Günümüz tüketim anlayışıyla bölgesel gıda sistemlerinin büyümesine sebep oluyoruz. Küresel anlamda çiftçilerin daha fazla gıda üretme telaşıyla ekosistemlere yayılmalarını teşvik ederken ortaya çıkan sonuçtan herkes muzdarip hâle geliyor. Var olan sistemi iyileştirmek istediğimiz noktadaysa ihtiyacımız olan gıdanın önemli kısmını doğrudan şehirlerimizde büyütmek kulağa oldukça iyi bir fikir gibi geliyor. Kentsel tarımın insan ve doğayı yeniden bir araya getirip şehirleşme sonucu ortaya çıkan birçok sorunu çözmek için faydalı bir konsept olabileceğine ikna olmaya hazırlanırken birçoklarının aklında bazı sorular beliriyor: Kentsel tarım sistemleriyle şehir sınırları içinde gıda üretmenin gerçekten kayda değer sosyal veya çevresel faydaları var mı? Yoksa kentsel çiftçilik birkaç şehirlinin iyi niyetli ama nihayetinde önemsiz bir hobisinden fazlası değil mi?<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Geçmişten günümüze: Kentsel tarım</h2>Uygarlığın başından beri hayatın bir parçası olan tarımın, avcılık ve toplayıcılıktan sonra, hâkimiyetinin artmasıyla medeniyetlerin yiyeceğin peşinde hareketlilik hâline artık ihtiyaç duyulmuyordu. Şehirler genellikle yoğun nüfuslu olduğu için tarımsal üretimin devam ettirebileceği yeterli alanı bulmak antik zamanlarda bile zor olabiliyordu. Bu sebeple, tarımsal faaliyetlerin çoğu kırsal alanlarda ya da civar köylerde gerçekleştiriliyordu. Ancak bu durum tarımsal üretimin kentsel alanlara da yayılmasına mâni olamadı.Kentsel tarımın belgelenmiş ilk örnekleri; Babil'in Asma Bahçeleri ve Yunan şehirlerinin kutsal toprakları. Çin bahçelerinden Arap bahçelerine; aromatik bitkilerden gelen kokular, çiçeklerden oluşan manzara ve kuş sesleriyle çeşitli duyusal deneyimleri birleştirirken Orta Çağ döneminde şehrin surlarının ötesindeki tarım toprakları daha organize hâle gelerek şehre taşındı ve “hortus” adı verilen mutfak bahçeleri ortaya çıktı. Sonraki yüzyıllardaysa Yunanlılar, Romalılar, Bizanslılar ve Persler tarafından bitkiler genellikle manastırlarda geçim kaynağı olarak keşişler tarafından üretilip işleniyordu.&nbsp;Sanayi Devrimi’yle birlikte, tarım teknolojileri ve teknikleri geliştirilerek şehirlerde tarım modernleşip endüstriyel hâle geldi. Fabrika işçileri bahçecilik yapmaya başladı; bahçeler hem gıdalarını üretip hem de dinlenip stres atabilecekleri alanlara dönüştü. İkinci Dünya Savaşı zamanlarındaysa kent bahçeleri, şehirlere taze sebze sağlamak için teşvik edildi. Bunun örneği olarak da savaş sırasında milyonlarca ABD’li arka bahçelerine "zafer bahçeleri" kurup kendi yetiştirdikleri meyve ve sebzelerle toplumun gıda ihtiyacının önemli oranda karşıladı. Savaş sona erdiğindeyse bu kentsel tarım alanları ortadan kalkarak yerini büyük ölçekli kırsal tarım alanlarına bıraktılar.Tarım insanlık tarihi boyunca kent kültürlerinin büyümesine ve gelişmesine katkıda bulundu. 21. yüzyılda kentsel tarım, toplumdaki ve teknolojideki ilerlemelerle ilişkilendirilip birçok inovasyon ve girişimde bulunuluyor. Özellikle kentsel alanda dikey tarım teknolojisi gibi inovatif fikirler şehir tarımının geleceğinin oldukça parlak olduğuna işaret ediyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kentsel tarım neden popülerleşti?</h2>Şehir nüfusu hızla artarken her geçen gün kentte tarım daha da popülerleşiyor. Gıda arzı ve tedarik zincirlerine yönelik artan endişelere karşı kentte tarım yöntemlerinin gıda üretimini daha sürdürülebilir, yerel ve sağlıklı bir şekilde devam ettirmeye yardımcı olacağı düşünülüyor.Avrupa Birliği’nin hazırladığı <a fr-original-style="" href="https://www.iss.europa.eu/sites/default/files/EUISSFiles/ESPAS_Report.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">rapor</a>a göre 2030 yılında dünya nüfusu 8,6 milyara, 2050'deyse 9 milyara ulaşacak ve bu nüfusun üçte ikisi şehirlerde yaşayacak. Bu veriler küresel gıda üretiminin %50'den fazla artırılması gerektiği sonucunu doğururken buzdağının ardındaki bir gerçek olarak ekilebilir arazi kapasitesinin %12'den fazla artma ihtimalinin düşük olduğu söyleniyor. Tüm bu bilgiler ışığında yanıtı merak edilen bir soru: Gelecekte gıda talebi nasıl karşılanacak?İklim değişikliği ve günümüzdeki tarımsal uygulamaların yol açtığı etkiler birbirleri için karşılıklı zorluklar yaratıyor: yağışların düzensizleşmesi, doğal afetlerin sıklığı, aşırı sıcak ya da soğuk havalar, azalan kaynaklar, toprak bozulması, biyoçeşitlilik kaybı ve pestisitlerden kaynaklanan kirlilik. <a fr-original-style="" href="https://www.worldbank.org/en/topic/water-in-agriculture" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dünya Bankası</a>'nın verilerine göre tarım su ekosistemlerinin %70'ini kullanırken <a fr-original-style="" href="http://faostat.fao.org/static/syb/syb_5000.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)</a>, 2017'de toplam kara alanının %37'sinin tarımsal üretimde kullanıldığını paylaşıyor. Sera gazı emisyonlarının önemli sebeplerinin başında gıda üretiminin geldiğini de eklediğimizde bütün bunlar küresel gıda sistemlerinin uzun vadeli uygulanabilirliği konusunda çeşitli zorluklara zemin hazırlıyor.Kentsel tarım iklim değişikliği ve gıda güvenliği arasındaki bağlantılarda önemli rol oynayan alternatif olarak görülüyor. Kentsel tarım uygulamaları, yerel gıda üretimine katkıda bulunarak toplulukları beslemeye yardımcı olurken gıda güvencesi sağlıyor ve tarım sektöründe söz sahibi olan çiftçilerin ve aynı zamanda tüketicilerin ekonomisine destek oluyor. Kentsel tarım sistemleriyle yerel olarak yetiştirilen taze gıdaların tedarik zincirleri daha kısa ve izlenebilir olduğu için gıda üretimi ve tedarik süreci kaynaklı karbon ayak izlerini azaltıyor. Bunun yanı sıra kentsel tarım uygulamaları su kaynaklarının yönetimine, toprağın korunmasına ve kirliliğin azaltılmasına yardımcı oluyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Küresel kriz ve teknolojilerin etkisi</h2>Peki ya uluslararası krizlerin kentsel tarımın teşvikinde etkisi var mı? Covid‑19 salgınıyla ön plana çıkan gıda tedarik zincirlerinin kırılganlıkları, var olan gıda güvenliğinin büyük ölçüde ithalat ve ticaret anlaşmalarına dayandığının anlaşılmasını sağladı. Dolayısıyla, savaş ve siyasi gerilim zamanlarında uluslararası tedarik zincirlerine bağımlılığı azaltmak için önemli seçenek olarak kentsel tarımla gıda güvenliğinin artırılmasının sağlamak mümkün olabilir mi?Günümüz kentsel tarım sistemlerinin temelini oluşturan teknolojik yenilikler ve yapay zekâ mahsullerin yetiştirilme şeklini günbegün değiştiriyor. Daha fazla kaynak verimliliğini benimseyen yeni tarım yöntemlerinin geleneksel uygulamalara meydan okuması söz konusu olabilir mi? Kentsel tarım uygulamalarının yerel üretim ve tüketim odaklı gıda sistemleriyle yerel toplulukların gıda gereksinimlerine yanıt vererek gelecekte tarım sektörüne dair ekonomik ve çevresel baskıları azaltabileceği fikrinin yaygınlaştığı söylenebilir. Bunun sonucu olarak da kentsel tarım bazıları tarafından iklim değişikliği ve gıda güvenliği arasındaki problematik ilişkiye yanıt veren önemli bir alternatif olarak görülüyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gıda ve ötesi</h2>Tüm bu görüşlerin yanında kentsel tarım alanlarının en azından yakın gelecekte şehirleri besleyemeyeceği gerçeği aşikâr. Ancak kentsel tarım alanları, sağlıklı gıdaya erişim desteğinin yanı sıra şehir insanlarının gündelik hayatında iletişimini kaybettiği karmaşık ama bir o kadar da hayati olan gıda sistemlerinin nasıl çalıştığına dair bazı fikirler edinmesine katkı sağlayabilir mi? Böylece, yiyeceklerin değerini daha iyi anlamayı öğretebilir mi?Şehir çiftçisi Jason Mark, <a fr-original-style="" href="https://gastronomica.org/2013/09/05/summer-2013/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Gastronomica</a>'da yayımlanan yazısında kentsel tarımın bu yönüne değiniyor:&nbsp;"Bir brokoli için tohumdan hasata kadar birkaç ay harcayın ve çok geçmeden bağımlı olduğumuz doğal sistemler için çok daha derin bir takdir sahibi olacaksınız. Mahsullerin büyüdüğünü ya da bozulduğunu izlediğinizde dünyayla olan bağlantımız şaşırtıcı derecede açık hâle geliyor." ve ekliyor, "Belki de kentsel tarım bizi besleyen insanlar, tarım işçileri, kamyon şoförleri, işleyiciler ve paketleyiciler, aşçılar hakkında daha vicdanlı olmaya zorlaması açısından değerlidir."Kentsel tarıma yönelik söz konusu romantik yaklaşımı akademik bir çalışmayla ölçmek belki pek olası değil fakat tarımın zorlu koşulları ve gerçeklerinden habersiz büyüyen şehir sakinlerini doğadaki dengeler konusunda aydınlatma potansiyeline sahip olduğu söylenebilir.

apéro

Kentsel tarımın çağlar boyu süren yolculuğu modern insan ve doğa arasındaki ilişkileri yeniden kurabilir mi?

Toprakla dengeye varmanın en kestirme yolu (mu?): Kentsel tarım

• Gümüşhane’deki Satala Antik Kenti’ndeki kazılarda ulaşılan 5 bin 500 yıllık eserler ilk kez sergilenmeye başlandı. Roma 15. Lejyonu’nun 600 yıl hüküm sürüp askerî karargâh olarak kullandığı antik kentte yapılan kazılarda bulunan eserler arasında Urartu, Medler, Persler ve Helenistik dönemlerin yanında Selçuklu Türkleri’nin Anadolu'ya girişine ait izler taşıyan askeri mezar taşları, mil taşları, kitabeler ile savaş araç gereçleri bulunuyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/0/5/1673613254371.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="Kaynak: DHA" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: DHA

Aposto Gündem

Bu ay, Francis Russell'ın gezi rehberiyle başladığımız Anadolu yolcuğu Ekrem Akurgal ve Likya üzerine kapsamlı bir referans kitapla devam etmişti. Bu yolculuğu Likya ile komşu bir coğrafya olan Karia ile noktalıyoruz. Aydın, Muğla ve Denizli'nin bir bölümünü kapsayan bu tarihî coğrafya, Anadolu'da gelişen uygarlıklar içinde önemli bir yere sahip. Milas, Aphrodisias, Knidos, Kaunos ve Halikarnassos gibi Antik Çağ’ın önemli yerleşimlerini kuran Karialılar üzerine geçtiğimiz aylarda çok kapsamlı bir çalışma yayımlandı. Karialılar: Denizcilerden Kent Kuruculara adını taşıyan ve Yapı Kredi Yayınları tarafından okurla buluşturulan bu değerli çalışmayı bu hafta Raftan indiriyoruz.Kim şu Karialılar?&nbsp;Geçtiğimiz hafta bahsettiğimiz Likyalılar ile komşu bir Anadolu halkı olan Karialılar, denizcilikteki maharetleriyle ön plana çıkmış bir topluluktu. Hâl böyle olunca gelişmiş bir ticaret ağı da kurmayı başaran Karialılar, bu sayede zaman içinde zenginleşip bugün de hayranlık uyandıran şehirler kurdu. Öyle ki Karialıların hâkimiyet kurduğu şehirlerden biri olan bugünkü Bodrum, tarihteki Halikarnassos, dünyadaki ilk planlı kentleşme örneklerinden biri kabul edilir. Bugün özellikle Anglosakson dünyada sıklıkla karşılaştığımız ızgara modelli şehir planlamasının öncü örneğini Halikarnassos’ta uygulanmıştır. Bununla beraber bu kent, eski “Dünyanın Yedi Harikası”ndan biri olan ve Kral Mausolos adına yaptırılan Halikarnassos Mozolesi’ne de ev sahipliği yapmıştır. Yaşanan depremler nedeniyle mozole ne yazık ki nihai bir biçimde 15. yüzyılda yıkılmış ve günümüze ulaşamamıştır.Homeros’un İlyada’da bahsettiği halk:&nbsp;Tıpkı komşuları Likyalılar ve Frigyalılar gibi Anadolu’nun yerli bir halkı olan Karialılar, dil ve kültür bakımından Hititlerin devamı olarak görülmektedir. Dilleri Karca, Likçe ve Frigcenin de olduğu gibi Hititçenin akrabasıdır. Ozan Homeros’un da bahsettiği Karialılar zaman içinde Ege’den gelen Dor akınlarına karşı koyamaz ve onların hâkimiyetine girer. Yıllarca Persler ve Grekler arasındaki mücadeleye neden olan Karia toprakları, Büyük İskender sonrasında Helenistik Çağ’ın bir parçası hâline gelir. &nbsp; &nbsp;Raftan:&nbsp;Geçtiğimiz aylarda Yapı Kredi Yayınları’nın bir süredir devam ettirdiği uygarlıklar serisinin bir parçası olarak okurla buluşan Karialılar: Denizcilerden Kent Kuruculara, bu önemli Anadolu halkı hakkında son dönemin en kapsamlı çalışmalarından biri olma özelliği taşıyor. Türkçe ve İngilizce olarak iki dilde yayımlanan Karialılar: Denizcilerden Kent Kuruculara, büyük boyutu ve ağırlığı nedeniyle çantada taşımak için pek elverişli olmasa da içindeki bilgiler itibarıyla Muğla, Aydın ve Denizli’nin batısına doğru bir yolculuğa çıkacak olanlar için eksiksiz bir rehber.Karialılar: Denizcilerden Kent Kuruculara, bu denizci kavmin tarihsel süreçte yaşadığı bu değişimi arkeolojik buluntular ve yazıtlarla elde edilen veriler doğrultusunda pek çok farklı yönüyle okura ulaştırıyor. Kitapta Karialıların hem bağımsız oldukları dönem hem de Pers, Grek ve sonrasında Roma dönemlerindeki gelişmeleri ekonomik, toplumsal, mimari ve sanatsal açıdan ele alınıyor. Bununla birlikte kitabın önemli bir bölümü de günümüzde kalıntıları dahi hayranlık uyandıran Karialıların kurduğu kentlere ayrılmış durumda. Halikarnassos, Milas, Kaunos, Knidos, İassos gibi antik kentlere dair ayrıntılı bilgilere yer veren kitap bu alanda özellikle Türkçe kaynak bakımından önemli bir işlev görüyor.Geçen hafta bahsettiğimiz Lukka’dan Likya’ya kitabında olduğu gibi Karialılar hakkındaki bu çalışmanın da gezginlerin daha rahat bir şekilde sırt çantalarında taşıyabileceği ebatta da basılmasının iyi olacağı kanaatindeyim. Seriden çıkan diğer kitaplar olan Sagalassos, Hellenistik ve Roma Döneminde Anadolu, Persler&nbsp;gibi çalışmaların da bilindik ebatlarda yayımlanması bu kitapları maddi açıdan da daha ulaşılabilir kılacaktır.

Duende

Dünyaya yedi harikadan birini armağan eden halk

Anadolu’nun Denizci Kavmi 

Görsel: Ulpiano Checa y Sanz, “The Huns In Rome”<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTYwMGQ3YmE0MzcxNTc2MDAwNjY2YzBjMSZ1c2VyPTVmZjQ0YTVlYTMzOTQ1MDAwN2EwMDdiZSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuaW5zdGFncmFtLmNvbSUyNTJGZ2FzdHJvbm9tbGF5dm9uZCUyNTJG"">Can Koyuncu</a> &nbsp;Köylülerin tarihi kentliler tarafından yazılırGöçebelerin tarihini ise yerleşik olanlar yazarAvcı-toplayıcıların tarihini çiftçilerDevletsiz insanların tarihini saray kâtipleri yazarVe hepsini “Barbarların Tarihi” şeklinde adlandırılmış arşivlerde bulursunuz.&nbsp;-Anonim&nbsp;Varlıklı olmayacak kadar soyluyumYönetenin yanında olmayacak kadar.Veya faydalı bir hizmetçi ve araç,Dünyadaki hiçbir hükümran devlete.-Henry David Thoreau&nbsp;&nbsp;<h4>Barbar?&nbsp;</h4>Barbar terimi ilk olarak Yunanlar tarafından, Yunanca konuşmayan kişiler için kullanılmıştı. Esir aldıkları kölelerle birlikte Mısırlılar, Persler, Finikeliler gibi komşuları için de bu tabiri uygun görmüşlerdi. “Ba-ba” kelimesi aslında Yunanca konuşmayan kişilerin çıkardığı sesleri alaya almak için türetilmişti.Barbarlık, Yunanlıların çıkardığı bir terimdi yalnızca, bir kültür sembolü taşımıyordu. Devlet idaresine girmemiş kişiler için kullanılıyordu, yani politikti ve verginin başladığı yerde, barbarlık bitiyordu. Çinliler barbarları sınıflandırmak için “ham” ve “pişmiş” kelimelerini kullanırdı. Pişmiş olanlar, evleri kayıtları altına alınmış, sözde Çin hükümdarına biat edenleri belirtmekteydi.&nbsp;&nbsp;<h4>Barbarlığın Yükselişi</h4>M.Ö. Mezopotamya, Mısır ve İndus Vadisi taraflarında kurulmuş devletleri düşünelim. Genel tarihi anlatıya göre bu devletler büyüklerdi, ancak James C. Scott’un deyimiyle uzaydan bakıldığında bir nokta olarak bile görülemezlerdi. Hatta buna M.Ö. 1500 civarında Maya ve Sarı Irmak’ta kurulanlar da dâhildi.&nbsp;İnsan nüfusu açısından ele alındığında, MS 1600’lere kadar, devletsiz yaşayan (barbar) insan nüfusunun, devlet sınırları içerisinde yaşayanlardan daha fazla olduğu söylenebilir. “Devletsiz insanlar ne yapıyordu peki?” diye soracak olursanız da, başı boş aylak gezen insanlar olmadıklarını biliyoruz. Her ne kadar tarih derslerinde yerleşik hayata geçmeden önceki insan hayatının bir nevi sefalet olduğu anlatılıyor olsa da, devletsiz insanlar avcılıktan toplayıcılığa, göçebe tarımcılıktan hayvancılığa ve bahçeciliğe, birden fazla geçim kaynağı ile hayatlarını idame ettiriyorlardı.&nbsp;Tarım ve özellikle de vergilendirilmesi kolay olan tahılların sonucu boy göstermeye başlayan devletler, birkaç büyük nehrin çekildiği veya kuruduğu yerlerde konumlanmış, alüvyonlu takımadalar gibi görünüyorlardı ve bu küçük ütopyalarından bir adım öteye taşamıyorlardı. Theoreau çok zaman sonra devletlerin kontrol edemediği, toplumdan uzak alanları bataklık olarak nitelendirmişti. Aynı şekilde ünlü bilgisayar oyunu Witcher 3’ün hikayesinin başladığı yerlerden biri olan Velen topraklarında da bataklıklarla çevrili bir şehir vardı:&nbsp;“Velen halkının ana geçim kaynağı tarım, zanaatkârlık ve hayvancılıktı. Eyalet gerçek anlamda tüm doğal kaynaklardan yoksun durumdaydı. Çevresinde pek çok orman, sulak arazi ve elverişli ormanlık alanlar bulunmakla birlikte, büyük bir kısmı bataklıklarla doluydu.”İlk devletler bu bahsedilen küçük ütopyalarının dışına; kurak topraklara, bataklıklara, vadilere ve dağlık yerlere hükmedemiyorlardı. Buradaki devletsiz insanlara karşı belli başlı zafer kazanıyorlardı yeri gelince, ancak boyunduruk altına almak başka bir şeydi. Bu yüzden bir süre sonra daha akıllı davranan yeni yönetimler, barbarları daha çok ticaret toplulukları hatta geçici anlaşmalar yoluyla müttefikleri olarak görmeye başladı. Çünkü barbarlar günün sonunda daha geniş bir alanda hareket etme kabiliyetine sahiplerdi ve devletlerin gereksinimlerini kolaylıkla temin edebilirlerdi. Aklınıza ne gelirse; bal, kokulu bitkiler, çiçekler, madenler, postlar…Thomas J. Barfield, 1992 senesinde yazdığı The Peirlous Fronties: Nomadic Empires and China adlı tezinde bu uygar-barbar ilişkisini, “barbar ikiz” olarak isimlendirmişti. Barfield’a göre ilk devletlerin veya imparatorlukların yanı başında hemen her zaman onunla birlikte doğup, o çöktüğünde aynı kaderi paylaşan bir barbar ikizi vardı.&nbsp;James C. Scott da nokta atışı bir bağlantı ile barbarları, ekili arazideki ayrık otlarına benzetmişti:“Birer musibettiler ve hasat vakti davetsiz bir şekilde açığa çıkan bu insanlar, kuşlar, fareler ve sıçanlar, devlet ile uygarlık için tehlike kaynaklarıdır. Bu yüzden boyunduruk altına alınamıyorlarsa, imha edilmeleri veya evin dışında tutulmaları gereklidir.”Peki neden bunca insan, bir barbar olarak hayatlarına devam etmeyi seçmişlerdi? Çünkü oldukça kârlı bir yaşam şekliydi. Devletlerin içerisinde bulunan büyük tahıl ambarlarını, hayvanları, başka bir yönetime köle olarak satılmaya hazır insanları ve değerli madenleri düşünün. Hepsi bir noktada toplanmış şekilde yeni ve görece vahşi sahiplerini bekliyorlardı. Ajay Skaria’nın Hybrid Histories adlı kitabında yer alan, geç sömürgeci dönemde Batı Hindistan’ın dağlık bölgelerinde yapılmış büyük bir baskında ele geçirilen ganimetin envanteri bu konuda iyi bir fikir verebilir: 72 tosun, 106 inek, 55 buzağı, 11 dişi bufalo, 54 pirinç ve bakır çanak, 50 parça kıyafet, 9 battaniye, 19 demir saban, 65 balta, süs eşyaları ve tahıl.&nbsp;<h4>Not: Bu gibi ganimetlerden yola çıkarak, Scott bu döneme “Barbarların Altın Çağı” adını veriyor. Ancak altın çağın ne kadar sürdüğü kesin değil. Zira barbarlar ardında kayıtlar ve envanterler bırakan topluluklar değillerdi. Bu nedenle bugün barbarlara dair sahip olduğumuz bilgilerin tamamı devlet kaynaklarından geliyor. 2021 senesinde bile yönetimlerin apaçık istatistik kurumlarına müdahalede bulunduğu, yalan haberleri gerçekmiş gibi yaydığı (Hakikat Ötesi), sahte veya olmayan diplomalar ile yüksek yerlere gelinebildiği bir dünyada yaşıyorsak, yazıya yalnızca çok küçük bir azınlığın sahip olduğu dönemlerde ne gibi sahtecilikler dönüyordu kim bilir.</h4><h3>&nbsp;</h3><h4>Coğrafya ve Barbar Ekolojisi</h4>Barbarlık politik bir duruştu ve bir yaşam biçimiydi. Yine de onlara “kültürsüz” ithamında bulunmak yersiz olurdu. Çünkü “ikiz devlet” kavramında belirtildiği gibi, çoğu kavim bir devletin yanı başında kurulmuştu ve ticaret halindeyken bir kültür alışverişi de söz konusuydu. Ancak barbarlar, devletlerin yalnızca bir komşusu konumundaydı, yani vergi mükellefliği konusu açılınca ortada barbarın b’si yoktu. Çinlilerin, barbarları “ham” ve “pişmiş” olarak nitelendirdiğini tekrar ortaya atacaksak, hamdan pişmişe dönmüş kişilerin eninde sonunda tamamıyla asimile olmuş bir taşralı vergi mükellefine dönüşmesi mümkündü.Antik dünyadaki coğrafi özellikleri tanımlamak, devlet gözünden bakıldığında oldukça kolaydı. Küçük, zengin, sulak ve düşük rakımlarda konumlanmışlardı genel olarak. MÖ 1. binyılın ikinci yarısına dek, yani büyük yelkenli gemilerin icat edildiği ve böylece büyük yüklerin daha uzak yerlere taşınır hale geldiği döneme dek, devletler tahıl merkezlerine yapışık haldeydi. (Aklınızda yer etmesi için, Anadolu topraklarında yaşayan ve Konya’yı merkezi yapan bir devlet hayal edin. Ne de olsa tahıl ambarımızdı bir zamanlar.)Öte yandan, barbarların coğrafyasını ve ekolojisini tanımlamak güçtü. Geniş bir perspektiften düşünüldüğünde devletlerin yerleştiği alanlar dışında, aslında yapılan yağmalar ve baskınlardan ötürü devletlerin yerleştiği yerler dâhil, göz önüne getirilebilirdi. Dağlar, çöller, kurak yerler, sık ormanlar, zengin alüvyonlu topraklar, denizler, vadiler… Kısacası dünya üzerindeki her yer.Devletlerin erişim alanlarının gerçek sınırları, taş duvarlarda saklıydı. Bu duvarlar “medeni” ve “barbar” ı ayıran fiziksel ve aynı zamanda sembolik yapılardı. Bu türden ilk duvar, MÖ 2000 civarında Sümer kralı Sulgi’nin emriyle Dicle ve Fırat arasına çekilen 250 kilometre uzunluğundaki arazi duvarıydı. Genelde barbar Amorileri uzakta tutmak için inşa edilmiş (aslında başarısız olmuş) bir duvar olarak tarif edilse de, Anne Porter bu duvarın daha çok Güney Mezopotamya’da yaşayan ve vergi mükellefi çiftçileri içerde tutmak için yapıldığı görüşünde. (Porter, Mobile Pastoralism)<h4>Not: Aynı zamanda Porter’ın kitabında belirttiği üzere Amoriler “barbar” olmaktan ziyade Mezopotamya toplumunun parçasıydılar. Statükoya savaş açan ve onu gasp eden kişilerdi, ancak dışarıdan gelen yabancılar değillerdi.&nbsp;</h4>Barbar coğrafyası, ekoloji ve demografinin en ayırt edici unsuruydu. Devlet gözünden tahıl merkezine dâhil olmayan yerleşim yerlerini ifade ediyordu. Romalılar açısından, kendi tahılı beslenmeleri ile Galyalıların et ve süt ürünlerinden oluşan öğünleri arasındaki farklılık, uygar olduklarını iddia ederken öne çıkardıkları unsurlardan biriydi. Hatta Roma’da tereyağı, “Nahoş Galyalı ürünü” olarak nitelendiriliyordu. Fakat kendilerinin yere göğe sığdıramadıkları zeytinyağını gladyatörlerin vücutlarına sürüp, dövüş sonrası kana bulanmış vücutlarından ve hatta arena duvarlarından kazıyarak çıkarıp yüksek fiyata satmalarını ve zenginlerin bunları alarak vücutlarına şifa ve güç niyetine sürmesini düşüneceksek, kim daha uygar sorgulamak gerekiyordu.&nbsp;Çinlilerdeki “ham” ve “pişmiş” gibi bir örnek de Romalılarda vardı. Toprağını tarıma açan ve ticaret kentleri (oppidum) kuran Keltler, Romalıların gözünde üst seviye barbarlardı. Ancak Galyalılar gibi kavimler iflah olmaz birer parazittiler. Keltler ayrıca daha “uygar” barbarlar olduklarından, içlerinde bir hiyerarşik yapı da bulunuyordu. Fakat bu hiyerarşi herhangi bir miras ve mülke dayanmadığı için, daha yatay bir şekilde ilerliyordu.&nbsp;<h4>İkincil İlkelleşme</h4>Geleneksel tarihsel anlatıya bakılacak olursa, dünyanın yalnızca uygar ve barbar diye ikiye ayrılması gibi bir durum vardı. Ya içindeydin uygarlığın ya da dışında. Ancak bu yanlıştı. Aradaki sınır daha geçirgendi, belki de western filmlerindeki kolaylıkla girilip çıkılabilen kapılar kadar. Scott’a göre bu görüş en az üç sebepten ötürü hatalıydı. İlk olarak, binlerce yıl insanların yerleşik ve yerleşik olmayan geçim tarzları arasında gidip geldikleri, ikisinin arasında kalan çok sayıda karma yöntem geliştirdikleri görmezden gelinmekteydi. İkincisi, bir devleti kurma ve ardından genişletme faaliyetinin kendisi başlı başına insanları yerinden yurdundan eden bir şeydi. Devlete komşu barbar nüfusların çoğu fiilen devlet inşa sürecinden kaçan mültecilerden oluşmuş olabilirdi. (Bu durum Cyberpunk 2077 oyununda Nomad’ların Night City’den kaçışı olarak da ortaya çıkar.) Üçüncüsü, gördüğümüz üzere devletler ortaya çıktığında onlara katılmak kadar, onlardan kaçmak için de pek çok sebep doğmuş oluyordu.&nbsp;Kaçışın sebepleri değişkendi. Savaşlar, hastalıklar, askere alma, vergiler… Kaçakların bir kısmı başka devletlere gidiyordu fakat birçoğu da devletsiz hayatı seçiyordu. Yani bilerek ve isteyerek barbar hayatını seçiyorlardı. Belli bir zaman sonra devletsiz insanlar daha çok “saf ilkeller” değil, devletin boyunduruğundan kaçmak isteyen eski devlet tebaasından oluşur hale geldi. Bu sürecin en meşhur tasviri Pierre Clastres tarafından “İkincil ilkelleşme” olarak ortaya atılmıştı.&nbsp;&nbsp;<h4>Zihinsel Barbarlık</h4>Beckwhit ve Lattimore gibi yazarlar, barbar yaşamını devlet duvarlarını geride bırakıp, karanlık topraklara göç olarak değil; yüzde yüz bir özgürleşme sağlamasa bile koşulları rahatlatan bir deyim olarak görülmesi gerektiğini yazar. Devlet zayıfladıkça, yönetenler kayıpları telafi etmek için merkeze yaptıkları baskıyı artırmanın cazibesine kapılmış ve daha büyük kaçışların ihtimalini artıran bir kısır döngüye girmişlerdir.&nbsp;Devletlerin bu nedenle zayıfladığı ve sonunda yıkılarak bir “karanlık” çağa girdiği söylemi vardı geleneksel tarihsel anlatıda. Fakat kim için, ne bakımdan karanlıklardı? Hanedanlar artık güçlü olmadığı için, binlerce köle serbest kaldığı, çiftçi ve tüccar ağır vergilerden kurtulduğu için miydi? Kendini ve atalarını öve öve bitiremediği tarihi kayıtları tutan bir devlet olmadığı için “karanlık” diye adlandırılsa da, bu gibi dönemlerin kıtlık, hastalık veya savaş bakımından karanlık bir çağ olduğunu gösteren hiçbir iz yoktu.Günümüz dünyasında da bir karanlık çağ var denebilir devlet gözünden bakılacak olursa. Merkezi yönetim, zihinsel açıdan yıkılmıştır. Ancak buna karanlık çağ demek son derece yanlış olurdu.Antik zamanlarda yıkılan merkezi yapılardan sonra ortaya farklı farklı bölgelerde, küçük yerleşim yerleri ortaya çıkardı. Bugün toplumumuzda olan şey de bu, fakat bu sefer durum zihinsel. Ülkenin zihinsel yerleşim yerleri günümüzde çok farklı noktalarda kümeleşmiştir.&nbsp;Devletler, söylemleriyle vatandaşlarını dilleri ve yasalarıyla ördükleri duvarlar içine hapsetmiştir, bir yandan bu durumu “düşman ülkeler, dış güçler” gibi kalıplara sokmaya çalışmıştır. &nbsp;Duvardan atlamayı başaran, ya da hiç duvarın iç tarafında bulunmamış olanlara da zaman zaman ordularını göndermiştir gerek fiziksel, gerek zihinsel olarak. Fakat tarihte olduğu gibi hiçbir zaman hükmedememişlerdir bu zihinlere. Theroau vergi ödemediği için hapse atıldığı gece bu konuda bir farkındalık yaşamıştı:“Altı yıl boyunca hiç kelle vergisi ödemedim. Bu nedenle bir kez, bir geceliğine hapse girdim; bir metre kalınlığındaki o ahşap ve demir kapıya bakıp düşünürken de bana hapse atılacak, sadece et, kan ve kemikten ibaret biri muamelesi yapan o kurumun aptallığına hayret etmekten kendimi alamadım. Gördüm ki benimle kasabalı hemşerilerim arasında taş bir duvar var ancak, onların benim kadar özgür olabilmeleri için tırmanıp aşmaları veya yıkıp geçmeleri gereken iyice zorlu bir engel vardı.&nbsp;(…)Her tehdidin ve her iltifatın altında bir gaf vardı; çünkü tek arzumun o taş duvarın öteki tarafında durmak olduğunu düşünüyorlardı. Kapıyı düşüncelerimin üzerine nasıl da şevkle kapadıklarını, düşünceleriminse hiçbir engelle karşılaşmadan peşlerinden gittiğini, onlar için esas tehlikeli olan şeyin bu düşünceler olduğunu gördükçe gülümsemekten alamıyordum kendimi. Bana ulaşamadıkları için, çareyi bedenimi cezalandırmakta bulmuşlardı. Devletin yarım akıllı olduğunu, mirasyedi bir kız kurusu gibi ürkek olduğunu, dostuyla düşmanını ayırt edemediğini gördüm ve son kalan saygımı da yitirip acıdım ona.”&nbsp;23 Ocak 2021 tarihinde, saat 23:54’ü gösterirken ben zihnimden akanları bu satırlara döküyorum. Bu yazdıklarımı hiç yayınlamamış olduğumu düşünelim. Ölümümden sonra birinin bilgisayarımı kurcalamayacağını varsayarsak, ileride bu düşüncelere dair bir belgeye rastlanmayacaktı tarihsel kayıtlarda. Fakat belge olmaması, bu düşüncelerimin ve bu düşünceler yoluyla birlikte eylemlerimin gerçekleşmediği anlamına da gelmeyecekti. &nbsp;&nbsp;&nbsp;

Barbar terimi ilk olarak Yunanlar tarafından, Yunanca konuşmayan kişiler için kullanılmıştı. Esir aldıkları kölelerle birlikte Mısırlılar, Persler, Finikeliler gibi komşuları için de bu tabiri uygun görmüşlerdi...

Persler ile ilgili hikayeler