Şimdiki zamanla ağır çekimde yeniden buluşmalar.

Birlikte şimdiki zamanın üzerimize attıklarını düşünüyoruz. 

Tutto

Tek başlarına bir şirket olmaktan bitkin düşmüş freelancer'lar; yorgun, bezgin ve genelde işlerini bırakmanın eşiğinde beyaz yakalılar; LinkedIn cehennemi; 'CEO at Self' kültürü ve profesyonel ghostlanma... 2024’ün sonuna yaklaşırken bu yılın korkunç işe alım ve çalışma kültürüyle ilgili düşünceler.

CEO at Self: Profesyoneller yorgun

Meşhur Proust anketindeki sorulardan biri: Gereğinden fazla kullandığınız bir sözcük ya da deyim var mı? Deyim olmasa da benim en çok kullandığım kelime öbeği, hatta genelde bir cümleye başlarken sıraladığım sözcükler “Ben New York’ta yaşarken…” Yeni tanıştığım insanlar sohbet sırasında “Peki New York nasıldı?” diye sorup suç ortaklığımı üstlenirken yakın arkadaşlarım, ailem ve partnerim artık o defteri hiç açmamayı tercih ediyor.&nbsp;Şöyle ki New York benim tam, eh, neredeyse tam bir yetişkine evirildiğim şehirdi. Dünyanın bana borçlu olduğunu düşündüğüm büyük aşkı New York’ta aradım ve kendisini olmasa da onun yerini tutacak kadar romantik arkadaşlıkları bu şehirde buldum. Ne giyeceğimi (siyah), nelerden uzak duracağımı (H&amp;M, fazla makyaj), neyi okuyacağımı (Paris Review neyi okumamı söylüyorsa onu ama Lorin gittiğinden beri eski tadı yok), ne içeceğimi (çavdar viskisi ve maden suyu) ve herhangi bir günün herhangi bir saatinde nereye gidileceğini New York’ta yaşarken öğrendim (açıkçası artık nerelere gidilir bilmiyorum).&nbsp;New York şehri, içinde pek çok farklı New York’u barındırıyor ve bunların çoğu muazzam ve büyüleyici yerler. Aklıma güneşli bir öğleden sonra East Village, 2010’da ilk gördüğüm haliyle Bedford, Café Carlyle, hava kararırken Hell’s Kitchen’ın Marvel çizgi romanlarından fırlamışçasına tekinsiz hali, işe gidiş geliş saatlerinde Union Square metrosu geliyor, bir de hafızama sığdırabildiğimden çok daha fazla pembe, mor, turuncu gün batımı ve tüm maaşımı harcadığım kraft kokteyller. Çelik, beton ve Midtown’daki dev şirketlerin İkinci Dünya Savaşı’ndaki silahları andıran binalarının bana ne kadar yabancı olduğu da zihnimin bir köşesinde.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/10/4/1731622500017.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">New York’a ilk defa lisedeyken, Ohio’da değişim öğrencisiyken gelmiştim. New Jersey’de bir otelde kalıyor, Manhattan’a her gün bir tur otobüsüyle gelip gidiyor ve Statue of Liberty, Times Square, Ground Zero ve Chinatown gibi turistik yerlere götürülüyorduk. Otobüsten inmeden yaptığımız Fifth Avenue ziyaretimizin rehberi sarhoş ya da kafası iyi olan eski bir aktristi. Rehber, bize Samantha Jones’u andıran bir sesle oyunculuk kariyerini ve etrafımızda göremediğimiz şaşalı gösteri dünyasını anlatıyor, etrafımızda lüks mücevheratçı ve modaevlerinin vitrinleri karşımıza çıktıkça buğulu bir sesle isimlerini de fısıldıyordu: “Tiffany, Gucci, Bottega Veneta.” Birkaç sokakta bir de sloganını tekrarlıyordu: “Çok güzel değil mi? Bence ÇOK güzel.” O seyahatte sadece turistlerin New York’unu gördük ki gerçek bir New Yorkluya dönüşme sürecinde ilk bu New York’tan kaçmayı öğrenirsiniz.<img src="https://images.aposto.com/2024/10/4/1731622514580.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Birkaç yıl sonra, 2010 yazında kendimi kuzenimin Manhattan’da, asansörsüz bir binanın beşinci katındaki apartmanında 3 aylığına yaşarken buldum. Burası, East Village’daki First Avenue metro durağının yakınında, tek odalı bir daireydi. Orada yaşarken birkaç sokak ötede, St. Marks’taki Yoga to the People yoga stüdyosunda bağış usülüyle yoga yapmaya gidiyorduk, Olsen ikizleri de sıklıkla içinde kayboldukları şekilsiz siyah kıyafetleriyle birbirinin eşi kuşlar gibi yogaya yapmaya geliyordu. Yoga stüdyosunun karşı tarafında, yıkık dökük bir brownstone binanın içinde çalıştığım ilk derginin “resmî olmayan” karargahı bulunuyordu. Burası üç Lübnanlı-Brezilyalı kardeşin paylaştığı minicik, sıra odalı bir daireydi. Kardeşlerin en büyüğü, bana ilk işimi verecek dergi BULLETT’ın ilk sayısının moda direktörüydü. Ofis olarak kullandığımız mutfak ve genel alan, alt kattaki Tayland restoranının mutfağını havalandırıp çöplerini topladığı arka bahçeye bakıyordu. Bugünlerde spiritüel influencer’lık yapan ve o zamanlar da “sosyal tırmanıcı” diye nitelenebilecek moda direktörü, eski pencerelerden içeri sızan sıcak hava ve yağ kokusunun moralini bozmasına izin vermiyordu. Bu apartmanı Allah rızası için bir kat boya isteyen duvarlardaki mood board ve yarı hazır dergi sayfaları her zaman 18 dereceye ayarlı klimanın rüzgarında pır pır uçuşurken hatırlıyorum. Dergide çalışanların yarısının Blackberry’si vardı ve biz de tıpkı Olsenlar gibi giyiniyorduk. Badem ve soya sütünün ana akım kültüre henüz girmeye başladığı o günlerde, millî içeceğimiz buzlu latte’ydi. Cüzdanımda Manhattan’daki metro hatları ve duraklarının katlanabilir bir haritası vardı. Kuzenim bu haritanın üzerinde (çoğu zaman) Broadway’in solundaki her şeyin Batı, sağındakinin ise Doğu olduğunu açıklardı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/10/4/1731622534991.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yeni bir şehri öğrenmek bana her zaman Age of Empires’da genişleyen bir haritayı anımsatır, yavaş yavaş bir New Yorkluya dönüşme tecrübem de bu harita simülasyonundakine benziyordu... moda direktörünün detaylı talimatlarıyla mümkün olan en zarif halimle sağa sola koşturmaya ve derginin tek stajyeri olarak marka ve PR şirketlerinden çekimlerde kullanılacak tasarım kıyafet ve aksesuarları almaya başladım. Bu metroyla gerçekleşen ‘pull’ seyahatleri beni çetin ve kendine yetebilen Garment District’ten Bulgari’nin Central Park manzaralı ışıltılı ofisine, şehrin her yerine götürüyordu.<img src="https://images.aposto.com/2024/10/4/1731622552210.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">New York’a taşındığım 7 ay içinde, oradaki üçüncü evime, bu sefer standart prosedür olan ilk ay ve son ayın kiralarıyla bir aylık kira karşılığı depozitoyu ödeyerek yerleştim. L treninin Brooklyn’deki ilk durağı olan Bedford Avenue’deki bu daireye, Çinli-Malezyalı bir grafik tasarımcı olan iş arkadaşımla taşınmıştık. Bu mahalleye 2010’da ilk geldiğimde, North 7th Street ve Bedford Avenue’nun köşesinde bir Salvation Army mağazası, 9th Street’in köşesindeyse bir dumpling’ci vardı. Orada yaşadığım yıllar boyunca hem binalar hem de içinde yaşayan insanlar değişti. Önce East River’ın kıyısına, eskiden oradaki parka ait olan bataklık araziye kuleler inşa edildi; ondan sonra da inşaat hiç durmadı. Hipster’lar mahalleden taşındı, onların yerine bankacılar ve çocuklu aileler geldi, fiyatlar 4 katına çıkıp Manhattan’ın konut pazarını geçti.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/10/4/1731622568641.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Seneler içinde, hemen etrafımızdaki sokaklara bir Apple mağazası, bir Whole Foods, bir J. Crew ve pek çok zincir mağaza açılacaktı. Sürekli Google’ın Domino Şeker Fabrikası binasını satın aldığı ve yeni kampüsünü oraya taşıyacağının dedikodusu yapılıyordu. Günün sonunda fabrika sadece park ve konut alanına dönüşse de şehri son ziyaret ettiğimde orada yürümek tuhaf bir histi. Hâlâ Williamsburg’de yaşadığım senelerde beraber olduğum bir müzik yazarı bu–bu değişim, dalgalanma, yeniden değerleme, taşınma–halinin orada 90’ların ortasında, o bu mahalleye ilk defa geldiğinde de orada olduğunu söylemişti. Bu bilgiyle hem kendimi daha az özel hissetmeye başladım hem de rahatladım. Domino Şeker Fabrikası yeniden inşa edilmeden önce oraya gitmenin şehir tarihi tanıklığı olduğunu düşünmek hoşuma gitse de o döneme tanıklık etmenin inandığımdan daha az bir yükü olduğunu bilmek iyi geliyor.New York’ta yaşamaya devam etmek kumar masasından kalkamamak gibiydi… Bir şehrin hayaletiyle yaşamak. İntikam peşinde gezen bir hayalet değil, lanetli de değil, sevimli bir hayalet. Kendisi bir everything bagel şeklinde ve boyunda. İki yıl kadar önce oğlumu doğurduğum günlerde beni yalnız bırakmaması, baş ucumuzda beklemesi de tesadüf olamaz. Hayalete bakarken Lorimer Street’te, İtalyan mafyasının pastanesinde çalıştığım günleri ve Williamsburg’daki ikinci dairemizin önünde bir apartman kompleksi yükselmeden önceki Manhattan ve Empire State Building manzaramızı düşünüyorum. Aklıma o günlerin şerefine yaptırmak istediğim ama bir türlü zaman ve bütçe ayıramadığım güvercin dövmesi geliyor. Sonra everything bagel hayaletle göz göze geliyoruz, bir nefes alıyorum ve ağzımdan şu kelimeler dökülüyor: “Ben New York’ta yaşarken penceremden Empire State Building görünürdü. Sabaha karşı ikide ışıklarını söndürdüklerinde ben de yatma vaktinin geldiğini anlardım.”&nbsp;Fotoğraflar: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/utkandora/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Utkan Dora Öncül</a>Editörün notu: Bu metin Soli’nin ilk sayısı “Aidiyet”te yer alan makaleden düzenlenmiştir. Tamamını okumak için <a fr-original-style="" href="https://solimagazine.com/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan.</a>

Seyahat ve kültür yayını SOLİ, şehirleri ve içindeki farklı kültürel toplulukları araştırmak üzere mahallelere ve mahallelilerin hikâyelerine odaklanıyor. 

Soli, mahallenin esnaflarının, binalarının, sokaklarının, insanlarının hikâyesini anlatıyor.

Soli

Büşra için pek çok ilklere tanıklık etmiş New York’tan sonra. Bir şehrin hayaletiyle yaşamak.

Satılık, kiralık, duygusal: “Ben New York’ta yaşarken”

Birkaç haftadır sıklıkla önümdeki iş her neyse bırakıp avazım çıktığı kadar bağırmak istiyorum. Sonra haber döngüsüne (her nasılsa) bir öncekinden daha kötü bir haber giriyor ve “Aa, aslında bağırılacak gün bugünmüş” diyorum.&nbsp;Bugünkü eylemlerde devam ediyor mu bilmiyorum; katıldığım feminist gece yürüyüşlerinde bir an durup sadece çığlık atardık. Bu çığlık beni korkutmaz ama tanıdıklığıyla ürpertirdi: Sanki kendim için değil benden öncekiler için de çığlık atıyordum ve belki kelimelerden anlamayanlar çığlıktan anlardı. Sanki Kassandra’dan Medea’ya varlığını hissettiğim tüm kadınlar şiddetini değiştiremedikleri bir dünyanın karşısında delirir ve bağırır olmuştu, bu çığlığı oradan tanıyordum. Bugünlerde ihtiyacım olan işte o çığlık.&nbsp;Tekrar tekrar karşılaştığımız “kötülük” o kadar sık önümüze düşer oldu ki onu teorize etme biçimlerimiz bile bayatladı: Hannah Arendt’ten <a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/4774" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kötülüğün Sıradanlığı</a>’nı mı alırsınız, Adam Curtis’ten <a fr-original-style="" href="https://www.imdb.com/title/tt6156350/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">HyperNormalisation</a> mı, Emil Cioran’dan <a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/4317" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Çürümenin Kitabı</a>’nı mı?&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Üçü de hem İsrail’in Gazze’de devam ettirdiği soykırımı hem de Yenidoğan Çetesi'nin eylemlerini açıklarken kullanılabilir.&nbsp;</li></ul>Max Weber’den Bürokrasi ve Otorite, <a fr-original-style="" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eok_Doktrini" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Naomi Klein’dan Şok Doktrini</a>’ne ne dersiniz? Bugünlerde ne düşündüğünü her zaman merak ettiğim iki ayrı kişi, birbirlerinden habersiz Byung-Chul Han’ın <a fr-original-style="" href="https://www.metiskitap.com/catalog/book/37039" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Palyatif Toplum: Günümüzde Acı</a> kitabını okuyor. Bazılarımızın şüpheli bir şekilde ölen, kaybedilen kadın ve çocukların adını ezbere bildiği Türkiye’de bu acı ödevinin&nbsp;ne zaman ve nasıl biteceğini merak ediyorum. “Keşke şöyle olsa” dediğimiz, acının hiç olmadığı bir hayat değil, ortak değerler üzerinden sisteme ve insanlara standart bir güven duyabileceğimiz bir dünya.&nbsp;Gerçek geçmişle, kurgusal, post-apokaliptik geleceklerin kesişim noktalarından biri, çocukların ve kadınların daha “zayıf” alt sınıflar olarak daha da karanlıkta yaşadığı hayatlar. İngiltere’de Endüstri Devrimi sırasında çalışan dört yaşındaki baca temizleyicilerini, Mad Max’te zincire vurulmuş çocukları, 1945’te Sovyet ordusu Berlin’i işgal ettikten sonra askerlerin cinsel şiddete maruz bıraktığı binlerce kadını, Damızlık Kızın Öyküsü’nde üreme için köleleştirilen kadınları, Kirsten Johnson’ın&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.criterionchannel.com/cameraperson" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cameraperson</a> filminde hayatta kalan kadınların sözleriyle dinlediğim Srebrenica soykırımını düşünüyorum. Kurgu anlatılara göre, kötülüğün araçsallaştırılması ve normalleşmesi ancak olağanüstü durumlarda mümkünken, günümüz Türkiyesi ve dünyasında katıksız kötülük için bir önkoşul ya da asterisk gerekmediğini fark ediyoruz. Acıyla.&nbsp;Dünyadaki tüm kötülükleri durdurmak gibi safça bir beklentimiz yok. Yenidoğan bebeklerin para için öldürülmediği, kadınların ve sokak hayvanlarının katledilmediği bir Türkiye, radikal bir hayal değil. Gazze halkının (neredeyse Kilis büyüklüğündeki) bir alana hapsedilip en “gelişmiş” savaş teknolojileriyle tekrar tekrar vurulmadığı, sivillerin öldürülmediği bir dünyayı istemek radikal bir şey değil.&nbsp;Hemen herkesin bir çeşit müşteriye dönüştüğü, orta sınıflar için her şeyin bir tıkla satın alınabildiği ve paramıza/dikkatimize göz dikmiş bu sistemde gerçekten anlamı olan şeylere, örneğin hayat ve özgürlüğe dair anlamı olan bir şey söylemek istiyorsak başka yollar aramamız gerekiyor. Her gün büyüyen “susacaklar”, “ölecekler” ve “yaşatılacaklar” listesinin değişmesinin başka türlü mümkün olmadığı aşikar.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/9/5/1729854944360.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">İllüstrasyon: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/canery.lmaz/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Caner Yılmaz</a>. Sanatçının izniyle.Türkiye’de olay örgüsüne nereden başladığımıza göre son bir aydır (ya da 17 Aralık 2013’ten beri ya da 12 Eylül 1980’den beri) sıklığı ve su katılmamış kötülük dozu gittikçe artan haberler görüyoruz. Türkiye, kendi tarihinin en utanç verici dönemlerinden birini AK Parti iktidarının son 11 yılında yaşadı ve yaşamaya devam ediyor. Öte yandan, aşağıdaki önermeler iktidarda kimin olduğundan bağımsız olarak ayakta durabiliyor:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">“Besi” hayvanlarının et tüketimi için sürekli öldürüldüğü bir dünyada, sokak hayvanlarını öldürmek daha kolay.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Çocukların, kadınların ve göçmenlerin güvende olmadığı bir Türkiye’de kimse güvende olamaz.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Bu ülkedeki herkesin değerlerine eşit derecede saygı göstermemek, eşi benzeri olmayan kurumların yayınlarını durdurulmasının yoluna (da) taş döşer.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="font-style: italic;" style="font-style: italic; box-sizing: border-box;">Bir çetenin kasıtlı olarak öldürdüğü 12 bebeğe çok üzülürken, Filistin’de bir yıldır ölen binlerce bebeği aklımıza bile getirmiyorsak orada kurcalanması gereken bir durum olabilir.</li></ul>Özetle, gücün en karanlık ve kirli ucuna dokunamasak da, bence dokunabileceğimiz bir ucu hep var.&nbsp;Şair Emily Dickinson’a göre “<a fr-original-style="" href="https://www.160incikilometre.com/urun/umut-o-tuylu-sey-ruha-konan-emily-dickinsondan-siirler-ceviren-fatma-nur-turk/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Umut tüyleri olan bir şeydir</a>” ve hayatta kalmak için bir ekmek kırıntısı bile istemez.&nbsp;Gazeteci ve yazar Ece Temelkuran, yakınlarda verdiği bir röportajda “umut” kelimesine inanmadığını, “inanç”ı tercih ettiğinin altını çizdi. Umudu “tehlikeli” kılan Hussein Mitra’nın sözleriyle “eylemliliği kendimizin dışında bir yere, dışarıdan bir mucize bekleme hâline yerleştiren bir kavram” olarak görmek. Bense memleket ve dünyaya dair umutlarımı sorgularken aklıma en çok yatanın Rebecca Solnit’in yaklaşımı olduğuna karar verdim: Bellek arazileri, gelişim patikaları, çaresizlik vadileri ve umut tepeleri vardır. Ve umut uzayıp giden bir yol değil, bir topoğrafyadır.

Şüpheli bir şekilde ölen, kaybedilen kadın ve çocukların adını ezberlediğimiz Türkiye’de bu acı ödevinin nasıl biteceğini düşünürken "umut" kavramını da yeniden sorguluyoruz. Umut, uzayıp giden bir yol değil de bellek arazileri, gelişim patikaları, çaresizlik vadileri ve umut tepeleriyle bir topoğrafya mı? 

Umut bir topoğrafyadır

Fotoğrafçı Çiğdem Yüksel’in gözünden, tektipleştirmenin ötesinde 22 kadın hikayesi ve objektiften geçerken görünürleşen hayatlar.

Bir Bilsen: Hollanda'da birinci kuşak göçmen kadınlar

“İyi vakit geçiriyor musunuz?”&nbsp;Blink Twice boyunca tekrar tekrar duyup, dakikalar ilerledikçe artan bir endişeyle peşinden gittiğimiz soru bu. &nbsp;Daha önce aktör, müzisyen ve elbette Lenny Kravitz ile Lisa Bonet’in kızı olarak tanıdığımız Zoë Kravitz’i ilk defa yönetmen şapkasıyla gördüğümüz Blink Twice, gerilim-komedi türüne yeni bir neredeyse blockbuster kazandırdı bile.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2017 yapımı Get Out ve 2019 yapımı Ready or Not bu türün diğer önemli örnekleri arasında sayılabilir.</li></ul>Hikaye, kokteyl garsonu Frida (Naomi Ackie) ve en yakın arkadaşı Jess’in (Alia Shawkat), bir bağış galasında teknoloji milyarderi Slater King’le (Channing Tatum) tanışmasıyla başlıyor. Ne olduğunu bilmediğimiz bir “faul”ü sebebiyle cancellanmış, kamuoyundan özür dilemiş ve kendini affettirmek için hayır kurumlarına yüksek bağışlar yapmış King, hayatına özel adasında, teknolojiden uzak, kendi sözleriyle “daha basit” koşullarda devam ediyor. Bu yakışıklı ve güç sahibi erkeğin kendisine ilgi duymasına inanamayan Frida, King’in etrafındaki kalabalık grup ve en yakın arkadaşı Jess’le beraber birkaç günlüğüne adaya davet edildiğinde reddetmek için hiçbir sebep yok gibi görünüyor. &nbsp;Slater’ın adadaki, daha doğrusu adadaki malikanesindeki hayatı, bir çeşit influencer fantezisi ve basına sunulduğu gibi “mazbut” olmaktan oldukça uzak: Bir tür kolonici geçmişe atıfta bulunan büyük bir ev, misafir odaları, bahçede salınan tropik bitkiler, bulutsuz gökyüzü, güzel bir havuz ve boş kalmayan şampanya kadehleri, elektronik sigara bağımlısı Slater ve misafirlerine gündelik hayatın stresinden uzaklaşmak için ihtiyaçları olabilecek her şeyi sunuyor gibi görünüyor. <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/the-zone-of-interest-ekmek-kirintilari-ve-elmaslar" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Zone of Interest</a>’teki kadar görünmez ve “dilsiz” (ancak kadınları küçük görür tavırda) çalışanlar tarafından sihirli bir şekilde yapılan işler de malikaneyi bir tür cennet ikamesi yapıyor.&nbsp;--Yazının bundan sonrası spoiler içerebilir--Frida ve Jess’le adaya varan kadın misafirlerin odasındaki beyaz mayo, elbise ve pijamaların üniforma gibi bir şey olduğunu anlamamıza da, kadınların hepsinin Slater ve arkadaşlarıyla adaya gelmeden önceki gün tanıştıklarını öğrenmemize de biraz daha var.Slater ve Frida’nın romantik bir ihtimal taşıyan ilişkisi, Frida adaya geldikten sonra biraz da antiklimaktik bir şekilde pek bir yere gitmiyor gibi görünüyor. Frida, Slater’la duygusal bir yakınlık kurmayı denerken sıklıkla onun “unutma” üzerine düşüncelerini dinliyor. Bu süreçte Slater’ın bir çocukluk travması sebebiyle hayatının ilk on yılını hatırlamadığından ve aslında bunu bir “hediye” gibi gördüğünden haberdar oluyoruz. Slater’ın ilk bakışta Dr. Oz zannettiğim terapistiyle (Christopher Slater) randevularının dışında herhangi bir yoğunluğu yok gibi görünüyor.<a data-type="embed" fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=aMcmfonGWY4" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2024/7/2024-08-30T13:55:42.396Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>Malikanede, gündüzler genel bir boş vermişlik ve şaşmadan iç bayan muhabbetlerle geçerken, akşam yemeklerine her zaman özen ve heyecanla oturuluyor, ki nihayet filmin sırrına vakıf olduğumuzda bunun Cody’nin (Simon Rex) gurme starter pack heveslerinin ötesinde bir sebebi olduğunu da öğreneceğiz. (Spoiler:&nbsp;Her akşam yemeği yeni bir “av” ve cinsel şiddet sekansını başlatıyor.) Her gece, karanlığın içinde kim ya da neden kaçtıklarını unutmuş hâlde, beyaz elbiseleriyle çimlerin üzerinde koşan kadınlar, haftanın günlerini karıştırmaya başlıyorlar. Aralarından bir kişi eksilene kadar ne olup bittiğini sorgulayacak fırsatı da bulamıyorlar. Sonra hatırlamaktan intikam almaya giden bir yolculuğu izliyoruz. Filmin hayatta kalabilen iki siyah kadın karakteri, birinin elinde gyuto bıçağı, diğerinin elinde tabanca, intikam almaya giderken, Foxy Brownvari bir blaxploitation anı&nbsp;yaşanıyor. &nbsp;Blink Twice, akmasını Whitney Houston’ın biyografi filminde de oynayan Naomi Ackie, (görmeyeli Zoë Kravitz’le nişanlanmış, aynı zamanda filmin prodüktörlerinden olan) Channing Tatum ve diğer oyuncuların performanslarına borçlu. Hatta oyunculukların senaryonun “güdük” taraflarını kapatır gibi olduğu söylenebilir.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/7/5/1725026208735.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.67" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Naomi Ackie and Alia Shawkat Aynı blaxploitation referansları gibi 70’lerin sonu, 80’lerin başında gezinen bir gerilim filmi için beklenmedik sıcaklıktaki, biraz funky, R&amp;B ve soul ağırlıklı film müzikleri&nbsp;de artı hanesinde.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Paylaşmaya değer bir not: Altıncı His’teki çocuk olarak tanıdığımız Haley Joel Osment’ın da filmde yer alması interneti heyecanlandırmış.</li></ul>Öte yandan, feminizm ya da sinemayla haşır neşir izleyici, film boyunca adını koyamadığı bir şey arıyor. Bu şeyin bir kısmını kaçınılamaz olarak Get Out’u tekrar düşünürken bulduğumu düşünüyorum: Get Out, janra bükücülüğünün ve sürükleyici olay örgüsünün yanı sıra satır aralarında çok güçlü söylemleri olan, derdini, yani ırkçılık konusunu sadece aksiyonla değil, her ses ve sessizlikte çok iyi anlatabilen bir filmdi. Blink Twice bu anlamda bana bir önceki yazın stüdyo yapımı “feminist” filmi Barbie’yi anımsattı. Benzer büyüklükteki White Lotus, Succession gibi yapımlar zenginlik ve güç konusunda akılda kalıcı bir şeyler söylerken, Kravitz’in filminde sınıfa dair bir yorum varsa çalışanlarla ev sahibi ve misafirlerin ilişkisindeki tuhaflığın ötesine geçemiyor.&nbsp;Filmin feminizmle ilgili söylediği&nbsp;şeylerin tek boyutluluğu da Barbie’deki gibi usandırıcı bir ayan beyanlıkta. Özellikle Frida ve Sarah’nın, Slater’ın yaşlı kadın asistanını kurtarmaya çalışıp yardımı reddettiğinde onu da öldürdükleri anda kendime&nbsp;“Ben iki saattir bir ‘me too movement’ alegorisi mi izledim?” diye sordum. &nbsp;Filmin sonunu spoil etmeyeceğim, ama Blink Twice’ın önemli bir mesajla randevusunu maalesef kaçırdığını düşünüyorum: Bundan 14 yıl önce feminizmi şu anki pop kültüre iten domino taşlarından biri, New York’taki The Hole galerisindeki <a fr-original-style="" href="https://thehole.com/exhibitions/future-feminism" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Future&nbsp;Feminism”</a> sergisiydi. Beş sanatçının işbirliğiyle ortaya çıkan (ve bence bir tür kelebek etkisiyle Barbie’ye giden yolu açan) sergi, feminizmin geleceği için 13 ilke öneriyordu.&nbsp;Bunlardan biri ilk gördüğüm günden beri kafamda yaşıyor: “Erkekleri koruyucu ve yırtıcı rollerinden kurtarın.” (“Relieve men of their roles as protectors and predators.”) Blink Twice’ta ideal bir geleceği sadece koruyucu ve yırtıcı rolüne bürünmekte bulan bir ana kadın karakterle baş başa kalıyoruz.&nbsp;Yine de, tüm bunlara rağmen iyi bir ilk film ve yazın son, sonbaharın ilk günleri için keyifli bir 100+ dakika vadediyor.&nbsp;

Her hafta sinema ve müzik evreninden söyleşiler, incelemeler, öneriler, podcast’ler ve keşif notları e-posta kutunda.

Sinema ve müzik evreninden söyleşiler, incelemeler, öneriler, podcast’ler ve keşif notları.

Duende

Feminizm ya da sinemayla haşır neşir izleyici, ilhamını Epstein adasından ve #metoo hareketinden alan "Blink Twice"ı izlediği süre boyunca adını koyamadığı bir şey arıyor. Ancak film, önemli bir mesajla randevusunu maalesef kaçırmış gibi görünüyor.

Blink Twice: Erkek, zengin ve kötü

En sevdiği eteğini çöpte bulmuş birinden bir moda-kültür analizi.

Giyinmek ne zaman bu kadar zor oldu?

Tetikleyici içerik: Aşağıdaki yazı çocuk istismarı üzerinedir ve kimi okurlar için tetikleyici olabilir.Temmuz’un ilk haftasında, Nobel ödülü sahibi ünlü edebiyatçı Alice Munro’nun kızı Andrea Robin Skinner, Toronto Star’da çocukken maruz bırakıldığı cinsel istismarı ve annesinin kendisini istismar eden üvey babası Gerald Fremlin’i suçlamadığı gibi nasıl hayatının sonuna kadar onunla evli kaldığını anlattığı bir açık mektup yayımladı. Skinner’ın maruz kaldığı cinsel istismar, kendisi 9 yaşındayken başlayıp ergenlik yıllarına kadar devam etmişti. Munro, geçen Mayıs’ta 92 yaşında hayatını kaybettiğinde yazılan vefat ilanlarının hiçbirinde “pedofil kolaylaştırıcı” sıfatı kullanılmıyordu. Batı’daki tüm hatırı sayılır yayınlar, bu trajedi üzerine yazıp çizmeye devam ederken de bu kelimelerin hâlâ her yerde yazdığı söylenemez.Andrea Robin Skinner’ın hikayesi, kendimi okurken bulduğum bir başka pedofil (ve cinayet) dosyasının hemen ardından ekranımda belirdi: 11 yaşından itibaren yine üvey babasının cinsel istismarına maruz kalan Madeline Soto, baharda ölü bulunmuş, kısa süre sonra katilin üvey babası olduğu ortaya çıkmıştı. Skinner ve Soto’yu düşünürken, aklıma önce <a fr-original-style="" href="https://acikradyo.com.tr/arsiv-icerigi/didik-didik-freud-tekrar-acik-radyoda" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Didik Didik Freud</a>’un bir bölümünde bahsedilen, 1800’lerin sonunda Avusturya’da çok sayıda çocuğun aile içi cinsel şiddete uğradığı bilgisi düştü. Sonraysa hemen Rayka Kumru’nun <a fr-original-style="" href="https://socratesdergi.com/yazi/cocuk-istismarini-rayka-kumru-ile-konustuk" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2017’de</a> konudan bahsederken paylaştığı “Türkiye’de her dört çocuktan birinin cinsel istismara maruz kaldığı tahmin ediliyor ancak elimizde net bir bilgi yok; çünkü örtbas ediliyor” açıklamasını düşündüm.&nbsp;Çocuk istismarı trajik olduğu kadar evrensel ve çağlardır devam eden bir suç. Mağdurların konuşamadığı, konuşsalar dahi korunacakları bir sistemin olmadığı Türkiye’deyse&nbsp;çocuk istismarı üzerine yazmak belki daha bile zor. CANAN’ın Anadolu’da cinsel istismara göz yuman bir anneyi de konu edindiği, şu anda İstanbul Modern’de sergilenen video masalı <a fr-original-style="" href="https://www.istanbulmodern.org/koleksiyon/ibretnuma" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İbretnüma</a>, gazeteci <a fr-original-style="" href="https://x.com/busrasanay" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Büşra Sanay</a>’ın Kardeşini Doğurmak kitabı, her dinlediğimde ağladığım “Ünzile” aklıma geliyor.&nbsp;Çocuk evliliklerinin meşru olduğu, <a fr-original-style="" href="https://platform24.org/bu-kelimeleri-birlikte-yazmak-yasak-turkcell-ensar-tecavuz/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ensar Vakfı</a> soruşturması reddedildiğinde milletvekillerinin ağzı kulaklarında birbirlerini tebrik ettiği memleketimizde çocuklara cinsel istismar konusunu bitirene kadar konuşacak olsaydık herhalde yıllarca başka bir konu konuşamazdık.&nbsp;Yaratıcı dünya, erk sahipleri ve istismarı, örneklerin belki %99’unda birebir suç sahibi erkekler üzerinden okumaya daha alışkın: Woody Allen, üvey çocuğu Dylan Farrow’u istismar ettiği için her nasılsa hiç ceza almadı, bugün diğer üvey kızıyla evliyken filmleri hâlâ Cannes gibi dünyanın en büyük film festivallerinde gösterilip ayakta alkışlanmaya devam ediliyor. Roman Polanski, 13 yaşında bir çocuğa cinsel saldırı suçundan ceza alıp ABD’den kaçtıktan sonra film yapmaya devam etti ve 2019’da, Venedik Film Festivali’nde ödül aldı. Bill Cosby’nin aralarında en az bir çocuğun da olduğu çok sayıda kişiye cinsel saldırıda bulunduğu ortaya çıktıktan sonra çoğu kurum onunla bağlantısını kesse de kendisine 2002’de verilen Başkanlık Ödül Madalyası (Presidential Medal of Freedom) elinden alınmadı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu erkeklerin ve Alice Munro’nun ortak noktası ise yarattıkları kurgu dünyaların kişisel suç ve suç ortaklıklarının önüne konulup korunması yönündeki içgüdü.</li></ul>Skinner’ın 90’larda, artık yirmili yaşlarına geldiğinde Alice Munro’ya yazdığı, yaşadığı cinsel istismarı ilk defa anlattığı mektup “Yıllarca beni suçlamandan korktuğum için bunu sana hiç söyleyemedim” diye başlıyor. Cinsel istismar mağduru çocuklar, bir gün konuşabildiğinde ilk söyleyecekleri/söyledikleri şeylerden biri bu. Munro’nun kızının çocukken maruz kaldığı istismarı hem Fremlin hem de Munro ölene kadar gerçek anlamıyla dünyayla paylaşamaması da hayatta kalmayı başarsa bile ne kadar incinmiş olduğunun altını çiziyor.&nbsp;Munro tekrar eden istismardan haberdar olduğunda kendisi hem Kanada’da hem de dünyada ünlü bir yazar, bekleneni yapıp artık yetişkin olmuş çocuğunun yanında yer alsa sadece ülkesinin değil, dünya kamuoyunun da arka çıkacağı bir figür. Ama Skinner’ın ifadesinden bunun yerine “yaşananların kendisiyle Fremlin arasında olduğunu” söylediğini ve konuya daha fazla dahil olmadığını öğreniyoruz. Skinner’ın mektubunu takip eden aylarda Munro, Fremlin’le paylaştığı evden birkaç aylığına taşınsa da sonra geri dönüyor ve hiçbir şey olmamış gibi ortak hayatlarına devam ediyorlar. Munro, 2013’te Nobel ödülü kazandıktan sonra konudan bahsetmek zorunda kaldığında “İstismarı çok geç öğrendim, kocam zaten hastaydı ve onu çok seviyordum” gibi bir açıklama yapıyor.&nbsp;&nbsp;Alice Munro’nun öyküleri ve romanları zor durumlarda önemli seçimler yapmak zorunda kalan, kendilerine karşı büyük suçlar işleyen erkekleri affetmeye karar veren kadınlarla dolu.&nbsp;Andrea Skinner’ın mektubu yayımlanalı beri, Munro’nun hayranları bu temaların kendi hayatına kurgudan daha yakın olduğu, yazarın kusurlu kadın karakterlerinin de kendi aile hayatındaki suçun üstünü kapattığı seçimlerden filizlendiği gerçeğiyle yüzleşiyor.&nbsp;“Sanatla sanatçıyı ayırmak gerekir mi?” sorusuna geri döndüğümüzdeyse ortaya Munro’nun artık hayatta olmamasıyla da bağlantılı, çokkatmanlı bir mesele çıkıyor: 2017’den bu yana dünyayı kasıp kavuran cancel kültürü&nbsp;salgını, çocuğunun cinsel istismara uğradığını öğrendikten sonra faille ilişkisini devam ettirmiş ölü anne karşısında çok da bir şey yapamıyor. İnsanın sosyal bir varlık olması üzerine kurulu cancel kültürü, temelinde dünyada kalan tek rol ve etki alanımızın tüketmek olduğu gibi bir fikri benimseyen boykot hareketleri, çocuklara karşı işlenen cinsel suçlar karşısında güdük ve eğreti kalıyor.&nbsp;Çocuk istismarı vakalarında pedofiller %2’lik bir dilimi kapsar, %98’lik dilim “normal” görünümlü insanların “oportünist” eylemlerde bulunmasıyla gerçekleşirken (Kumru, 2017) olası bir failin Alice Munro’nun kitapları artık okunmuyor, Woody Allen’ın filmlerini kimse izlemiyor diye istismarda bulunmaktan vazgeçmeyeceği ortada. Ayrıca pek çok anne gibi Alice Munro’nun da kendisine uygulanacak sosyal yaptırımlar ya da amiyane tabirle “rezil olma” korkusuyla mı tamamen eylemsiz kaldığını, yoksa her insanın içindeki iyilik ile kötülük arasında çok karanlık bir yere mi gittiğini bilmiyoruz.&nbsp;Tam burada, Bruno Bettleheim'ın peri masallarını psikanaliz üzerinden incelediği araştırmalarda, masalların orijinal versiyonlarında <a fr-original-style="" href="https://retrospectjournal.com/2016/10/26/wicked-women-the-stepmother-as-a-figure-of-evil-in-the-grimms-fairy-tales/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">antagonistin gerçek anne olduğu</a>, bu karanlık figürün özelliklerinin zamanla (ki bu zaman tarihsel olarak milliyetçiliğin yükseldiği, annelerin seri asker doğurmakla görevlendirildiği bir zaman)&nbsp;üvey anne karakterine taşere edildiğine de değinmekte fayda var. Düşünmekten pek hoşlanmadığımız “karanlık yer” konusuna ise az sonra döneceğim.Psikiyatr ya da alanda çalışan birisi değilim, ama sade vatandaş olarak fikrim şöyle: Çocuklara yönelik cinsel istismarı engellemek cancel ile, boykotla değil, ancak Andrea Skinner gibi istismara uğrayan çocukların bir dakika bile düşünmek zorunda kalmadan konuşabilecekleri ve sonrasında herkes tarafından korunup desteklenecekleri bir dünyada mümkün olabilir. O dünyayı yaratmak ise cancel'lamaktan daha zor, ama imkansız olmadığına inanmak isterim.&nbsp;Peki son olarak, günün sonunda Munro’nun kalesi edebiyat bu konunun neresine düşer? Tam burada Otessa Moshfegh’in okudukça içimi karartan ama yine de sevdiğim, bir ıslahevinde geçen Eileen’ini, Toni Morrison’ın bebeğini öldürmek zorunda kalan köle annesini ve hatta Ercan Kesal’ın Anadolu’nun karanlığından bir an bile duraksamadan bahsettiği, kolumu kanadımı kıran Peri Gazozu’nu düşünüyorum. Zira edebiyat birbirimizin gözünün içine bakarak konuşmaya utandığımız konuları, tabuları konuşmaya devam etmemizi de mümkün kılıyor, hatta film ve tiyatroyla beraber kurgunun farklı çeşitleri belki de bu kadar dürüst olabildiğimiz tek yer. Edebiyat, insan olma spektrumunun en karanlık ve en aydınlık uçlarına giderek çirkin gölgelere de, dünyada belirli anlarda—mesela şimdi—kırıntısını bulamadığımız bir tür umuda da eşit mesafeden bakabilmemiz için bir şans veriyor.&nbsp;Dünyada hikayesini anlatmış her Andrea Skinner’a karşı, binlerce hiçbir şey söyleyememiş kız ve erkek çocuk olduğunu biliyorum. Aynı şekilde insanın karanlığı tanıyarak, bazen bu karanlıktan geçip hayatta kalırken dünyaya güvenmeye devam etmesinin yolunun edebiyattan geçtiğini de...

Andrea Skinner ve tüm hayatta kalanlar için.

Edebiyatçının istismar işbirlikçisi olarak portresi 

<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Başlangıç 🌱</h3>Ortaokulda, bir öğle yemeği sırasında bir köftenin içinin pembe olduğunu görüp vejetaryen olduğumda 13 yaşındaydım. O güne kadar sadece bir vejetaryenle daha tanışmıştım: Kaliforniya’da yaşayan, benden üç yaş büyük kuzenim. O hayatımda olmasaydı et yememenin bir seçenek olduğunu düşünür müydüm bilmiyorum.13 yaşımda önce kırmızı etten, sonra tavuk ve deniz ürünlerinden uzaklaştığım birkaç ayda bilmediğim bir diğer şey, hayatımın geri kalanı boyunca bu kararın tartışmaya açık görüleceğiydi. Çoğunlukla sofrada, karşımda oturan kişinin eti, tavuğu, balığı gelmeden hemen önce gelen “Nasıl vejetaryen oldun?” sorusunun cevabını, uzun yıllar herkesin yemeği bittikten sonra, sıra tatlıya geldiğinde verdim.&nbsp;Benim için bu sorunun cevabı hiç zor değil: Pişmemiş etle karşılaştığım ilk anda onun kendi kolum ya da bacağından hiçbir farkı olmadığını anladım ve ölü bir canlıyı yiyor olmak, bunun “normal” olması beni dehşete düşürdü.&nbsp;Bu senelerdir sorgulamadan yediğim şeyin aslında bana çok benzeyen bir canlı olduğu ayrımına vardıktan sonra “Neyse” deyip başladığım yere dönemedim, zaten dönmek de istemedim. Türkiye’de büyüyen pek çok çocuk gibi, bu süreçte ilk aklıma gelen asla görmemem—dolayısıyla aslında asla yaşanmaması gereken Kurban Bayramı sahneleri oldu. Mesela, yeşil bir alanda koyun kesen erkekler, toprakta bir çukura bırakılmış, üzerinden buhar çıkan, kara sineklerin konduğu sakatatlar ve kan kokusu.Et yiyenler için yazının burasında durmak çok kolay. Ama görmek istemediğimiz şeyler aslında olmaması gereken şeyler ve biz bakmadığımızda da olmaya devam ediyor. Bir canlının hayatına dair detayların—örneğin yavrusuyla arasındaki ilişki, bir insanın tabağında burger olarak belirmeden önce iki ya da dört ayağı olduğu, seçim yapma şansı olsa öldürülmeyi değil özgürce yaşamayı seçeceği gibi—resimden çıkarılıp sanki bunlar hiç yokmuş gibi davranılması, et ve süt endüstrisinin varlığını sürdürmeye ve kâr etmeye devam etmesini sağlıyor. Çok az hepçilin hâkim olduğu birkaç bilgi: Süpermarketteki etlere karbonmonoksit enjekte edilmese rengi alışılmış pembe ya da kırmızı değil, yeşil ya da gri olurdu. Yumurta için üretilen ve kullanılan tavukların çoğu, hayatlarını A4 kağıdı kadar bir alanda geçiriyor, bu kadar ufak bir alanda kendilerine ve birbirlerine “zarar vermemeleri” için gagaları kesiliyor. Yoğurt, peynir, süt ve hatta çikolata reklamlarından alışık olduğumuz&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://haberler.tvd.org.tr/2024/01/26/sutas_ticaret_bakanligi_reklam_kurulu_baskanligi/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“mutlu” inekler</a>, hayat döngüleri boyunca tecavüzle hamile bırakılıp yavrularından zorla ayrılıyor. Bunlara ek olarak, bazılarımız diş fırçasını, pipetini, sürekli yanında taşıdığı termosunu düşünedursun, okyanuslardaki plastik atıkların %75’i balıkçılık endüstrisine ait.Ve biz, kendisini iyi kalpli ve “etik” kutularına koyanlarımız dahi, tüketimimizle bu düzeni var etmeye devam ediyoruz.&nbsp;Bu yazıyı rakam ve istatistiklere boğmayacağım, ama bu parantezi kapatmadan önce iki ufak bilgiden daha bahsetmekte fayda görüyorum. Hayvansal tarım, küresel ısınmanın ikinci en büyük sebebi, ayrıca doğrudan su ve toprak kirliliği, biyoçeşitlilik kaybı ve ormansızlaşmaya neden oluyor.&nbsp;Suyun gittikçe daha az ve değerli olduğu (ve olacağı) bir dünyada, bir kilo etin üretimine yaklaşık 15 bin litre su harcanırken, hâlâ “normal” sayılan beslenme biçiminin hepçil olması tamamen kültürel.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Vejeteryanlıktan veganlığa</h3>Vejetaryen oluşumla kararlı ve tam zamanlı bir veganlığı seçmem arasında tam 23 yıl var. Aradan geçen zamanda dünyada vejetaryenlik yerini veganlığa bıraktı, ürünlerin çeşitliliği ve ulaşılabilirliği baştan sona değişti. Yazarken yüzüme gülümseme getiren bir cümle: Ben üniversitedeyken Beyoğlu’nda üç tane vejetaryen restoranı vardı: Zencefil, hemen yanındaki (“köfte”lerini özlediğim) Parsifal ve Büyük Parmakkapı Sokak’taki Nature and Peace (benim gibi bu üçlüde tatlı hatıralarınız varsa let’s get you to bed.) Aynı dönemde bildiğim kadarıyla İstanbul’da falafel sadece 360 ve bugün hâlâ açık olan Talimhane'deki Falafel House’ta yapılıyordu. Bunun dışında burger yemek istediğimizde evde yeşil mercimek ya da pancarla bazen tutan, bazen tutmayan bir köfte yapıyorduk.Bugün daha çok insanın vegan olmasında internetle beraber bilgi, literatür ve komünitelerin erişilebilir olmasının da büyük payı var. Bununla bağlantılı olarak vegan beslenen kişilerin sayısı arttıkça et ve sütün yerini tutan ürünlerin&nbsp;(ki aslında bunlara erişmek elzem değil)&nbsp;hem fiyatı düşüyor hem de erişilebilirliği artıyor.Peki, her birimizin farklı bir internete baktığı gerçeğini bir kenara bırakırsak, 2024’te insanlar nasıl hepçil beslenmeyi ısrarla tercih edebiliyor? Bazıları için çocukluktan başlayarak çok açık görünen bir seçim, bir cinayetin azmettiricisi olmak ya da olmamak, bazı diğerlerine neden bu kadar açık görünmüyor?&nbsp;Benim iyi niyetli bakış açıma göre, film teorisinde “inanmazlığın askıya alınması” (willful suspension of disbelief) dediğimiz şeyin yardımıyla. İçine doğduğumuz ve büyüdüğümüz sistemler, mezbahada öldürülen ya da süt üretimi için zorla insemine edilen büyükbaş hayvanları sadece orada çalışanların göreceği şekilde duvarlar arkasına kapatırken, aynı hayvanları zeki ve duyguları olan birer canlı değil sadece bir “ürün” olarak gösteriyor. Tavuk göğsü, wagyu beef burger, Adana kebap, tabağa vücudundan bir parça giden hayvan hiç yaşamamış da, sanki var olduğu andan itibaren bir yiyecekmiş gibi gösteriliyor. Tabağınızdaki “şey”in aslında kadavra olduğunu unutmak isteyince, düşünmeyince onu yemek daha kolay oluyor. Özetle, bu yazıya gelecek yorumlarda söyleneceğinin aksine, şu anda et yiyen insanlar bir hafta mezbahada çalışsa çok azı et yemeye devam edebilir.Politik taraftan bakıldığındaysa, hayvansal ürünleri kendi “hakkı” gibi görmek ve çok düşünmeden tüketmeye devam etmek, muktedir olmanın ve kendini üstün görmenin bir yolu. Bu duruşun köklerini gerek semavi dinlerin, “tüm bitki ve hayvanlar insan için yaratılmıştır” argümanında, gerek dünyadaki tüm güçlülerin “kimin haklı, kimin suçlu olduğuna, dolayısıyla kimin yaşamaya, kimin ölmeye değer olduğuna biz karar veririz” yaklaşımında görmek son derece mümkün. Aynı lensten baktığımda, Türkiye politik anlamda kendi tarihinin en çürümüş dönemlerinden birinden geçerken ülkenin kapak yüzünün ölü hayvan bedeni tokatlayan Nusret olması beni şaşırtmıyor. Veganlığın kuir feminizm ve punk gibi etik arayışına sahip hareket ve altkültürlerle sıklıkla yan yana durması da elbette tesadüf değil.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/0/6/1706356918735.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.36" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Peynirle Natürmort, Floris Claezs van Dijck, 1615'ler. Rijksmuseum'un izniyle.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">“Normal”in Gücü</h3>Son yıllarda vejeteryanlıktan veganlığa geçerken—ki bu birkaç farklı deneme gerektirdi—başkalarının nasıl hâlâ et yiyebildiğini ilk defa anladığımı düşündüm. Bundan beş-altı yıl önce, benim gibi çocukluğundan beri vejetaryen olan bir iş arkadaşım “Ee, ne zaman vegan oluyoruz?” dediğinde ilk cevabım “Şimdi değil” olmuştu. Yoğun çalıştığım bir dönemdi, alışageldiğim beslenme düzenini bile zor devam ettirebiliyordum, beslenme şeklimi değiştirmek gözümde büyümüştü. Ayrıca her nasılsa süt ve yumurta üretimi için hayvanların işkence gördüğünü, hatta sadece işkence görecekleri acılı bir hayata doğup sonunda benim adıma öldürüleceklerini henüz bilmiyordum. Zira süt ve yumurta “elde edilen” hayvanların ölmediği üzerine iki kere bile düşünmediğimiz bir bilgi. Hepçil beslenenlerin ezici bir çoğunluk olduğu ve “normal”i belirlediği gerçeği buna eklenince, vejetaryen ya da vegan olma fikri bazen aklından geçen, ama geçiş süreci gözünde büyüyen insanlar olduğunu tahmin ediyorum.Bununla beraber, Instagram’da elinde çiğ tavuk tutan influencerlar gördüğümde, bunun nasıl olabildiğine hâlâ inanamıyorum. Kimse biri karşısına geçip kendisine parmak salladığı için vegan olmuyor, ama içinde bulunduğumuz çağda hâlâ et yiyorsanız, bir de bu etin fotoğrafını çekip paylaşıyor ya da onunla binlerce kişiye yemek tarifi veriyorsanız birilerinin sizin yerinize utandığını bilmenizi isterim.&nbsp;Türkiye’de hayvan haklarını savunan, senelerdir<a fr-original-style="" href="https://gezegen24.com/hayvanlari-koruma-yasasi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;yeni bir yasa çıkması</a> için çalışan çok sayıda aktivist, onları destekleyen bilinçli bir kamuoyu var. Uykularımızı kaçıran hayvanlara işkence haberleriyle et, süt ve yumurta üretmeleri için “yetiştirilen” hayvanların yaşadıkları arasındaysa aslında çok az fark var. Sadece ilk resimde bireyler ve kedi-köpek gibi daha çok empati kurabildiğimiz hayvanlar, ikincisinde toplumun normalleştirdiği tüketim alışkanlıkları, marketin ve sistemin koruduğu kurumlar olduğundan bahsedebiliriz.&nbsp;(Türkiye’de devlet, hayvanlara işkence eden kişileri de cezasız bıraktığı için aslında maalesef onlar da kurumlar ve hatta toplumun bir kesimi tarafından korunuyor.)&nbsp;Elinde tavuk tutan influencer’ın yarattığı hissin bir benzeriniyse İstanbul’da metroya bindiğimde yaşıyorum. Metrodaki ekranlarda kırmızı, pişmemiş etler ya da iştahımı açması beklenen yağlı burger fotoğraflarını gördüğümde midem bulanıyor ve kendimi başka bir gezegenden oraya düşmüş kadar yabancı hissediyorum. “Et lobisi”nin sözde akademik araştırmaları fonlaması ve<a fr-original-style="" href="https://amp.theguardian.com/environment/2023/may/03/beef-industry-public-relations-messaging-machine" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;türlü alavere dalavereleri</a> başka bir yazının konusu olacak kadar geniş bir dosya ama buralardan bir iyi haber: Geçen yıl Hollanda’da, aralarında Amsterdam, Groningen ve Utrecht’in de olduğu şehirler, billboard ve benzeri dış mekan panolarında et ve süt ürünlerinin reklamının yapılmasını yasakladı. Bu yasak, et ve süt üretimi ve tüketiminin iklim krizine olan etkisiyle birebir bağlantılı, aynı yasak kapsamında havayolları da artık bu şehirlerde reklam yapamıyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tofu kavgası</h3>Ben vicdanımın sesini artık bastıramadığım ve bastırmak istemediğim noktada, çok defa ailecek oturulmuş bir kahvaltıda yumurta yemek zorunda kalıp pişman olduktan sonra vegan oldum. Ve bu kararın beni ne kadar hafiflettiğini anlatmama imkan yok.Yazarken utanıyorum, ama paylaşmanın önemli olduğunu düşünüyorum: Bu kararı uzun süre alamamamdaki en büyük sebeplerden biri ailemin vegan beslenmeye sürekli ve sesli bir şekilde karşı çıkmasıydı. Şu anda olduğum yerden bakınca komik geliyor çünkü 36 yaşındayım, annem ve babamla aynı ülkede yaşamıyorum, evden taşınalı çok oluyor, bir de üstüne kendi çocuğum var; yani pek çok sebeple “çocuk” değilim (ki bence çocukların da konuştuklarında dinlenmesi gerekiyor.) Prensipteki güçler ayrılığına rağmen bu kararı verip kavgasını göze alacak cesareti toplamam uzun yıllar sürdü. Bizden önceki kuşakların verdiği tüm kavgaları düşününce, benim payıma düşenin “tofu kavgası” olması biraz sinirimi bozuyor.“Çocuk” demişken ve bitirmeden önce, Türkiye medyasında veganlık sıklıkla çocuklar üzerinden ve olabilecek en “magazinsel” bağlamda gündeme getiriliyor. Çocukların vegan olduğu için öldüğü iddiaları yersiz, her birinin yalan olduğunu gayet iyi açıklayan onlarca video var. Ayrıca daha da önemlisi, kendi çocuğum doğduktan sonra, sevinç ve hayretler içinde bulduğum, Sağlık Bakanlığı’nın bastırdığı, herkesin erişimine açık, vejeteryan ve vegan çocuklarla hepçil beslenen çocuklar arasında büyüme konusunda hiçbir fark olmadığının altını çizen bir<a fr-original-style="" href="https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-ve-hareketli-hayat-db/Dokumanlar/Kitaplar/vejeteryan-beslenmesi.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">&nbsp;vejetaryen beslenme kitapçığı</a> da var. Bence çocuklar ve veganlık konuşulacaksa ilk konuşmamız gereken çok sayıda çocuğun bebekliğinden itibaren et ya da balık; bazen benim gibi yumurta yemeyi, süt içmeyi kendiliklerinden reddettiklerinde karşılaştıkları “yiyeceksin, içeceksin” baskısı. Aynı et yemek gibi, insanların kendi anne-babasından böyle görüp hiç sorgulamadan tekrar ettiği bu davranış değişebilir mi? Umarım. &nbsp;

Mutlu inek yoktur (ve diğer önemli şeyler)...

Neden vegan oldum?

Shabnam—ilk karşılaşmamızda elini uzatırken söylediği ismiyle Shaby—Tavakol’la başka bir hayatta, New York’ta moda ve kültür-sanat dergisi BULLETT’ta çalışırken tanıştık. O zaman yirmili yaşlarımızın ortasındaydık ve ben hayatın hep içinde bulunduğumuz an gibi devam edeceğini düşünüyordum: Hızlı, 35 mm film göstericisinden akar gibi kare kare ve yanımdaki insanlarla bir arada. Shaby’le tanıştığım günlerde bilmediğim şey, yetenekli bir grup insan kümesinin içinde, hepimizin asıl potansiyelini bulup dağılmadan bir önceki anı yaşıyor olduğumuzdu.Tıpkı parfümlerde olduğu gibi, insanlarla tanışmamın üzerinden bir süre, mesela bu örnekte on yıl geçtikten sonra Shaby’ye dair en kolay hatırladığım şey “alt tonu.” Aradan geçen yıllarda birbirimizin varlığını sadece internetten takip etsek de Shaby’den bende kalan his, girdiği odayı aydınlatıp daha mutlu bir yere dönüştürmedeki yeteneği.Shaby, dergiden sonraki hayatında aralarında Le Labo ve Enfleurage’ın da olduğu parfüm stüdyolarında çalıştıktan sonra her yıl 12 öğrenci kabul eden Grasse Parfümeri Enstitüsü’nde (Grass Institute of Perfumery) modern parfüm üretimi üzerine eğitim aldı. Stajını Chanel’de, usta parfümör Christopher Sheldrake’le yaptıktan sonra New York’a dönüp kendi markası Kismet Olfactive’i kurdu. Hatıralarından yola çıkarak hazırladığı parfümler “başarılı”, ama daha da önemlisi şiirlerle bir akrabalıkları olduğu kesin. Çocukken üzgün ya da öfkeli olduğunda annesinin kendisine ikram ettiği gül suyunu içerek sakinleşen, ailesinin İran’da İslam Devrimi’nden kaçıp yerleştiği ABD’de feminenliğe dair ilk fikirlerini parfümlerde bulan Shaby ile parfümörlük yolculuğu, Kismet ve koku ile hafıza arasındaki derin ilişki üzerine konuştuk.Koku meselesine ilgi duymaya ilk nasıl başladın? "Acaba mı?" dediğin andan Kismet Olfactive'i kurmana giden yolda neler yaşandı?Ben Kaliforniya'da doğmuş ve büyümüş birinci nesil bir İranlı-Amerikalıyım. Benim kültürümde tarihsel olarak koku ve çiçekler, otlar ve uçucu yağlar günlük yaşamla iç içedir. İranlılar parfüm ve kokuya bayılırlar, genellikle en gösterişli profilleri seçip abartılı bir şekilde kullanırlar. Küçüklüğümden beri bana parfüm hediye edildi, ben de kendimi kokularla donatmayı hep sevmişimdir. Amerikalı arkadaşlarım bana geldiklerinde şifonyerimin üzerinde pahalı parfümler gördüklerinde çok şaşırırlardı. Büyürken hep gül suyu içtim ve ailem düzenli olarak üzerlikotu yakardı; bu, birçok İranlının evinde kötü enerjiyi uzaklaştırmak için uygulanan bir gelenektir. Ve ne zaman bir akrabamız İran'a gitse, yüzlerce dolar değerinde doğanın en güzel kokulu safranıyla geri dönerdi.Profesyonel tarafta işe New York'taki birkaç "küçük" koku işletmesinde zaman geçirerek başladım: Le Labo (Estee Lauder onları satın almadan önce) ve kült klasiği Enfleurage'da çalıştım. Daha fazlasını öğrenmeye hevesli olduğum için Fransa'nın güneyindeki Grasse Parfümeri Enstitüsü'ne (GIP) başvurdum ve kabul edildim. Avrupa'yı hiç ziyaret etmemiş biri olarak, bavullarımı hazırlayıp okumaya gittim. Grasse'da geçirdiğim zaman eğitimden çok daha fazlasıydı; zihnimde, bedenimde ve ruhumda gerçek bir dönüşüm yaşadım. Eğitimim sırasında Chanel Fragrances'ın yaratıcı laboratuvarında staj yapma teklifi aldım ve Paris'te yaşamaya başladım. Gündüzleri laboratuvarda çalışıyor, geceleri ise kendi formüllerimle uğraşıyordum. Gerisi de bildiğin gibi, Kismet.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/11/6/1702134489013.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Shabnam Tavakol, Kismet Olfactive'in kurucusu.Parfüm yapmanın okulunu okuduktan sonra koku yaratma sürecine dair seni en çok şaşırtan şey ne oldu?&nbsp;Sadece bir parfümör olsam ve aynı zamanda küçük bir işletme sahibi olmasam, günlerim çok daha farklı olurdu. Parfümör şapkamla, dünya henüz uykudayken, şafak vakti uyanıyor ve kahve eşliğinde birkaç formül yazıyorum. Burnum hâlâ taze ve doymamışken üzerinde çalıştığım hammaddeleri veya koku denemelerini kokluyorum. Formülleri tartmaya başladığımda, moda girmek için uygun bir çalma listesi koyuyorum, dahil ettiğim her malzemeyi kokladıkça formüle daha yakın ve daha yakın hissediyorum. Sonra ortaya çıkanı değerlendiriyorum, cildimin her santimetresinde test ediyorum, keşifler yapıyorum, aksiliklerle yüzleşiyorum, notlar alıyorum, hüsrana uğruyorum, heyecanlanıyorum.İşin bu kadar hoş olmayan tarafındaysa, günlerim daha çok küçük bir işletme sahibi olmanın getirdiği diğer tüm şeyleri yapmaktan oluşuyor. Çok çalışmak ve küçük yangınları söndürmek arasındaki denge konusu hep var. Konsept yaratmadan, Kismet ürünlerini satan mevcut mağazalarla iletişim kurma, hammaddeleri sipariş etme, laboratuvarı yönetme, yeni fikirler üzerinde tasarımcımla yakın çalışma, muhasebe... liste uzayıp gidiyor. Sanırım en büyük sürpriz, ki bu pek de sürpriz olmamalı, parfümörlük işinin sıkıcı ve zaman alıcı olmasıydı ama daha büyük sürpriz aynı anda hem parfümör hem de kendi işimin sahibi olmaktı. Topları çevirirken her gün binbir sürprizle karşılaşıyorum.<a fr-original-style="" href="https://www.kismetolfactive.com/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Kismet</a>'in isminden şişenin üzerinde kokuları tanımlama biçimine yolunu, kelimelerin gücünün ve senin bir kreatif olarak üstlendiğin rolün çizdiğini düşünüyorum. Biraz bu konuda konuşabilir miyiz?"Kısmet" kelimesi &nbsp;ya da Farsça'da "qismat", "olması gereken" anlamına gelir. "Kader" ya da "talih"e benzer. Dürüst olmak gerekirse, sanki tüm hayatım Kismet'in doğumuna uzanan bu küçük anlardan oluşmuş gibi hissediyorum.Bir şairle evlendim. Geçmişimde de yazmayı hep sevdim ama daha amatör bir şekilde. Beni etkileyen küçük ya da büyük anları unutmamak için çocukluğumdan beri hayatım boyunca yaşadıklarım ve insanlar hakkında günlük tuttum.&nbsp;Yarattıklarım, anılarımın ve karşılaşmalarımın bir uzantısı. Etiketler eşimle ortak çalışmamız. Etiket ve koku tanımlarındaki yazıları çok önemseyerek yazıyoruz. Bir parfümün birinin bilincine nasıl girebileceğini yansıtmak için bilinçli ve kesin, aynı zamanda biraz imalı, bilinçaltına ve yoruma açık. Bunları şiirsel bir meditasyon gibi düşünmek mümkün.<img src="https://images.aposto.com/2023/11/5/1702056758711.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Kismet OlfactiveGeçen sene Anneler Günü'nde <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/p/CdTn6crOBu4/?img_index=1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">annenle bir röportajınızı&nbsp;</a>yayımlamıştın, çok çok tatlıydı. Orada çocukluğunun kokularıyla ilgili konuşuyordunuz, sen ona neyi hatırladığını söylüyorsun, o da sana. Buna ek olarak koku ile hafıza arasındaki ilişkinin herkes için çok güçlü olduğunu biliyorum. Anıların işinde nasıl bir rol oynuyor?Hafızanın tüm çalışmalarıma yön verdiğini rahatlıkla söyleyebilirim. Kokuların kendilerine gelince, her şey duygularla ilgili. Ben son derece duygusal bir insanım. Aşırı nostaljik, aşırı sevgi dolu, zaman zaman öfkeyle dolup taşan, diğer zamanlarda üzüntü ve sevinç gözyaşlarıyla arınan biriyim. Bu yüzden bir şey yarattığımda, bu genellikle güçlü bir duygudan doğmuştur. Bana bu duyguların kokularımda hissedilebildiği söylendi ki bu alabileceğim en büyük iltifat. İster benim kişisel bir anım olsunlar, ister başkasında uzak bir anıyı tetiklesinler, kokularımla yerleri, insanları ya da duyguları yansıtmaya çalışıyorum. Bunu her zaman parfümerinin en derin ve büyülü yönlerinden biri olarak gördüm.Ticari anlamda eau de toilette ve vücut losyonlarında karşılaştığımız kokular oldukça banal bir kategorizasyonda olabiliyor, kadınlar için vanilya ve çiçek, cis erkekler için sedir ağacı ve çam gibi. (Ed. not: Haksızlık, çünkü ağaçsı kokuları, mesela&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.otamakirkpinar.com/dukkan/yuz-bakimi/saski-su-bazli-el-yuz-vucut-losyonu/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Otama Kırkpınar'ın Saski'</a>sini ben de çok severim.) Sence bu stereotipik, "yapıştır gitsin" tarzı yaklaşım ana akım koku dünyasında yavaş da olsa değişiyor mu?Bence bazı stereotipler sonsuza kadar yaşayacak. Çoğunluk için neyin kadınsı neyin erkeksi olduğuna dair fikirler ve genellemeler muhtemelen her zaman bir şekilde kalacaktır. Diğer taraftan, kokularla ilgili bu genellemelerin hem genç ve hem de daha yaşlı nesiller arasında ortadan kalktığına hiç şüphe yok. Koku formülasyonunda sınırlar daha geniş ve daha deneysel olarak zorlandıkça, dış dünya da paletini genişletiyor.&nbsp;Koku çok özneldir. Aynı zamanda soyut bir maddedir. Onu göremeyiz, ona dokunamayız ya da kulağımızla duyamayız... Bu yüzden konuyu kullanıcıya havale eden, kendine has bir belirsizliği de var.&nbsp;Sonuç olarak, şunu diyebilirim: Son on yılda erkeklerin çiçeksi kokulara, kadınlarınsa odunsu ve baharatlı kokulara yöneldiğini gözlemledim. Aslında benim burnuma göre çiçeksi kokular erkekleri gerçekten tamamlıyor, kadınlarda ise tam tersi. Bence bu da çok güzel bir şey.

Şiirlere akraba kokular

Söyleşi: Shabnam Tavakol - Kismet Olfactive

Cloé Kerhoas Özmen’in fotoğraflarıyla ilk nasıl karşılaştığımı tam hatırlayamıyorum, ama büyük ihtimalle bir başka kadın fotoğrafçı, <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/masmatbaa" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">MAS Matbaa</a>’da tanıştığım <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/_charlotteschmitz_/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Charlotte Schmitz</a>’in bir paylaşımı aracılığıylaydı. İlk takipleştiğimiz dönemde İstanbul’a yönelttiği, şehri artık pek çoklarının göremediği büyülü kulpundan yakalayan lensi, içinden taştığını hissettiğim merakı ve hayat sevgisiyle kısa sürede işlerini heyecanla takip ettiğim birine dönüştü.Cloé, kendi çektiği fotoğrafları “kişisel” diye nitelerken dünyada fotoğraf editörü kimliğiyle tanınıyor ve Newsweek, Time, Le Monde Magazine, Der Spiegel&nbsp;gibi önde gelen yayınlarla çalışıyor. Uzun süredir beraber çalıştığı ve 2018’den bu yana evli olduğu Magnum fotoğrafçısı Emin Özmen’le birlikte ortaya koyduğu fotoğraf serileri pek çok ödül aldı. Ayrıca fotoğrafçı ve eğitimci şapkalarıyla Magnum Photos ve Spéos gibi organizasyonlarla genç fotoğrafçılara mentorluk da yapıyor.Türkiye’nin çalkantılı ve zaman zaman boğucu geçen son on yılını foto-muhabir Emin Özmen’in fotoğraflarıyla belgeleyen <a fr-original-style="" href="https://mackbooks.eu/products/olay-br-emin-ozmen" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Olay”ın ilk baskısı, bu ay Mack Books’tan çıkıyor.</a> Editörlüğünü Cloé’nin üstlendiği, uzun yıllar süren bir ortaklaşa çalışmanın sonunda ortaya çıkan “Olay’ın dünyayla buluşmasının arifesinde Cloé’yle kişisel tarihi, yaratıcı süreci ve fotoğrafın dili üzerine konuştuk.Başarılı bir fotoğraf editörüsün: Le Monde Magazine,&nbsp;Time ve Der Spiegel gibi yayınlarla çalışıyorsun. Aynı zamanda en prestijli fotoğraf organizasyonlarından biri olan Magnum Photos'ta eğitmen ve mentorsun. Kariyerine Çağdaş silahlı çatışmaları konu edinen en büyük müze olan Mémorial de Caen'de sergi koordinatörü olarak başladığını okudum. Seni bu konuya çeken neydi?&nbsp;Sanırım bu birkaç şeyle, özellikle de içinde büyüdüğüm ortamla bağlantılı: Çocukluğum boyunca ailem beni meraklı olmaya teşvik etti ve çok sayıda sergi gezdik. Ve her akşam yemeğinde radyodan haberleri dinlerdik. Bunun dışında, İkinci Dünya Savaşı'nın iz bıraktığı bir bölgeden geliyorum. Normandiya, 6 Haziran 1944'te Müttefiklerin çıkarmasına sahne oldu ve ağır bir şekilde bombalandı. Anneannem, babaannem ve dedelerimin savaşla ilgili hikâyelerini sık sık dinlerdim. Tüm bunların üzerimde derin bir etkisi oldu ve sanırım bir şekilde dünyayı potansiyel olarak tehlikeli bir yer olarak görmeye başladım. Hızla hayatı katlanılabilir kılmak için içinde yaşadığım dünyayı anlamaya çalışma ihtiyacını hissettim. Beş yıl boyunca tarih okudum ve sanatın her türüyle ilgilendim. Kısa sürede bir ayağı tarihte olan kültürel bir ortamda çalışmak istediğimi fark ettim. Hatta sonunda da bir foto-muhabirle evlendim.<img src="https://images.aposto.com/2023/9/5/1696608976024.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.80" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Cloé Kerhoas ÖzmenFotoğraflarını çok çok seviyorum ve içimde bir yer ediniyorlar. İşlerinde her zaman muzur bir yan, bir inside joke olduğunu düşünüyorum, ama bir yandan da bir tür görkemin izlerini taşıyorlar. Sen fotoğraflarını nasıl tanımlıyorsun?&nbsp;Sözlerin için teşekkür ederim. Paradoksal bir şekilde ve bazen dünyayı katlanılması zor bulmama rağmen, az önce de belirttiğim gibi, çok hevesli biriyim. Her şey beni şaşırtıyor, her şey ilgimi çekiyor, aynı anda binlerce şey yapmak istiyorum. Bu yorucu olabiliyor. Fotoğraf çekmek kendime bir kanal bulmamı ve kalbimin normalden biraz daha hızlı atmasını sağlayan anları yakalamamı sağlıyor. Fotoğraflarımı “neşeli melankoli” anları olarak tanımlayabilirim. Oldukça melankolik bir insanım ve özel anları unutmaktan hep korkarım. Fotoğrafçılık anılarımı biriktirmenin bir yolu.<img src="https://images.aposto.com/2023/9/5/1696609167175.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.78" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Cloé Kerhoas Özmen<img src="https://images.aposto.com/2023/9/5/1696609431837.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Cloé Kerhoas ÖzmenBu mesleğe aşina olmayan birine bir fotoğraf editörünün sürecini nasıl açıklarsın? Günün sonunda, seni yaptığın işten memnun kılan ne oluyor?Bu benim için çok zor bir soru. Ne yaptığımı tanımlamakta ve açıklamakta hep zaman çok zorlanmışımdır, belki de aynı anda çok farklı şeyler yaptığım için. Fotoğraf editörlüğü profesyonel hayatımda yaptığım şeylerden sadece biri. Fotoğraf editörlüğünü, çalışmalarının öne çıkmasını ve görülmesini sağlamak için bir fotoğrafçıyla el ele çalışmak diye tanımlayabilirim. Bu, iyi bir göze sahip olmayı ve doğru fotoğrafları seçmeyi, bir hikâyenin nasıl anlatılacağını ve nasıl sıralanacağını bilmeyi içeriyor. Ama aynı zamanda fotoğrafçının çalışmalarını dolaşıma sokmak ve medyada, müzelerde, kitaplarda vb. görünür kılmak anlamına da geliyor. Tutkulu olman ama aynı zamanda iyi iletişim kurman, diğer insanlara ilgi göstermen, meraklı ve samimi olman gereken bir iş.<a fr-original-style="" href="https://mackbooks.eu/products/olay-br-emin-ozmen" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://images.aposto.com/2023/9/5/1696609548517.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.76" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a><a fr-original-style="" href="https://mackbooks.eu/products/olay-br-emin-ozmen" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">"Olay" Emin Özmen kitap kapağı. MACK Books, Ekim 2023.</a>Editörlüğünü üstlendiğin, uzun süredir birlikte çalıştığın (ve eşin) fotoğrafçı&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/emin_ozmen/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Emin Özmen</a>’in kitabı&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://mackbooks.eu/products/olay-br-emin-ozmen" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">"Olay"</a>&nbsp;bu ay çıkıyor. Türkiye'nin son on yılını Emin Özmen'in lensinden gördüğümüz bu kitabın isminin içeriğe çok uygun olduğunu düşünüyorum. Türkiye'de her gün bir olay yaşandığı için insanlar unutmaya oldukça meyilli, bence kitap bu zamanlar için önemli bir tarih kaydı da olacak. Zira fotoğraflar, gördüğümüz her şeyi gerçekten yaşamış olduğumuzu ustalıkla hatırlatıyor. Sonunda kitaba girecek fotoğrafları seçerken neye odaklandın?&nbsp;Eşim, fotoğrafçı Emin Özmen, on yılı aşkın bir süredir Türkiye'de olup bitenleri belgeliyor. Türkiye'de gün geçmiyor ki büyük bir olay yaşanmasın; bunun insanda vertigo yaratan, insanın dengesini bozan bir yanı var ve kitabın teması da bu. Emin'in yıllar boyunca çektiği fotoğrafların sayısı aynı sebeple çok fazla. "Olay "ın amacı elbette tüm bu önemli olayları göstermekti, ancak bunları günlük olarak deneyimlemenin nasıl bir şey olduğunu aktarmanın daha önemli olduğunu hissettik. Fotoğrafların çoğu siyah beyaz, ancak kitapta okuyucunun soluklanmasını sağlamak için renkli fotoğraflara da yer verdik.<img src="https://images.aposto.com/2023/9/5/1696610045919.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Emin Özmen. "Olay" kitabından, sanatçının izniyle.<img src="https://images.aposto.com/2023/9/5/1696610183517.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Emin Özmen. "Olay" kitabından, sanatçının izniyle.Yukarıda kitaptan iki fotoğraf var, bize bunların arkasındaki hikâyeyi anlatır mısın?Bu iki fotoğraf çok farklı bağlamlarda çekildi ama yine de kitaptaki diğer tüm fotoğraflar gibi bir şekilde birbirleriyle bağlantılılar. İlki, 2014’te Kobane'de İslam Devleti'ne karşı devam eden savaş sırasında Suriye sınırı yakınlarında çekildi. İkinci fotoğraf ise yıllar sonra, 2020’de yine Suriye sınırından çok da uzak olmayan bir yerde, Mardin'in birçok Suriyeli mülteci ailenin yaşadığı bir ilçesinde çekildi. Her iki fotoğrafta da duvarın varlığı çok güçlü ve bizi meraklandırıyor: Bu insanlar neden kaçmaya çalışıyor? Okuyucuyu olaylar ve anlamları hakkında sorgulamaya çalışıyoruz. Adamlar hayati tehlike yaratan, şiddet içeren bir durumdan kaçıyor gibi görünürken, duvara tırmanan çocuklar can sıkıntısıyla başa çıkıyor veya mevcut durumlarından kaçmaya çalışıyor gibi görünüyorlar. Tüm fotoğraflar arasında aradığımız da bu tür bir bağlantı ve rezonans.

Büşra Erkara