Hayatı “Öteki” (The Other) perspektifiyle inceleyen biri olarak Berk Kır’ın Dışarıda Yakınlık sergisi karşısındaki heyecanımı kelimelere dökmek mümkün değil. Jacques Lacan’ın extimacy kavramının etrafında dönen sergide edebiyat, flanörlük, kuir ve feminist bakış açılarına nasıl dokunduğunu keşfetmek benim için büyük bir merak konusu. Lacan bu kavramla, bireyin iç dünyası ile dış dünyası arasındaki karmaşık ilişkiyi tasvir eder ve Kır’ın ilk kişisel sergisi, tam da bu kavramın çevresinde dönüyor. “Ben ve başkası, dışarısı ve mahrem, ev ile kent” gibi temalar ele alınarak kişisel ve kamusal alanların sürekli değişen sınırları sorgulanıyor. Bu temalar, çağdaş gerçekliğimizde sürekli olarak karşılaştığımız ancak nadiren üzerinde düşündüğümüz konular—zamanımız mı var ki?Merdiven Art Space’te konumlanan sergi, görsel bir deneyimden çok daha fazlasını sunuyor. İzleyicisini kendisini ve çevresini yeniden değerlendirmeye, hatta yeniden tanımlamaya davet ediyor. Kır’ın ilhamını “Merleau-Ponty’nin bedenin dünyadaki varlığını ve algının bedensel temelini vurgulayan fenomenolojisi, Deleuze’ün kuvvetler ve etkileşimler üzerine kurulu düşüncesi, Harman’ın her nesnenin kendi başına varlığı ve önemi olduğunu savunan ontolojisi ve Morton’un nesnelerin birbiriyle ve çevreyle olan karmaşık ilişkilerini keşfeden yaklaşımları”ndan aldığı sergi, eserlerin yorumlanmasına derin bir çerçeve çizerek izleyicisini mekana davet ediyor.Dışarıda Yakınlık, bu bağlamda kesinlikle toplumsal ve kişisel sınırlarımızı sorgulayan zamanlararası bir yolculuk. Kişisel ve kamusal, içsel ve dışsal olanın sürekli değişen sınırlarını keşfeden anlatı, bu iki dünyanın birbirinden tamamen ayrılamayacağını öne süren bakışa odaklanıyor: Sergi, ele aldığı kavramı görsel bir dile dönüştürerek izleyicileri bireysel ve toplumsal kimliklerin, mahremiyetin ve kamusal alanın, evin ve kentin birbirine nasıl bağlı olduğunu ve bu bağların nasıl sürekli olarak yeniden şekillendirildiğini sorgulamaya davet ediyor.<img src="https://images.aposto.com/2024/0/2/1705413087550.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.67" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> <h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Lacan’la el ele: Trapez sacların mekansal yorumu</h3>Serginin mekansal düzenlemesi de dikkate değer. Kır’ın anlatısı, bu şekilde, extimacy kavramını sadece teorik bir çerçevede değil, aynı zamanda görsel ve deneyimsel bir düzlemde de işliyor—disiplinler- ve medyumlar-arası yaklaşımlar beni her zaman heyecanlandırmıştır. Kullanılan malzeme ve mekansal düzenleme, serginin görsel ve kavramsal derinliğini önemli ölçüde artırıyor. Sergide dikkat çeken esas malzemelere bir örnek, trapez saclar. Küratör Nazlı Pektaş’ın yorumlarına dayanarak bu sacların sergide nasıl bir “ele geçirme” teması oluşturduğunu, mahrem/kamusal ayrımını nasıl muğlaklaştırdığını detaylıca incelemek gerekiyor.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9);" style="color: rgb(9, 9, 9); margin: 0px 0px 1em; border-left: 2px solid rgb(94, 53, 177); padding-left: 5px; box-sizing: border-box;">"(…) Dışsal olan içeriyi ele geçirir ve kimliği kurar. Berk’in temas ettiği eşyalar da bir ele geçirmeye temas ediyor. Örneğin, ütü ve çaydanlıkla eve yaklaşırken trapez sacla kente yakınlaşıyor. Dışarısı ile içerisi burada konuşmaya başlıyor. İçerisi mi dışarıyı işgal etmiş? Dışarısı mı içeriye sızmış? Bu muğlak bir sohbete dönüşebilir. İlk bakışta tekinsiz kent ile güvenli ev! Sahi göründüğü gibi midir? Mahrem/kamusal ayrımı muğlaklaşarak, arada bir durum oluşturuyor. Ses imgeye, imge sese dönüşüyor. Lacan’ın ‘extimacy’ kavramı ben ve başkası, dışarısı ve mahrem, ev ile kent arasında dolaşırken ‘dışarıda yakınlık’ bu sergide ironi dolu bir temasa dönüşüyor."</blockquote>Bu saclar, kent yaşamının sert ve soğuk yapısını hatırlatıyor ve serginin atmosferine katkıda bulunuyor. Sergi mekanının bu şekilde düzenlenmesi, izleyiciye sadece görsel bir deneyim sunmakla kalmıyor, aynı zamanda onları fiziksel ve duygusal olarak serginin temasına dahil ediyor. Trapez sacların kullanımı, böylece mahrem ve kamusal alanların muğlak sınırlarını sorguluyor. Bu malzeme, sergideki eserlerin üzerine yerleştirilerek, izleyicinin sergiye dair algısını değiştiriyor ve onları sergi içeriği üzerine daha derinlemesine düşünmeye teşvik ediyor. Trapez sacın hem engelleyici hem de ortamı kapsayan yapısı, serginin temalarını somut bir şekilde ortaya koyuyor ve izleyicinin bu temaları deneyimlemesini sağlıyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Flanörün rahatsızlık vermeden düşündüren 'bakış'ını deneyimlemek</h3>Flanörlük, kentsel mekanlarda dolaşan ve çevresini gözlemleyen bir bireyin perspektifinden dünyayı anlama pratiği olarak tanımlanabilir. Berk Kır, zihnimde çok değerli bir dost olmasıyla öne çıksa da yürüme pratikleriyle bana hep bu kavramı hatırlatıyor—tanıyan kimsenin şaşıracağını sanmam. Bu durum, flanörlük deneyimini sergiyle nasıl ilişkilendirildiğimi düşünmeme sebep oluyor. Kentin sokaklarında dolaşan bir flanör gibi, sergide de benzer bir keşif yolculuğuna çıkıyorum.Dışarıda Yakınlık&nbsp;sergisi, benim için Kır’ın bu gözlemci duruşunu, gözümdeki kuir ve feminist temalar ile birleştirerek, toplumsal ve kültürel normlarla etkileşimini sanatsal bir ifadeyle sunuyor. Flanör, genellikle eril bir figür olarak tasvir edilirken ve dolayısıyla eril bakışla (male gaze) kolayca ilişkilendirilebilecekken eserler, bu perspektifi genişletiyor ve toplumsal cinsiyetin sınırlarını zorlayarak daha kesişimsel bir bakış açısı sunuyor.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">'Dışarı'yı 'Öteki' olarak 'flanörlemek'</h3>Sergideki nesneler de sembolik anlamlar yüklenerek sanatçının mesajlarını pekiştiriyor. Bu nesnelerin cinsiyetlendirilmesi ve toplumsal rolleri, serginin etkisini daha da güçlendiriyor. Bu nesneler aracılığıyla yapılan yorumlar, günlük hayatta göz ardı edilen pek çok konuya ışık tutuyor.Kültürel ve toplumsal eleştiriler ise serginin omurgasını oluşturuyor. Sanatçının ele aldığı temalar, toplumsal ve kültürel normlarla nasıl etkileşimde olduğunu, bu etkileşimin toplum üzerindeki yansımalarını gözler önüne seriyor. Bu, sadece bir sanat sergisi değil, aynı zamanda toplumsal bir diyalog alanı.<img src="https://images.aposto.com/2024/0/2/1705413544636.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.67" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> <h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İkilikleri yeniden üretmeden diyaloğu genişletmek</h3>Sergi, kent yaşamı ve mekanlar üzerinden yapılan gözlemleri birleştirerek kuir ve feminist teorilerin ışığında yeniden değerlendirmeme yardımcı oluyor. Bu teoriler, izleyicinin cinsiyet ve cinsellik konularında toplumsal normları sorgulamasını sağlayabilir diye düşünerek heyecanlanıyorum—sergideki eserler, toplumsal cinsiyet rollerinin ve cinsellik algısını ikiliğe sıkıştırmaktan belli ki sıkılıyor; bu rollerin ve algıların ne kadar yapay ve kısıtlayıcı olduğunu gösteriyor. Sanatçının, kadınlık deneyimiyle ve geniş bir çerçevede cinsiyetle özdeşleştirilen nesneleri sokakta farklı bedenlere yerleştirerek yarattığı yeni varoluşlar, cinsiyetin toplumsal yapısını sorguluyor ve kuir bakış açısından yeni anlamlar yaratıyor.Naçizane feminist bakış açısıyla, serginin kadınların ve diğer marjinalize edilmiş grupların yaşam deneyimlerini ve mücadelelerini gözler önüne serdiğini söyleyebilirim. Kadınlar ve kuir bireyler için kent, farklı deneyimler ve zorluklar sunan bir mekan: Berk Kır, bu deneyimleri ve zorlukları izleyicisine yansıtarak toplumsal cinsiyet rollerinin ve cinsiyetçilik yapısının kentsel yaşamda nasıl tezahür ettiğini gösteriyor.Böylece sergideki nesneler ve temsil edilen mekanlar, feminist ve kuir teorileriyle örtüşen bir şekilde ele alınabiliyor. Yani Berk Kır, bu okumayla, günlük hayattan alınan nesnelerle, toplumsal cinsiyet rollerinin sadece kişisel değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel bir yapı olduğunu vurguluyor: Eh, Beauvoir da bu yüzden “Kadın doğulmaz, kadın olunur” dememiş miydi? Kır’ın eserleri, kolayca cinsiyetin ve cinselliğin toplumsal yapısını ve bu yapının bireyler üzerindeki etkilerini ortaya koymasıyla da akla kazınabiliyor.Belki de şöyle özetlemek uygundur:&nbsp;Seçili nesneler, flanörlük perspektifiyle birleşerek, izleyicilere kent mekanlarını ve bu mekanlarda yaşanan cinsiyetçi ve kuir deneyimleri yeniden düşünme fırsatı sunuyor. Kır’ın eserleri, kent yaşamının sıradan anlarında gizlenmiş cinsiyet ve cinsellik meselelerini ortaya çıkarıyor, bu meselelerin toplumda nasıl işlediğini ve bireylerin yaşamını nasıl şekillendirdiğini gösteriyor.Berk Kır’ın eserlerinin şehir sokaklarında nasıl bir etki yaratabileceğini düşünmek, toplumsal ve kültürel düzeyde nasıl etkili olabileceğini hayal etmek hem heyecan verici hem de ilham verici.&nbsp;Serginin özellikle 2002 sonrası İstanbul’un dönüşümüne, günlük hayat pratiklerinde kentin etkisine ve bin yılların “Öteki”leri olarak algılanışa getirdiği bakış açıları, eserleri günlük yaşamımızın bir parçası hâline getiriyor: Bu, bana Kır’ın eserlerinde hep karşımıza çıkan rastlantısallığı hatırlatıyor.&nbsp;Sergi, izleyicisine Berk’in gözünden şehri sunmakla kalmıyor, aynı zamanda kent hayatının, kimlik politikası uygulanarak büyütülmüş insanların ilişkilerinin ve günlük yaşamın özüne dair derinlemesine bir keşif yolculuğu sunuyor. Merak ediyorum: Acaba şehrin her yerindeki saclarda üst üste yapıştırılmış afişleri deneyimlemek yerine Kır’ın fotoğraflarını görebilsem daha mutlu biri olur muydum? En azından ikiliklerden daha uzak, sınıfsız, sınırsız ve sömürüsüz bir dünya için ilham bulacağıma eminim.&nbsp;Editörün notu: Sergi, 31 Ocak 2024’e kadar Merdiven Art Space’te ziyaret edilebiliyor.

Aposto İstanbul

Kır’ın eserleri, kent yaşamının sıradan anlarında gizlenmiş cinsiyet ve cinsellik meselelerini ortaya çıkarıyor; bu meselelerin toplumda nasıl işlediğini ve bireylerin yaşamını nasıl şekillendirdiğini gösteriyor.


Lacan’dan flanörlüğe Berk Kır: 'Dışarıda Yakınlık' sergisi

Felsefenin ontoloji, siyaset, mantık gibi şanlı kolları varken neden estetik ve sanatla ilgilendiğim soruluyor genelde. Sanıyorum çoğu insan sanatla ilgilenmenin zengin hobisinden öte bir şey olmadığını düşünüyor. Öyle ya iyi bir resim ya da heykel ancak ev dekore edebilir...Her ne kadar geleneksel anlamda bir sanatçı olmasam da sanat deneyimini önemseyen, sanat üzerine düşünen bir izleyiciyim. Burada geleneksel anlamda sanatçı değilim derken kastettiğim, bireysel sanatsal üretimlerimizin dışındaki büyük S’li “Sanat”. O, kendi tarihsel sürecine sahip, sektörleşmiş bir alan. Elbette ben bu profesyonelleşmeden söz etmiyorum. Fakat ben herkesin sanatçı olabileceğini, hatta herkesin farkında olsun ya da olmasın, sanat ürettiğini düşünüyorum.&nbsp;Nasıl derseniz, "Birine seni özledim." demek yerine "Sen yokken zaman daha yavaş akıyor..." dediğinizde, kullanılmış bir meyve suyu şişesine estetik dokunuşlar yaparak ondan yeni bir şey yarattığınızda, gün batımında ortaya çıkan sarı ve kızıl renklerden büyülenip telefonunuzla onu en iyi açıdan çekmeye çalıştığınızda aslında sanat üretiyorsunuz. Yani doğrudan pratik bir fayda sağlamadığınızı bildiğiniz halde yine de yaratma dürtüsüyle harekete geçtiğinizde aslında siz de sanatçı oluyorsunuz ama küçük -s'li olanından. Bu yüzden sanat deneyimine dair bilinçli bir farkındalık yaşamlarımıza farklı açılardan doyum getirebilir gibi gözüküyor. En azından çoğu filozof böyle düşünmüştü.Eski ya da yeni biçim ile olsun, sanat deneyiminin ne olduğu konusunda filozofların ne düşündüğüne bakalım.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cicero, “Bir ressam, gölgelerde ve çıkıntılarda kim bilir bizlerin göremediğimiz neleri görür!” demişti. Benzer bir şekilde 20.yüzyılda yaşamış kıta felsefesinin ünlü temsilcilerinden Martin Heidegger de sanatın varlığın kendini açma biçimlerinden biri olduğunu söyler. Nitekim gündelik hayatımızda nesnelerle araçsal bir ilişki kurarız. Buna karşın sanat sayesinde nesnenin araçsal kullanımından uzaklaştığımızda o şeye ilişkin daha kökensel bir farkındalık yaşamamız mümkün hale gelir. Örneğin, Vincent Van Gogh’un "Bir Çift Ayakkabı" adlı resminde kişiye hizmet etmiş bir ayakkabı, temsili dolayısıyla, artık araçsallığını yitirir. Böyle olunca ayakkabı bize bir hikaye anlatmaya başlar. Ayakkabının şeyliği, aslında onun araçsal kullanımında değil, insan ile kurduğu varoluşsal ilişkide ortaya çıkar. Bu bağlamda Heidegger, Sanat Eserinin Kökeni&nbsp;adlı eserinde sanatı üstü örtülü hakikatin ortaya çıkmasının olanağı olarak görür.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Friedrich Nietzsche’ye göre ise sanat, mutlak hakikatin yokluğunda insanın anlamsızlık denizinde savrulup durmasını engelleyebilecek tek gemidir. (Katılmamak elde değil!) Kişinin hem kendi varoluşunu ve hem içinde yaşadığı dünyayı dönüştürmenin en iyi yoludur. Anlamsızlıkta anlam üretmeye çalışıyoruz daima, böylelikle hem yaşamı olumluyor, hem de bir bakıma kendimizi yapıtlarla daha değerli, kutsal bir hale getiriyoruz.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Aristoteles ise Poetika&nbsp;adlı eserinde “katharsis” kavramıyla sanatın sakıncalı tutkulardan arındıran bir işlevi olduğunu söyler. İzleyici sanat deneyiminde kendini hikayenin kahramanlarının yerine yerleştirir. Böylelikle kendisini kahramanın yerine yerleştiren izleyici eser deneyimi sayesinde pek çok duygu durumuna sürüklenir ve akabinde bir çeşit duygu boşaltımı ile dinginliğe erişebilir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Robert Vischer ise “einfühlung” (özdeşleyim) adını verdiği bir kavramla izleyicinin kendi gerçekliğinden çıkarak eserin kurgusal dünyasında kendini yeniden bulabileceğini söyler. Bir roman okurken kendinizi hangi karakterle neden özdeşleştirdiğiniz veya bahsedilen kurgusal durumda siz olsaydınız hangi tavrı takınacağınız, aslında sanat deneyimi sayesinde kendi benliğimizi keşfetmemize yol açabilir.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sigmund Freud&nbsp;ise&nbsp;sanat deneyiminden ziyade sanatçının sanat üretimine odaklanır. Bilinçdışında bastırılan dürtülerin doyumunun, yani haz gereksinimlerinin karşılanması gerekir. Fakat bu doyum iç ve dış engeller nedeniyle kimi zaman sekteye uğrar. Bu engellenme ile dürtüler, sanat aracılığıyla başka bir biçimde varsayımsal olarak doyurulur.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Immanuel Kant ise estetik deneyime çok daha toplumsal bir anlam yükler. Nitekim estetik deneyim bireysel oluşuyla değil, öznelerarası duygudaşlığın zemini olmasıyla önem kazanır. Güzel amaçtan bağımsız olsa da, sosyal iletişim yönünde yaptığı etkiyle kişiye bir türün parçası olduğunun farkındalığını sağlar. Beğeni yargısının öznel koşullarımızı aşmamızı talep etmesi insanda varolan bir çeşit sosyal duyguya işaret eder.</li></ul>Böylelikle şeylerin sıradanlıklarını aşan bir farkındalıkla estetik bir görme geliştirme, anlam yaratarak yaşamı zenginleştirme, duygu salınımı dolayısıyla rahatlama, kendi bilincimizin karanlık noktalarına temas ederek kendinle tanışma gibi imkanlara işaret ederek sanatın ne işe yaradığı sorusu yanıtlanabilir. Eğer bir işe yaraması gibi bir talebiniz varsa.O yüzden "dilozof on the road" serüveni boyunca sıklıkla sanat deneyimi yaşamayabileceğim mekanlara gitmeyi planlıyorum. Bu deneyimlerin verdiği ufukla, tüm dünya deneyimlerimizi tıpkı sanat deneyimi gibi estetikleştirmeyi başarırsak kim bilir belki yürümek dahi dans etmek kadar güzel olabilir. Gelecek sayıda görüşmek üzere, merakla ve sanatla kal!

Dilozof

Sanat Ne İşe Yarar?

Filozoflar Sanat Deneyimi Üzerine Düşünüyor...

İlk Çağ felsefesi söz konusu olduğunda Ahmet Arslan'ın ülkemizde yetişmiş iyi felsefe tarihçilerinden biri olduğunu düşünüyorum. Arslan, bu alandaki en ünlü yabancı kaynakları tarayarak oldukça faydalı bir sunuş yapıyor. Dili de oldukça anlaşılır.5 ciltten oluşan <a fr-original-style="" href="https://bilgiyay.com/kitap/ilkcag-felsefe-tarihi-1-sokrates-oncesi-yunan-felsefesi/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İlkçağ Felsefe Tarihi&nbsp;</a> yukarıda sıraladığım kitaplara kıyasla daha detaylı bir çalışma. Lisans seviyesinde bir felsefe tarihi kaynağı olduğunu söyleyebiliriz. O yüzden bu seri, önerdiğim diğer kitaplardan sonra ikinci kademe kaynaklar arasında da görülebilir. (Üçüncü adım ise doğrudan Aristoteles'in <a fr-original-style="" href="https://www.pinhanyayincilik.com/metafizik" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Metafizik</a> adlı kitabını ve filozofların kendi fragmanlarını okumak olur.)<img src="https://images.aposto.com/2021/2/2021-03-17T10:04:55.801Z_sm.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" alt="Ahmet Arslan İlkçağ Felsefe Tarihi Serisi" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu noktada aynı yazarın başka bir başlangıç kitabından daha söz etmek istiyorum, <a fr-original-style="" href="https://serbestkitaplar.com/kitaplik/Felsefeye-Giris/103" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Felsefeye Giriş</a>. &nbsp;"Epistemoloji nedir, ontoloji nedir, bilim felsefesinde temel problemler nelerdir?" temalı bölümler var ve en sonunda Arslan'ın hazırlamış olduğu kısa bir felsefe sözlüğü yer alıyor. Bu yüzden önerdiğim diğer genel felsefe tarihi kitaplarını okumadan önce kelimenin tam anlamıyla giriş yapmak için okunabilir. Çünkü akademinin içerisinde olan kişiler alışık olsa da felsefi terminoloji gündelik dilden epey farklı. Türkçe kelimeler kullansak bile alışageldiğimiz kavramlar olmuyor çoğu zaman. Erek, tin, töz... Elbette bu kavramları kimse ukalalık olsun diye seçmiyor. (Yani en azından ben öyle olduğuna inanıyorum.) Her felsefi kavramın kendine özgü anlamı ve kısıtlamaları var. Felsefede kavram neredeyse her şeydir. O yüzden metinleri anlamak için biraz felsefe terminolojisi bilgisi gerekiyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/2/2021-03-17T10:10:20.607Z_sm.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">

İlk Çağ denilince akla onun adı gelir!

Ahmet Arslan: İlk Çağ Felsefesi

Doğa hayatımızda bir kenar süsü genellikle. Ya da toprağından, taşından, suyundan, ağacından, rüzgarından yararlandığımız bir kaynak. Daha konforlu hayatlar yaşayabilmek, daha modern toplumlar kurabilmek için yüz yıllardır kullandığımız bir araç. Kimi zaman da taşkınlıklarını, yabaniliklerini kontrol altına almamız, ehlileştirmemiz gereken bir tehdit, fethetmemiz gereken tekinsiz bir yer. Her halükârda günümüzde çoğumuz için doğanın bizlerin dışında bizlerden ayrı bir gerçekliği, bir ontolojisi var. Bu haliyle de doğa ve insan arasındaki yarılma kapitalist modernliği belirleyen en temel, en trajik ikiliklerin başında geliyor. Çünkü dünyanın geleceğini tehdit eden, bugün çözüm aradığımız birçok küresel sorun tam da bu yarılma üzerinden zuhur ediyor. Covid-19’u, yükselen suların altında kalan şehirleri, kuruyan Tuz Gölü’nü, kaybolan arı kolonilerini, ısınan havaları bu yarılmadan ayrı düşünmek imkansız.&nbsp;Sanayileşme süreciyle birlikte okullarda, kitaplarda, reklamlarda üretilen bilgi, ilerleme ve modernleşme amacıyla doğanın türlü şekillerde araçsallaştırılmasını ve giderek insana yabancılaşmasını normalleştirdi. Botanik parklarıyla, hayvanat bahçeleriyle, vahşi hayat belgeselleriyle doğa ve toplum arasındaki mesafe giderek büyüdü. Doğa ve insanın tekliğini ve bütünselliğini göremez olduk.&nbsp;Büyüyen, genişleyen ticaret ağları yediklerimiz içtiklerimizle, tükettiklerimizle yerele olan bağımlılığımızı azalttı. Şehirlerde beton duvarlarla çevrili evlerde, fabrikalarda, ofislerde yaşamak, çalışmak, bu evreni bizlerle paylaşan büyük küçük diğer canlıların ve patojenlerin varlığını ve onlarla aramızdaki ilişkiyi bizlere unutturdu. Gözden ırak, gönülden ırak hesabı… Böylece bir ve sıfırdan ibaret bir algoritma içinde hayatı yaşamaya başladık. Bir, bizdik - yani insanlar. Sıfır da onlar, yani böcekler, ağaçlar, hayvanlar, iklimler, virüsler, insanların dışında kalan tüm canlılar...&nbsp; Bugünlerde çok kullanılan “antroposen” kavramı tam da bu süreci özetliyor.21. yüzyılın insan merkezli dünyasını kendine getirecek, insanı tekrar doğasıyla barıştıracak, bütünleştirecek bir aydınlanmanın, farkındalık yükseltmenin en önemli temel kaynaklarından birisi tarih. Çünkü tarih doğa ve insanın birliğini hatırlatacak bir çok zengin olay ve süreçle bezeli... Ekolojik krizin derinleşmesine paralel olarak son bir kaç on yıl içerisinde giderek artan sayıda tarihçinin ve sosyal bilimcinin çevre tarihi üzerine muazzam eserler ürettiğini görüyoruz. Bu yolda ilham kaynağı olan tarihçilerin başında Fernand Braudel geliyor.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-02-21T13:28:05.888Z.jpeg"></figure>Fernand Braudel tarih yazımında Annales Okulu’nun ve bu ekolle tanıdığımız “total tarih” yaklaşımını şekillendirenlerden biri, belki de en önemlisi. Bu ismin de işaret ettiği gibi Braudel tarihe bir yandan toplumsal ilişkileri yapılandıran ve diğer yandan da bu ilişkilerden etkilenen siyasi, kültürel, ekonomik ve ekolojik süreçleri içerecek bir bütünsellik içerisinde yaklaşır. Bu hâliyle de İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde yazıp çizdikleriyle sadece çevre tarihinin değil tüketimden yeme-içmeye, tarımdan gündelik yaşama, iktisat tarihinden kültür tarihine bir çok alanda tarihçiler ve sosyal bilimciler için yepyeni ufuklar açmış, verimli araştırma gündemlerinin oluşmasına katkıda bulunmuştur.&nbsp;Braudel’in belki de en tanınmış eseri, ilk kitabıdır Akdeniz. (2. Felipe Dönemi'nde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası (DoğuBatı Yayınları) başlığıyla tarihçi Mehmet Ali Kılıçbay tarafından Türkçe’ye de çevrilmiştir.) Braudel, 2 ciltlik bu kitapta Beyrut’tan Venedik’e Portekiz’den Tunus’a, Akdeniz’i bir bütün olarak tahayyül etmemizi sağlar ve&nbsp; bölgenin dünya tarihinde ekonomisiyle, kültürüyle yükselişte olduğu 16. Yüzyıl’a odaklanır. 16. Yüzyıl Akdenizi'ni ve onu yaratan süreçleri kralların, savaşların, anlaşmaların ötesinde bitkileri, rüzgarları, dağları, nehirleri, iklimleri içine katan uzun erimli bir tarihsel perspektif içerisinde anlatır.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-02-21T13:28:21.547Z.jpeg"></figure>Fernand Braudel başyapıtı Akdeniz’in büyük bir bölümünü Alman kamplarında savaş esiri olarak geçirdiği 1940-45 aralığında yazdı. 1972’de kaleme aldığı otobiyografik metinde (tarihe ve tarihçiliğe meraklıysanız mutlaka okumanızı tavsiye ederim) Akdeniz’de tüm yönleriyle kendini gösteren tarihsel yaklaşımının kendi esaret deneyiminden beslendiğini anlatır.&nbsp;Alman yayınlarının ya da süregiden savaşla ilgili Londra’dan gizli yollarla gelen haberlerin yaydığı endişelerden uzakta durabilmek ve vehme kapılmamak için tarihin ve kaderin gündelik olayların sığlığında değil de daha derinlerde yazıldığına inanmak zorundaydım, der Braudel. Başka bir deyişle Braudel, zindanda bitmek tükenmek bilmeyen dalgalarıyla Akdeniz’i, Akdeniz’in güzelliğini düşünür; bu denizin görkeminde ve etkileyici mukavemetinde yavaş hareketlerle tarihin yapılıyor olduğunu hayal eder. Böylelikle esaret ve savaş koşullarına dayanmayı başarır. Braudel’in bu zaman-mekan tahayyülü, gündelik olayların zamanından, hatta başlayan/biten hükümranlıkların, güçlenen/zayıflayan devletlerin zamanından farklıdır. Bu yapısal zaman anlayışına uygun olarak Braudel, kitabına Akdeniz’in doğal ve maddi temellerini, dağlarını, çöllerini, zeytin ağaçlarını anlatarak başlar ve 16. Yüzyılın demografik ve ekonomik analizi ile devam eder.&nbsp;<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMzI1YmQyNmE5MzgwMDAwN2Q1YWEyZSZ1c2VyPTVlMzgyZTNjZDM3YzgyMjM2OTE2YWU2YSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cubWV0aXNraXRhcC5jb20lMjUyRmNhdGFsb2clMjUyRmJvb2slMjUyRjQ2NzE="">Akdeniz: Mekân, Tarih, İnsanlar ve Miras</a> (Metis, 2014), Braudel ve Akdeniz’le ilgili Türkçe’deki diğer iyi çalışmalar arasında. Bu derleme kitap, Braudel ve Braudel’in çizgisini paylaşan Maurice Aymard, Georges Duby gibi tarihçilerin Akdeniz’le ilgili yazılarını bir araya getiriyor. Braudel’in sözleriyle: “Bu kitapta gemiler yol alır; dalgaların şarkıları sürer gider; bağcılar Cinque Terre yamaçlarından Cenova Rivierası'na inerler; Provence'da, Yunanistan'da zeytinler toplanmıştır; Venedik'in durgun sularında ya da Cerbe kanallarında balıkçılar ağ çeker; tekne yapımcıları, vaktiyle yapılan teknelere benzer tekneler yapar... Ve biz yine, onlara göre, zamanın dışında olduğumuzu fark ederiz.”<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-02-21T13:24:59.661Z.png"></figure>Braudel’in Akdeniz’inden sonra Akdeniz üzerine yazılmış en önemli kitaplar arasında Faruk Tabak’ın Solan Akdeniz: Coğrafi – Tarihsel Bir Yaklaşım (Yapı Kredi Yayınları, 2010) başlığıyla Türkçe’ye çevrilen kitabı yer alır. Tabak, Akdeniz’in tarihini Braudel’in bıraktığı yerden anlatmaya devam eder. Başka bir deyişle, Braudel’in “aynı ritimlerle yaşayıp nefes alıyor” diyerek Hristiyan, Müslüman, Kuzey, Güney diye ayırmadan yekpare bir mekan olarak tanıttığı, eski dünyanın merkezi olarak tanınan bu görkemli iç denizin 1550-1870 arasındaki hikayesine odaklanır. &nbsp;Tabak’ın Braudel’den ilhamla yaptığı gibi coğrafi tarihsel bir açıdan yaklaşıldığında bu zaman aralığının özgün niteliklerinin başında “Küçük Buz Çağı” diye adlandırılan bir dönemi&nbsp; kapsaması gelir. Kabaca 17. Yüzyılın başından itibaren neredeyse iki yüz yıl Kuzey yarımkürede ısının aşırı düşmesiyle birlikte bol yağışlı kışlar, serin yazlar, buzul alanların genişlemesi iklim koşullarını radikal biçimde dönüştürür. Bundan tabii ki Akdeniz de nasibini alır ve yerleşim örüntülerinden tarımsal&nbsp; yapılara varıncaya dek birçok alanda değişiklik geçirir.&nbsp;Tabak, Akdeniz’de her biri farklı zamansallıklarda ilerleyen coğrafi, iklimsel, siyasi, ekonomik ve demografik değişim dinamiklerini ince ince birbiriyle örer: Küçük Buz Çağı’nın etkilerinin yanı sıra aynı dönemlerde Amerika’ya açılan Avrupa ekonomisinin dönüşüm dinamiklerine bakar. Yeni Dünya’nın Eski Dünya’nın gıda rejimine kazandırdığı mısır, patates gibi yeni ürünler ve tarımsal yapıların değişimini inceler. Bunlarla beraber, 17. yüzyıl dünya ekonomisi krizinin sonuçları ve 18. yüzyılda Hollanda’dan İngiltere’ye geçen hegemonya, Tabak’ın Akdeniz hikayesinin ana eksenlerini oluşturur.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-02-21T13:25:11.481Z.jpeg"><figcaption>Faruk Tabak</figcaption></figure>Tıpkı Braudel’in Akdeniz’i gibi Tabak’ın Akdeniz’i de dinamiktir, “zamansız” değildir. Kitabın sonuç bölümünde altı çizildiği gibi bugün geleneksel olarak Akdenizli gördüğümüz kaktüs bitkilerinden narenciyeye, zeytinden üzüm bağlarına koyun keçi sürülerine kadar flora ve faunaya dair birçok özellik yüzyıllar içerisinde hep değişkenlik göstermiş, İran, Hindistan ve Çin başta olmak üzere farklı coğrafyalarla ilişki içerisinde dönüşmüştür. Akdeniz, 16. yüzyıldan sonra soluyor yani dünya ekonomisi ve siyasetindeki başat konumunu yavaş yavaş yitiriyor olabilir. Ama Tabak’ın da eşine az rastlanır bir derinlik ve kapsamda gösterdiği gibi, Akdeniz yine de tüm coğrafyası ve&nbsp; tarihselliği içerisinde bir bütün olarak ele alınmayı hak eder.&nbsp;Bir de çok önemli not: Görebildiğim kadarıyla Solan Akdeniz’in baskısı tükenmiş durumda. Umarım Yapı Kredi Yayınları böylesine önemli bir eserin tekrar basımını en kısa zamanda yapar.Faruk Tabak 13 yıl önce bir Şubat günü çok zamansız bir şekilde aramızdan ayrıldı. Birçoğu kendisi gibi mimar olan Türkiye’deki arkadaşları (evet, Faruk üniversiteyi 1976’da ODTÜ Mimarlık’ta bitirdi, tarih ve sosyoloji konularında odaklanması Binghamton’da oldu) Faruk’un anısını yaşatmak için Urla Tasarım Kütüphanesi’nin 16. Yüzyıldan kalma kubbeli küçük binasında&nbsp; Faruk Tabak Okuma Odası’nı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMzI1YmQyNmE5MzgwMDAwN2Q1YWEyZSZ1c2VyPTVlMzgyZTNjZDM3YzgyMjM2OTE2YWU2YSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ0Yi1ldmktdXJsYS10YXNhcm0ta3V0dXBoYW5lc2ktZmFydWstdGFiYWstb2t1bWEtb2Rhcy5idXNpbmVzcy5zaXRlJTI1MkY="">açtılar</a>. Buraya Washington’daki evinden kitaplarını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMzI1YmQyNmE5MzgwMDAwN2Q1YWEyZSZ1c2VyPTVlMzgyZTNjZDM3YzgyMjM2OTE2YWU2YSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZzZXJiZXN0aXlldC5jb20lMjUyRnlhemFybGFyJTI1MkZ5YXJhdGljaS1zYWRha2F0LXVybGEtdGItZXZpLWZhcnVrLXRhYmFrLW9rdW1hLW9kYXNpbmRhLWlueml2YS1idXJzdS0xMzA5MyUyNTJG"">taşıdılar</a>.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-02-21T13:25:37.047Z.jpeg"></figure>İzmir’e yolunuz düşerse bu kütüphaneyi ve odayı mutlaka ziyaret edin. Belki oradaki kitapları karıştırırken, boş bir ahşap masanın üzerinde dolma kalemi ve zarif el yazısıyla sonradan The Waning of the Mediterranean olacak satırları önündeki beyaz kağıtlara doldururken Faruk’un aldığı hazzı hissedersiniz.Braudel’in Akdeniz’iyle Faruk’un Akdeniz’inde doğayı ve insanı birbirinden ayırmak imkansız. Bu iki kitabı da birer büyük hatırlatma olarak okumak mümkün: İmge, hayal ya da gerçeklik olarak, Akdeniz’in Akdeniz, yerkürenin yerküre olarak kalmasını istiyorsak, sadece insanlarıyla değil canlı cansız tüm oluşlarıyla birlikte bir bütün olarak düşünmek zorundayız. Uygarlık/doğa, Batı/Doğu, kent/köy gibi ikiliklerle düşünmeye devam etmek beraberinde ancak felaket getirir.&nbsp;<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2021-02-21T13:25:47.329Z.jpeg"><figcaption>Il Postino</figcaption></figure>Bu kadar Akdeniz’i anmışken Akdeniz’in tarihini aşkla tutkuyla yazan iki büyük yazardan bahsetmişken bu yazıyı bu temaya uygun bir tavsiyeyle bitirmek istiyorum, daha doğrusu bir filmle. Aşkları, şiirleri, bisikletleri, yeşillikleri, dağları tepeleriyle İtalya’da küçük bir adada geçen <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMzI1YmQyNmE5MzgwMDAwN2Q1YWEyZSZ1c2VyPTVlMzgyZTNjZDM3YzgyMjM2OTE2YWU2YSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuaW1kYi5jb20lMjUyRnRpdGxlJTI1MkZ0dDAxMTA4NzclMjUyRg=="">Il Postino</a> (Postacı, 1994) filmini henüz izlemediyseniz çok şanslısınız. Hem çok eğlenceli bir film hem de hemen hemen aynı yıllarda doğmuş ve yaşamış 20. Yüzyılın iki büyük düşün insanının Braudel ve Pablo Neruda’nın birçok iyi eserini sürgün yıllarında yazdığını bize anımsatıyor. Kötülük karşısında insanın, tutkunun, güzelliğin&nbsp; kalıcılığını ve inadını hatırlamak, birbirimize hatırlatmak önemli ne de olsa, hele bugünlerde... Valla hiç zamanım yok diyorsanız da en azından <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMzI1YmQyNmE5MzgwMDAwN2Q1YWEyZSZ1c2VyPTVlMzgyZTNjZDM3YzgyMjM2OTE2YWU2YSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cueW91dHViZS5jb20lMjUyRndhdGNoJTI1M0Z2JTI1M0RnU0hjNkZuMktTdw=="">linkteki</a> fragmana bir göz atın. &nbsp;Bu haftalık da bu kadar. Haftaya pazar tekrar görüşmek üzere, herkese çok iyi bir hafta dilerim şimdiden. Bu bülteni çevrenize iletebilir, <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMzI1YmQyNmE5MzgwMDAwN2Q1YWEyZSZ1c2VyPTVlMzgyZTNjZDM3YzgyMjM2OTE2YWU2YSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cCUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmFwb3MudG8lMjUyRm4lMjUyRnphcHBhLXphbWFubGFy"">apos.to/n/zappa-zamanlar</a> adresi üzerinden ücretsiz bir şekilde kayıt olmalarını söyleyebilirsiniz.&nbsp;Sevgiler,

ontoloji ile ilgili hikayeler