Türkiye, kişi başı 3,2 kg ile tüketiminin dünyada en yüksek olduğu ülke. Karadeniz’de yapılan çay tarımı da üretimde dünya beşincisi. Yani Türkiye'ye bir "çaykolikler ülkesi" diyebiliriz. Çaykolikler diyorum, çünkü çayın Çin’de keşfedilmesinin milattan önceye dayandığını, bizim ülkemizde ise çay üretiminin ve tüketiminin Cumhuriyet Dönemi’nden sonra yaygınlaştığını düşününce çayı dünyadaki diğer ülkelere kıyasla ne kadar hızlı benimsediğimizi ve gerçekten çaykolik bir toplum olduğumuzu anlayabiliriz. Hem de belki en yeni çay ülkelerinden biri olmamıza rağmen…&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/4/5/1683280733372.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.51" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Her ne kadar 18. yüzyıldan kalma kaynaklar Osmanlı’da çay tüketimi olduğuna dikkat çekse de Rize’deki ilk çay bahçesinin kurulması cumhuriyetin kuruluşuyla paralel olmuştur. Dünden bugüne baktığımızda epey yeni olsa da bu tarihi süreçte bana sorarsanız Türk çay kültürünün yaygınlaşması başlı başına bir başarı öyküsü.Çay yetiştirilmesinden tutun kuru çay üretimi için yapılan inisiyatifler yaygınlığın ana sebebi, diğer yandan millet olarak bakınca da sabah akşam her fırsatta çay içen bizler de ayrı bir sosyal vakayız bence. Çay içmemizin yanı sıra kendimize özgü demleme seremonilerimiz, ince belli cam bardaklar, kıtlama çay gibi katkılarımızla çayın kültür tarihine eklediklerimiz göz ardı edilemez. Üretim tarafına bakacak olursak yine karla kaplanan çaylıklar olsun, makasla hasat olsun, kendimize ait birçok özelliğimiz de mevcut. Türkiye için çay bir gurur kaynağı. Peki ya iyi çay üretmek?<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'de çay üretimi</h2>Türkiye, çay üretilen coğrafyalar içinde en kuzey enlemde bulunan ülkelerden biri. Aslında bu ilginç bir konu çünkü çay bitkisi, nemli ve serin iklimlerde yetişir ve yüksek rakımlar için daha elverişli. Bu sebeple üretim denize yakın yerlerde değil daha dağlık ve dik alanlarda yapılır. Bitki, normal şartlarda tropikal iklime uygun olduğundan epeyce zorlu şartlara elverme adına melezleşir ve bize ait tat profili (ve kalite) bu noktadan kaynaklanır. Bitkinin genotipi dışındaki dış etmenler de profilin değişikliğine sebebiyet verir.Karadeniz çaylıkları, bunun dışında kalan nadir çaylıklardandır. Bu sayede pestisit kullanımı neredeyse yok denecek kadar az ve dünyadaki birçok ülkeden olumlu anlamda ayrışıyor. Ancak bana sorarsanız yine de bugün yanlış gübreleme alışkanlıkları yüzünden bu avantajımızı yeterince değerlendiremiyoruz.Hasat sayısı iklimden de etkileniyor. Çay, tropikal iklimlerde yıl boyu hasat verirken Türkiye’de havaların ısındığı dönemden başlayarak sadece 3 (+1) dönem hasat veriyor. İlk hasat, nisan sonu ve mayıs başı gibi başlıyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'de çay üretiminin dönüm noktaları</h3>Türk çayı, genellikle Rize, Artvin, Trabzon gibi Karadeniz bölgesi illerinde yetiştiriliyor. 1920’de TBMM’nin ilk Ziraat Müdürü Zihni Derin, daha önce çayla ilgili denemeleri önemli olan Ali Rıza Erten’in çay tarımı raporunu okur, Rize ve çevresinin üretime elverişli olduğunu söyler ve Atatürk’ün dikkatini kazanır. Bunla beraber hükümet, Zihni Derin’i bölgede çalışmaları başlatması için görevlendirir. Uzun yıllar süren çalışmalar sonuncunda Zihni Derin sayesinde bölgede çay yetiştirilmesi bir başarı hikâyesi hâline gelir. Çay üretiminin yaygınlaşması için 1940 yılında çay kanunu yürürlüğe girer.<img src="https://images.aposto.com/2023/4/3/1683107885993.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.72" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Zihni Derin<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kuru çay üretimine gelince;&nbsp;ilk çay fabrikası, 1947 yılında Rize’de açılır ve çay tarımının yanında üretimi çok hızlı bir şekilde yaygınlaşır. 1983&nbsp;yılında ise Çaykur&nbsp;kurulur ve çay devlet tekeline girer. Fakat ertesi yıl çıkan kanunla devlet tekelinden çıkarılan çay üretimi, özel sektöre de açılmış olur. Bununla birlikte, özel sektör çaya yenilikler getirmiş olsa da kapalı bir pazar olarak tutulması siyasi anlamda hâlâ çok önemlidir.Bugün devlet tarafından çay ithalatına çok yüksek duvarlar çekiliyor. Dolayısıyla gerek yerli, gerek uluslararası özel firmalar yine ağırlıklı olarak Türk çayı üzerinden ticaretlerini gerçekleştiriyor.<img src="https://images.aposto.com/2023/4/3/1683108147297.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.47" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><img src="https://images.aposto.com/2023/4/3/1683108155946.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.86" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: Cumhuriyet Gazetesi, 18 Temmuz 1947<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çay üretiminin karşısındaki tehditler</h2><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tarım uygulamaları ve iklim</h3>Çaykolikler ülkesi olmak harika ancak ne var ki az hasadın sonucu oluşan çok verim talebi, ülkemizi dünyadaki geleneksel ve ideal çay toplama yöntemi olan elle toplamadan farklı olarak&nbsp;makas kullanmaya&nbsp;itmiş. Bu yöntem, iki buçuk yaprağın ötesinde çay yapraklarının toplanmasından bitkinin yapraklarının zedelenmesine ve bu sebeple bitkinin odunsulaşmasına kadar birçok zararı olan bir süreç.<img src="https://images.aposto.com/2023/4/3/1683112079809.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.77" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.aljazeera.com.tr/haber/cay-olmasa-biz-de-olmazdik" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Al Jazeera</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İdealden en uzak yöntem olan endüstriyel toplamada kullanılan makineler, Türkiye’ye pandemi sonrası komşu ülkelerden çay işçilerinin gelememesi sebebiyle girmeye başlayan, hızlı, kolay ve otomatik bir şekilde topladığından yaprakları verimli olan bir toplama yöntemi. Ancak bu yöntem Türk çayı için çay bitkisinin kalitesini düşüren ve bitkiye uygulanan mekanik kuvvetten ötürü verdiği zararla felâket niteliğinde. Şu anda kimse bunu yaygın şekilde konuşmasa da bana sorarsanız Türk çayının geleceği için ses çıkarmanın şu an tam zamanı.Diğer bir tehditse&nbsp;çaylıkların ömürlerinin azalması. Ortalama bir çay bitkisinin ömrü yaklaşık yüz yıl. Bir ağaççık, dört yaşından itibaren ürün veriyor ve ondan altmış yıl boyunca ürün elde ediliyor. Cumhuriyetin ilk yıllarında başlayan çay tarımı, birçok bitkinin ömrünün sonuna yaklaşmasıyla gündeme taşınıyor.Hem devletin hem de özel sektörün çaylıkların yenilenmesiyle ilgili ciddi projeleri olsa da henüz aktif olarak toplu bir yenilenme maalesef yapılmıyor. Her yıl gelişmeleri yakından takip eden “çay insanları” yeni çeliklemelerle gelecek daha yüksek kaliteli çay bitkilerini dört gözle bekliyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ekonomik engeller</h3>Karadeniz’de nitelikli çay üretimi yapan Yuchi Pirim’e çaylıkların yenilenmesiyle ilgili projelerdeki fikrini sorduğumdaki yorumlarını sorduğumda şu cevabı aldım:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(222, 231, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(222, 231, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Güzel projelerin yapıldığını fakat devamının gelmediğini görüyorum. Burada tabii ki devlet desteğinin çok önemli olduğunu düşünüyorum çünkü çay çiftçileri gerçekten buradan gelir elde ediyor ve çay ekildikten dört yıl sonra hasat almaya başlıyorsun. Artık altıncı yıldan sonra çay sana tam bir şekilde hasadını vermeye başlıyor. Bu, üretici için zor bir süreç, onu beklemek gerçekten uzun ve sabır isteyen bir süreç. Gerçekten maddi güç de istiyor. Bunu devletin desteklemesi gerekiyor.Şu anda destek var fakat insanlar buna sıcak bakmıyor çünkü çay ekiminde tohumdan tarlaya geçen süreç, gerçekten zorlu bir süreç. Düz bir tarlanız varsa ve hasat yapılacak herhangi bir bitki ekimi yapmıyorsanız o tarla direkt ağaçlanır ve ağaçları kesmek -ve dik yamaçlı olduğunu düşünün- orayı tekrardan revize etmek ve çay tarlasına dönüştürmek çok zor bir süreç. Olan çaylıkların da değişimi için çay çiftçisini ikna etmek gerekiyor. İlerleyen dönemlerde sürdürülebilirliği olur mu, emin değilim. Umarım olur."</blockquote>Pirim, yeni çay tarlalarındaki kalite sıkıntılarına da değiniyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(222, 231, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(222, 231, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Bu konuda şu anda asıl ormanların muzdarip olduğunu düşünüyorum. Gerçekten balta girmemiş ormanlara sahip şehirlerimiz var Karadeniz’de. İnsanlar ormanları talan ederek yeni çay ekimi yapıyor. Küçük alanlardan bahsetmiyorum. Gerçekten ciddi anlamda hektarı geniş dağları yok edip çay ekimi gerçekleşiyorlar ve bunlar göz önünde yapılıyor.Çay çiftçileri gerçekten kâr elde ediyorlar, ilerleyen dönemlerle ilgilenmedikleri için ekim sonrasında çay verimi alamıyorlar. Bu çay talanının ardından da çaydan çok fazla getiri elde etmediğini düşünüp o talan edilmiş ormanlarda, çay tarlalarını tekrar talan edip bungalov yapıyorlar. Rize’ye gittiğimiz zaman ekolojik bir yıkım görüyoruz. Orada yabani yaşam hayatını mahvediyorlar. Artık yabani hayat, eskiden gördüğümüz yabani hayvanlar, bunlar sadece ayı, çakal, tikli değil, onun dışında ceylanları, geyikleri de artık görmemeye başladık. Daha yüksek kesimlere kaçıyorlar ve yüksek kesimlerin zorlu kış şartlarına dayanamadıkları için geri dönemiyorlar. Bu da ekolojik bir faciaya neden oluyor."</blockquote>Çayın oldukça narin ve özel bir bitki olduğunu; insanların ustalığıyla birleştiğinde muhteşem bir içecek hâline geldiğini benimseyip her çayın ihtiyacını anlamak önemli, çünkü aslında her çayın ayrı karakteristiği, farklı yetiştirilme, işleme ve hatta demleme yöntemleri var.Uzakdoğu’daki disiplin anlayışı, demlemede mükemmellik arayışı, teknik ve zaman ilişkisi bu kadar hassasken Türkiye'de çay üreticileri ve tüketicileri bu detayları kendi içgüdülerimizle, birilerinden öğrendiğimiz yöntemlerle ya da günlük ihtiyaçlarla şekillendiriyoruz. Bildiğimiz üretimi yapıp damak tadımızın alıştığı şekilde içmeye devam ediyor, doğru tekniği sorgulamayı ihmal edebiliyoruz.Tüm dünyadaki çay gündemini takip eden biri olarak çayı bu denli benimsemiş bir kültürün içinde olmaktan keyif alsam da sektörün her seferinde sadece çaydan kazanmayı hedeflemesini değil, çay bitkisinin kalitesine ve sağlığına daha çok özen göstermesi gerektiğini düşünüyorum. Bu konuda gerek özel sektörün gerek devletin akademiyle el ele ilerlettiği doğru tarım ve çaylıkların yenilenmesi gibi projelerle toplu bir reformun ayak seslerini duysak da üreticinin ve hatta tüketicinin bilinçlenmesi en önemli ve belki de en geride kalınmış nokta.

TEAPOTEA

🌱 Gerçek çaykoliklerin ülkesi Türkiye'de çay tarımı

Çay içmeyi biliyoruz, peki ya çay üretmeyi?

Bugünün Page'inin konuğu Ataer Yarar. Kendisi üretmeye meraklı, sanat odaklı biri... Page'e fikirleri ve kişiliğiyle bunca zamandır tartıştığımız konularda söylemesi gereken çok şey olduğunu düşünüyorum.Ata merhaba biraz kendinden bahseder misin bize? Merhaba Ece! 🌸 Tam adım Ataer Yarar. 1998 yılında doğdum. Trakyalı genotipine sahibim. İstanbul’da doğup büyüdüm ancak astsubay babamın tayiniyle birlikte Babaeski’ye, yani gen varyasyonumun oluştuğu yere taşındık. 2016 yılında Marmara Üniversitesi (Fransızca) Kamu Yönetimi’ni kazanınca İstanbul’a geri geldim. 6 yıllık okul sürecinde butik bir kahvaltı dükkanında komi olarak da çalıştım, Fransız moda dergisinde yazarlık da yaptım, reklam ajanslarında kampanya sorumlusu olarak da yer aldım, bir girişimin batışına da şahitlik ettim ve sonunda mezun oldum. Şu anda endüstriyel verimlilik ölçer geliştiren bir şirkette dijital pazarlama sorumlusu olarak çalışıyorum. MBA için başvuruda bulundum ve ilk adımını geçtim. Ata’nın yaptıkları bunlar bugüne kadar. Daha içe dönük yaşayan, günleri takip etmeyi bilmeyen, yatağında devrim başlatabileceğini hayal eden, plastik pipet kullanmayı bırakırsa dünyayı kurtaracağına inanmak isteyen, basit denklemleri komplike hale getiren biriyim diyebilirim kendim için.Biraz üretmek ve yaratıcılık üzerine konuşmak istiyorum. Senin için iş yaşamı ve sosyal hayatta üretim ve yaratıcılık bağlantısı nasıl ilerliyor? Uzaktan çalışma methodunu benimsemiş bir şirkette çalışıyorum. Vapur saatlerine yetişme telaşının yerini evdeki dinginlik hali alıyor, öğle aralarındaki yemek kuyruğunda gelen açlık gerginliğini çoktan unuttum, terliklerimle yaptığım kısa yürüyüşlerde sandviçimi sahilde yiyor hale geldim. Ancak küçük hacimli bir alanda yaşamı sürdürmek ve zamanımın çoğunu rutin bir düzlemde yaşamak yaratıcılığım için her zaman besleyici bir kaynak oluşturmuyor. Ara ara gelen bir tıkanıklık hali üzerime çörekleniyor. İş stresini her zaman sağ duyuyla yönetemiyorum. Bu yüzden birbirini tekrar eden bu döngülerin arasında Ata’nın kim olduğunu arayışı ve bunu deneyimleme biçimleri en büyük ilhamı oluşturuyor benim için.Bir fikri ya da metni tasarlarken nelerden besleniyorsun?Yaş aldıkça ve bir şeyleri bildikçe fark ediyorum ki aslında hiçbir şeyi bilmiyorum ve gittikçe gençleşiyorum. Dişlerimin süte bandırıldığını, cildimdeki kırışıklıkların sığılaştığını, saçlarımın buklelerinin arttığını görüyorum. Direkt olarak bu ironiden besleniyorum. Bildikçe ne kadar az bildiğimi, yaş aldıkça olgunluğun yerini gençliğime bıraktığımı görüyorum.Pandemi sürecinde “Ev gençleri” adında bir podcast serisi yaptın. Konsept ve içerik açısından bence dolu dolu bir içerikti. Bana biraz bu süreçten ve temasından bahseder misin, ev gençleri sana neler söyledi?“Ev Gençleri” pandemi sürecinde yatağımda yalnızlığımla birlikte uzanırken aklımdan geçen bir fikirdi. Fiziksel mesafe sosyal mesafeye evrildiği için kendimi herkesten uzakta hissediyordum ve bir arayış haline girince böylelikle bu fikir doğmuş oldu.Konuştuğum kadarıyla çoğu genç bireyde belli bir arayış halinin olduğunu fark ettim. En iyi okul, en iyi arkadaş, en iyi üniversite, en iyi şehir, en iyi iş, en iyi para, en iyi görünüm, en iyi ülke… Aynı arayış hali bende de var ancak “Ev Gençleri”yle konuştukça şunu fark ettim ki belki de burada olma amacımız en iyiyi arayıp bulmak değildir. Belki de burada olmaya, yaşamaya hazırdık ve olabilecek en iyi hal, aslında şu anda içinde olduğumuz anda. “Ev Gençleri”nden bunu öğrendim.Geleceği planlamak peki… Senin için gelecek ne ifade ediyor?Kendime karşı perspektifimin değişim halinde olduğunu sezinlediğim bir dönemdeyim. Sıklıkla beni karşıma alıp konuşuyor halde buluyorum Ata’yı.Bu soruyla ilgili olarak söyleyebileceğim şey, 10 yıl sonraki halim benim bugünden kahramınım. O yüzden şu anıma sahip çıkarak kendimin en iyisi için yaşadığımı, deneyimlediğimi ve çalıştığımı söyleyebilirim. Umarım günün birinde kendimi gördüğümde gerçekten kendini sevmenin, kendini kabul etmenin mümkün olduğunu ve bana her ne bulduysa onunla mutlu olduğunu anlatır Ata.

genotip ile ilgili hikayeler