İngiliz film teorisyeni Laura Mulvey, “Görsel Haz ve Anlatı Sineması” denemesinde karanlık bir odada, büyük bir ekranın karşısında olma deneyiminden bahseder: Sinemalarda mekanın poetikası, izleyiciyi ekrandaki görüntüye odaklanacak şekilde konumlar. Amsterdam’daki Eye Filmmuseum’daki tüm sergiler gibi, Nuri Bilge Ceylan’ın Inner Landscapes sergisinde de bu konumlama (izleyiciye hoş gelen bir şekilde) mevcut, zira müzenin ana sergi salonu, bir sinema salonuna öykünerek devasa ve karanlık.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="text-align: left;" style="text-align: left; box-sizing: border-box;">Ceylan’ın filmlerini, erken dönem fotoğraf çalışmalarını ve bazı sahnelerin üzerine konuştuğu yönetmen açıklamalarını biraraya getiren sergi sırasında yönetmenin filmleri de müzenin sinemasında düzenli olarak gösterilecek.&nbsp;</li></ul>1 Haziran 2025’e kadar açık kalacak Inner Landscapes aynı zamanda Hollanda’da Ceylan’ın çalışmalarına odaklanan ilk sergi&nbsp;olma niteliğini taşıyor. Müzenin direktörü Bregtje van der Haak, serginin açılışında müzenin bu adımını 1960’lardan itibaren Türkiye’den Amsterdam’a ve Hollanda’ya göç etmiş, hemen yanı başlarındaki komüniteye erişme çabası olarak da tanımladı.1959 doğumlu Nuri Bilge Ceylan, dünyada Martin Scorcese, Bela Tarr, Wim Wenders gibi kendi kült takipçileri olan yönetmenlerin hayranlığını toplamış; Türkiye sinemasındaysa tartışma yaratabilen bir figür. Bir sinemacı olarak yeteneği ve gözünün keskinliği tartışmaya kapalı bir konu. Ebru Ceylan’la beraber yazdığı incelikli ve çaktırmadan komik diyaloglarsa her zaman toplumdaki güç dinamiklerine atıfta bulunuyor ve sosyolinguistik öğeler taşıyor. (Örneğin, Bir Zamanlar Anadolu’daki savcı, polisin suçluya işkence etmesini engellemeye çalışırken bir anda “Böyle mi gireceğiz Avrupa Birliği’ne?”&nbsp;deyiveriyordu.)&nbsp;Öte yandan sessiz, kimilerine göre görünmez politik duruşu, filmlerindeki kadın karakterlerin ikincil ve kimi zaman problematik konumlandırılması gibi başlıklar altında, Türkiye’de tekrar tekrar eleştirildiği de oldu. Günün sonunda Ceylan, entelektüellerin yalnız olduğu bir ülkede, yalnız bir entelektüel.&nbsp;Küratörlüğünü Eye’ın sergiler direktörü Jaap Guldemond’un üstlendiği Inner Landscapes, yönetmenin yolculuğunu anlatma ve yönetmenin dünyasını uluslararası izleyicinin anlayabileceği şekilde bir bağlama oturtma anlamında başarılı. Ceylan’ın 1995 tarihli ilk filmi Koza, ilk olma özelliği ve büyüsüne yaraşır şekilde ana sergi salonundan ayrılmış tek ayrı alanda, tek başına sergileniyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eye’da ziyaret ettiğim bir önceki sergi olan, Werner Herzog’un The Ecstatic Truth’unda ise bu odada akademisyenlerin Herzog’un işlerinin politik doğruluğunu ve etik anlamdaki pusulasını tartıştıkları bir kısa film gösteriliyordu, yani belki buraya fısıltılar odası denilebilir.)&nbsp;</li></ul>Sergi kataloğunda yönetmenin işlerinden “Kökleri derin bir şekilde evrensel bir insan olma haline uzansa da, çağdaş Türkiye tarihi ve içinde barındırdığı şehir ve taşra, laiklik ve din, erkek ve kadın, bireycilik ve kolektivizm gibi karşıtlıklara da ayrılamaz şekilde bağlı” ifadesiyle bahsediliyor. Sergi, müzenin hep kullandığı “kesit” formatıyla, izleyiciye Ceylan’ın filmlerinden 25'er dakikalık bölümler izleme şansı sunuyor, aralardaysa yönetmenin daha önce kendi yayınladığı set arkası görüntüleri ve karakterlerden enine boyuna bahsettiği açıklamaları var.&nbsp;Küratör Guldemond, uzun zamandır hangi kesite yer vereceğine karar verirken bu kadar zorlanmamış ama en nihayetinde her filmin özünü temsil eden bir çekirdek kısma yer verdiğini söylüyor. Odaya yayılmış film ve fotoğrafların arasında, Ceylan’ın “yavaş” filmlerinde uzun aralar, rüzgarın sesi, doğanın yüceliğiyle karşılığını bulan bir negatif alan var. Bana kalırsa sergiye dair en özel şeylerden biri bu “parça” deneyimi, diğer bir deyişle Ceylan’ın dünyaları arasında gezinebilmek.<img src="https://images.aposto.com/2025/1/4/1740674993055.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Eye Filmmuseum'daki Inner Landscapes sergisinden bir kare. Fotoğraf: Hans WilschutSergideki fotoğraflarsa yönetmenin 2003-2012 yılları arasında, çoğunlukla Anadolu’da mekan keşfi&nbsp;yaparken çektiği karelerden bir seçki. Bu fotoğraflar janr olarak manzara fotoğrafıyla toplumsal gerçekçilik arasında bir yerlerde gidip gelse de, Guldemond’un seçkisinde (ve aradan geçen yılların da yardımıyla) adeta Türkiye’den çok sadece doğanın hüküm sürdüğü sahipsiz bir toprağa da dair.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/1/4/1740675072116.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yönetmen Nuri Bilge Ceylan, David Lynch'in vefatından bir gün sonra Eye Filmmuseum'daki sergi açılışında. Fotoğraf: Corinne de KorverInner Landscapes’in basın davetinde, Ceylan “kareleme” (framing) biçimini bir alışkanlık, fotoğraf pratiğini ise filmlerinden tamamen farklı bir pratik olarak tanımladı ve gülümseyerek “Fotoğraflarda bir an için dünya bana vuruyor, ben de dünyaya geri vuruyorum” dedi.&nbsp;Kamera arkası&nbsp;çekimlerindeki gerilimine benzer bir şeyin hissedildiği tek ansa filmciliğin, hayal ettiği sahneyi çekebilmek için aynı anda yüz kişinin sorularına cevap verme gibi gerçeklerinden bahsettiği andı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hatırlatayım: Kış Uykusu’nun yapım sürecini anlatan Uzun Sürmüş Bir Kış’ta aktörler bir sigara söndürüp diğerini yakarken, aslında ellerindeki sigaranın dumanı gibi peri bacalarından uçup gitmek arzusunda gibi görünüyorlar.</li></ul>Ceylan, onlarca prestijli ödülden sonra kendisine üretme azmi veren şeyin “insan olma durumunu anlamak,” en ilginç bulduğu manzaranınsa “insan yüzü”&nbsp;olduğunu söylüyor. Bana kalırsa yönetmenin görsel yeteneğinin yanındaki süper gücü bu serginin çıkışında, bir yandan gözleriniz tekrar aydınlığa alışmaya çalışır, diğer yandan karşınızda beliren IJ Nehri manzarasına bakmakla bakmamak arasında bocalarken gördüğünüz ufacık bir ekranda: Burada ilk defa gördüğüm bir film kaydında, Ceylan son filmi Kuru Otlar Üstüne’deki ana karakteri Samet’i anlatıyor. Tüm NBC (anti) kahramanları gibi Samet de despotik, zayıf, çelişkili, son zamanlarda moda olan tabirle gölge benliğinin kuyularından çıkamayan bir karakter.&nbsp;Ceylan, bu kayıtta kendisinin (ve tüm insanların) bir parça Samet olduğundan ve Samet’i anladığından bahsediyor. Inner Landscapes’te kimi zaman hareket eden, kimi zaman duran manzaralarsa aslında tam da bu anlamaktan korkmama hâlinin gücünü taşıyor.&nbsp;Not almalı: Inner Landscapes, Amsterdam’daki Eye Filmmuseum’da 1 Haziran 2025’e kadar görülebilir.&nbsp;

Tutto

Sosyal medyada gözümüzün önünde sürekli değişen imajların bir karşıtı varsa herhalde Nuri Bilge Ceylan’ın da temsilcileri arasında olduğu “yavaş sinema”dır. Nuri Bilge Ceylan’ın Eye Filmmuseum’daki "Inner Landscapes" sergisi üzerine...

Bir Zamanlar Amsterdam'da: Nuri Bilge Ceylan'ın gözünden manzara olarak insan

Psikesinema

Dişil nevroz ile eril sapkınlık, madalyonun iki yüzü gibidir...

Haneke'nin Piyano Öğretmeni: Seyredilenden Seyredene

Bir film, bir yönetmen, bir sanat eseri, bir sanatçı, bir sokak ya da bir mekân. Beslenme Çantası’nı konuğumuza ilham veren "şey"lerle dolduruyoruz.Fatma'nın beslenme çantasından Aronofsky ve Buñuel filmleri, bir korku dizisi, kısa süre önce veda ettiğimiz bir yönetmen, "yaşantının politikası", bir film teorisyeni, "hayatındaki kıllı hayvanlar" ve New York'tan bir bar çıkıyor.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">The Discreet Charm of the Bourgeoisie&nbsp;/ Le charme discret de la bourgeoisie&nbsp;(1972, Luis Buñuel)</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">mother!&nbsp;(2017, Darren Aronofsky)</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Them&nbsp;(2021, Little Marvin)</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Jean-Luc Godard</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ronald David Laing'in Yaşantının Politikası&nbsp;kitabı</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Laura Mulvey</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dara Birnbaum</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kedileri Santos ve Luna</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Queens, New York'taki Dutch Kills Bar</li></ul>

Duende

Fatma Çolakoğlu'nun beslenme çantasından çıkanlar.

Aronofsky'den Godard'a, kıllı hayvanlardan New York sokaklarına

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/derysayin/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Derya Sayın</a>Bir sanat tarihçisi ve kadın/cinsiyet çalışmaları uzmanı olarak başlığında "kadın" bulunan her proje, bende bir sorgulama isteği doğuruyor. Dolayısıyla “Kadın Bakışı/Female Gaze” sergisini incelerken de ilk olarak işe "kadın bakışı" kavramını sorgulayarak başlıyorum.&nbsp;Hâlâ görsel çalışmalar alanında sıklıkla tartışma konusu bu kavram, kökenini John Berger’in Görme Biçimleri isimli radyo programında ortaya attığı male gaze yani "eril bakış"tan alıyor. Daha sonra Laura Mulvey tarafından film çalışmalarına taşınan ve bugün görsel çalışmalarla ilgili hemen her alanda bir eleştiri aracı olarak kullanılan eril bakış konseptini en basit tabiriyle şu şekilde açıklayabiliyoruz: görsel üretimlerde yer alan hayat deneyimleri ve kadın temsilini heteroseksüel ve eril bir perpektifle ele alarak kadın bedenini heteroseksüel erkeğin bakışını tatmin etmek üzere objeleştirmek.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kadın bakışı nedir?</h2>Kadın bakışı diye bir konsept olup olmadığı hâlâ tartışma konusu olmakla birlikte genellikle kadın bakışı denildiğinde kastedilen sanat üretimini yapan bireyin “kadın” olması ve dolayısıyla “eril bakış”a sahip olmaması. Teoride kadın bakışıyla üretilmiş sanat işleri dominant olarak temsil edilen erkek deneyimlerinin dışında kalan konulara odaklanıyor ve “kadın” bedenini yalnızca bir obje olarak değil de bir özne olarak konumlandırıyorlar. Dolayısıyla kadın bakışı konsepti cinsiyetleri biyolojik kategorilere bölüp sanatçı perspektiflerini bunun üzerinden kurgulayan bir kavram gibi okunabiliyor.Daha alternatif okumalarda kadın bakışı kavramı “kadın” kategorisini biyolojik değil de toplumsal cinsiyet üzerinden kurguluyor ve sanat üretimlerinde “eril bakışı” altüst etme, heteroseksüel erkek dışında kalan toplumsal cinsiyet kimliklerine görünürlük kazandırma veya patriyarkanın doğurduğu birtakım meseleleri (tecavüz kültürü, domestik şiddet gibi) eleştirme kaygılarını güdüyor. Benim için yukarıda ilk olarak bahsettiğim hâliyle “kadın bakışı” tamamen beyaz feminizm altında üretilmiş ve bugün kültür çalışmalarında kabul edilemez bir kavram olduğundan, ben ikinci olarak açıkladığım okumayı benimsiyorum.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ami Vitale</h2>Female Gaze/Kadın Bakışı sergisinde en büyük bölüm İsrail asıllı ABD'li fotoğraf sanatçısı Ami Vitale’nin işlerine ayrılmış. Vitale’nin ilk odada gruplandırılan fotoğraflarına baktığımızda Afganistan ve Irak savaşlarında çekilmiş karelerle karşılaşıyoruz — ikinci odada Vitale’nin Kenya ziyareti sırasında çektiği fotoğraflar yer alıyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/10/4/1636036736936.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">© Ami Vitale<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Beyaz bir ABD'li sanatçının Afrika kıtasına sanat üretimi için ziyarette bulunması (ister savaş, ister doğa fotoğrafı olsun) alışılmadık bir durum olmadığından bu işleri incelerken aklımda kadın bakışından çok emperyal bakış kavramının olduğunu itiraf etmeliyim. Hem sanatçının ve öznelerinin ülkeleri arasındaki bulunan güç politikaları hem de bağlı oldukları etnik kökenlerin geçmişte de doğurmuş olduğu oryantalizm perspektifi nedeniyle bu işleri farklı bir şekilde değerlendirmemin mümkün olduğunu düşünmüyorum.Yine de serginin başlığı “kadın bakışı” olduğundan fotoğrafları incelerken özellikle bu kavram çerçevesinde düşünmek için kendimi zorladığımda, elle tutulur olarak bu kavrama bağlayabileceğim bir açı göremediğimi fark ettim. Bu da aklımda şu soruyu doğurdu: Savaşın yarattığı yıkımları fotoğraflamak veya doğa fotoğrafçılığı yapmak kadın bakışına mı özgü?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Özge Sebzeci</h2>Fotoğrafçının sergide yer alan işleri genellikle toplumsal cinsiyetler rolleri ve bu rollerin ürettiği sorunları inceliyor. Genellikle Türkiye’de kadın olmak, çocuk gelinler ve kadın cinayetleri gibi konuları fotoğraflarına konu eden sanatçı, bu şekilde eril bakışla üretilen işlerin dışında kalan, bu işler tarafından görmezden gelinen veya eril gücün kanıtı olarak konumlandırılan toplumsal cinsiyet konularını farklı bir perspektifle ele alıyor.<img src="https://images.aposto.com/2021/10/6/1636185874452.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">© Özge Sebzeci 15 yaşında evlenen H., Sebzeci'ye oyuncak ayısı ve nişan yüzüğünü gösteriyor<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Belgesel fotoğrafçısının sahip olduğu bakış, yukarıda değindiğim kadın bakışı kavramına da uygun düşüyor. Bu hâlde Sebzeci, serginin sahip olduğu isimle fotoğrafları arasında ilişki kurulabilen tek sanatçı olarak konumlanıyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Rena Effendi</h2>Sergide yer alan son sanatçı Azerbaycan asıllı fotoğraf sanatçısı ve “hikâye anlatıcısı” Rena Effendi. Effendi’nin sergide yer alan işleri genellikle çevre bilinci ve çevre-insan ilişkisi üzerine yoğunlaşıyor. İnsanların çevre üzerinde yarattığı yıkım ve arkalarında bıraktığı izlerin dokümantasyonunu yapan bu fotoğraflar, her ne kadar güçlü olsalar da yine bir kadın bakışından çok çevre perspektifiyle incelenmeyi hak ediyorlar gibi. Kendi bakışını “eril bakışa alternatif, görülmeyen bir bakış” ifade eden sanatçının bu tanımı, işlerine kadın bakışı kavramından çok daha uygun bir başlık yaratıyor. <img src="https://images.aposto.com/2021/10/6/1636186213097.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">© Rena Effendi<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Sergiyi kadın bakışı perspektifiyle incelediğimde ne yazık ki genel olarak sergi ismi ve fotoğraflar arasında bir kopukluk olduğunu düşünüyorum. Bu da bende serginin kadın bakışı kavramını bir pazarlama aracı olarak kullandığı ve yalnızca sanatçıları biyolojik olarak kadın olduğu için bu ismi aldığı hissi uyandırıyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neden kadın bakışı?</h2>Özge Sebzeci’nin işleri hariç, sergide bulunan diğer fotoğrafların eril bakışı eleştirme gibi bir çabaları olmadığı gibi Vitale ve Effendi’nin böyle bir iddiası olduğunu da düşünmüyorum. Vitale, Sebzeci ve Effendi son derece yetenekli fotoğraf sanatçıları, ancak işleri arasında kadın bakışı üzerinden tanımlanabilecek herhangi tematik bir bağlantı bulunmuyor — savaş fotoğrafçılığı ve çevre-insan ilişkisi üzerine yoğunlaşmayı kadınlıkla özdeş kılabilir miyiz?Böyle bir seçkiye sahip bir serginin ismini “Kadın Bakışı” koymanın yalnızca zaten sanat dünyasında cinsiyet kimliklerinden arınmakta güçlük geçen sanatçı kadınları gereksiz bir ötekileştirmenin kurbanı ettiğini düşünüyorum. Bu isimlendirme sonucunda sergiyi daha ziyaret etmeden karşımıza çıkacak fotoğrafların kapsamı hakkında da bir ön yargı edinmemize neden oluyor, bir anlamda izleyici ve sanat işi arasındaki inceleme deneyimini tek bir perspektif çerçevesinde sınırlandırmış oluyor. &nbsp;Editörün notu: Female Gaze/Kadın Bakışı sergisi, 7 Kasım Pazar gününe kadar Müze Gazhane'de görülebilir.

Angst

Female Gaze/Kadın Bakışı sergisine bir sanat tarihçisi ve kadın/cinsiyet çalışmaları uzmanının gözünden yeniden bakış.

"KADIN" BAKIŞI

• Kadın bakışı (Female gaze): Kadın izleyicinin bakışını temsil eden, feminist film teorisyeni Laura Mulvey'in sadece heteroseksüel bir erkek izleyicinin bakışını değil, aynı zamanda filmin erkek yaratıcısı ve erkek karakterin bakışını da temsil eden "eril bakış" terimine bir yanıt.

Laura Mulvey ile ilgili hikayeler