Aposto'nun Paribu Ventures işbirliğiyle hayata geçirdiği dördüncü Entrepreneur's Thursday etkinliğinin “Ölçeklenebilir çevrimiçi işletmeler: 0'dan 1'e nasıl gidilir?” başlıklı ikinci oturumunda Inveon'un kurucusu Yomi Kastro konuşmacı oldu. Aposto'nun kurucu ortağı Umutcan Savcı'nın moderatörlüğündeki oturumda Kastro, Türkiye’deki teknoloji girişimi ekosisteminde görülen paradigma değişimini ele aldı ve ölçeklenebilir bir iş kurmak için gerekli olduğunu düşündüğü ipuçlarını paylaştı.<img src="https://images.aposto.com/2025/2/5/1741955969628.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.43" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Ayrıntılar: Konuşmasında Türkiye’de teknoloji girişimi ekosisteminin üçüncü nesline giriş yaptıklarını belirten Kastro, geleneksel olarak girişimcilerin ilk etapta ürüne, ikinci kez girişimci olanların ekibe, üçüncü kez girişimci olanların ise ölçeklenebilirliğe, yani dağıtıma odaklandığına dikkat çekti. Kastro, bugün bu aşamalarda bir paradigma değişimi gözlemlendiğini de sözlerine ekledi.&nbsp;Kastro, daha sonra sözlerine şu ifadelerle devam etti:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Girişimciliğe bir formül yazmak zor. Ama en yakın reçete sanırım şu olurdu: Bulunduğun ortam, dönem ve pazarın trendlerini iyi analiz et ve bu trendlerin hangisine uyum sağlayacağını ve hangisiyle ayrışacağını çok iyi belirle.”&nbsp;</blockquote>Trendlere yüzde yüz uyum sağlamanın da çok fazla ayrışmaya gitmenin de başarısızlıkla sonuçlanabileceğini vurgulayan Kastro, bu karar verme sürecinde sezgi ve içgörülerin çok önemli rol oynadığını dile getirdi. Girişimcinin karşı çıktığı rüzgar ne kadar sertse kendisinden o kadar şüphe edeceğine ve risk alacağına işaret eden Kastro, yanlış rüzgar seçmenin pivot ile sonuçlanacağının da altını çizdi.&nbsp;Önemli ayrıntı:&nbsp;Kastro ayrıca, Türkiye’deki teknoloji girişimlerinin %99’unun sürdürmesi zor olduğu için şu anda satılık durumda olduğunu belirtti. Günün sonunda 12-13 rüzgardan hangisine karşı çıkılacağını bulmanın zor olduğunu ifade eden Kastro, “Bunun algoritmasını henüz bulamadım” dedi.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">‘Inveon, dönüşmek zorunda kaldı’</h2>Ekosistemdeki paradigma değişimi üzerine de konuşan Kastro, Inveon’un da bu değişimle birlikte dönüşme ihtiyacı hissettiğini belirtti. Kastro ayrıca, yerli teknoloji girişimi ekosisteminin geçirdiği dönemleri üç faza ayırdı. Kastro’ya göre ilk faz, “Hepsiburada fazıydı” ve aslolan teknolojinin kendisiydi. Bu dönemin teknolojisi çok zordu ve esas mesele, teknolojik kabiliyeti edinmekti.&nbsp;İkinci faz:&nbsp;Kastro, ikinci fazı ise “Trendyol fazı” olarak tanımladı. Bu dönemde teknoloji, satın alınabilen bir unsura dönüştü; ekip ve finansman bulabilmek çok daha fazla önem kazandı. Asıl mesele, müşteri edinmekti ve pazarlama faaliyetlerini influencer kullanımı gibi yöntemlerle akıllıca modellemek gerekti. Bu aşamada büyümenin sırlarını çözmek, büyük finansmanla karşılık buldu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu dönemde iyi girişimcinin problem çözebilen kişi olarak tanımlandığını belirten Kastro, son dönemlerde bunun “finansman toplayabilen kişiye" evrildiğine de dikkat çekti.&nbsp;</li></ul>Üçüncü faz:&nbsp;Kastro’ya göre üçüncü fazda, iyi girişimcilerin para ettiği yeniden hatırlandı. Artık girişimci olmak için hacker olmaya gerek olmadığını belirten Kastro, yine de bir girişimcide ürün inşa etme kabiliyeti ve hacker zihniyeti bulunmasının faydalı olacağını dile getirdi.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><img src="https://images.aposto.com/2025/2/5/1741956007219.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></h2><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">‘Yapay zeka, yazılımcıları mahvedecek’</h2>Yeni dönemde yapay zekanın yazılımcıların büyük bir bölümünü eleyeceğini öngören Kastro, artık çok farklı kabiliyetlere sahip kişilerin de ürün inşa edebildiğini ifade etti. Bu dönemde takım oluşturma paradigmasının da değiştiğini vurgulayan Kastro, Codeway kurucusu Tolunay Tosun’un oturumuna atıfta bulunarak şirketin ekip oluşturma ve koruma konusundaki başarısından övgüyle bahsetti.&nbsp;Ek olarak:&nbsp;Kastro, bir girişimin artık en başarılı olması gereken konunun ürün inşa etmek değil, ürünü piyasaya sürmek için kapsamlı bir strateji oluşturmak olduğuna dikkat çekti. Ürünü çok iyi olsa da yeni müşteri kazanamayan pek çok girişim olduğunu belirten Kastro, ürünün ve şirketin en baştan piyasaya sürülme stratejisine uygun bir şekilde inşa edilmesi gerektiğini vurguladı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kastro ayrıca, “Ürün, 1 günde kullanıma açılamıyorsa eksiktir” dedi.&nbsp;</li></ul>Ayrıca:&nbsp;Teklif sunma ve fiyatlandırma stratejilerinin de oldukça önemli olduğunu dile getiren Kastro, girişimlerin ürünü piyasaya sürmek için kapsamlı bir strateji oluşturma konusunda takıntılı olması gerektiğinin altını çizdi. “Go-to-market stratejisi” olarak da adlandırılan bu planın esasında ilişkiler ağıyla da bağlantılı olduğuna dikkat çeken Kastro, ilk girişimcilik sürecinde pozitif bir intiba yaratan kişilerin ikinci kez girişimci olduklarında bu intiba sayesinde bağlantılarını kullanarak ürünü başarılı bir şekilde piyasaya sürebildiklerini belirtti.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kastro ayrıca, ikinci veya üçüncü kez girişimci olmanın tek avantajının tecrübe olmadığını, ilk girişimcilikte kurulan bağlantıların da bu kişilere önemli bir avantaj sağladığını dile getirdi.&nbsp;</li></ul>Zombi girişimler:&nbsp;Kastro, oturumunda ekosistemdeki zombi girişimlere de değindi. Yaşamaması gereken şirketlerin yaşamaya devam etmesinin büyük bir problem olduğunu ifade eden Kastro, bu şirketlerin her türlü pazarı bozduğunu da sözlerine ekledi.&nbsp;

Pareto

Aposto'nun Paribu Ventures işbirliğiyle düzenlediği dördüncü Entrepreneur's Thursday etkinliğinin ikinci oturumunda Inveon'un kurucusu Yomi Kastro konuşmacı oldu. Kastro, oturumda Türkiye’deki teknoloji girişimi ekosisteminde görülen paradigma değişimini ele aldı. 

Inveon'un kurucusu Yomi Kastro ile: Pazar odaklı ürün inşa etmek

🗞 Tansel Erdem Yılmaz, gazeteciler için felsefe serisinin yeni yazısında nesnellik ve paradigma gibi kavramları <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/10/30/gazeteciler-icin-felsefe-102/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ele aldı</a>.💻 Anıl Aba, üretken YZ modelleri ile tekrar gündeme gelen ölü internet teorisini <a fr-original-style="" href="https://www.newslabturkey.org/2024/10/31/olu-internet-teorisi-interneti-gercekten-oldurduk-mu/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlattı</a>.

n okuyoruz|

Pekala millet, hadi küçük bir oyun oynayalım: bilin bakalım bu makalenin hangi bölümünü ChatGPT yazdı, hangi bölümünü ben yazdım. Şahsen tüm bu yapay zeka karmaşasının neyle ilgili olduğunu - sanat ve yaratıcılığın ondan türetilip türetilemeyeceği ve/veya günlük olarak kendimize zaten uyguladığımız tehdidin yanı sıra aramızda yeni bir tehdit oluşturup oluşturmadığı anlamıyorum. Yakın zamanda kripto cüzdanım hacklenmiş olsa da, henüz dürüst olmayan (ya da şeytani) bir bilgisayarla karşılaşmadım; unutmayalım ki doğası gereği temelde kusurlu olan insanlardır, makineler değil.1980'lerde hukuk fakültesindeyken ilk masaüstü bilgisayarlar (disketlerle birlikte) erişilebilir ve uygun fiyatlı hale geldiğinde, bir tane satın alma fırsatı yakalamıştım. Hiçbir zaman programlama hevesim olmadı, sadece bunun insan düşüncesini ve üretkenliğini geliştirmek için mevcut araçlarda bir paradigma değişimi olduğunu hemen fark ettim. Evet, büyük, hantal, kurumsal görünümlü IBM-bej (bu klinik rengi başka nasıl tanımlayabilirsiniz?) en hafif tabirle önseziydi, ama her halükarda satın aldım. O zamandan beri de arkama bakmadım.Başlangıçta cihazı yalnızca kelime işlemede kullandım - baro sınavına çalışmak için 1.100 sayfa el yazısı not yazdım - kısa süre sonra sanat yapma repertuarıma ilkel fotoşoplama becerilerini de ekledim. Metin ve görüntüleri oluşturma ve düzenleme şeklimi kesinlikle değiştirdi. Aynı şey yazı yazmak ve "fotoğraf" çekmekle ilgili olarak yapay zeka için de söylenebilir. Katılma zahmetine katlanmadığım bir sanat fuarıyla ilgili haberimi zenginleştirmek için ChatGPT’yi görevlendirdim. Editörüme de (ve tabii ki okuyucularıma) bu deneyden bahsederek yazılımdan benim yerime etkinliğe katlanmasını istedim. <a fr-original-style="" href="https://news.artnet.com/opinion/kenny-schachter-hits-frieze-l-a-or-does-he-2259278" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">https://news.artnet.com/opinion/kenny-schachter-hits-frieze-l-a-or-does-he-2259278</a> Benim eşsiz mizahım ve alaycılığımla bir metin oluşturmasını istendiğimde birkaç kıskanılacak espri bile buldu. Sanırım daha önce düşündüğüm kadar iz bırakan biri değilmişim.<img src="https://images.aposto.com/2023/8/6/1694870255832.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.60" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kısa bir süre önce bir sanatçıyla tartışmaya girdim (sürpriz, sürpriz) ve bu sanatçı, komut yazmanın kalem veya fırça ile aynı sanatsal kalibrede olmadığını söyledi. Bir yapay zeka programının gerçekçi bir manzara tasvir etmesini kolaylaştırmak, elle çizilmiş bir versiyonla aynı şey değildir. Açıkçası, nasıl (ya da ne şekilde) yapılırsa yapılsın, sanatta gerçeğe yakın tasvirlerin hayranı değilim. Ayrıca, bilgisayarların hesaplaması için parametreleri hazırlayan dil neden görüntülerle aynı seviyede olmasın? Buna sözcüklerin sanatı diyebiliriz. Yapay zeka çıktılarının öngörülemezliğine gelince, sanatta şansı geliştirmek, en azından Marcel Duchamp'ın 1913-14 tarihli 3 Stoppages étalon'undan (3 Standart Duruş) bu yana uzun zamandır bir kinaye olmuştur.Sanatçı Kevin Abosch konuyu kısaca şöyle özetliyor: "Bir sanatçı bir makine-öğrenme algoritmasıyla çalıştığı anda yaratıcı süreçte insan rolünün azaldığı düşüncesi, sanatta teknolojiye karşı uzun süredir devam eden önyargının bir kalıntısıdır. &nbsp;İnsanları gelişmekte olan teknolojiler ve sanatçının bu yeni araçları tam olarak nasıl kontrol ettiği konusunda eğiterek, sanatta yapay zekanın daha fazla kabul gördüğünü görüyoruz."<img src="https://images.aposto.com/2023/8/6/1694870454643.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1956'da Dartmouth College'da düzenlenen ilk yapay zeka konferansının bir yapay zeka canlandırması, sigaralar, kötü sanat eserleri ve hepsi.Bir zamanlar, çok da uzak olmayan bir geçmişte (tam olarak söylemem gerekirse 1950'lerin ortalarında Dartmouth Koleji'ndeki bir konferansta) yapay zeka sadece bir merak, laboratuvar önlükleri içinde sigara içen inekler için anlamsız bir çabaydı - o zamanlar bu büyük bir suç değildi. Bu mekanik harikaların yeni Picasso'lar, Mozart'lar ve daha da ötesi olacağı umuduyla, insani sınırlarımızı aşabilecek makineler yaratmayı hayal ediyorlardı. Pandora'nın fayda ve beyhudelik kutusunu açmak üzereydiler. Ancak sanatın bilinen son -izm'inin mantrası kolektif kulaklarımızda yüksek sesle çınlıyor, kapitalizmin mantrası- her şey birkaç dolar için; ya da daha iyisi birkaç milyon veya daha fazlası için. Artık geri dönüş yok.İlk aşamalarında yapay zeka, ip üzerinde yürüyen bir penguen ya da... KAWS (sakin olun, sadece şaka yapıyorum) kadar sanatsal yeteneğe sahipti. Yarattıkları, sanatçının (veya programcının) akıl sağlığını daha fazla sorgulamanıza neden olan, normalden daha sarhoş bir Jackson Pollock damla resmini andırıyordu. Eleştirmenler, yapay zekayı evcil taş ya da paraşüt pantolonu gibi unutulmaya mahkum geçici bir heves olarak görerek alay ettiler ve hala da ediyorlar. Gerçi New York'ta bir sanat tüccarı hala gururla bu pantolonları giyiyor. Güzellik, moda ve sanat bakanın gözündedir (bir nevi). Ancak yapay zeka sanatının potansiyeli öznel olmaktan çok daha fazlasıdır - dahiyane eserler kesinlikle ortaya çıkacaktır. Ve bu yakında.<img src="https://images.aposto.com/2023/8/0/1695547334216.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yapay zeka sanatı ve her zamankinden daha sarhoş bir Jackson Pollock işine bakıyor.Yapay zeka her geçen yıl, binlerce maske takan bir bukalemun gibi daha sofistike hale geliyor. Sadece büyükleri taklit etmeyi, yeni ve eski ustaların tarzında resimler üretmeyi değil, aynı zamanda sanat eseri üretmeye yardımcı olmayı ve kendisi üretmeyi de öğrendi (insan yöneticilerinin elzem yardımıyla). Sanat dünyası denenmemiş ve kanıtlanmamış olan karşısında soluk soluğa kalıyor - ta ki bundan fayda sağlamayı öğrenene kadar, o zaman nakarat "Algoritmaların insan yaratıcılığının ilahi kıvılcımına meydan okuyabileceğini hep biliyordum "a dönüşüyor.Günümüze doğru hızla ilerlerken, yapay zeka ve yaratıcılık tuhaf yatak arkadaşları haline geldi. İnsan sanatçılar ve akıllı makineler arasındaki iş birlikleri çok moda oldu. Bu, bir partnerin liderlik ettiği, diğerinin ise ayak uydurmaya çalıştığı tuhaf bir dans gibi. Tango yapıyorlar, disko yapıyorlar ve çoğu zaman birbirlerinin sanal ayaklarına takılıp düşüyorlar. Bu, başınızı kaşımanıza, nefesinizin altında cık cıklamanıza ve bir sonraki adımın ne olabileceği beklentisiyle dudağınızı ısırmanıza neden olan bir gösteri.Peki bu çalkantılı ilişkiyi gelecekte neler bekliyor? Yapay zeka insan yaratıcılığını tamamen aşacak mı? Bizi makine yapımı şaheserlerin dünyasında sadece seyirci mi kılacak? Yoksa her şey kumdan bir kale üzerine inşa edilmiş bir Jenga kulesi gibi yıkılıp gidecek mi? Kesin olan tek bir şey var: YZ ve yaratıcılık, bizi şaşkınlık, hayret ve en önemlisi de sinir içinde bırakarak tuhaf, garip valslerini yapmaya devam edecekler!&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/8/0/1695547487174.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Erken dönem yapay zeka sanatı ip üzerindeki bir penguene benziyordu, çoğu ip üzerindeki penguen kadar ilerleyebildi.Yapay zekayı her zaman, kilo vermek için daha az yemek ve daha fazla egzersiz yapmak gibi denenmiş ve doğru süreci kısaltmak için halk tarafından ele geçirilen antidiyabetik ilaç mucizesi Ozempic'e eşdeğer görenler olacaktır. Elbette, yapay zeka ezbere dayalı bir görevi kolay yoldan halletmek için kullanılabilir, ancak ödevinizde (veya işinizde) kopya çekmek ve daha iyi ve daha az akıllıca performans göstermek için kullanmanın, yanlış kullanılan bir diyabet ilacının henüz öngörülemeyen yan etkileri gibi beklenmeyen belirtiler göstermesi ihtimali de her zaman vardır.Peki, sizce yukarıdakiler benim tarafımdan mı, makine tarafından mı yazıldı yoksa ikimizin yazdıklarının bir kombinasyonu mu? Ve en önemlisi, iyi olup olmadığı konusunda barometreyi gerçekten değiştiriyor mu? Sonuçta ikimizi de suçlayabilirsiniz: beni de, ChatGPT’yi de.<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/kennyschachter/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kenny Schachter</a>

Piksel.Bülten

Makalenin hangi kısmını Kenny hangi kısmını YZ yazdı anlayabilir misiniz? Kimin neyi yazdığı makalenin anlamını etkiler mi?

ChatGPT & Ben

Yazı: Cem KamözütThomas S. Kuhn’un Bilimsel Devrimlerin Yapısı (1962) adlı kitabı, bilim felsefesini önemli biçimde dönüştürmüştür. Ancak etki alanı ne bilim felsefesiyle ne de felsefeyle sınırlı kalmıştır. Pek çok farklı biçimlerde okunmuş ve sıklıkla bilimin rasyonel bir etkinlik olmadığını söylemekle itham edilmiştir. O kadar ki Kuhn, meşhur ettiği “paradigma” kavramını yanlış anlamalara yol açtığı gerekçesiyle kullanmayı bırakmıştır. Eser bilimsel ilerlemenin birikimsel olmadığı, iki rakip paradigmadan hangisinin seçileceği konusunda izlenmesi gereken mekanik kurallar (örneğin deneyle uyumlu olanı seç!) olmadığı, Bilim Tarihi yazarken geçmişi bugünün paradigmasıyla yazmamak gerektiği gibi bir dizi negatif yargıyla geleneksel bilim anlayışını eleştirir.Bu eleştiriler hızlıca anlaşılır olsa da yerine konanların ne olduğu konusunda bir uzlaşı olduğu söylenemez. Kimilerince yerine bir şey konmamış, bilim rasyonel bir etkinlik olmaktan çıkarılmış, bilimsel değişimler modadaki değişimler gibi kültürün, öznel beğenilerin rüzgarına bırakılmıştır. Kuhn’un yanlış anlama olarak gördüğü tam olarak budur. Zira kitap bazı pozitif savlar da ortaya koyar. Örneğin Kuhn’a göre bilim ilerlemektedir ve bir paradigmanın terk edilip diğerine geçilmesi rasyonel bir karardır. Bu pozitif savları ve Kuhn’un rasyonalite iddiasını anlamak için devrim fikrine bakarak başlayabiliriz.Özellikle Koyré’nin bilimsel devrim anlatısı, Kuhn’u etkilemiştir. Koyré, kendinden önceki bilim tarihçilerinden farklı olarak bu süreci yalnızca yeni bilgilerin eklenmesi biçiminde anlatmaz. Doğaya bakışımızda köklü bir değişimden söz eder. Galileo’yu deney yaparak yeni bilgiler edinen bir figür olarak okumak yerine Aristotelesçi yaklaşıma karşı Platoncu bir tavır benimsemeyi öneren bir felsefeci olarak görür. Kuhn bu durumu genelleştirerek Koyré’nin söylediği türden dönüşümlerin yalnızca 17. yüzyıl bilimsel devrimiyle sınırlı olmadığını, zaman zaman tekrarlandığını savunur. Böylece Kuhn için örneğin Newton kuramının terk edilip Einstein kuramının benimsenmesi de bir paradigma değişimidir. Yani yalnızca yeni bilgilerin eklenmesi, yeni deneysel verilerin edinilmesi değil doğaya ilişkin bazı temel kabullerimizin değişmesidir. Paradigma neyin bilimsel olduğunu, bilim yapmanın kurallarını, gözlemlerin nasıl yorumlanacağını belirleyen, nelerin önemli bilimsel başarılar olduğunu belirleyen kapsayıcı bir yapıdır. Ancak açıkça yazılmış değildir—hatta açıkça yazılması olanaklı da değildir; çünkü paradigma nasıl bilim yapılacağını söyleyen bir kural seti değil, bilimin ne olduğunu belirleyen bir çerçevedir. Yine de bilim eğitimi sırasında bilinçsizce yeni kuşak bilimcilere aktarılır. Bir bilimsel devrimde değişen işte bu paradigmadır. Kuhn birbirlerinden bağımsız ve farklı yapısal özelliklere sahip paradigmalardan hangisinin doğayı açıklamakta daha iyi olduğunu belirleyecek, paradigmalara aşkın bir değerlendirme zemini olmadığını söyler ve bu durumu eşölçülmezlik olarak adlandırır.Kuhn’un metninde en çok akılları karıştıran nokta ise bilimsel devrimin nasıl ortaya çıkabildiğidir. Eğer paradigma dünyaya bakışımızı belirleyen bir gözlük gibi ise, gözlemlerimiz bile paradigmanın ışığında gerçekleşebiliyorsa nasıl olur da paradigmadan kuşku duyabileceğimiz bir durumla karşılaşabiliriz? Paradigmalar birbirlerini dışlıyorsa ve rakip paradigmaların üyeleri birbirlerini anlayamayacak kadar farklı diller konuşuyor hatta farklı dünyalarda yaşıyorlarsa bir bilimci içinde bulunduğu paradigmayı terk etmeye nasıl ikna edilebilir?Kuhn’a göre bir paradigmada nasıl olup da sorunların çıkabildiğini anlamanın ve paradigma değişimini ilerleme olarak görebilmenin yolu, eşölçülemezliğin karşılaştırılamazlık anlamına gelmediğini fark etmekte yatar. “Bir paradigmayı reddetme kararı daima başka bir paradigmayı kabul etme kararıyla eşzamanlıdır ve bu karara yol açan yargı her iki paradigmanın da doğayla ve birbirleriyle karşılaştırılmasını içerir.”(1)Buradan da anlaşılıyor ki paradigmalar ne kadar kuşatıcı olurlarsa olsunlar devrimleri olanaksız kılmazlar. Ve elbette karşılaştırılabilirler—hem doğayla hem birbirleriyle. Ancak bu karşılaştırma yalnızca deney verilerini ortaya koymakla yapılamaz. Ancak Kuhn burada kararı modaya ya da politik güç mücadelelerine de bırakmaz. Kuhn’a göre bilim toplumunun uzun vadeli kararı rasyonel bir karardır.Cem Kamözüt - Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi&nbsp;Dipnotlar:1 T. Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, 3rd Edition, University of Chicago Press, 1996: 77.

Toplumsal Tarih

Auguste Comte’un orijinal Pozitivist teorisi aynı zamanda bir araştırma programı olarak Bilim Tarihinin başlangıcı olarak görülebilir.

Bilimsel Devrim ve Paradigma Kavramı

Yazı: Harun KüçükBilim tarihinde Anglo-Amerikan geleneğin oluşumu 1930’ların sonuna doğru başlar. 1930’ların başında Büyük Buhran ve BBC’nin bilimi kamuya tanıtma amaçlı radyo programları sırasında Marksist düşünürler (Franz Borkenau ve Henrik Grossman gibi) ve yine Marksist bilim insanları (Joseph Needham ve J.D. Bernal gibi) ön plana çıkarken, profesyonel bilim tarihçiliği bunlara bir cevap veya bir tepki olarak ana hatlarıyla ortaya çıkmıştır. Herbert Butterfield, bilim tarihinin profesyonel tarihçiler tarafından yapılması gerektiğini defalarca ifade etmiş ve nihayetinde de Cambridge’deki ilk bilim tarihi kürsüsüne Rupert Hall’ı getirmeyi başarmıştır.Bilim tarihinde genelde kurucu figür olarak görülen George Sarton, yaşadığı dönemde Amerika’da pek itibar görmemiştir. Rene Taton ve Aydın Sayılı gibi öğrencileri sayesinde Amerika dışında daha etkili olmuştur. Amerika tarafında bilim tarihçiliğinin profesyonelleşmesi 1950’leri bulur. Örneğin, oldukça iyi tanınan bir bilim tarihçisi ve felsefecisi olan Thomas Kuhn, Harvard Üniversitesi’nin Fizik bölümünde ders veriyordu. Bilim tarihinin önemine inanan ve Kuhn’u işe alan James Bryant Conant ise her ne kadar bilim tarihini önemsese de, kendi başına bir alan olmasına karşıydı. Conant için kıymetli olan, doğa bilimleri okuyan lisans öğrencilerinin Harvard Case Histories in Experimental Science serisini takip ederek tarihsel deneyleri tekrarlamaları ve bilimin derin tarihini bu yolla anlamalarıydı. Kuhn ise bilimsel devrim fikrini şekillendirirken bu dersleri veriyordu. Harvard Case Histories’in ilk olarak 1948’te yayınlanan ilk cildi Robert Boyle’nin (özellikle gaz) deneyleri üzerineydi. Bir kimyager olan Conant, bu kitabı kendisi yazmıştı.(5)<img src="https://images.aposto.com/2022/6/4/1658400346389.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1950’lerden itibaren ise profesyonel bilim tarihçilerinin sayısı artmıştır. Çoğu defa felsefe (Husserl ve Kant gibi) üzerinden okunan bilim tarihi, ilk etapta Bilim Tarihi ve Felsefesi (HPS) bölümlerinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu birliktelik, bilim tarihinin tonunda ve amacında belirleyiciydi. Böyle bölümlerde bilim tarihi yazarken sadece belli bir zamanda ve belli bir yerde olduğu şekliyle bilimlerden bahsetmiyor, bilimin geneliyle ve tanımıyla ilgili çıkarımlar yapıyordunuz. 1970’lerden itibaren ise Kuhn’un paradigma fikrinden ilham alan sosyolojik ve etno-metodolojik yaklaşımlar önem kazanmaya başladı. Paradigma fikri, hem bilimin bir geneli olmadığını, belli dönemlerde bilimsel birikimi anlamsız kılan kırılmalar yaşandığını öne koyuyor, hem de bilime sosyal ve metafiziksel bir derinlik atfediyordu. Bu fikirle yola çıkan Edinburgh ve Manchester okulları oldukça radikal bir bilim anlatısı ortaya koyuyordu. Bilim, pek çok her şey gibi bir sosyal inşadan ibaretti. Bilimin doğruluğu veya yanlışlığının bir önemi yoktu. Bilim, insanlığın hakikate yürüyüşü değil, belli toplumlardaki hiyerarşilerin bir dışavurumundan ibaretti.1970’lerden sonra Anglo-Amerikan bilim tarihçiliğinin sosyal bilim halini almasını, bilim tarih yazımında bir mihenk taşı olan Leviathan and the Air-Pump (1985) kitabındaki Boyle’nin Conant’ın Boyle’ninkinden ne kadar farklı olduğuna bakarak anlayabiliriz.(6) Simon Schaffer ve Steven Shapin’in Boyle için deney, bir amaç değil siyasi ve sosyal amaçlara hizmet eden bir araçtı. Boyle, bilim adamlarına hitap eden bir bilim adamından daha çok centilmenlere hitap eden bir centilmendi. Boyle’nin meşhur vakum makinesi ise hakikatleri gözler önüne seren bir bilimsel aletten çok inanç üretme teknolojilerinde bir halkadan fazlası değildi.Anglo-Amerikan bilim tarihçiliği, 2000’lerin başında tepe noktasına ulaşmıştır. Bugün ise bu alanda tamamlanan doktoraların sayısı düşerken, mesleğin entelektüel istikameti bilim tarihinden daha çok bilgi ve pratik tarihine doğru evrilmektedir. Bilim tarihinde Anglo-Amerikan geleneğin tarihçesi ile ilgili Türkçedeki tek kaynak Rob Iliffe’nin Bir Disiplinin Gelişim Hikayesi adlı eseridir. (7)Yazının dipnotlarına&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.notion.so/apostonews/Bilim-Tarihi-G-ncesi-T-rkiye-de-Bilim-Tarihi-al-malar-n-n-Ba-lang-c-Bilim-Tarihinde-Anglo-Ameri-1d5e81e09cc64aa3aefb67d61561fa7c" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a>&nbsp;ulaşabilirsiniz.

Bilim tarihinde Anglo-Amerikan geleneğin oluşumu 1930’ların sonuna doğru başlar.

Bilim Tarihinde Anglo-Amerikan Geleneğin Oluşumu

Adidas; Bored Ape Yacht Club, Punks Comics ve GMoney iş birliğiyle çıkardığı 30 bin NFT içeren Into the Metaverse NFT's koleksiyonunun satışından 22 milyon dolar gelir elde etmişti.Geçtiğimiz günlerde Nike da metaverse için spor ayakkabıları üreten RTFKT isimli bir şirketi satın aldı. Geçtiğimiz ay giyim ve kozmetik perakendecisi <a fr-original-style="" href="https://www.highsnobiety.com/p/givenchy-chito-nft/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Givenchy'nin</a>, 24 yaşındaki sanatçı Chito'yla 15 parçadan oluşan blokzinciri tabanlı bir koleksiyon oluşturmak için çalıştığı aktarılmıştı.&nbsp;Spor giyim markası <a fr-original-style="" href="https://gadgets.ndtv.com/cryptocurrency/news/under-armour-partners-nba-stephen-curry-limited-edition-curry-flow-9-sneakers-blockchain-nft-drop-2665007" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Under Armour,</a> basketbolcu Stephen Curry'yle iş birliği yaparak ilk NFT spor ayakkabısını duyurdu. NFT dünyasına adım atan markalar içinde&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://timesofindia.indiatimes.com/business/cryptocurrency/blockchain/pepsi-introduces-pepsi-mic-drop-genesis-nft-collection-to-celebrate-birth-year/articleshow/88251111.cms" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pepsi</a>&nbsp;ve&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://vinepair.com/articles/budweiser-metaverse-nfts/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Budweiser'ın</a>&nbsp;da bulunduğu biliniyor.&nbsp;Markalar, NFT ve metaverse trendlerine bir bir katılıyor. Google Trend sonuçları, NFT kelimesinin dünya çapında geçtiğimiz 12 ayda nasıl bir eğilimle arandığını aşağıdaki gibi gösteriyor.<img src="https://images.aposto.com/2021/11/3/1640183467053.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="Google Trends" ratio="1.94" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Google Trends<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yeni yollar, karma deneyimler</h2><a fr-original-style="" href="https://www.fastcompany.com/90687078/why-innovative-brands-are-looking-to-nfts-to-engage-with-customers" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Fast Company'nin</a> konuştuğu Algorand yöneticilerinden David Markley, "NFT'ler, tüm tüketici markalarının yenilikçi şeyler yapmasını teşvik ediyor." diyor. Markley'e göre hedef kitlesine hâlâ "dijital 1.0" sayılabilecek Facebook ya da Instagram reklamları gibi araçlarla ulaşmayı amaçlayan markalar,&nbsp;"büyük bir fırsatı kaçırıyor."Söz konusu yazıda markaların koleksiyonlar oluşturmasının yeni olmadığı belirtiliyor; özel dergi sayılarından sınırlı sayıda üretilen oyuncaklara, her biri aslında müşteri deneyimini ve marka-müşteri bağlılığını bir adım yukarı taşımayı hedefliyor. Brandon Aaskov'a göre de markaların NFT furyasına katılmasının arkasında "daha çok kazanç" motivasyonu yatmıyor. Markalar kullanıcılarına, müşterilerine özgün bir deneyim sunmak istiyor.&nbsp;Üstelik markaların sunduğu NFT koleksiyonlara sahip olmak, yalnızca eşi olmayan bir dijital sahiplik anlamına gelmiyor. Bu koleksiyonlarda fiziksel dünyadaki ürünlerle bağlantı kurulduğunda kullanıcılar için "karma gerçeklik deneyimleri" de yaratılmış oluyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Paradigma değişimini yakalayabilme arzusu</h2><a fr-original-style="" href="https://www.morningbrew.com/daily/stories/2021/12/17/budweiser-nike-launching-nfts" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Morning Brew,</a> "neden?" sorusuna verdiği yanıtlardan birini şu cümleyle özetliyor: "Potansiyel bir paradigma değişimine erkenden dâhil olma arzusu." Morning Brew'den Milo Booke'ye göre geçtiğimiz yirmi yılda internet ve mobil teknolojilerin olanaklarından yararlanmak konusunda biraz geç kalan, özellikle kurumsal markalar, internet konseptinin potansiyel bir yeni versiyonunda ön saflarda yer almak istiyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gerçekten paradigma değişimi mi?&nbsp;</h2>Web3,&nbsp;internetin merkezî olmayan ve blok zinciri teknolojisinden beslenen üçüncü bir dönemine işaret ediyor. Web3 savunucularına göre Web1 ve Web2; çevrim içi platformların Apple, Amazon, Alphabet, Meta gibi bir grup büyük şirkette merkezîleştiğini ve bu şirketler tarafından yönetildiğini savunuyor. Aralarında Elon Musk'ın da olduğu karşıt görüştekiler ise Web3 kavramının yalnızca bir "pazarlama terimi" olduğunu düşünüyor.

paradigma ile ilgili hikayeler