<h3 data-touched="true" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Köyden Kente Göç</h3>Türkiye’de köyden kente göçün başlamasıyla beraber köyden gelenlerin en temel sorunu olan barınma sorunu için kentlerin o zamanki sınırlarının dışına doğru devlet veyahut başkasının arazisinin üzerine ev yapmasıyla imar sorunu ortaya çıkmıştır. Bu da arazisi başkasına ait binlerce evin varolmasına sebep olmuştur. Bugün gecekondular sadece İstanbul hatta şuan büyükşehir dediğimizde aklımıza gelen 5 büyükşehirde de değil hemen hemen tüm il ve büyük ilçelerde ortaya çıktı. Bu kadar kaçak yapının devlet tarafından -özellikle de oy kaybına sebep olacağını da tahmin ederek- yıkılması beklenmediği gibi Türkiye gibi bir deprem ülkesinde bu evleri neredeyse hiç incelemeden tapu vermek de beklenmemelidir. Ancak sadece bir defa da değil defalarca ve defalarca bu evlere tapular verildi.Sorun gecekonduların yapılması ile başlasa bile asıl sorun hükümetlerin vatandaşların &nbsp;isteklerine nasıl davranacağı üzerinedir. Günün sonunda kontrolsüz bir şekilde gecekondulara tapu vererek devlet tarafından onaylamak devletin o binayı deprem ve doğal afetlere karşı sağlam gördüğü anlamına gelir. Devletin gecekondulara karşı tavrı hoş bulmasa da makbul görmesi ve keza bu binalara her seçim döneminin sonunda veya başında imar aflarına gidilmesi bu kararın insan sağlığından daha çok politika için yapıldığını göstermektedir.İmar afları genel olarak merkez sağ hükümetlerin seçim öncesi veyahut sonrasında verdikleri aflar olduğunu sıkça görmüş olsak bile ilk imar affı CHP’den gelmiştir. 1946 Genel Seçimleri ilk kez birden fazla partinin katıldığı gerek vekil dağılımı gerekse sandık güvenliği açısından çok fazla dedikodu ve şüphe içerse bile 1946 seçimlerini CHP kazanmıştır. CHP bu süreçte Demokrat Parti’nin vaadettiği birçok vaadi gerçekleştirmiştir. DP’nin vaat ettiği CHP’nin yaptığı bu vaatlerin büyük bir kısmını popülist vaatler olarak nitelendirebiliriz. İmar affı da tıpkı bu vaatler gibi popülist ve halkın bir bölümünün oyunu kazanmak için çok kıymetli bir yoldur. Siyaset bize şunu gösterir ki seçimi kazanacağından emin olmayan bir siyasi parti vatandaşa elindeki her şeyi vaat etmekten hiç ama hiç çekinmez.Böyle bir ortamda CHP 1950 seçimlerine giderken oyunu artırma amacıyla köyden kente göçün yeni yeni ivmelendiği bu ortamda 1949 yılında şuan ismine imar affı veya imar barışı dediğimiz uygulamayı gerçekleştirdi. Bu af aslında ruhsatsız yapıların gerektiğinde yıkılması gerektiğine dair olan ibarenin değiştirilmesiyle yapılmıştır. CHP’nin oy kazanma noktasında gerçekleştirdiği bu değişiklik sonrasında CHP ile beraber iktidardan inmemiş aksine iktidarın yeni sahibi olan Demokrat Parti ile birlikte Türkiye’nin yeni bir gerçeği olmuştur. Demokrat Parti de tıpkı Cumhuriyet Halk Partisi gibi 1954 yılında gerçekleşecek seçimler öncesinde bir imar affında bulunmuştur. Devletin, para kazanmak için şehirlere gelen maddi durumu düşük vatandaşlarına imar konusunda rahatlık sağlaması bir iyilik gibi gözükebilir ancak her imar affında devlet düzensiz göçü, düzensiz şehirleşmeyi ve tabii ki en ama en önemlisi depreme dayanıklılığı meçhul binaları onaylıyordu. Bu sadece bir onaylama ile sınırlı kalmadığı gibi bir teşvikti aslında. Devlet kendi elleriyle her seçimden önce vatandaşlarına şehirlere gelin evlerinizin dayanıklılığına bakmadan sizlere tapu vereceğiz diyordu.Demokrat Parti imar affını CHP’den öğrendikten sonra bir sonraki seçimden hemen önce bir imar affı gerçekleştirmiş sonrasında da tıpkı CHP gibi onlar da bu silahı kullanmaya devam etmişti. 27 Mayıs Darbesinden önce bir kez daha imar affı gerçekleştiren Demokrat Parti aslında bunu yaklaşan seçimler için bir oy devşirme aracı olarak görüyordu. 60’lara kadar imar affı bir vaat olarak resmi seçim tebligatnamelerinde verilmediğini görmekteyiz. Ancak özellikle 50’ler siyasi partilerin vaatlerinin çok ciddi olanları haricinde seçim tebligatnamelerinde yer vermedikleri bir dönemdi. Bu etki 90’lara kadar sürerken özellikle Özal ve sonrasında 90’lı yıllardaki siyasi parti enflasyonu ile birlikte bitmiştir.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">1960’lar</h3>60’lı yıllara girmemizin hemen sonrasında Türkiye yaşadığı darbe ile demokratik hayatını bir süreliğine dondururken tıpkı demokrasi gibi imar affı da dondurulmuştu. İmar affı kendisini yeniden kullanacak bir partiyi beklerken belki de yıllar sonra depreme dayanıklılık açısından çok fazla gündeme gelecek bir vaat ile karşıya çıkmıştır. 60 darbesinden yaklaşık bir sene sonra yapılan ilk seçimde Demokrat Parti’nin devamı Adalet Partisi şu vaatte bulunmuştur; Bataklık halinde olup kurutulabilir toprakların ıslah ve imariyle tevzi olunması; 1961 Adalet Partisi Seçim BeyannamesiBu vaat toprağı olmayan köylünün toprak edinmesini sağlamak için verilmiş bir vaat olmakla beraber üstünden geçen 60 yıldan beridir vatandaşın deprem ve sel gibi afetlerle daha fazla yüzleşmesine sebep olmuştur.Türkiye deprem gerçekliğine önceki yazılarımızda bahsettiğimiz gibi hiç hazır olmamakla beraber hep birlikte depreme karşı önlem almak yerine depreme dair önlemsizlikler artmıştır.Bunun sonrasında Türkiye’nin ilk koalisyon hükümetinin kurulmasıyla birlikte imar affı pek gündeme gelmediği gibi 1966 yılında tekrar bir imar affı gerçekleşmiştir.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">80’ler ve Özal</h3>Türkiye’de gariptir ki bu zamana kadar siyasi bir oy devşirme aracı olan imar affını sadece ve sadece tek parti iktidarlarında yapılmıştır. Siyasi partilerin koalisyon hükümetlerinde birbirlerini önleyici pozisyonlar alabilmeleri veya siyasi olarak bu oy devşirme aracını ortak olarak paylaşmak istememelerinden ötürü de olabilir 1970’lerde hiç imar affı gerçekleşmemiştir.Özal da tıpkı eski dostu Demirel, Demirel’in öncülü Menderes ve Menderes’in imar affını öğrendiği İnönü gibi tek başına iktidar olduktan sonra yaklaşan seçimlerde tek başına iktidar kalabilmek için imar affını gerçekleştirmiştir. Özal bu noktada diğer liderlerin aksine imar affını değiştirip yeniden işler hale getireceğini belirtmiştir;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Dahası da var; Konut meselesinde vatandaşa haksızlık edilmiştir. Vatandaşa ev yapması için arsa göstermek yerine, zar zor arsa bulana ruhsat verilmemiştir. Vatanda kaçak konut yapmaya zorlanmıştır. Ne yüzden? Saçma sapan, çağı geçmiş bir mevzuat yüzünden. Hatta imar affı bu hatalar yüzünden çıkarılmıştır. Ama gene bürokrasi, kırtasiyecilik bu affı da çalışamaz hale getirmiştir. İlk iş olarak, bu mevzuatı değiştireceğiz ve imar affını işler hale getireceğiz. (2) 1983 &nbsp;TRT Seçim Konuşması</blockquote> Bu konuşma 1983 seçimlerine giderken TRT’ye verilen seçim konuşmasıdır. Bu noktada Özal’ın imar affını değiştirmesiyle beraber devlet imar affı kapsamına alınan her ev için ruhsat ücreti alıyordu bu da imar affının aynı zamanda iktidar için bir oy devşirme aracı değil aynı zamanda bir gelir kapısı haline getiriyordu.1984 - 1986 arasında gerçekleşen imar affının ardından tıpkı önceki imar afları gibi iktidarda tek parti varken gerçekleşirken artık imar afları sadece oy devşirmek için değil devlete kaynak yaratmak için de kullanılmaya başlandı.&nbsp;Özal iktidarı kaybederken tıpkı daha öncesinde 70’ler hakkında bahsettiğimiz gibi Türkiye koalisyon hükümetlerinin yaygın olduğu dönemlerde imar affı uygulanmama kültürü devam ederken 90’lı yıllara doğru yargıtayın verdiği karar ile Anavatan Partisi’nin iktidardayken verdiği tapu tahsis belgelerinin tapu almak için yeterli olmadığı yönünde karar vermesiyle beraber imar afları ve ödenen bedeller boşa gitmiştir. 90’lar boyunca bu olayı çözme vaati siyasi partiler tarafından defalarca verilmiştir.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">2000’ler ve İmar Barışı</h3>Türkiye 90’lı yıllardan çıkar Türkiye siyasi tarihinde ilk kez imar affı bir koalisyon hükümetinde gerçekleşmiştir. DSP, MHP ve ANAP koalisyonunda gerçekleşen bu imar affı sonrasında birçok imar affını yapacak hatta imar affını daha da meşhur edip imar barışını beraber getirmiştir.Tüm bu süreçte AK Parti tek başına ilk kez iktidara geldiği 2002 yılında imara dair şu vaatte bulunmuştur;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Belediye yöneticileri, modern belediyecilik, kentleşme, imar gibi konularda eğitime tabi tutulacaktır.(3) AK Parti 2002 Seçim Beyannamesi</blockquote> 2002 yılında iktidara gelirken imar affına dair hiçbir vaatte bulunmasa bile iktidara geldikten hemen sonra 2003 yılında bir imar affında bulunmuştur. Genellikle seçimlere yakın zamanlarda yapılan imar affı seçimden hemen sonra yapılmıştır. Bununla beraber 2007 genel seçimlerinden önce 2005 yılında AK Parti imar affında daha bulunmuştur. İktidara geldikten sonraki 4 yıl içerisinde iki imar affında bulunmasına rağmen AK Parti iktidarı 2006 yılında yayınlanan AK Parti yayınladığı Kalkınma ve Demokratikleşme Programında aksini söylemiştir;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Kurulu şehir bölgesinde imar tadilatı yapıp yoğunluğu artırmak yerine, gecekondu bölgelerinde imar ıslah planları gerçekleştirilecek, mücavir alanlardaki planlamanın sürat kazanması sağlanacaktır.AK Parti Kalkınma ve Demokratikleşme Programı</blockquote>Üzerinden bir sene geçmiş olmasına rağmen AK Parti 2007 yılındaki genel seçimlerde bir sene önceki programının aksine imar affını destekleyen vaatte bulunmuştur;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Bir taraftan planlar süratle tamamlan›rken,diğer taraftan da imar ve yapılaşma konusundaki izin, ruhsat, denetim gibi işlemlerde bürokrasinin azaltılması esas olacak, ilgili merkezi ve yerel kurumların ortak organizasyonu ve işbirliği ile bu tür hizmetlerin öncelikle yerinden ve tek muhatap aracılığıyla verilmesi için gerekli altyapı oluşturulacaktır.&nbsp;AK Parti 2007 Seçim Beyannamesi</blockquote> AK Parti 2006 yılında imar affı yerine imar islah programı gerçekleştireceğini söylerken bir sene sonraki seçimlerde imar affının kolaylaştırılmasını vaat etmiştir. Bunu belki de bir yanlışlık olduğunu düşünmenin ötesinde AK Parti 2002 sonrasında imar affını kolaylaştırmayı ve artırmayı amaçlayan vaatlerde bulunmuştur. Bunun yanında 2018 yılında AK Parti seçime giderken imar barışını gerçekleştireceğini vaat etmiştir;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 69, 0); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Yapı Kayıt Belgesi ile imar barışını sağlayacağız. İmar barışıyla, mevcut yapısında herhangi bir değişiklik yapılmaksızın, imarsız ya da imara uygun yapılmamış binalara yapı kayıt belgesi vereceğiz&nbsp;AK Parti 2018 Seçim Beyannamesi</blockquote>İmar barışı beraberinde bu evlerin depreme dayanaklılığından bina sahiplerini sorumlu tutarken depreme dayanaklılığı meçhul olan binlerce evi resmi statü altına almıştır.İmar afları ve imar barışları bugüne kadar siyasetimizde bir oy devşirme ve vaat aracı olduğu gibi inşaat sektörünün kaçak yapılaşmasını indirekt yoldan onaylamış ve desteklemiştir. Bu da depreme karşı önlemi olmayan binlerce binaların göz göre göre tapu verilmesi demektir.

Vaat

Dünden bugüne imar affı nasıl ortaya çıktı ve nasıl ilerledi

İmar'ın Affı ve İmar'ın Barışı

Bir önceki yazıda son günlerin en çok konuşulan; daha doğrusu şikâyeti en çok dillendirilen meselesi, yükselen kira ve konut fiyatlarından bahsetmiştik. Yükselen malzeme ve üretim maliyetlerinin, piyasadaki enflasyona dayalı suni müdahalelerle paralel şekilde hem konut fiyatlarını hem de kiraları yükseltmesi problemin birinci dalgasını yaratmıştı.&nbsp;Öte yandan kira politikasında ÜFE/TÜFE gibi genel enflasyonun etkisini nispeten zayıf hissettiren fiyat artış endekslerinin işlevsizliği ve yapılan kontrolsüz zamlara yönelik kullanılabilecek hukuki savunma araçlarının eksikliğiyle var olan problemi daha da büyüttük. Peki bu şehirlerin kurulum ve inşa aşamasından bugüne nasıl geldik? Barınmak her zaman bu kadar zor muydu? Kentlerimiz dünden bugüne nasıl planlandı?<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'de ilk modern kentleşme</h2>Kerterizi modern dönemden alırsak, şehirlerin, şehirlerin yerel yönetimlerinin ve yerleşim planlarının bilimsel ve rasyonel şekilde, belli standartlardan ele alınması ülkemizde 19'uncu yüzyıl başlarına rastlıyoruz. Saray ve aristokrasinin kendisine yönelik yarattığı yaşam alanlarıyla farklı sermaye sınıflarının kent yaşamına dâhil olması, beraberinde ortak kesişim bölgelerini yarattı.&nbsp;Çarşılardan bostanlara, bahçelerden parklara, modernizmin etkisi kent yaşamında hem pratikte hem de uygulamada hissedildi. Yaşanan mekânsal değişim ve dönüşüm, sert şekilde değişen sosyopolitik ortamla paralel şekilde kent hayatını değiştirdi ve birbirinden farklı sosyal katmanların kesişimleri gün geçtikçe arttı. Bu kesişimler imparatorluk sonrasında daha da büyüdü ve ülkenin uluslaşma sürecinde etkisini hissettirdi.&nbsp;Bu durumun geçerli olduğu dönemde kent nüfusu, 1927 yılı itibarıyla köy nüfusunun hâlâ üçte birine denkti. Çoğunluğun kırsalda yaşadığı nüfus dağılımında mekânsal kalkınma de buna uygun şekilde gelişti. Kentteki yaşayış, nüfusun farklı mübadeleler üzerinden azalması ve sosyoekonomik durum da kent içindeki ihtiyaçların yönünü belirledi. Konut yetersizliği, bugünkü gibi öncelikli dert olmadı.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Köyden kente göç</h2>1950’lerle başlayan köyden kente göç dalgası, zamanla konut ihtiyacını körükledi. Büyükşehirlerdeki imkânlar da bu göçü şiddetlendirdikçe şehrin çeperleri kalabalıklaştı, gecekondulaşma süreçleri de böylelikle hızlandı. 1965’te çıkarılan kanunla tek yapı içinde çoklu tapu sahibi olma imkânı, kentte yıkılan tek haneli yapıların çok haneli yapılara dönüşmesini ve böylelikle konutun metalaşmasını da kolaylaştırdı. Bu yasa ileriki yıllarda gecekonduların apartmanlaşma sürecinin esas zeminini <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/166373" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">oluşturacaktı.</a>Kentleşme hareketleri 1950’lerde İstanbul odağıyla hızlanmıştı ancak en sert hamleler 1980 sonrasında görülmeye başlandı. Ülkede tek başına kalkınma lokomotifi hâline gelen İstanbul, 1980’lerle her geçen gün daha fazla göç almaya başladı. Bir bakıma istemsiz şekilde sosyal konut işlevi üstlenen gecekonduların sayısı da giderek arttı. 1984 yılındaki Toplu Konut Kanunu düzenlemesi sonrasındaki gelişmeler, konutun kamusal ihtiyaçtan bağımsız şekilde sektörleşmesinin&nbsp;önünü açtı. Bu hızlanmayla kent nüfusunun önü alınamayan artışı İstanbul periferisinde (ve benzeri birçok yerde) sonu -şehir’le biten "uydu kentleri" beraberinde getirdi.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/8/1/1632733315449.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Hazine arazilerindeki gecekonduların sakinleri, devletin dönem dönem halka bahşettiği&nbsp;tapularla resmî ev sahipleri hâline gelirken sayısı artan müteahhitlerin de ilgisini çekti. Bu durum, defalarca tekrarlanarak kent çeperindeki yerleşimleri oluşturdu. Çatalca’dan Pendik’e kadar uzanan İstanbul metropolü imajı da bu dönemde biçimlendi. Kooperatiflerden devlet girişimlerine kadar dönemin tüm konut atılımı da bu rüzgarla ilerledi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kâr odaklı kentleşme</h2>Sürekli göçle konut talebi ve arzı belirli dengeye ulaşsa da, mevzuatın yetersizliği ve sınırlı kaynaklar, artan nüfus sebebiyle kenti fiziksel ve sosyolojik açıdan biçimlendiren ana unsur olan konut politikasının hızlanmasını engelledi. 1999 depremi sonrasında artan kolektif bilinç, sağlıklı konut ihtiyacının bir kez daha altını çizdi. 2002 sonrasında yeni iktidarın getirdiği konut vizyonu da önem kazanan Toplu Konut İdaresi'nde biçimlendi. Belediyeler ve TOKİ iş birliğindeki dönüşüm projeleri, periferideki yetersiz altyapı ve kalitesiz konut birlikteliğini kırmayı amaçladı. 90’lı yılların sonuna doğru küçülme eğiliminde olan konut sektörü, böylelikle 2000’lerdeki taleple paralel artan özel kredilerle tekrar büyümeye başladı.&nbsp;2007 yılında mortgage sistemini getiren yasal düzenlemeyle kredi alımı kolaylaştıkça konut üretimi de ivmelendi; ancak bu üretimin çevresel ve sosyal faktörlerden bağımsız ele alınması, yeni konutları biçimlendirmede ve fiyatlandırmada özgür bırakılan çıkar çevrelerinin de etkisiyle kentsel dönüşüm projelerinin, kent çehresini değiştirmesine sebep oldu. 2010’da 5998 sayılı kanunda yapılan afet riski düzenlemesi, belediyelerin hareket alanını daha da <a fr-original-style="" href="https://www.opendemocracy.net/en/5050/double-displacement-planning-out-poor/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">genişletti.</a> 2012’de ise 6306 sayılı kanunda yapılan düzenlemeyle de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın TOKİ'yle kentlere direkt müdahale imkânı <a fr-original-style="" href="https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turkiyede-2012den-bu-yana-saptanan-197-bin-20-riskli-yapidan-165-bin-556si-yikildi/1717557" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yaratıldı.</a> Bu durum kentler için dört koldan "dönüşümü" zorunlu hâle getirdi.&nbsp;Sadece İstanbul değil, Türkiye’nin dört bir yanında il, ilçe belediyelerinin ve bakanlığın dâhil olduğu sürüyle dönüşüm projesi uygulandı. Bu uygulamalarda yapı yükseklikleri ve nitelikleri, ihtiyaçtan ziyade karar verici ve yatırımcı arasında kararlaştırılan kâr modellerinden belirlendi. Konut ekonomisi ve yatırımları kamu yönetimiyle öylesine iç içe geçti ki birçok bölgede büyük ihtilaflar yaşandı; bazı ihtilafların çözülemediği noktalarda da devreye merkezî yönetim <a fr-original-style="" href="https://www.arkitera.com/haber/fikirtepede-neler-oluyor/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">girdi.</a> Yöneticilerin yatırımcılarla karar verdiği, ancak hak sahiplerinin mütemadiyen mağduriyet yaşadığı bu süreçlerin birçoğu, bugün itibarıyla yaşanan ekonomik resesyonla da iyice durma eğiliminde.<img src="https://images.aposto.com/2021/8/1/1632733416974.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kentler neden böyle diye başlamıştık. Tüm İstanbul’un imar tarihini bu yazıya konu etmek elbette mümkün olmayacak ancak bu biraz sıkışık özetin ardından altını kalınca çizmek gereken konu, şu an İstanbul’da, hatta tüm Türkiye’de kentsel gelişimin anahtar belirleyicisinin konut imalatı olması. Herkesin ev sahibi olmayı istediği ortamda aksinin beklenmesi de yanlış olurdu, ancak bir yandan ev sahipliği oranının azaldığı bir ortamda, ne konut hedefine ne de iyi kent hedefine ulaşabilirken şu ana kadar denenen yöntemlerin bir yere varmadığı artık aşikâr. Büyükşehirlerde yaşam şartlarının ve imkânlarının hem zorlaştığı, hem de pahalandığı dönemde, kentlerin geleceğini ve dokusunu belirleyecek yöntemlerin, kâr modelleri üzerinden değil, katılımcı ve sosyal fayda odaklı şekilde elden geçirilmesi şart.&nbsp;

Spektrum

Türkiye'nin kentleşme süreci ve kâr odaklı kentleşmenin getirdiği problemler neler?

Konuttan kentler

<h2>Toplu konut tarihi ve Bahçeşehir</h2><h3>Bu hafta yeni açıklanan bir habere göre Bahçeşehir’de yeni bir toplu konut inşaatına <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNDkyYTQ0NGYzNmY5MDAwNzNkZTY4NCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5iYXNha3NlaGlyLmJlbC50ciUyNTJGYmFzYWtzZWhpci1iZWxlZGl5ZXNpLW5kZW4tc29zeWFsLWtvbnV0LXByb2plc2k="">başlanıyor</a>. Ben de bu sebeple toplu konutların tarihine değinmek istiyorum. Çünkü şartları herkes için daha iyi yapmayı amaçlayan uygulamanın nasıl başladığını bilmek, onunla ilgili düşüneceklerimizi de şekillendirebilir.&nbsp; &nbsp;</h3>Toplu konutun doğuşu: Alt ve orta gelir grubu için üretilen toplu konutlar sosyal politikaların bir sonucudur ve Birleşik Krallık başta olmak üzere Avrupa kıtasında 18. yüzyıldaki Sanayi Devrimi'yle başlar. Sosyal politika genellikle işçilerin hayat şartlarına dokunur ve gerekli görülen uygulamalar toplu konut anlayışına hız verir. Çünkü talep nüfusun artışı kırdan kente göçü başlatır, bu da konut sorununu ortaya çıkartır. Alt gelir grubunun inşa ettiği konutların estetik yoksunluğu ve yerleşim bölgelerindeki hayat kalitesinin düşmesi de&nbsp;işçilerin fabrikaların yanında yaşayabileceği büyük yapılar tasarlanmasına sebep olur. Bu tasarımların kimisi eşi görülmemiş kadar özenliyken kimileri ise beton grisidir. Bu hikâye şehir plancısı Ebenezer Howard'ın <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNDkyYTQ0NGYzNmY5MDAwNzNkZTY4NCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnRyLndpa2lwZWRpYS5vcmclMjUyRndpa2klMjUyRkJhaCUyNTI1QzMlMjUyNUE3ZSUyNTI1QzUlMjUyNTlGZWhpcg=="">Bahçe Şehir</a>'ine kadar gider.&nbsp;O sırada neler oluyordu? Bahsettiğimiz dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nda ise sosyal politika ve sosyal devlet anlayışı geçerli değildi. Sosyal politikaya en yakın ilkeyi, bir komisyon tarafından derlenen <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNDkyYTQ0NGYzNmY5MDAwNzNkZTY4NCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnRyLndpa2lwZWRpYS5vcmclMjUyRndpa2klMjUyRk1lY2VsbGU="">Mecelle</a>’de işçilerin çalışma saatlerinin güneşin doğuş ve batışına göre meşru kılındığı bir maddede görürüz. Buna ilave olarak kurulan kimi dernek ve teşkilatların da işçilerin refahını ve barışını sağlamayı amaçladığını ekleyelim.&nbsp;Lojmanların doğuşu: Sultan Abdülmecid döneminde yapılan kagir sıra evler yetkililere tahsis edildiği için ilk toplu konut uygulamalarından biri sayılır. Türkiye’de ise 1930’lu yıllardan itibaren lojmanlar yapılmaya başlanır. Özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kırdan kente göç olur, 1950’li yıllardan itibaren çarpık kentleşmeye sebep olan gecekonduların yapımı artar. Buna bir çözüm olması ve standart getirmesi için de 1984 yılında konut ihtiyacına alternatif çözümler üretmek amacıyla 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu çıkartılır (TOKİ) ve bu kanun ile Toplu Konut Fonu oluşturulur. Bu, 1961 Anayasası’ndan sonra uygulanmaya başlanan beş yıllık kalkınma planlarının beşincisine tekabül eder. Toplu konut haberlerini sık sık duymaya başladığımız milenyum sonrası ise VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın en önemli gündem maddesi ise 17 Ağustos 1999’da gerçekleşen Marmara ve Düzce Depremleri olur. 2001 yılında 4684 sayılı yasa kapsamında Toplu Konut Fonu, başka fonlarla kaldırılmış olmasına rağmen, TOKİ’nin konut finansmanı noktasındaki görevleri devam eder. 2003 yılında başbakanlığa bağlanmasıyla TOKİ’nin faaliyetleri neredeyse her yıl <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNDkyYTQ0NGYzNmY5MDAwNzNkZTY4NCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwJTI1M0ElMjUyRiUyNTJGd3d3LnRva2kuZ292LnRyJTI1MkZzb3N5YWwta29udXRsYXI="">artar</a>.&nbsp; <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNDkyYTQ0NGYzNmY5MDAwNzNkZTY4NCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwJTI1M0ElMjUyRiUyNTJGd3d3Lnl1dmFtYmFoY2VzZWhpci5jb20lMjUyRg=="">Yuvam Bahçeşehir</a>: Yazının ortaya çıkmasının sebebi olan Yuvam Bahçeşehir'e bakarsak ilk etapta 315 konutun yapılacağı projedeki evlerin büyüklüğü 75 ila 125 metrekare arasında değişiyor. Başakşehir’e bağlı mahallenin İstanbul ortalamasının altında kalan yoğunluk verilerinin ilçe <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNDkyYTQ0NGYzNmY5MDAwNzNkZTY4NCZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmtlbnRzZWxzdHJhdGVqaS5jb20lMjUyRnByb2plJTI1MkYzOS1rZW50LTEtaXN0YW5idWwlMjUyRg=="">yoğunluğunu artıracağı</a> ise kesin. Peki orta ve yüksek gelir grubunun yaşadığı ve Türkiye'nin ilk uydu kenti olan Bahçeşehir için toplu konut yapmak sosyal konut anlaşıyla örtüşüyor mu? Bunu yukardaki notlar ve ötesiyle beraber düşünelim.

Aposto İstanbul

Plan-proje yapmak, günlük eylemler için iki saniye, ülkeler içinse yıllar sonrasını düşünmekle sonuçlanıyor. Günlük eylemler, duygusal durumumuzdan etkilenirken ülkenin mevcut durumunu veya yıllar sonrasınıda içeren tahminlerin böyle bir lüksü yok. Onu yapanın ne kadar vizyon sahibi olduğu da mühim değil.&nbsp;Kalkınma planları beş yıllık süreçlerde nelere teşvik yapılacağını, nazım imar planı gibi yerel fiziki planlarsa belediye sınırlarının içinde nasıl gelişme yönlerinin beklendiğini ve sonucunda oluşacak yoğunlukları gösterir. 1/5.000 ölçekli bir haritanın anlatabildikleri okurunu/meraklısını şaşırtırken zamanın hep ilerisinde olmak gerekir. Şu an içinde olduğumuz 2020 için de aynısı geçerli. Hiçbir planın önceden tahmin edemeyeceği hikâyelerle örülü olan 2020, bir ara herkes için ötedeki zamandı; plan sloganıydı. Bu hafta, 90’larda hazırlanan planların projeksiyonunda kullanılan ve o dönemde geleceği temsil eden 2020 için gazete arşivlerinde karşıma çıkan bir detay olarak Şişli 2020 projesinden bahsetmek istiyorum.Şişli 2020: 1994’ten 1997’ye dek basın-yayın organlarında bahsedilen ve Şişli Belediyesi’nin yerleşimin bir finans merkezi olması hayaliyle hazırladığı proje, bir kentsel dönüşüm projesi olarak birkaç uygulamaya ihtiyaç duyuyordu. Basın toplantısına iş insanları ile politikacılar çağrıldı ve toplantıda gözler projenin detaylarındaydı. Genel olarak toplantıdaki katılımcıların desteği alınmış, her bir&nbsp;planın bir üst ölçeğiyle uyum içinde olması kuralının bir sonucu olarak da 2010’u hedefleyerek hazırlanan nazım imar planına uymayan noktaları için kamuoyunda eleştirilmişti. &nbsp;Ayazağa Kalkındırma Projesi: Ne var ki İstanbul’un anayasası olarak altı çizilen metropoliten alanı kapsayan nazım imar planıyla çelişen projenin ilk uygulaması Ayazağa Kalkındırma Projesi oldu. Derenin ıslah edilmesi ve çevrenin gökdelenlere hazır bir kent modeline geçişi amaçlanırken plandaki kararın emsali 3 olarak gözüküyordu.&nbsp;3 emsal nedir? Söz konusu yerleşim yerindeki inşaat alanının arsa alanının üç katı kadar olabileceğidir. Halbuki, projenin Maslak ve Zincirlikuyu hattının 10-12 emsal olduğu biliniyordu.&nbsp;Gecekondu dönüşüm modeli: Proje, kimi gecekondu sahiplerine tapu verilmesiyle devam ediyordu. Böylece, gecekonduların yetkililerce tanınması ve dönüşümü modelleşecekti. Semtlerin kimi açılışlara ev sahipliği yapacağının müjdesi veriliyor ve Kuştepe Parkı’nın açılışı yapılıyordu.&nbsp; HABITAT II: Birleşmiş Milletler’in insan yerleşimleriyle ilgili düzenlediği HABITAT konferanslarının ikincisi de yine projenin yüzünü 2020’ye dönerek gerçekleştirilmesi için çalışılan 1996’da İstanbul’da gerçekleşti. Konferansın sahipliğini yapan ilçenin, “ağır yükü” çektiği gazete haberlerine yansırken Nişantaşı Parkı’ndan sinyalizasyona birçok iyileştirme çalışmaları yapıldı. Konferansta uluslararası alanda rızanın alınması amaçlanırcasına projeden bahsedileceği belirtiliyordu. 1980'lerden itibaren üretimden hizmet şehrine dönen İstanbul'un sermaye birikimiyle değişen mekânsal yapılaşmasının sonucunda ortaya çıkan ve desteklendiği kadar eleştirilen Şişli 2020, belediyeye -ve dolayısıyla yetkililere- bağlı olarak gelişmiş ve devam edememişti. Fakat “yapılan bu ortanın” sonucunda kimi uygulamalar ayrık başlar gibi sivrilerek günümüzdeki silüete bir iz bırakmış olacaktı.&nbsp;

Plan-proje yapmak araya biraz süre koyarak ilerlemeyi gerektirir. 2020, farklı bir zaman dilimi olarak hatırlanacak olsa da 90'ların projeksiyonunda bir projenin isminde yer almıştı. Bu hafta, o dönüşüm projesini hatırlamak istedim. 

90'ların projeksiyonuyla: Şişli 2020

Galleria’nın değiştirdiklerine değinen <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMGE2YzFlMzcxNTc2MDAwNjYwNjU3NSZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmFwb3MudG8lMjUyRnMlMjUyRjVmZjgxZDEzYTMzOTQ1MDAwN2FjOGM3NA==""""""">yazıdan</a> aldığım dönüşler, beni başka bir mahallenin dönüşümü üzerine düşündürdü. Söz konusu mahalle Gülbahar, mahallenin bağlı olduğu semt de Gülbağ. Dönüşümün habercisi ise sınırı Zincirlikuyu’ya dokunan Profilo AVM.&nbsp;Nasıl? Profilo’nun yıllarca fabrika olarak kullanılan binası, var olduğu zamana dair Mecidiyeköy’de henüz konut veya ticari mülk ihtiyacının merkezinde olunmayan bir dönemi anlatıyor; tüketimin yüceleştirilirken üretimin silik bir anı gibi kaldığı 80’li yılların sonrası ise mahallenin merkezî konumu ve civardaki artan metrekare fiyatlarıyla olacakları müjdeliyordu. Tüketim taleplerinin kanıksanmasından bir müddet sonra, Mecidiyeköy ve Bomonti gibi mevkilerde konumlanan şirketler, taşınma kararı almak zorunda <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMGE2YzFlMzcxNTc2MDAwNjYwNjU3NSZ1c2VyPTVlNWJlYTE3MDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YyZhdXRob3I9NWVjMGRmOWYwMTU3NTkxNmExYzdlMDMzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmFwb3MudG8lMjUyRnMlMjUyRjVmYjc4N2UzNTVjMGZjMDAwN2NjZjYxMg==""""""">kalıyordu</a>. Çünkü merkezde kalan bu tip yapılara karşı, toprağın hak olarak talep ettiği bedeller verilemiyor ya da yapıların üretimi için gereken alan giderek daralıyordu.Her şeyin olduğu gibi bunun da bir çözümü var: AVM olmak. Evet, bir mekânın acı çeken bir üretim merkezi olmasındansa yapı özelliğini değiştirip tüketim tezkeresi alması mümkün ve o yıllarda bir hâl çaresi olarak uygulanıyor aslında. Çünkü gazetelerde dahi “Hayat artık tüketmek, tüketmek de var olmak demek,” minvalinde cümlelerle tüketim özendiriliyordu. Mekânın 1995’te başlayan ve üç yıl süren tadilatının ardından içine tiyatro sahnesi, spor salonu, otopark ve ortak yemek alanı sığdırılan yapının bütün ihtiyaçları karşıladığı düşünüldü. Fakat bugün bile içine girdiğinizde kendinizi farklı bir yerde hissediyorsanız bunun sebebi mekânın en başta kamusal bir yapı olarak üretilmemiş olmasıdır. Burada bir parantez açarak, Ankara’daki şehirler arası otobüs terminalinin yapımında imzası bulunan Utarit İzgi gibi mimarların izinin olduğunu da belirtmek isterim. Yani, bir kişi veya mesleki kusurdan ziyade hikâyenin en başı bu farkı yaratır.&nbsp;Semt ve mahalleye dönersek: İstanbul’un Harlem’i olarak anılan ve mahalle sınırları içinde yer alan Gülbağ, estetikten uzak düzenini yıllar önceki gecekondulaşmasına borçlu. Merkezinde alışveriş merkezi bulunan Gülbahar da eskiden yeşillikleri ve yazlık evleriyle anılıyor. Kendiliğinden kopuk, gelişine yaşanan günlerin temsilini layıkıyla yerine getiren mahalle, yine de her İstanbulluyu bir şekilde konuk etme fırsatını yakalıyor.&nbsp;

gecekondu ile ilgili hikayeler