<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">• Zamanın İçinden Zamanın Dışından / Besim Dellaloğlu</h3>Kendisiyle ilk kez bu kitapla tanıştım diyerek başlamak istiyorum çünkü bu geç kalmışlığa o kadar üzüldüm ki kendi adıma... İsmi çok ilgimi çektiği için, içini kurcalarken felsefe, sanat, sosyoloji ve Tanpınar üzerine yazdıklarını görünce düşünmeden aldım ve okumaya başladım. Elimde her daim hazır bulunan fosforlu kalemimle birçok sayfayı çizerek, üzerine notlar alarak okudum bu kitabı. Bir noktada kitabı bir okur olarak değerlendirmeyi bırakıp, düşüncelerine fazlasıyla katılıp saygı duyacağım birinden ders dinliyormuş gibi bir havaya büründüm. Türkiye'ye dair saptamalarında yanlış bildiğimiz doğrular üzerine gerçek bir aydınlanma yaşadım diyebilirim. Kendi görüşünü açıkça ortaya koyan ama bir o kadar tarafsız, dolu dolu bir kalemin toplumsal olaylara ve düşüncelere bu denli yumuşak bir şekilde yaklaşması çok hoşuma gitti. Her bölüm bittiğinde kendime sorduğum sorularla baş başa kaldım.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(211, 187, 171); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(211, 187, 171); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Hakikat daha çok bizim oluşturduğumuz, oluşmasına katkıda bulunduğumuz bir şeydir. Hakikat bir olasılıktır; bizim olduğumuz, olabileceğimiz ve olmak istediğimiz şeydir."</blockquote>İlk bölümde felsefe ve sanat üzerinde duruyor Dellaloğlu ve hakikat, ironi, yolculuk, melankoli gibi kavramların derinine iniyor, yaptığı çıkarımlar ise altı defalarca çizilesi çıkarımlar! Benim de üzerine okumayı sevdiğim konulardan biri kimlik&nbsp;meselesi, geçmişi yok etmeden geleceğe uzanabilmek... Burada o kimlik meselesi kişilik üzerinden çok iyi anlatılıyor. Frankfurt Okulu ve Tanpınar üzerine olan bölümler yine ilgiyle okuduklarımın başında geldi. Ama benim için bu kitabın en özel bölümlerinden biri Dellaloğlu'nun romantizm akımını aslında modernist bir akım olduğunu öne sürerek anlatması ve oradan modern-güncel, bireysellik-çoğul olmak ayrımına değinmesi, aslında romantizm ve modernizm akımlarının temelde birbirinin içinde olduğunu çok güzel anlatmış!

1Kitap1Mekan

Alacakaranlıkta, elimdeki ufak fenerle, yaklaşık bin iki yüz yıl önce inşa edilmiş dünyanın en büyük &nbsp;tek parça Budist tapınağı Borobodur’un&nbsp;dik ve yüksek basamaklarını hızlı hızlı tırmanıyorum. Amacım tapınağın tepesindeki ters lotus çiçeği biçimindeki dev stupanın civarında güzel bir yer bulmak. Benimle beraber her sabah yaşanan bu sihirli ana şahitlik etmek isteyen insanlarla yukarı tırmanırken sanki Indiana Jones filmlerinden birindeyiz.Tepeye vardığımızda herkes rutubetli ve sıcak tropik hava nedeniyle kan ter içinde. Dünyanın dört bir yanından insanlar elinde kameralarıyla gün doğumunu beklemeye başlıyor. Sonradan Buda olacak ve dünya din ve felsefe hayatını kökten değiştirecek Siddharta’nın&nbsp;aydınlanma evrelerini temsil eden küçük stupaların&nbsp;arasında ve nirvanayı&nbsp;temsil eden dev stupanın&nbsp;dibinde kümeleniyoruz.Karşımızdaki ova sisli. Yemyeşil tarlalar ve köylerin üzerinde sanki bir tül perde var. Kuş sesleri, mistik ortamı bozmamak için ürkekçe ağızlardan çıkan fısıltılar ve uzaktan gelen bir ezan sesi duyuluyor. Gördüğümüz manzara sanki usta bir ressamın elinden çıkmış. Sisin yerini ufka bıraktığı noktada ise karşımızda kocaman bir dev bizi selamlıyor, Merapi Volkanı. Elle yapılmış kadar düzgün bir üçgen yapıdaki dağ arkasından yükselen güneşle beraber sanki büyüyor. Hepimiz büyülenmiş bir şekilde volkanın arkasında sanki nazlanarak bizi bekleyen güneşin yarattığı pembe, mavi, turuncu renk cümbüşüne bakıyoruz.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1666702028232.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.29" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Merapi<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Güneş usulca yüzünü gösterdiğinde ise Budistler için hac noktası olan Borobodur’un neden bu noktaya yapıldığını anlıyorum. Merapi Volkanı’nın ardından doğan güneş sadece dünyayı değil, sanki zihnimizi aydınlatıyor. İçimize her gün yeniden doğan umudu, yaşam enerjisini uyandırıyor. Belki de her gün yeniden doğduğumuzu bize anımsatıyor.Aslında aralarında kuş uçuşu 28 kilometre olan ve adının anlamı ateş dağı olan Merapi ile Borobodur arasında tarih boyunca süregelen bir ilişki söz konusu. Sailendra Hanedanı&nbsp;tapınağı yaptırmak için yaklaşık olarak 40’ar kiloluk 2 milyon taş blok kullanıyorlar. İşte bu taşlar Merapi’nin binlerce yıldır püskürttüğü lavların oluşturduğu taş ocaklarından elde ediliyor. Merapi’nin püskürttükleri taş ustalarının elinde şekil bulup 600 bin metre küplük bir tapınağa dönüşüyor. Sailendra Hanedanı yıkılıyor, Cava İslam egemenliğine giriyor ve Borobodur yüzlerce yıl unutuluyor. Bu esnada oldukça aktif olan Merapi püskürerek insanlara verdiğinin üzerini külleriyle örtüyor. Ta ki 1800’lerde İngilizler tapınağı yeniden keşfedene dek. Tapınak temizleniyor. Ziyarete açılıyor. Ancak uzun süre sessiz kalan Merapi 2006’daki büyük depremlerle tekrar hareketleniyor. 2010’da yeniden patlıyor ve tüm bölgeyi küle boğuyor. Bölgede yüzlerce ölüm ve tahliye edilen 350 bin kişi var. Borobodur 2,5 santim volkanik kül altında kalıyor. Merapi sakinleşince çalışmalar başlıyor ve tapınak tekrar eski görkemli günlerine dönüyor. Yok eden aslında koruyor. Yağmurdan, rüzgârdan, güneşten yok olacak Borobodur, Merapi’nin karanlık örtüsü altında derin bir uykuda dinleniyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1666702049365.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Borobodur'da bir çift<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Borobodur ve Merapi’nin görkemini geride bırakıp Cava Adası’nın doğusuna doğru bir yolculuğa başlıyorum. Yol beni akşam saatlerinde Cava genelinde pek de bulunmayan Hindu nüfusun yaşadığı bir dağ köyüne getiriyor. Bir şeyler yiyip sabah gün doğumuna enerjimi saklamak için erkenden yatıyorum. Sanki birkaç dakika sonra alarmım acı acı çalmaya başlıyor. Oysa ki saatler geçmiş ve vakit gelmiş. Hızlıca giyinip dışarıda beni bekleyen 4x4 arazi aracına atlıyorum. Hâlâ aydınlanmamış havada virajlarda savrula savrula bozuk dağ yollarından ilerliyoruz. Çevrede tek görebildiğim, farların aydınlattığı yola uzanmış ağaç dalları.Yol, yaklaşık yarım saatlik bir yolculuk sonrasında sona eriyor. O noktadan sonra yürümeye başlıyorum. Bir rampayı çıktıktan sonra ufak bir kalabalığın kümelendiği bir terasa varıyorum. Esen dağ rüzgârı uyanmama yetiyor. Montumun içine daha da gömülüyorum. Günün ilk saatleri yaklaşırken zifiri karanlık biraz olsun yok oluyor ve uzaktan dümdüz bir araziye adeta kondurulmuş dağları görüyorum. Birinin tepesinden dumanlar çıkıyor. Kağıda bir volkan çiz deseler ilk çizilecek şekil karşımda canlı duruyor. İşte Bromo Volkanı ile böyle tanışıyorum. Doğudan güneş yükselirken Bromo, çevresindeki dağlar ve binlerce yıldır magmadan püskürttükleriyle kaplı arazi aydınlanıyor. Sanki içerisinde dev bir çelik fabrikası olan dev bir baca burası.Ağzım açık karşımdaki manzaraya bakarak yeni bir güne başlıyorum. Güneş yükseldikçe kapkara kumla kaplı kocaman arazi iyice ortaya çıkıyor. Üzerinde dev bir tarakla çizilmiş gibi görünen çizgileri inceliyorum. Yukarıdan bakınca her şey ne kadar ufak görünüyor.Güneş iyice kendini gösterdikten sonra tekrar arazi aracına dönüyorum. Yine virajlı dağ yollarından geçiyoruz. Ancak bu sefer istikamet kısa süre önce terastan izlediğim kara kumlu araziden geçerek Bromo Volkanı’nın&nbsp;krateri. Araziye girer girmez lastiklerden bir duman yükseliyor. İncecik volkanik kumlar arkamızdan kocaman bir bulut oluşturuyor. Dev arazide hızla yol alıyoruz. Bir süre sonra araçla gidebileceğimiz son noktaya varıyoruz. Bu noktadan sonraya atlarla devam edeceğim. Ata binip kratere doğru yol almaya başlıyorum. Volkanın yamacına tırmanıyoruz. Atın arkasından araç kadar olmasa da bir kum bulutu yükseliyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1666702075316.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bromo manzarası<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kısa bir yolculuk ardından kratere beni çıkartacak olan 253 basamağın başına geliyorum. Ve kulağıma dipten gelen gümbürtüler çalınıyor. Yükselen güneş hafif yakmaya başlıyor. Yukarı tırmanmaya başlıyorum. Yukarı çıktıkça gümbürtü sesleri artıyor. Sanki dünya benimle konuşmaya çalışıyor. Basamaklar bitiyor ve ben hayatımda görmediğim bir şeyle karşı karşıya kalıyorum. Devasa, dipsiz, içinden gümbürtüler gelen ve sürekli tüten konik bir kuyu. Büyülenmiş bir biçimde sanki dünyanın merkezini görebilecekmiş gibi aşağı bakıyorum.Kratere çıktığımda bir Hindu sunağı dikkatimi çekiyor. Tam ortasında fil başlı tanrı Ganeş&nbsp;var. Cava’daki Müslüman işgalinden kaçan Hinduların bir kısmı Bali Adası’na geçerken diğerleri dağlık bölgelere kaçıyorlar. İşte bu bölgelerden biri de Bromo. Volkanın kendilerini koruduğuna ve kutsal olduğuna inanıyorlar bu nedenle de buraya bir sunak inşa ediyorlar.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1666702178591.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1666702237455.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bromo krateri<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Zaman zaman bölgede yaşayan Hinduların dağa saygılarını göstermek için canlı hayvanları kratere attıklarını öğreniyorum. Kraterin çevresinde dolaşmaya başlıyorum. Kısa bir süre sonra aslında bir fonksiyonu bile olmayan korkuluklar da bitiyor. Dünyanın merkeziyle aramda sadece bir adım mesafe kalıyor. İçeriden gelen gürültülerin hipnoz etkisi var. İnsanı kraterin başında oturtup kendini izletecek bir güçte. Arkamı dönüp volkanik küllerin oluşturduğu araziye bakıyorum ve ne kadar küçük olduğumuzu fark ediyorum. Bir de aslında o zavallı egomuzla doğayla nasıl başa çıkmaya çalıştığımızı. Arkamda duran kraterin sadece bir saniyelik patlamasıyla şu anda gördüğüm her şeyi yok edebileceğini bilmek ürkütücü bir his uyandırıyor. Dünyada yaşam bir gün daha güneşe kavuşurken doğanın kudretine yeniden hayran oluyorum.

Ruta

Dünyanın merkeziyle aramızda bir adım mesafe

🌞 Budist tapınaklar, volkanik sabahlar

"Öyküde "aydınlanma ânı" diye bir an var. Bu, yalnızca benim kullandığım bir şey değil, terim olarak da geçiyor. "Aydınlanma ânı" öykünün omurgasını oluşturuyor. Siz eğer o "aydınlanma ânı"nı doğru bir biçimde ve tabii kimin gözünden olacağını saptarsanız öykünüz kendiliğinden yolunu bulur. Yani o "aydınlanma ânı"ndan geriye ve ileriye doğru ilerlemek mümkün. Sözgelimi, Latin kökenli bir Amerikalı kadın yazarla tanışmıştım Amerika'da. Çocukluğunda, tıpkı bizim töre öykülerine benzeyen bir kan davası olayı yaşamış ve babasını öldürmüşler. Bu olayı önce, babasının ve kendisinin gözünden yazmaya çalışmış ama, biraz da olayın sıcaklığı nedeniyle, öyküde bir "aydınlanma ânı" olmasını sağlayamamış. Ancak olayı katiller açısından anlattığı zaman çok iyi bir öykü çıkmış ortaya. Çünkü öyküyü gören kim, o "aydınlanma ânı"nı yaşayan kim, yaşatan kim.../ Okur çoğunlukla edebiyatı, eski bir alışkanlıkla bir şey öğrenmek, bir konudan haberdar olmak için okuyor. Yani estetik, yazınsal bir tat almak için okumuyor; böyle bir yanlışlık içinde; dünyanın her yerinde böyle." &nbsp;

Yıldızlı Bir Hikâye

Edebiyatla ve yazınla ilgili fikirleriniyse şöyle dile getiriyor: 

Edebiyata bakışı

<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-03-07T15:12:28.164Z.jpeg"></figure>Tıp fakültesi son sınıf öğrencisi Che Guevara ile Latin Amerika topraklarında geçen bir yol hikayesi. Yol arkadaşıyla beraber "Dayı bunla uzun yola çıkılmaz" klasmanındaki bir motosiklete atlayıp, ilk Interrail gününde gaspa uğramış üniversiteliden daha kötü durumda Arjantin'den yola çıkıyorlar… Parasızlar, rotasızlar, kısmen amaçsızlar ve motosiklet her an son nefesini vermeye meyilli durumda. Fakat genel kültürünüze dayanarak tahmin edeceğiniz üzere, yol üstünde dünyevi görüşleri derinden sarsılan bir Che Guevara var. Film, gerçek hikayesinden esinlendiği lokasyonlara uğruyor ve böylece mekânsal anlamda oldukça anlamlı bir iş ortaya çıkıyor. Che Guevara’nın sosyalist bir devrimciye dönüşmesini sağlayacak her şeyin mevcut olduğu seyahatte, filmin en güzel kısmı olan olağanüstü müziklere ayrı parantez açılabilir. Varılacak hedeften daha çok, hedefe giden yoldan keyif alanların filmi.&nbsp;Kimler sever?Doğal yollardan filizlenen bir aydınlanma hikayesi izlemek isteyenler.&nbsp;Kimler sevmez?Devrim kelimesinden oldu olası hazzetmeyenler…

Bu Hafta Ne İzlesem?

<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-03-05T19:27:11.724Z.jpeg"><figcaption>Pınar Birim</figcaption></figure>Bu kitaplar bana sadece yol gösterici olmanın dışında hayatla ilgili, aldığım kararlarla ilgili olumlama oluyor. Hooponopo özellikle, çok özel nefes yöntemleri ve meditasyon pratikleri olan tam anlamıyla şifacı bir kitap. Thich Nat Hanh benim için huzurun kaynağının yazarı, her kitabı bana aydınlanma gibi iyi geliyor. Louise Hay'in kitabı kronik rahatsızlıklardan kurtulmak için mutlaka kütüphanede bulunmalı. Kurtlarla Koşan Kadınlar ara ara es vererek okuduğum çok yoğun duygular besleyen bir nefeste okunacak bir kitap değil. Ama bir o kadar da doğru çözümlemeler ve yaklaşımlar içeriyor.<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwNDI4NjgxNmE5MzgwMDAwNzA1ZTE4ZSZ1c2VyPTYwMDJhM2VjNTY4NjBmMDAwODA2YjhkOCZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuaW5zdGFncmFtLmNvbSUyNTJGcGluYXJiaXJpbSUyNTJGJTI1M0ZobCUyNTNEdHI="">Pınar Birim</a>

Işık da mı kirletiyor? Yanlış tasarlanırsa, evet. Ekolojik açıdan kirliliği düşündüğümüzde, aklımızda genellikle hava, su, toprak kirliliği gibi kavramlar geliyor. Boğaz’a her baktığımızda köprülerin ışıklarına hayran kalıyoruz; Jack ve Fasülye Sırığı hikâyesindeki gibi göğe uzanan gökdelenlerin ışıklarına aldanıyoruz. Işıl ışıl bir şehrin çevre açısından problem yaratabileceğini aklımıza pek getirmiyoruz.&nbsp;Aslında yapay aydınlatmanın yaklaşık 150 yıllık bir tarihi olmasına rağmen onun için insan hayatının dönüm noktalarından biri diyebiliriz. Evlerimizde çok daha korunaklı yaşayıp güneşin batışıyla kararan sokaklarda, ışıksız zamanlara göre çok daha güvenle dolaşıyoruz. Ufukta beliren kızıllıkla evlerin yolunu tutmuyor, gece perdesi üzerimize çekildikten sonra bile çalışmaya, üretmeye devam edebiliyoruz. Doğrudan amaçlamasa da yapay aydınlatmanın yarattığı ekonomik ve sınıfsal düzen başka bir konu tabii. Ben bugün “aydınlanma”nın ekolojik etkilerinden bahsederek İstanbul’daki boyutlarını aktarmayı deneyeceğim.&nbsp;Öncesinde, kendi şehrimize dönmeden konuya biraz da kültürel bir açıdan bakalım: İnsanlık aslında ekim ve hasat vakitlerini gökyüzüne bakarak tahmin eden atalarının yıldızlar ve gökyüzüyle kurduğu o büyülü bağı kaybetti. Daha da ötesinde, kendilerini doğal ışık seviyelerine göre ayarlayan hormonlarımızı ve fizyolojik süreçleri belirleyen biyolojik döngümüzü baştan aşağı olumsuz etkileyen bir icadı, bulunduğundan bu yana hayatımızın merkezine yerleştirdik. Peki etkileriyle yüzleşmeye hazır mıyız?Işığın kirli yüzü: Işık kirliliğini basitçe yapay ışığın uygunsuz veya aşırı kullanımı şeklinde tanımlayabiliriz. Işık Kirliliğini Engelleme Proje Ekibi’nden Doç. Dr. Bülent Aslan’a göre “ortamın doğal ışık miktarının, yapay ışık; yani insan yapımı aydınlatma kullanılarak değiştirilmesi ve ışığın olmaması gereken yerde bulunması durumu”na ışık kirliği deniyor. NASA’nın Blue Marble verilerine <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZDM3NzE4MDk1MmFiMDAwODZkOGZlNSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5uYXRpb25hbGdlb2dyYXBoaWMuY29tJTI1MkZzY2llbmNlJTI1MkYyMDE5JTI1MkYwNCUyNTJGbmlnaHRzLWFyZS1nZXR0aW5nLWJyaWdodGVyLWVhcnRoLXBheWluZy10aGUtcHJpY2UtbGlnaHQtcG9sbHV0aW9uLWRhcmstc2tpZXMlMjUyRg==""">göre</a>, dünya nüfusunun %83’ü bu uygunsuz aydınlatmaların içinde yaşıyor.&nbsp;&nbsp;İstanbul aydınlık bir şehir mi? NASA’nın SQM Gökyüzü Kalite Ölçümü sistemine uygun olarak hazırladığı ışık kirliliği haritasının 2016 verilerine göre, İstanbul Türkiye’nin ışık açısından en kirli şehri. Şişli ise en aydınlık ilçe olarak öne çıkıyor. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Başkanı Meryem Kayan, bunu Şişli-Maslak hattında yer alan plaza ve rezidansların ışıklarına <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZDM3NzE4MDk1MmFiMDAwODZkOGZlNSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5oYWJlcnR1cmsuY29tJTI1MkZ5YXNhbSUyNTJGaGFiZXIlMjUyRjEyNjU4OTItZ29reXV6dW11ei1hcnRpay1rYXJhcm1peW9y""">bağlıyor</a>.&nbsp;2018’de Salt Galata’da düzenlenen "Mimarlık ve Kentlerin Işık Kirliliği" başlıklı konuşmada, şehir ölçeğinde aydınlatma tasarımı üzerine çalışan Şebnem Gemalmaz ise bu soruya şöyle cevap veriyor: “Ben karanlık veya aydınlık diyebileceğimiz bir şehirde olduğumuzu düşünmüyorum. İstanbul’da bazı yerler zifiri karanlık, bazı yerler haddinden fazla aydınlık diye tanımlıyorum. Bu anlamda görsel dengesizliğin ve karmaşanın olduğu bir şehir İstanbul.” Yani, İstanbul’a uçakla gelen herkesin çıplak gözle rahatlıkla gözlemleyebileceği bu durum, aslında ucu bucağı olmayan bir ışık kirliliği. İstanbul olması gerekenden çok daha parlak; bu da onu ışık kirliliği açısından “sorumsuz” bir konuma getiriyor. Yine de bu alanda yapılan bilimsel çalışmaların azlığından dolayı net verilerle konuşmak zorlaşıyor. Doç. Dr. Bülent Aslan’ın Eskişehir’de yürüttüğü araştırmanın sonuçlarından hareketle, İstanbul’daki ışık kirliliğinin yarattığı ekonomik kaybın yıllık 40 milyon liradan fazla olduğunu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZDM3NzE4MDk1MmFiMDAwODZkOGZlNSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmt1emV5b3JtYW5sYXJpLm9yZyUyNTJGMjAxNiUyNTJGMDclMjUyRjAzJTI1MkZob3Jvemxhci1uZWRlbi16YW1hbnNpei1vdGVyJTI1MkY=""">söyleyebiliyoruz</a>.İnsana zararları: İstanbul’un parıltısından büyülensek de yapay ışıkların melatonin hormonunda yarattığı dengesizlik, bu kirliliğin başka bir boyutu. İstanbul’dan herhangi bir veriye ulaşamasam da küresel çapta yapılan araştırmalara göre, yapay aydınlatmayla sirkadiyen ritmimizin bozulmasının; göğüs ve prostat kanseri vakalarına, kalp rahatsızlıklarına, uyku bozuklularına ve metabolizma hastalıklarına yol açabildiği açık.&nbsp;Ekosisteme zararları: Parlaklık arttıkça bu parıltıdan büyülenen başka canlılar da var. İstanbul gibi kuşların göç yolları üzerinde bulunan bir şehrin böylesine aydınlık olması, kuşların yönlerini şaşırmasına ve aydınlıktan dolayı gece olduğunu anlayamadıklarından uçmaya devam etmelerine; av olmalarına veya yorgunluktan ölmelerine yol açıyor. Tıpkı insanlar gibi balıkların, böceklerin ve yarasaların da sirkadiyen ritimleri bozuluyor; ışığın etrafında toplanan bu canlıların çiftleşme, uyuma ve yiyecek bulma gibi gecenin uzunluğuyla belirlenen davranışlarında değişimler yaşanıyor.&nbsp;Hava kirliliği: Işık kirliliğinin doğaya bir diğer etkisi de hava kirliliği. Tüm dünyada elektrik tüketiminin %19’u aydınlatmada kullanılıyor. Bu enerjiyi üretmek için kullanılan fosil yakıtları hesaba kattığımızda 1,9 milyar ton karbondioksit havaya karışıyor diyebiliriz. Ayrıca fazla ışık, akşam serinlemesi gereken yer kabuğunun daha sıcak kalmasına da sebep oluyor. Bu veriler global bir kirliliğe işaret etse de ışık kirliliğinin çözümünün yerelde olduğu düşünülüyor.&nbsp;

aydınlanma ile ilgili hikayeler