan insanların %55’i, kırsal kesimlerde yaşayanların ise %58’i bu şekilde hissettiğini ifade ediyor.&nbsp;Ayrıntılar: Mevcut çalışma koşulları ve kentlerde artan nüfus, yalnızlık duygusunu çok daha büyük bir problem haline getiriyor. Yemek yemek ve kahve içmek gibi doğası gereği sosyallik gerektiren aktivitelerde çok daha körüklenen bu duygu, son dönemlerde teknoloji dünyasında yeni bir trendin yükselişinin de önünü açıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Özellikle ABD’de çeşitli nedenlerle hayatın büyük bir bölümünü yalnız geçiren pek çok kişi, yakın zamanda oldukça popüler hale gelen Breakfast, Creative Lunch Club ve Timeleft gibi uygulamaları kullanıyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu uygulamalar, kullanıcıların kendilerine bir yemek arkadaşı bulmasına olanak tanıyor.&nbsp;</li></ul>Perspektif:&nbsp;Geçen yılın sonbahar aylarında Lizbon’daki bir duvarda “Flört etmek ya da bağlantı kurmak yok. Sadece kahvaltı” yazılı bir poster gören 52 yaşındaki Katya Gratcheva, ikamet ettiği Washington’da Breakfast uygulamasını kullanıyor. Uygulama, dünya genelindeki 17 şehirde belirli bir ücret karşılığında kahvaltısına sohbet eşlikçisi arayan kişileri eşleştiriyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Rus asıllı Gratcheva, yakın zamanda uygulamada Ukraynalı genç bir kadınla eşleştiğini söylüyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.washingtonpost.com/technology/2024/08/19/social-apps-friends-strangers/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The Washington Post’a</a> konuşan Gratcheva, yaşadığı kahvaltı deneyimiyle ilgili “Ülkesini bombalayan ve arkadaşlarını öldüren bir ulusu temsil etmeme rağmen bende bir dost görebildi” ifadelerini kullanıyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gratcheva, son 9 ayda uygulama üzerinden yaklaşık 30 kahvaltıya katıldığını söylüyor.&nbsp;</li></ul>Önemli ayrıntı: Bu uygulamaların, flört uygulamalarıyla pek çok ortak özelliği bulunsa da flört uygulamalarının aksine yalnızca bağ kurmayı, topluluk oluşturmayı ve yalnızlık hissini gidermeyi arayan kullanıcıları hedefliyorlar. Örneğin Breakfast, hedef kitlesinin doğdukları yerden uzakta çalışan kişiler ve dijital göçebeler olduğuna işaret ediyor.&nbsp;Öte yandan: Flört uygulamaları da kullanıcılardaki bu eğilimi görmeye başladı. Temmuz ayında Bumble, kullanıcıların çevrimdışı vakit geçirebilecekleri yeni arkadaşlar edinmelerine yardımcı olmayı hedefleyen Geneva uygulamasını satın aldı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Konuya ilişkin açıklamasında Bumble CEO’su Lidiane Jones, genç kullanıcıların sık sık kendilerini yalnız ve kopuk hissettiklerini söylediklerine işaret etti.&nbsp;</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Flört uygulamalarından duyulan yorgunluk alternatiflerin önünü açtı</h2>Timeleft ise 6 kişilik gruplar için Çarşamba geceleri yemekler organize ediyor. Platform ayrıca, her akşam yemeğinden sonra grubun isteğe bağlı olarak after-party için gidebileceği bir mekan da seçiyor. 37 ülkede ve 170 şehirde faaliyet gösteren uygulamanın kurucu CEO’su Maxime Barbier, flört uygulamalarından kaynaklanan yorgunluğun insanları yalnızca arkadaşlarla yapılan yüz yüze görüşmelere yönlendirdiğini söylüyor. Barbier, kullanıcıların flört amacı gütmeyen uygulamalara acıktığının da altını çiziyor.&nbsp;Perspektif: Arkadaş edinmekte zorlanan ve şehir merkezinde yaşayan 41 yaşındaki Raymond Ou ise yerel bir televizyon kanalında saat 19.00’da işbaşı yapan bir yapımcı olduğu için akşam yapılan sosyal etkinliklere katılamıyor. Bir gün San Francisco’daki bir restoranda yemek yerken “Bu iş için sosyal hayatımı feda ettim” diye düşündüğüne işaret eden Ou, gün içinde müsait olan bir arkadaş aramaya başladığını söylüyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Instagram’da gördüğü bir reklam aracılığıyla benzer sektörlerde çalışan insanları buluşturmayı vadeden Creative Lunch Club uygulamasıyla tanışan Ou, uygulamaya 3 kişilik bir öğle yemeğine katılmak için ilk 3 ay 11 dolar ödedi.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yemek gününde katılımcılardan biri, işle ilgili acil bir durumu gerekçe göstererek katılımını iptal etti. Diğer katılımcı ise bir The Washington Post muhabiriydi.&nbsp;</li></ul>Ek olarak: Belgesel yapımcısı olarak da çalışan Ou, San Francisco’da yaygın olarak görülen teknoloji sektörü çalışanlarından farklı insanlarla tanışma fırsatı sunduğu için Creative Lunch Club’ı denemek istedi. Ou, o zamana kadar genellikle öğle yemeklerini yalnız yiyordu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Viyana’da serbest çalışan bir sosyal medya uzmanı olan Klaus Heller de Creative Lunch Club’ı benzer bir motivasyonla kurmuştu.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ou ile tanışan The Washington Post muhabiri de 20’li yaşlarında gecelerinin çoğunu çalışarak geçirmiş biri olarak alışılmışın dışında bir çalışma programının sosyal hayatı nasıl zorlaştıracağını çok iyi biliyordu.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yemekte bunun üzerine konuşan ikili, gazetecilere duyulan güven ve Japonya merkezli giyim markası Sou Sou üzerine bile sohbetler etti.&nbsp;</li></ul>Geniş açı: Sosyal bilimci Kasley Killam, kullanıcıların başkalarıyla bağlantı kurmasına yardımcı olarak “yalnızlık salgınına” çözüm bulmaya çalışan yüzlerce uygulama bulunduğunu tahmin ediyor. Neredeyse her hafta yeni bir uygulamadan bahsedildiğine işaret eden Killam, üniversitedeyken veya 20’li yaşlardayken yeni insanlarla tanışmanın çok daha kolay olduğunu söylüyor. Killam, daha sonra sözlerine şu şekilde devam ediyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 206, 20); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 206, 20); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Peki ya yeni bir şehre taşındıysanız veya bir ayrılık yaşıyorsanız? Pek çok insan, bununla ilgili nereye başvuracağı konusunda zorluk yaşıyor.”</blockquote>Arka plan: 44 yaşındaki Damian Jacobs da yakın zamanda Hong Kong’dan San Francisco’ya taşındığında bu bilmeceyle karşı karşıya kaldı. Avukatlık yapan Jacobs’ın eşi ve çocukları, hâla binlerce kilometre uzakta ve ara sıra Jacobs’ı ziyarete geliyorlar.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Barlara ve restoranlara giderek buralarda yabancılarla sohbet etmeyi denediğini, fakat bunun işe yaramadığını belirten Jacobs, yaşıtlarının evli ve çocuklu olduğunu ve Cumartesi gecesi barlara gidip yabancılarla tanışma eğilimi göstermediğini söylüyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gittiği yerlerdeki insanların ondan çok daha genç olduğunu vurgulayan Jacobs, Timeleft’e bu şekilde girdiğinin de altını çiziyor.&nbsp;</li></ul>Ayrıntılar: Timeleft aracılığıyla katıldığı ilk akşam yemeğinde masadaki herkesin yabancılarla tanışmak için orada olduğunu fark eden Jacobs, her hafta farklı bir grubun biraraya geldiği akşam yemeklerine katılmak için uygulamaya aylık 25 dolar ödüyor.Öte yandan: Yalnızlık salgını, giderek çağımızın en büyük problemlerden biri haline geliyor. Avrupa Komisyonu’nun geçen yıl yaptığı bir araştırmaya göre Avrupa Birliği ülkelerinde yaşayanların %13’ü, çoğu zaman ya da her zaman kendini yalnız hissediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eski ABD Sağlık Bakanı&nbsp;Vivek Murthy de ülkenin bir yalnızlık salgınıyla karşı karşıya olduğuna ve Amerikalıların yaklaşık %50’sinin bu salgından etkilendiğine dikkat çekiyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu durumun günde 15 sigara içmek veya uyuşturucu bağımlısı olmak kadar tehlikeli olduğuna vurgu yapan Murthy, yalnızlığın erken ölüm riskini neredeyse %30 artırdığına işaret ediyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Murthy, yalnızlığın hakkında konuşulması ve mutlaka ele alınması gereken derin bir halk sağlığı sorunu olduğunun da altını çiziyor.&nbsp;</li></ul>Fakat uzmanlar, mobil uygulamaların sağladığı zorlama koşullarla gerçek bir bağ kurulup kurulamayacağı ve bu tip çözümlerin uzun vadede yalnızlık duygusuna çare olup olmayacağı konusunda hâla kararsız… Flört uygulamaları üzerinden kurulan ve evliliğe uzanan ilişkiler ise iletişim ihtiyaçlarının evrildiğini ve bağ kurmak için sanal bir araç kullanmanın da işlevsel olabileceğini gösteriyor.&nbsp;

Teknoloji dünyası, ABD’de yeni bir akımın yükselişine tanıklık ediyor. Çeşitli nedenlerle hayatını yalnız geçiren pek çok kişi Breakfast, Creative Lunch Club ve Timeleft gibi uygulamalar aracılığıyla yemek yemek için biraraya geliyor. 

Yalnızlık salgınına bir çözüm önerisi: Yemek arkadaşı uygulamaları

Görsel: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/adam_theillustrator/?hl=en" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Adam, The ill-ustrator</a>Bitkilerden girdim, çevreden devam ediyorum. Bizim dönemimizin bildiği birşey varsa, o da iklim değişikliğinin hepimizin canını okuyacağı. Maalesef bizden öncekilerin bozduklarını tamir etmek bize düşüyor. Bu bültende çok ümitsizliğe kapılmamayı seçiyorum — 20lik olarak bence daha pozitif ve yapıcı bir bakış açısına sahip olmamız önemli. İşin ucunu bırakmak için çok genç, çok enerjiğiz. O yüzden bazı güzel haberler:Türkiye’de İklim Değişikliğine İnananların Oranı ArttıBu hafta <a fr-original-style="" href="https://apos.to/i/kanal-istanbul-cducsuda-basbakanlik-yarisi-urdunde-darbe-girisimi?utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Spektrum</a>’da paylaşıldığı üzere, Çevre ve Şehircilik Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar’ın TBMM Küresel İklim Değişikliği Araştırma Komisyonu’nda yaptığı sunuma göre Türkiye’de iklim değişikliğinin gerçek olduğuna inananların oranı %85! Bu veriye kıyasla <a fr-original-style="" href="https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/04/18/a-look-at-how-people-around-the-world-view-climate-change/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pew Research Center</a>’ın yaptığı bir araştırmaya göre, Amerika’da iklim değişikliğinin büyük bir risk olduğuna inananların oranı %59, Fransa’da %83, İngiltere’de %66. Dünya genelinde ise %68. Yani şaşıracaksınız ama ortalamanın üstündeyiz, büyük ihtimalle iklim değişikliğinin etkilerini birebir yaşadığımız için olsa gerek; dolular, kuraklık, seller, daha önce hiç görmediğimiz hortumlar. Değişime giden yolda küçük adımları hor görmemek lazım, en azından artık büyük bir çoğunluk, iklim krizi ile tek boynuzlu atı aynı kategoride görmüyor. Bir dönem o da yoktu… Artık, ‘kendim ettim, kendim buldum’ konseptinde bir anlayış olacak en azından...&nbsp;Fransa’nın Küçük ama Etkili Seyahat DevrimiFransız parlamento üyeleri tren ile 2,5 saat içerisinde gidilebilen yerler için, iç hat uçuşlarını kaldırma kararı aldı. Macron’un ilk önerisi 4 saat idi, ancak Air France-KLM gibi pandemi nedeniyle zarara giren birçok havayolu firmasının karşı gelmesi ile 2,5 saate indirildi. Uçak ve arabaya kıyasla tren ile seyahat etmenin çevre için çok daha duyarlı bir seçenek olduğu kesin. Karbondioksit salınımını ne kadar azalttığı hakkında çeşitli düşünceler olsa da ( bazıları uçak, trene göre kişi başına <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/world-europe-56716708" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">77 kat</a> daha fazla C02 salınımına neden oluyor derken, diğer kaynaklar farkın <a fr-original-style="" href="https://www.wired.co.uk/article/trains-planes-emissions-co2-comparison" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çok daha az&nbsp;</a>olabileceğini söylüyor), günün sonunda bu karar bir etki yaratacak: hem çevre, hem de zihniyet bakımından. Ne demiş 18.yüzyılda Fransız halkı: Vive la révolution! E o zaman devam. &nbsp;Yeni Zelanda’dan Şirketlere İklim Yasası2050 yılına kadar karbon nötr olmak <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/business-56728381#:~:text=New%20Zealand%20is%20to%20become,needs%20to%20play%20its%20part" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">isteyen</a> ada, finans sektörünün de sorumluluk alması gerektiğini söyleyerek, firmaların yaptıkları yatırımları ve verdikleri borçları iklime etkisi açısından raporlamalarını zorunlu tutacak. Yasa yürürlüğe girdiğinde, firmalar iklim değişikliğine olan etkilerini paylaşmak zorunda kalacaklar.&nbsp;İklim Değişikliği Bakanı James Shaw, bu adımın bankacıları, sigortacıları ve sermaye yöneticileri çevreye daha duyarlı davranmaya iteceğini düşünüyor.&nbsp;2021, İklim Krizi için Bir Dönüm NoktasıBirleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres 2021 yılının iklim krizi için önemli bir yıl olduğunu <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/science-environment-55498657" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söyledi</a>. BBC’nin ana iklim muhabiri, Justin Rowlatt, 1 Ocak 2021’de bu senenin neden harekete geçeceğimiz sene olduğunu düşündüğü ile ilgili bir yazı <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/science-environment-55498657" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yayınladı</a>. Bu yazıda birkaç önemli dönüm noktasından bahsediyor:&nbsp;<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eylül 2020’de Xi Jinping, Çin’in 2060’a kadar karbon nötr olmayı hedeflediğini söyleyerek herkesi şaşırtmıştı. Birleşmiş Milletler, Çin ile beraber, Japonya ve Güney Kore dahil ortalama 110 ülkenin 2050’ye kadar karbon nötr olma hedefi koyduğunu <a fr-original-style="" href="https://news.un.org/en/story/2020/12/1078612" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">paylaştı</a>.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yenilenebilir enerjinin fiyatı giderek azalıyor. Ayrıca firmalara iklim değişikliği ile mücadele konusunda önlemler almaları için teşvikler verilecek veya yaptırımlar uygulanacak.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Normalde Kasım 2020’de, Glasgow’da gerçekleşmesi planlanmış olan iklim konferansı pandemi nedeniyle bu sene yapılacak. 2015 yılında Paris’te gerçekleşen iklim konferansı sonucu Paris Anlaşması çıkmıştı. Bu anlaşma altındaki ülkeler her beş yılda bir tekrar buluşup, karbon emisyonlarını daha da azaltma sözü vermişlerdi. Bu sene de bu hedefleri gözden geçirmek için önemli bir sene olacak.</li></ol>Daha önce de bahsettiğim gibi, genç nesil iklim konusunda çok daha tutkulu. World Wildlife Fund, 22 Eylül 2019’da gerçekleşen iklim grevinin dünya çapında 6 milyon kişinin katılımı ile, şu ana kadar iklim alanında yapılmış olan en büyük toplanma olduğunu&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.worldwildlife.org/stories/the-good-news-about-climate-change" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">paylaştı</a>. Yani harekete geçtik, koşuyoruz.

20'lik

Biraz da iyi haber okuyalım.

Çevre Odaklı Gündem!

Vaşington merkezli düşünce kuruluşu Pew Research Center’ın geçtiğimiz yıl yayımladığı bir araştırmaya göre ABD’de hanehalklarının %52’si doğrudan ve dolaylı olarak hisse piyasalarına yatırım yapıyor. Bu hanehalklarının piyasalardaki medyan yatırım miktarı 40 bin dolar seviyesinde bulunuyor. Birazdan bahsedeceğimiz hikâyenin ana aktörlerinden biri olan koruma (hedge) fonu Melvin Capital ise Ocak 2021 itibarıyla yaklaşık 12,5 milyar dolarlık bir varlık havuzunu yönetiyor. Aradaki fark, 312 bin kattan fazla. Peki, piyasalarda küçük perakende yatırımcıların Melvin gibi devasa kurumsal yatırımcıları ekarte etmesi mümkün mü? Son haftalarda yaşananlar, doğru koşullar bir araya geldiğinde cevabın evet olduğunu gösteriyor.<ul><li>Neler oluyor? ABD merkezli video oyun ve tüketici elektroniği şirketi GameStop, ocak ayında iş dünyasında son zamanlarda görülen en enteresan hikâyelerden birinin merkezine oturdu. Ülke genelinde 5 bine yakın fiziksel mağaza işleten; ancak iş modeli Steam ve PlayStation Store gibi dijital dağıtımcılar tarafından tehdit altında olan şirketin yıllardır kötüye giden finansal performansı, yatırımcıların hisselerden uzaklaşmasına neden olmuştu. Geçtiğimiz yıl küresel piyasaların dip yaptığı mart sonu-nisan başı döneminde hisseler 3 doların altına kadar inmiş ve sonra yavaş yavaş toparlanarak yılı 19 dolar civarından kapatmıştı. Ocak ayı ortalarında GameStop’a olan ilgi iyice artmaya başladı. Reddit’teki r/wallstreetbets (WSB) adlı forumda bir araya gelen amatör yatırımcıların yüklü miktarlarda alım yapmaya başlamasıyla hisseler bir anda alev alarak geçtiğimiz haftayı 325 dolardan kapattı. Böylece hisseler, yıl başından bu yana %1600’den fazla değer kazanırken şirketin piyasa değeri de 22 milyar doları geçti. Perakende yatırımcılar, yatırımlarının karşılığını fazlasıyla almış oldu; ancak WSB’de başlayan bu hareketin arkasındaki tek motivasyon piyasalarda para kazanmak değildi. WSB, aynı zamanda Wall Street’e “gününü göstermek” istiyordu. &nbsp;</li><li>Kurumsal yatırımcılar: GameStop’un yükselişi, 2023’ten önce kâr etmesi beklenmeyen şirketin hisselerinin daha fazla değer kaybedeceğini öngören ve bu beklentiyle kısa pozisyon alan kurumsal yatırımcılar açısından bir felaket oldu. Kısaca açıklamak gerekirse, bir hissenin değer kaybetmesini bekleyen bir yatırımcı, o hisseyi üçüncü bir taraftan ödünç alıp piyasada o günkü fiyatından sattığında ve fiyatların düşmesinin ardından hisseyi tekrar satın alıp ödünç aldığı tarafa iade ederek pozisyonunu kapattığında açığa satış yapmış oluyor. Açığa satış yapanlar, yani kısa pozisyon alanlar, hisse fiyatı öngördükleri şekilde düştüğü takdirde aradaki fiyat farkından kâr ediyor; ancak GameStop vakasında olduğu gibi fiyatlar beklentilerinin tersi yönde hareket ederse büyük kayıplar yaşayabiliyor. Yatırımcılar, kısa pozisyonlarını kapatmak için ilgili hisseyi satın almak durumunda kalıyor; bu alımlar ise fiyatı daha fazla artırarak kendi kayıplarını da artırıyor. Bir kısır döngü olan bu durum, bir kısa pozisyon sıkıştırması (short squeeze) olarak biliniyor. WSB, gerçekten de son haftalardaki alımlarıyla piyasada bir short squeeze’e yol açtı. Girişte bahsettiğimiz Melvin Capital, hedge fonları Citadel ve Point72’dan yaklaşık 2,8 milyar dolar sermaye enjeksiyonu aldıktan sonra geçtiğimiz hafta salı günü kısa pozisyonunu kapamayı başardı. Yıla 12,5 milyar dolarlık varlık havuzuyla başlayan Melvin’in portföyü ocak ayında %53 değer kaybederek ay sonu itibarıyla yaklaşık 8 milyar dolara geriledi. Analitik şirketi S3 Partners’ın verilerine göre ABD’de GameStop karşısında kısa pozisyon alan yatırımcıların toplam kayıpları, cari piyasa değerlerine göre (mark-to-market) hesaplandığında yıl başından bu yana yaklaşık 20 milyar dolara ulaştı. &nbsp;</li><li>Aracı kurumlar: WSB’nin öncülüğünde başlayan ve kurumsal yatırımcıları beklenmedik bir zarara uğratan akım, aracı kurumları olağan dışı önlemler almaya itti. Son dönemlerde ABD’de özellikle genç yatırımcılar arasında giderek popülerlik kazanan komisyonsuz hisse ticareti uygulaması Robinhood başta olmak üzere bazı aracı kurumlar, geçtiğimiz perşembe günü GameStop ve WSB’nin ilgi gösterdiği bir diğer şirket olan sinema zinciri AMC’nin hisselerinin alım satımını geçici olarak askıya aldıklarını açıkladı. Herkesin finansal piyasalara erişimi olması gerektiğini belirterek misyonunun finansı demokratikleştirme olduğunu ifade eden Robinhood’un bu hamlesi, perakende yatırımcıların ve yasa koyucuların büyük tepkilerine neden oldu. Demokrat Partili Kongre Üyesi Alexandria Ocasio-Cortez, Twitter’da Robinhood’un kararının araştırılması gerektiğini ve Finansal Hizmetler Komitesi’nin bir üyesi olarak gerektiği takdirde bir duruşma yapılmasını destekleyeceğini söyledi. Ocasio-Cortez’e Cumhuriyetçi Ted Cruz’dan da destek geldi. Bir başka Demokrat Maxine Waters ise Temsilciler Meclisi’nde “piyasaların hedge fonları ve finansal iş birlikçileri tarafından nasıl manipüle edildiğine” ilişkin bir duruşma gerçekleştirileceğini açıkladı. WSB’nin evi olan Reddit’teki bazı kullanıcılar, Robinhood’un Citadel Securities’le olan yakın iş ilişkisine dikkat çekerek şirketin ticareti durdurma kararını Citadel’den gelen baskılar sonucunda aldığını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMTcwODdhMzcxNTc2MDAwNjgwZGRhNiZ1c2VyPTVlNWJlYTU3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZCZhdXRob3I9NWVjMzA3MTlhYTNhNTQyYzc5MTBkYTYxJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy53YXNoaW5ndG9ucG9zdC5jb20lMjUyRmJ1c2luZXNzJTI1MkYyMDIxJTI1MkYwMSUyNTJGMjklMjUyRnJvYmluaG9vZC1jaXRhZGVsLWdhbWVzdG9wLXJlZGRpdCUyNTJG"">iddia etti</a>. Şirket, bu iddialar karşısındaki açıklamasında kararın piyasalara müdahale etmek amaçlı alınmadığını; risk yönetimi politikaları kapsamında alındığını söyledi. Kısa bir süre sonra Robinhood, GameStop ve AMC hisselerinin alım satımına kısıtlı olarak yeniden izin vereceğini duyurdu. &nbsp;</li><li>Şimdi ne olacak? Hisse piyasalarının geçtiğimiz haftayı kayıplarla kapatmasının ardında yatan sebeplerden birinin Reddit ile Wall Street arasında yaşanan çekişmenin yarattığı belirsizlikler olduğunu söyleyebiliriz. GameStop, AMC ve yatırımcıların ilgisini çeken benzer hisselerin daha ne kadar yükseleceğini kestirmek bu noktada kolay değil; ancak bu şirketlerin finansalları göz önüne alındığında şu an piyasada oluşan fiilî değerin sürdürülebilir olmadığı aşikâr. Diğer yandan, geçtiğimiz hafta ticareti geçici olarak askıya alan aracı kurumları zor günlerin beklediğini söyleyebiliriz. ABD sermaye piyasaları kurumu SEC, cuma günü yaptığı açıklamada piyasada son günlerde yaşanan olayları ve aktörleri yakından inceleyeceğini duyurdu. Bununla birlikte, Robinhood’la olan ilişkisi kapsamında adı geçen Citadel Securities’in kurucusunun Melvin Capital’a destek olan hedge fonu Citadel’in kurucusuyla aynı kişi olduğunu hatırlatmakta fayda var. Dolayısıyla önümüzdeki dönemde Citadel’in de daha yakın bir inceleme altında olması bekleniyor.</li></ul>

Pew Research Center ile ilgili hikayeler