Spektrum

Verilerle Türkiye'de kanun önünde, kamu kaynakları ile hizmetlerine erişimde ve eğitimde fırsat eşitliği tablosu

Fırsatlarda eşit miyiz?

• Yükselen enflasyonu, hayat pahalılığını ve kur artışlarını protesto için Ankara ve İstanbul başta olmak üzere Çanakkale, Mersin, Muğla ve daha birçok ilde sokağa çıkan vatandaşlar, polis müdahalesiyle karşılaştı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Mersin:&nbsp;Mersin'de eylem yapan gruba polis müdahalede bulundu. Olaylarda 2 kişi bayıldı, basın açıklamasına izin vermeyen polis 4 kişiyi gözaltına aldı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çanakkale:&nbsp;Çanakkale’de bir grup döviz kurundaki artış ve zamları protesto etmek için "Geçinemiyoruz"&nbsp;diyerek sokağa çıktı. Polis bu gruba da müdahale edip, çok sayıda kişiyi gözaltına aldı.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Muğla:&nbsp;Bodrum ilçesinde bir araya gelen yaklaşık 50 kişi "hükümet istifa" sloganları attı. Yapılan eylemin "kanuna aykırı olduğunu" öne süren polis, gruptan dağılmasını istedi. Kısa süreli arbedenin ardından basın açıklaması yapan grup "Hemen erken seçime gidilmelidir." dedi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İstanbul: Diğer şehirlerde olduğu gibi İstanbul'da da Şişli, Kadıköy, Bakırköy, Beylikdüzü ve Hisarüstü gibi bölgelerde çok sayıda kişi sokağa çıkarak "Erken seçim" çağrısında bulundu. Polis tüm bölgelerde vatandaşlara müdahalede bulundu. İstanbul Emniyet Müdürlüğü 70 kişinin gözaltına alındığını açıkladı. &nbsp;</li></ul>Bir hatırlatma:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(37, 44, 60); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(37, 44, 60); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir." - Türkiye Cumhuriyeti Anayasası "Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı / Madde 34</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2021/10/4/1637829096594.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="İstanbul'da &quot;Geçinemiyoruz&quot; eyleminde açılan bir pankart" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Evrensel

Bu bölümün amacı din hakkında yazmak değil, zira din üzerine yazabileceğim bir yetkinliğim yok. Din üzerine konuşmayı din eğitimi almış ya da din çalışan bilim insanları yapsın. Gerçi son zamanlarda bu insanlar din dışında her şeyi konuşur oldular. Konuşanlar istifa ededursun, ben bu bölümde laiklik ve din hürriyeti üzerine yazmaya çalışacağım.Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın Anayasası değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez 2. maddesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin “laik” bir devlet olduğu güvence altına alınmış. Laiklik ile aslında sadece bu maddede karşılaşmıyoruz. Laiklik, Anayasa’nın başlangıç bölümünde de temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması, temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması, parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma, andiçme (hem yasama hem yürütme başlığında), Diyanet İşleri Başkanlığı, İnkılap kanunlarının korunması başlıklı maddelerinde de karşımıza çıkıyor. Peki Anayasa’da sıklıkça vurgulanan laiklik ne anlama geliyor? Laiklik, ilkokuldan beri öğrendiğimiz gibi (acaba hala öğretiliyor mu?), temel olarak din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması. Nitekim, Anayasa’nın başlangıç bölümünde de “kutsal din duygularının Devlet işlerine ve politikaya kesinlikle karıştırılamayacağı” laiklik ilkesinin gereği olarak belirtiliyor. Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması için ise temel olarak, (i) resmi bir devlet dini olmaması, (ii) devletin, tüm din mensuplarına eşit davranması, (iii) din kurumlarıyla devlet kurumlarının ayrılması ve (iv) devlet yönetiminin din kurallarından etkilenmemesi gerekmekte.*Peki laiklik - toplumda bazı kesimlerin iddia ettiği gibi - insanların dinini yaşamalarına bir engel mi? Tabii ki değil, zira din hürriyeti de laikliğin bir parçası. Dinin korkulu rüyası olarak gösterilmeye çalışan laiklik dinin kötüye kullanılmasını ve sömürülmesini yasaklamayı amaçlarken bireylerin istediği dine inanmalarını güvence altına alıyor.** Bu yüzden laiklik aslında tüm inananları koruyor. Burada belirtmek gerek, geçmişte laiklik adı altında kişilerin din ve vicdan hürriyetinin ya da başkaca diğer haklarının (mesela eğitim hakkı) kullanılmasına engel olunması kabul edilebilir değil. Zira, belirttiğim gibi “laiklik” böyle bir şey değil.Laiklikten bahsederken din ve vicdan hürriyetinden de bahsetmek gerekir. Anayasa md. 24 uyarınca “herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. (…) Kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.” Maddeden açıkça anlaşılacağı üzere Anayasa din ve inanç hürriyetini de güvence altına alıyor. Burada altını çizmek gerekir -zira bence bazen karıştırılıyor- Anayasa inananların özgürlüklerini koruyor, herhangi bir dini değil.Peki 2021 yılında ben hala neden laiklik üzerine yazma ihtiyacı hissediyorum. Girişte belirttiğim gibi beni bu yazıyı yazmaya son zamanlarda giderek artan din ve devlet işlerinin iç içe geçmişliği ve bu iç içe geçmişliğe ses çıkarması gereken muhalefetin ses çıkaramayışı itti. İlk olarak bu iç içe geçmişliğe bakalım.*Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, 16. Baskı, Ankara, 2016, s. 80-84.**Laiklik ve din ve vicdan hürriyeti arasındaki ilişkiler için ör. bkz. AYM, E. 1989/1, K.1989/12, 07/03/1989.

Günebakan

 Din

Millî Eğitim Bakanlığı, Türkiye'de Covid-19 vakalarının artması sonucunda 23 Mart'ta ilkokul, ortaokul ve liseler için başlatılan çevrim içi eğitim uygulamasının 22 Ocak 2021'e kadar devam edeceğini duyurdu. Bu süreçte eğitim sisteminde var olan fırsat eşitsizlikleri ise daha da derinleşti. 530 bin öğrencinin bulunduğu Şanlıurfa’da, Eğitim Bilişim Ağı (EBA) sistemi üzerinden yürütülen uzaktan eğitime katılım oranı %15 düzeyinde&nbsp;<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZTQ2OTcyNmY1ZDQ2MDAwOTkzMjVhNyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWYzZDgyOGU4MjUwNjEwMDA3ZjA5MDQwJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5nZW5lbC1pcy5vcmcudHIlMjUyRnNhbGdpbi1lZ2l0aW1kZWtpLWVzaXRzaXpsaWtsZXJpLWRlcmlubGVzdGlyZGklMjUyQzIlMjUyQzQzMjgwJTI1MjMuWDlfYTVTX09uT1I="">kaldı</a>.<figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-12-24T10:11:15.917Z.jpeg" alt="Kaynak: BirGün"><figcaption>Kaynak: BirGün</figcaption></figure><ul><li>Rakamlar: Pandemi nedeniyle hayatın akışı tüm dünyada değişirken eğitim bu değişimden en çok etkilenen alanlardan biri oldu. Yüz yüze eğitime ara verilmesiyle dünyada tüm eğitim düzeylerinden öğrenci nüfusunun yaklaşık yarısına karşılık gelen 1,6 milyar öğrencinin eğitimi kesintiye uğradı.&nbsp;Türkiye'de eğitimi kesintiye uğrayan öğrenci sayısı yaklaşık 25 milyon olurken bunun 16,5 milyonu ilk ve ortaöğretim düzeyindeki öğrencilerden oluşuyor. Türkiye İstatistik Kurumu'nun 2018 Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması'na göre "göreli yoksulların" toplam nüfus içindeki oranı %13,9. Türkiye'de mart ayında başlanan uzaktan eğitimin önündeki en önemli engellerden biri de bu yoksulluk. 16,5 milyon öğrencinin bir kısmı uzaktan eğitime hiç ulaşamıyor ya da ulaştığı eğitimden tamamen yararlanamıyor. &nbsp;</li><li>Temel haklar:&nbsp;Fırsat eşitliği, “herhangi bir alandaki bir girişime, bir seçmeye katılanlar arasında eşit koşulların ve olanakların bulunması durumu” olarak&nbsp;<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZTQ2OTcyNmY1ZDQ2MDAwOTkzMjVhNyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWYzZDgyOGU4MjUwNjEwMDA3ZjA5MDQwJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5wZWdlbS5uZXQlMjUyRkFrYWRlbWklMjUyRmtvbmdyZWJpbGRpcmlfZGV0YXkuYXNweCUyNTNGaWQlMjUzRDEyMjkwNw=="">tanımlanıyor</a>. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nde “her bireyin eğitim görme hakkı vardır” ifadesiyle eğitimde fırsat eşitliği sağlanması gerektiği belirtilirken Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 42. maddesinde “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir. İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır,” ifadeleri yer alıyor. &nbsp;</li><li>Pandemi öncesi eşitlik: Ebeveynlerin ve çocuklarının eğitim düzeyleri arasındaki ilişki, eğitimde fırsat eşitliğininin ne derece sağlandığına dair temel bir gösterge olarak kabul ediliyor. Buna göre, çocukların eğitim düzeylerinin ebeveynlerin eğitim düzeylerinden az etkilendiği toplumlarda eğitimde fırsat eşitliğinin yüksek olduğu savunuluyor. Sabancı Üniversitesi öğretim üyeleri tarafından Türkiye genelinde 4.500 katılımcıyla gerçekleştirilen bir anket çalışmasına göre katılımcılar arasında babası ilkokulu bitirmemiş çocuklardan kendileri üniversite mezunu olanların oranı sadece %3 olurken babası üniversite mezunu olan çocuklarda bu oran %72'ye <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZTQ2OTcyNmY1ZDQ2MDAwOTkzMjVhNyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWYzZDgyOGU4MjUwNjEwMDA3ZjA5MDQwJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnNhcmthYy5vcmclMjUyRjIwMjAlMjUyRjA1JTI1MkZ0dXJraXllZGUtZWdpdGltZGUtZmlyc2F0LWVzaXRzaXpsaWdpJTI1MkY="">yükseliyor</a>.&nbsp;Bununla birlikte anket sonuçları, doğudan batıya gidildikçe eğitimde fırsat eşitliğinde belirgin bir artış olduğunu ortaya koyuyor. Araştırmacılar, bulguların ışığında Türkiye'de eğitimde fırsat eşitliğininin yetersiz olduğu sonucuna varıyor ve bireylerin sosyoekonomik çevrelerinden bağımsız olarak kaliteli eğitime erişimini sağlayacak politikalar geliştirmenin bu sorunu çözmekte önemli rol oynayacağını belirtiyor. &nbsp;</li><li>Akılda kalması gerekenler: TÜİK verilerine göre Türkiye’de hanelerin %49,1'i sabit geniş bant bağlantıyla, %86,9'u ise mobil geniş bant bağlantıyla internete erişim sağlıyor. Bölgesel dağılıma baktığımızda Ortadoğu Anadolu (%25,6), Kuzeydoğu Anadolu (%25,8) ve Güneydoğu Anadolu'daki (%27,2) hanelerde sabit geniş bant sahipliğinin ülkedeki en düşük oranlarda olduğu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZTQ2OTcyNmY1ZDQ2MDAwOTkzMjVhNyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWYzZDgyOGU4MjUwNjEwMDA3ZjA5MDQwJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmRlcmdpcGFyay5vcmcudHIlMjUyRmVuJTI1MkZkb3dubG9hZCUyNTJGYXJ0aWNsZS1maWxlJTI1MkYxMTk1Njc4"">görülüyor</a>. Bu verilerin yanı sıra uzaktan eğitim olanaklarına hiç erişimi olmayan Romanlar, mevsimlik tarım işçiliği yapan ailelerin çocukları ve mülteci çocuklar gibi gruplar dijital uçurumu daha da belirginleştiriyor. Sonuç olarak evinde uzaktan eğitim için gerekli araçlara ulaşabilen ve ulaşamayan öğrenciler arasında büyük farklar ortaya çıkıyor. &nbsp;</li><li>Yazarın yorumu: Bu yazıda söyleyebileceğimiz en kesin şey, suçun uzaktan eğitimde olmadığıdır. 21. yüzyılda hayatımıza giren uzaktan eğitim modelleri, eşitliğin sadece bir ilke değil aynı zamanda hayatın bir parçası olduğu toplumlarda yüz yüze eğitimden istatistiksel olarak bir farklılık bulundurmamaktadır. Aksine pek çok modelde günlük hayatta mesafenin getirdiği fiziksel engelleri aşarak pek çok öğrenciye daha iyi bir eğitim modeli sunmanın en iyi&nbsp;<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmZTQ2OTcyNmY1ZDQ2MDAwOTkzMjVhNyZ1c2VyPTVlNWJlYWEwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4ZiZhdXRob3I9NWYzZDgyOGU4MjUwNjEwMDA3ZjA5MDQwJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRmRlcmdpcGFyay5vcmcudHIlMjUyRmVuJTI1MkZkb3dubG9hZCUyNTJGYXJ0aWNsZS1maWxlJTI1MkYxMjQwMjk0"">yoludur</a>. Burada modelin başarısız olduğu nokta, Türkiye'nin sosyoekonomik koşullarında sınıflar arası uçurumun artması ile uzaktan eğitimin belli sosyoekonomik sınıflara hiç ulaşamamasıdır.</li></ul>

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile ilgili hikayeler