<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664879165931.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="http://www.yuzyillikhikayeler.com/tarihe-dokun/ali-muhiddin-haci-bekir" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1777, demirhindi şerbeti ve şekerlemeleri ile meşhur Hacı Bekir’in ilk mağazasından bir fotoğraf</a>Şerbetin bilinen tarihi 11’inci yüzyıla kadar uzanıyor. Besleyici yanıyla ara öğün olarak kullanılan şerbet, sıcak günlerin serinleme içeceğiydi. Osmanlı’da altın çağlarını yaşamaya başlayan şerbet, günün her saati tüketilen bir içecek hâline gelmişti.&nbsp;Şerbetçi dükkânında raflara dizilmiş rengarenk kristal şişeler, bir yanıyla mevsimi diğer yanıyla da zenginliği anlatıyordu:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/273470" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Osmanlı’nın en gözde şerbetleri</a> gül, zambak, menekşe, fulya, yasemin, muhabbet, iğde ve akıllara durgunluk veren reçetesiyle nilüfer çiçeklerinden yapılmaktaydı. Mevsimine göre limonata, üzüm, elma, armut, ayva, erik, badem, kavun çekirdeği, nar, dut, nane, koruk ve ceviz şerbetleri raflarda yerini alırdı. Böğürtlen, çilek, kızılcık, kayısı, ağaç çileği, mandalina, portakal, şeftali, turunç, vişne, gül, amber, fulya çiçeği, menekşe, yasemin çiçeği, demirhindi, keçiboynuzu, Antep fıstığı şerbetleri ise en çok tercih edilen şerbetlerdi. Bununla birlikte balla ve sirkeyle yapılan sirkencübin şerbeti susuzluğu giderir, hastalıklara da şifa olurdu.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664879201983.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.68" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://eranistis.net/wordpress/2019/10/11/34038%CE%B3%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82-%CF%83%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%BC%CF%80%CE%B1%CF%82-%CE%BF-%CE%BA%CF%89%CE%BB%CE%AD%CF%84%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%BC/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Atina'da Şerbetçi Dükkanı, 1838</a>Almanca scherbett, İtalyanca sorbetto, Fransızca sorbet, İngilizce sherbet olarak geçen şerbetin kökeni üzerine tartışmalar devam ediyor. İnsanı serinleten bu içeceğin hangi ulusa ait olduğuna dair tartışmaların henüz ortaya çıkmadığı 1930’ların İstanbul’unda ciddi bir ‘şerbet’ krizi yaşandı. Aslında birçok konuyla ilgili olan ama şerbetçilerde kristalize olan bir kriz…&nbsp;Cumhuriyetin ilk 10 yılında İstanbul’un nüfusu çok değişmese de yeni iş kolları sebebiyle vatandaşlar kırsaldan şehir merkezine doğru taşınmaya başlar. Şehirde artan kalabalık, yeni pazarları da beraberinde getirir. Seyyar satıcılık da eskisine göre daha kazançlı bir iş olmaya başlar. Öyle ki ikindi olmadan üç bin bardak şerbet satanlar vardır. Bu yüksek gelir kimi sıkıntıları da beraberinde getirir.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yazın geldiğini şerbetçiden anlamak</h3>Kış aylarında kömürcülük yapan, kömür depolarında hamal olarak çalışan birçok İstanbullu aile, yazları şerbetçilik ile geçinmeyi planlar. Evet, seyyar şerbetçilik ile kömürcülük arasında benzer yönler var:<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Uzun süre ağır bir şeyler taşımak&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Mevsim sıcaklığının tersine etkide bulunmak</li></ol>İlk bakışta plan gayet mantıklı. Ama şerbet üretimi ustalık gerektiriyor: -“Yaparız, sıkıntı değil! Ne olacak meyve, su, bir de tuluk.”Sokaklarda bitmeye başlayan şerbetçilerin yazın yaklaştığını anlamak mümkündü artık. Mahmud Yesari, <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/son_telgraf/1938-09-14/5" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">14 Eylül 1938</a> tarihli yazısında seyyar satıcılar hakkında "Onlar takvime ve saate benzerler! Bize yazın geldiğini, kışın yaklaştığını, mevsimlerin değiştiğini hatırlatır" diye yazar. İşte bu takvimin en nadide parçalarından biri şerbetçi, sokağa çıkmasıyla yazı, içeceklerde meyvenin değişmesiyle de geçen ayları hatırlatır.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Seyyar serbest durarak satış yasak!..</h3>Seyyar satıcılar, alan koruma güdüsüyle hareket ederler. Bir sokağın köşesi onundur, yakınlarında başka bir seyyarın satış yapmasına izin vermez. 1929’da buna pek de işlemeyen bir çözüm bulunmuş. Zabıtaların denetlediği <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/aksam/1929-06-18/1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kurala göre</a>, seyyar satış yapmak serbest ama durarak satış yapmak yasak. Şerbetçiler ise bu duruma çok tepkili: “Ne zaman bir bardak şerbet doldurmak için dursam zabıta gelip ‘hadi devam et’ diyor. Bardağı dolduramadan gitmek zorunda kalıyorum.” &nbsp;Haklı bir tepki. Bu kuralın çok işlemediği tahmin ediliyor.&nbsp;Seyyar satıcının bir diğer özelliği de narasıdır. Hafif esintili sıcak bir yaz günü, sallanan perdelerin arasından odaya giren seyyar sözler, kafayı pencereden çıkarıp bakmadıkça pek de anlamlı gelmez insana.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 216, 77); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Sovanvaaa domavaaaa Voramsiyeeeaaa Amıtttttttttttttt pek dayıı amıttttttttt Çaaaaaağsmit! Gompiiieeeğğ Simiiidiaaaaa Doaaaaa bieeee Biliya biliya biliyyyyyaaaaaaa Hurdjiciyaeh</blockquote>Hatta pencereden aşağıda seyyarın tezgahı gözükse bile insanın içinde “Ne satıyorsun?” diye bağırma merakı uyanır. Şikâyete konu olan bütün bu gürültülerde de şerbetçiler yazın ilk sırada yer almış. Medenileşmek bir yanıyla da sokaktan bu sesleri çıkarmak gibi algılanıyordu.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664879492384.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.24" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://tarihdergi.com/serbetleri-ez-getir-sofralara-tez-getir/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cumhuriyetin ilk yıllarından seyyar şerbetçi</a><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">“Var mı dişine güvenen?”</h3>İnsan anlaşılır bir söz de duymak ister, tüm seyyar gürültülerinin arasında. Olmuyor değil. İstanbul’un belalı mahallelerinden birine dalıp “Var mı dişine güvenen?” diye bağırıp sağ salim çıkmak da bi' şerbetçiye nasip olur herhalde.&nbsp;Şerbet özellikleri sebebiyle, tarçını, nanesi, meyve tatlarıyla insanı serinleten bir içecek. Bu lezzetler içecek soğudukça daha net bir şekilde ortaya çıkıyor. Bu sebeple şerbetçiler, basıyorlar buzu şerbetin içine. &nbsp;Bu durum da İstanbul’da küçük bir krize sebep oluyor. 1931 yılındaki bir <a fr-original-style="" href="https://www.gastearsivi.com/gazete/aksam/1931-05-21/3" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">haber</a> başlığı şu şekilde: “Buz yok! Havalar ısınır ısınmaz buhran baş gösterdi”&nbsp;Habere göre, geçen sene de aynı kriz yaşanmış, belediye buz fabrikasında yeni bir tesisat yapacağına söz vermiş. Ama maalesef sonuç hüsran… Artan talebe yetişemeyen bir buz fabrikası…<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Buz karaborsada; bardak kardeşliği</h3>Beklenen olur. Buz karaborsaya düşer. Belediye buz fiyatlarını sabitler. Ancak el altından karaborsa buz satışı devam eder. Günde ortalama 3 bin bardak satan bir seyyar şerbetçi için buzun karaborsaya düşmesi pek de sıkıntı olmaz. Ancak artan buz fiyatlarını diğer giderlerle dengelemeli.Şerbet giderlerinin başında taze meyveler, su ve temizlik geliyor. Zaten şerbetçilikte başka gider yok. Taze meyveler yerine renklendirici boyalar, suyu kuyudan çekeriz, bin kişiye bir bardak.Osmanlı’da şifa olsun diye de içilen, hatta alternatif tıbbın ilk örneklerinden biri olan şerbet, zehir saçmaya başlar. Midesi yanıp hastaneye gitme gereği duymayanlar bir yana, 1935’ten itibaren başta çocuklar olmak üzere birçok zehirlenme vakası gazetelerde haber olur.&nbsp;Belediye yeni kurallar koymak zorunda kalır. Şerbetçilerden örnekler alınarak boya kullanıp kullanmadığı düzenli olarak denetlenmeye başlar. Seyyar ve dükkânlar için Terkos suyu kullanmak ve bardakların yıkanması zorunlu hâle getirilir.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664879556218.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.63" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Eroinin sokak ismi “şerbet” miydi?</h3>Bugünün kahvecileri gibi dönemin de şerbetçileri, şerbet dükkanları arkadaşların beraber vakit geçirdiği, tanımadıkların birbirleriyle bakıştığı, ahbapların küçük dedikodularını kahkahalarla paylaştığı mekânlar olarak öne çıkıyor. Şerbetçiler, diğer mekanlara göre daha kalabalık, hareketli, sirkülasyonu olan mekanlar… Bu kalabalık ve hareketli ortam, mesela eroin transferine güzel bir kamuflaj oluyor. 1930’larda İstanbullular en az iki haberde, eroin transferinin şerbetçide gerçekleştiğini okuyor. Tabii bu yakalananların haberi…Şerbetin en iyi serinletici olma iddiası 1960’lara kadar devam ediyor. Ta ki 1954’te ilk fabrikasını açan dünya markasına kadar… Sonrasında şerbet, önüne “lohusa” ekini alarak her bebek doğduğunda hatırlanan bir içeceğe dönüşüyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1664879591953.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://www.basedistanbul.com/istanbulda-uyanan-bir-amerikan-ruyasi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Amerikalı yazar James Baldwin Kabataş'ta (1965), Görsel: Fotoğraf sanatçısı Sedat Pakay</a>

İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

Şerbette kristalize olan yazlık dertler... 1930'larda şerbet, yaz aylarında en iyi serinleticilerden biri. Şerbetçi dükkânları da gündüzleri kadın ve erkeğin bir arada takıldığı, en hareketli ve kalabalık mekanları. Seyyar şerbetçiler ise para basıyor. Serin bir içecek, sıcakkanlı insanlar ve güzel para... 'Şerbet' krizi böyle başladı.  

1930’larda ‘şerbet’ krizi: Binlerce insan aynı bardakta buluşuyor

<h2>Bir şehir binbir koku</h2><h3>Koku, genellikle en az değer verilen, en önemsiz duyuymuş gibi düşünülüyor. Bu sebeple de kokuları anlatan kelime dağarcığımız çok kısıtlı. Kokuları betimlemeye çalışırken genelde diğer duyuları ya da kokuların bizde uyandırdığı hisleri tanımlayan kelimeleri ödünç alıyoruz. Sanırım yazıyı yazmakta zorlanmam da bundan. Ya da İstanbul’un her köşesinin bir başka kokmasından... Benim için İstanbul; biraya karışan Boğaz kokusu, metrosunun rutubeti, trafiğinin egzozu, baharda açan ıhlamur ve erguvanı... Bu kadar büyük ve kozmopolit bir şehirden bahsederken tabii ki tek bir kokudan veya herkes için ortak kokulardan bahsetmek güç. İstanbul bir kokular şehri; onu kokular şehri yapansa tarihi, kültürü, devinimi...&nbsp;</h3>Eminönü: Mısır Çarşısı bugün belki eskiden olduğu kadar buram buram baharat kokmuyor; ama koku deyince akla şehrin en büyük baharat çarşısının gelmesi doğal. Haliç’in ucunda, gemilerin kolayca yanaştığı bir konumda olması, Mısır’dan gelen envaiçeşit baharata ev sahipliği yapmasına sebep olmuş; zamanında İstanbul’u ziyaret eden gezginlerin başını döndürmüş. Dükkânlardan yükselen yoğun gül yağı, misk, amber, günlük, öd ve sandal ağacı kokuları şimdilerde önceden öğütülüp keyifli kokusunu geride bırakan anason, tarçın, kekik, tarhun, defne, muskat ve karanfile <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmQ5Y2I2ZTAwMTZmMDAwODdkZWQ3OSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwJTI1M0ElMjUyRiUyNTJGd3d3Lm90dG9tYW5oaXN0b3J5cG9kY2FzdC5jb20lMjUyRjIwMTglMjUyRjA2JTI1MkZpc3RhbmJ1bC1hbmQtb3R0b21hbi1vbGZhY3RvcnktaGVyaXRhZ2UuaHRtbA=="">dönüşmüş</a>.&nbsp;Galata Köprüsü’ne doğru yürürken açken daha da iştah açan, tokken de burnu biraz yoran pişmiş balık kokusu denizden gelen kesif bir yosun kokusuna karışıyor. Ama hemen az yukarıda Tahmis Sokak, Kurukahveci Mehmet Efendi ve Mahdumları'ndan gelen kahve kokusuyla dolup taşıyor. Zaten TDK’ya bakınca “tahmis” kelimesinin anlamına şaşırmıyorum: Kahve kavurmak; kavrulmuş ve öğütülmüş kahve satan yer.Karaköy: Kahve kokusunu takip eden burnum beni Karaköy’e götürüyor. Yeni nesil kahve dükkânlarının sarıp sarmaladığı mahalle bu kokuyu gerçekten son 10 yılda mı sahiplenmiş? Koku Uzmanı ve Parfümör Vedat Ozan, “eskiden onların yerinde demir işçiliği yapan atölyelerin yaydığı yarı endüstriyel bir "zanaat" kokusu mevcuttu. Dolayısıyla kentsel dönüşümden bahsetmeden kent ve koku kavramlarını anlayabilmek pek mümkün değil.” diyor. Önümüzdeki yıllarda daha da "soylulaşacak" Karaköy’ün kokusunu Galataport’tan yükselen parfümler mi oluşturacak, bilinmez.Kadıköy: Vapurda Boğaz’ı içime çekip karşıya geçince beni kokoreç, midye ve nargile kokusu karşılıyor. Kadıköy’ün ara sokaklarından sızan bu kokular, gece geç saatlerde dükkânların atıklarının hep birlikte fermente olmasıyla yoğun bir çöp kokusuna dönüşebiliyor. Pandemi öncesinde bu kokulara, sokaklara yayılan gençlerden sebep alkol ve amonyak kokusu da karışırdı tabii. Şimdilerde Kadıköy sokaklarında bu kokuları almak zor; ama sahile doğru inerken sağlı sollu dizilmiş meyhanelerden yükselen hafif anason kokusunu almamak mümkün değil.&nbsp;Burnumu yaşadığım şehrin kokusuna açmamı sağlayan hocam Vedat Ozan’a, yazıya yaptığı katkılardan dolayı teşekkür ederim.&nbsp;Kaynakça Göksan Göktaş, <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNmQ5Y2I2ZTAwMTZmMDAwODdkZWQ3OSZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYxYjQ5ZTdmY2E4ZGUwMDA5NjcwNDVmJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5zYWJhaC5jb20udHIlMjUyRmN1bWFydGVzaSUyNTJGMjAxOSUyNTJGMDElMjUyRjI2JTI1MkZpc3RhbmJ1bHUta29rbHV5b3J1bS1nb3psZXJpbS1rYXBhbGk="">İstanbul'u kokluyorum gözlerim kapalı</a>. Sabah Gazetesi, 26 Ocak 2019&nbsp; Vedat Ozan, Kokular Kitabı-III- Kültürler. Everest Yayınları, 2016.&nbsp;

amber ile ilgili hikayeler