Dünya genelinde yapılan bir mutluluk indeksi araştırmasına sadece üç şehrimiz; İzmir, İstanbul ve Ankara girmiş olsa da TÜİK’in yaşam memnuniyeti araştırmasına göre Türkiye’nin %48’i mutlu olduğunu söylüyor. Bireylerin mutluluk kaynağı olan değerler incelendiğinde en çok sağlıklı olmanın kendilerini mutlu ettiği ortaya çıkıyor.Son yıllarda fiziki olarak sağlıklı olmanın yanı sıra artık dilimize de girmiş olan wellbeing&nbsp;kavramı bütünsel sağlık, esenlik ve mutlu olma durumunu ifade ediyor. &nbsp;Sağlıklı yaşamların sağlanması ve her yaşta refahın teşvik edilmesi, sürdürülebilir kalkınma için de esastır. COVID-19, sağlık konusunda ortaya çıkacak krizlerin küresel ekonomiyi nasıl istikrarsızlaştırabileceği ve milyarlarca insanın hayatını alt üst edebileceğinin göstergelerinden biridir.Tüm ülkelere, kendi önceliklerine ve dünyanın karşı karşıya olduğu çevre sorunlarına uygun olarak benimseyecekleri açık rehberlik sağlayan Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının üçüncüsü de bu konuyu ele alarak somut hedefler belirlemiştir. “SKA 3: Sağlıklı ve kaliteli yaşamı her yaşta güvence altına almak” için belirlenen 13 hedef aşağıdaki şekildedir.1. 2030’a dek anne ölüm oranını küresel 100 bin canlı doğumda 70’in altına düşürmek2. 2030’a dek tüm ülkelerde yenidoğan ölüm oranının bin canlı doğumda 12 veya daha aza, 5 yaş altı çocuk ölüm oranının da bin canlı doğumda 25 veya daha aza düşürülmesi hedefiyle, yenidoğan ve 5 yaş altı çocukların önlenebilir ölümlerini sona erdirmek3. 2030’a dek, AIDS, tüberküloz, sıtma ve ihmal edilen tropik hastalık salgınlarını bitirmek; hepatit, su kaynaklı hastalıklar ve diğer bulaşıcı hastalıklarla mücadele etmek4. 2030’a dek koruma ve tedavi yoluyla bulaşıcı olmayan hastalıklardan kaynaklanan erken ölümleri 3’te 1 oranında azaltılmak ve akıl sağlığı ile esenliğini desteklemek5. Uyuşturucu madde ve alkolün zararlı kullanımı dâhil olmak üzere madde bağımlılığına yönelik önlemleri ve tedaviyi güçlendirmek6. 2020’te dek dünya genelinde karayollarındaki trafik kazalarından kaynaklanan ölüm ve yaralanma sayısını yarıya indirmek7. 2030’a dek aile planlamasına yönelik olanlar dahil, cinsel ve üreme sağlığı hizmetlerine evrensel erişimi sağlanmak; üreme sağlığını ulusal stratejilere ve programlara entegre etmek8. Mali riskten korumayı, kaliteli temel sağlık bakım hizmetlerine erişimi ve herkesin güvenli, etkili, kaliteli ve karşılanabilir zaruri ilaç ve aşılara erişimini de kapsayan genel sağlık sigortasını oluşturmak9. 2030’a dek tehlikeli kimyasallar ile hava, su ve toprak kirliliği ile kontaminasyonundan kaynaklanan ölüm ve hastalıkları azaltmak10. Dünya Sağlık Örgütü Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi’nin tüm ülkelerde uygulanmasını sağlamak11. Özellikle gelişmekte olan ülkeleri etkileyen bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan hastalıklar &nbsp;için ilaç ve aşıların araştırılmasını ve geliştirilmesini desteklemek, gelişmekte olan ülkelerin Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları (TRIPS) ve Kamu Sağlığına İlişkin Doha Deklarasyonu’na uyumlu olacak şekilde karşılanabilir zaruri ilaç ve aşılara erişimi kolaylaştırmak12. Özellikle en az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde sağlık finansmanını ve sağlık işgücünün işe alımını, geliştirilmesini ve eğitimini kayda değer miktarda artırmak13. Başta gelişmekte olan ülkeler, tüm ülkelerin ulusal ve küresel sağlık risklerine karşı erken uyarı, riski azaltma ve risk yönetimi kapasitelerini güçlendirmekBirinci hedefe ilişkin, Türkiye'de anne ölüm oranı her geçen yıl azalmaktadır. 2016 verilerine göre oran 100 bin canlı doğumda 14,7’dir. İkinci hedef doğrultusundaysa Türkiye’de yenidoğan ölüm oranı bin canlı doğumda 6,2’dir. 5 yaş altı çocuk ölüm oranı ise binde 11,9’dur. &nbsp;Küresel 2030 hedeflerinin Türkiye’de yakalandığı görülmektedir.Diğer amaçların gerçekleşmesi için de birçok proje uygulanmaktadır. Örneğin sağlık hizmetlerinin kesintiye uğramaması ve zamanında sağlanabilmesi, diğer krize müdahale eden kurum ve kuruluşlarla entegrasyon, koordinasyon ve haberleşmenin kurulabilmesi amacıyla Sağlık Afet Koordinasyon Merkezi (SAKOM) kurulmuştur. Tüm dünyada olduğu gibi akılcı olmayan ilaç kullanımı ülkemizde de ciddi bir sağlık sorunu olduğundan DSÖ önerileri doğrultusunda Akılcı İlaç Kullanımı programı yürütülmektedir. 2014 yılında “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017” uygulamaya konularak somut bir adım atılmıştır.En güncel uygulama örneği olarak kişisel sağlık bilgilerimizi yönetebildiğimiz Sağlık Bakanlığı e-Nabız verilebilir.COVID-19 krizi ise temel sağlık hizmetlerini oldukça fazla kesintiye uğratmış, bu hedeflere ulaşılması için daha fazla çaba ve finansman harcanması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır.

Spektrum

Kaliteli yaşamlara doğru bir yol 

Tarihte yaşanan küresel salgınlar sonrasında yapılarda ve kamusal alanlarda alınan önlemlere baktığımızda salgınlara karşı dayanıklı şehirler tasarlamanın sürekli gelişen bir olgu olduğunu görüyoruz. Sars, Mers, Ebola gibi salgınlar ile de şehirlerde mekânsal rutinlerin değiştiği dönemler yaşandı. 2050 yılında dünya nüfusunun yaklaşık %70'inin şehirlerde yaşayacağı öngörüsünü bir yana aldığımızda, günümüzde yaşadığımız pandemi dönemi ile şehirlerde yaşam pratiklerimizi daha dayanıklı ve akıllı değişikliklerin beklediğini söyleyebiliriz.<ul><li>Paimio Sanatoryumu: Büyük salgınlar sonrası rutinlerde yaşanan değişiklikler; şehirlerin ve binaların şekillenmesinde salgınların da etkili olduğunu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMDg3N2YxOTZjNmNiMDAwOGI3OTk0OCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cubmV3eW9ya2VyLmNvbSUyNTJGY3VsdHVyZSUyNTJGZGVwdC1vZi1kZXNpZ24lMjUyRmhvdy10aGUtY29yb25hdmlydXMtd2lsbC1yZXNoYXBlLWFyY2hpdGVjdHVyZQ=="">gösteriyor.</a> Kimi binaların işlevselliğinde salgın önlemlerinin de izleri var. Tüberkülozun yayıldığı dönemde, 1933'te Finlandiya'da yaşayan mimar Hugo Alvar Henrik Aalto, ülkede tüberküloz tedavisi için bir tesis olan Paimio Sanatoryumu'nu <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMDg3N2YxOTZjNmNiMDAwOGI3OTk0OCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuYWx2YXJhYWx0by5maSUyNTJGZW4lMjUyRmFyY2hpdGVjdHVyZSUyNTJGcGFpbWlvLXNhbmF0b3JpdW0lMjUyRg=="">tasarlamıştı.</a> Binadaki geniş pencereler, uzun duvarlar, açık renkli odalar, teras, ısıtmanın hastanın ayaklarına doğru yönlendirilmesi gibi değişiklikler sadece estetik kaygı ile tasarlanmamıştı. Mimarinin kendisi aslında tedavinin bir parçasıydı. Günümüzde modernist mimari olarak tanımladığımız özelliklere sahip bu yapı, hastalığa karşı alınan önlem ile gelişmişti. Aynı zamanda, kolera salgını ile şehirlerde kanalizasyon sistemlerinin kurulmasını ve veba salgını ile de atık su borularından, binalarda birçok altyapı çalışmasına kadar gerçekleşen müdahaleleri salgınlar sonrası yaşanan değişikliklere örnek <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMDg3N2YxOTZjNmNiMDAwOGI3OTk0OCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuYmJjLmNvbSUyNTJGdHVya2NlJTI1MkZoYWJlcmxlci1kdW55YS01MjUzMTI5OQ=="">verebiliriz.</a> &nbsp;</li><li>Ofis ve konutlar: Son yıllarda inşa edilen ofis ve konutlara baktığımızda izole alanlar diyebileceğimiz, balkonlardan yoksun ve açılmayan pencereler ile gelişen mega yapıları görüyoruz. Yaşadığımız salgın ile karantina sürecinde özellikle balkonun varlığı şehir yaşamımızda oldukça etkili oldu. Covid-19 sonrası dönemde, balkonların ve açılan pencerelerin olduğu, daha iyi havalandırılan, ses akustiğine önem veren, doğal ışığı alan ofis ve konut binalarını görebiliriz. Aynı zamanda, hijyenin korunması için binalarda kolay temizlenebilen, dayanıklı malzemelerin tercih edileceği <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMDg3N2YxOTZjNmNiMDAwOGI3OTk0OCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cudmJlbnplcmkuY29tJTI1MkZrb251ay15YXphciUyNTJGeWVuaS1ub3JtYWwtY292aWQtMTktc29ucmFzaS1jYWxpc21hLWFsYW5sYXJp"">öngörülüyor.</a> &nbsp;</li><li>Kendi kendine yetebilen şehirler: Şehirlerin içinde farklı mahallelerin, sosyo-ekonomik açıdan daha gelişmiş olan mahallelerdekine benzer güçlü altyapı hizmetlerine ve erişilebilir yeşil alanlara sahip olmaması, kimi bölgelerde hastalığın seyrini hızlandırdı. New York’ta özellikle Latin ve siyah nüfusun ağırlıklı yaşadığı bölgelerde, diğer bölgelere nazaran daha az yeşil alan bulunduğu ve atık dönüşüm merkezleri gibi binaların hava kirliliğinin salgına maruz kalma olasılığını artırdığı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMDg3N2YxOTZjNmNiMDAwOGI3OTk0OCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cubnl0aW1lcy5jb20lMjUyRjIwMjAlMjUyRjA0JTI1MkYyMCUyNTJGbnlyZWdpb24lMjUyRmNvcm9uYXZpcnVzLW55Yy1udW1iZXJzLXVuZW1wbG95bWVudC5odG1s"">görüldü</a>. Bu dönemde, şehirlerde bisiklet şeritlerinden oluşan geniş bir ağ kurulması, caddelerini yaya kaldırımlarına dönüşmesine yönelik de önlemler alındı. Milano’da belediye 35 kilometre uzunluğundaki bir yolun bisiklet yoluna dönüştürüleceğini <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmMDg3N2YxOTZjNmNiMDAwOGI3OTk0OCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZhcG9zLnRvJTI1MkZzJTI1MkY1ZWJkYWYyYTg5ODcwNjMyODIzNTg4OGI="">açıkladı.</a> &nbsp;</li><li>Hastaneler: Hastalığın yayılma riskinin yüksek olması nedeniyle, hastane mimarisi üzerinde de düşünülmesi gerekecek. Fiziksel mesafeye uygun bekleme alanlarının, odalarda yeterli yatakların ve havalandırma sistemlerinin olduğu yeni hastaneler görebiliriz. Delft Teknoloji Üniversitesi'nden, Tasarım Politikası Profesörü Wouter Venstiphout, BBC’de şu sözleri söylemişti: “Pandemi bize hastaneler ve okulları daha küçük birimler hâlinde geniş bir alana yaymamız ve tek bir merkez yerine çok merkezi güçlendirmemiz gerektiğini gösteriyor."</li></ul>

Aposto Gündem

Salgınlar, kamusal alanların tasarımın ve mimari akımları etkiliyor.

Salgınlara karşı dayanıklı şehirler tasarlamak

Şüphesiz, Covid-19 salgınının birçok sektörde olduğu gibi kreatif endüstrilerde de kurulu düzeni sorgulatan etkileri oldu. Yankıları hâlâ devam eden bu etkileri somut olarak gözlemleyebildiğimiz sektörlerden biri de sarsılan moda dünyası. Gucci, kreatif direktörü Alessandro Michele’in “Sessizlikten Notlar” günlük yazılarından “Yeni Kreatif Evren” başlıklı notu aracılığı ile sektörün dayattığı moda takvimine uymayacağı mesajını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.dezeen.com/2020/05/29/gucci-seasonless-fashion-news/">iletti</a>. Chanel, 2020/21 Cruise koleksiyonunun tanıtım kampanyasını 8 Haziran’da sosyal medya kanalları aracılığıyla dijital ortamda <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.youtube.com/watch?v=KfpwaTdEcAI">başlattı</a>. Salgın nedeniyle atık hâline dönüşme ihtimali olan stok problemi ise moda dünyasında sürdürülebilirlik kavramlarının daha fazla sorgulanmasına neden oldu.&nbsp;<ul><li>Güzellik algısı:&nbsp;Şimdilerde inanması ne kadar güç olsa da,&nbsp;1800’lü yıllarda tüberküloz hastası olan insanların dış görünüşünün romantik tasvirine dayalı ince siluet, soluk ten rengi, al yanaklar ve parlayan dudak ve gözler, o yılların güzellik kavramı ile bağdaşıyor. Hatta tüberkülozun çok düşünmekten, fazla dans etmekten ve aşırı hırstan kaynaklandığına ve bu hastalıktan üst sınıfların etkilendiğine dair olan inançtan kaynaklı olarak insanların tüberküloz hastası görünümüne sahip olmaya çalıştığına inanılıyor. Dolayısıyla inceliği ortaya çıkaran yüksek belli elbiseler, yüzlerin soluk, dudakların ise renkli tonlarda boyanması moda oluyor. &nbsp;</li><li>Hastalığın bıraktığı izlerin saklanması:&nbsp;17. ve 18. yüzyıl Avrupa’sında geçen dönem filmlerinde kullanılan peruklar hatırlanacaktır. Peruklar, kelliğin gizlenmesinin ötesinde cinsel yollarla bulaşan ve özellikle 16. yüzyılın sonlarında Avrupa’da yayılan frengi hastalığının bıraktığı izlerden olan bölgesel saç dökülmesinin saklanması için de kullanılıyormuş. 16. yüzyıl kadınlarının tebeşir beyazı renginde yüzlerinin dikkat çektiği resimlere gidelim şimdi de. Oldukça beyaz yüz, üst sınıfı işaret etmesinin ötesinde, çiçek hastalığının oluşturduğu izleri kapatmak için kullanılan makyajdan kaynaklanıyordu. 1562 yılında çiçek hastalığına yakalanan ve yüzündeki hastalığın izlerini bu şekilde kapatan Kraliçe I. Elizabeth’in bembeyaz yüzü, kraliçenin portrelerinde ve hatta Margot Robbie’nin kendisini canlandırdığı “İskoçya Kraliçesi Mary” filminde görülebilir. &nbsp;</li><li>Aksesuarlar:&nbsp;Bugünü de geçmişi de düşündüğümüzde salgın hastalıklar dendiğinde ilk akla gelecek aksesuarlardan biri maske olacaktır. Venedik Karnavalı’na katılanlar veya Venedik maskelerinin tarihine inenler bu ihtişamlı maskelerin arkasında yatan hikâyeleri bilirler. Geleneksel Venedik maskelerinden Dottore Peste’nin kuş gagasını andıran uzun burun kısmının amaçlarından biri 1300’lü yılların ortasında Venedik şehrini yıkıcı bir şekilde vuran veba salgınında doktorlar ile hastalar arasındaki mesafeyi korumaktı. 1800’lü yıllarda elit sınıfın dışardaki salgın hastalıklara karşı korunmak amaçlı yanlarına almadan asla dışarı çıkmayacağı bir diğer aksesuar ise eldivendi. Women’s Wear Daily gazetesinin arşivlerine göz attığımızda ise, Birinci Dünya Savaşı sonrasında dünyayı etkisine alan İspanyol Gribi döneminde gribe karşı koruma amaçlı geniş çerçeveli şapkalar ve bu şapkalardan sarkan peçe ve tülün oldukça moda olduğunu görüyoruz. &nbsp;</li><li>Stil:&nbsp;Victoria Dönemi’nde uzun eteklerin hastalıkları taşıdığına inanılması, 20. yüzyıl kadınlarının eteğin yerlere uzanan paçalarını kaldırmak için saplı tokalar kullanmasına neden oldu. 1920’lerde eteklerin dizlere kadar kısalmasının arkasında birçok neden sıralanabilir ancak salgın hastalıkların da bu nedenler arasında olma ihtimali dikkat çekici. Kısalan etekler ise ayakkabıların daha özenle seçilmesini ve önemli bir stil parçası hâline dönüşmesini desteklemiş görünüyor. &nbsp;</li><li>Günümüz moda dünyası salgın sonrasında, Kraliçe I. Elizabeth’in güzelliğini gücünün bir parçası olarak gördüğü ve çiçek hastalığı izlerini kurşun içeren maskelerle kapattığı veya Madeleine Vionnet’in savaş ve salgın nedeniyle moda dünyasından çekilmek durumunda kaldığı dönemlerden teknolojik açıdan mutlaka farklı olacaktır. Yine de bugün, Kraliçe I. Elizabeth veya Madeleine Vionnet’e Covid-19 sonrası moda dünyasını nasıl gördüklerini sormak istemez miydik?</li></ul>

Angst

Dünyanın karşılaştığı ilk salgın Covid-19 salgını değil elbette. Peki, geçmişte moda ve salgın ilişkisi nasıl olmuştu?

Kraliçe I. Elizabeth “salgın ve moda" hakkında ne söylerdi?

• Türkiye’nin ilk pandemi hastanesi olarak 1924 yılında Heybeliada’da kurulan Heybeliada Sanatoryumu’na ait 200 dönümlük arazi, İslami Eğitim Merkezi kurulması hedefiyle Diyanet İşleri Başkanlığı’na <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNTY3ZWExNzc4YzdlMDAwODRhYzRiZiZ1c2VyPTVlNWJlOWYwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ3d3cuc296Y3UuY29tLnRyJTI1MkYyMDIwJTI1MkZndW5kZW0lMjUyRmhhc3RhbmUtYXJhemlzaS1kaXlhbmV0ZS12ZXJpbGRpLTYwMjM1ODIlMjUyRg=="">devredildi.</a><ul><li>Hastanenin tarihi: Kurulduğu tarihten itibaren özellikle tüberküloz ve akciğer tedavileriyle ön plana çıkan hastane, 2005 yılında yeteri kadar aktif kullanılmadığı gerekçesiyle Sağlık Bakanlığı tarafından kapatılmıştı. &nbsp;</li><li>İmza kampanyası: Devir kararına yönelik Türk Toraks Derneği, sanatoryumun Tıp Tarihi Müzesi ve Karantina Merkezi olması için bir imza kampanyası <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNTY3ZWExNzc4YzdlMDAwODRhYzRiZiZ1c2VyPTVlNWJlOWYwMDhlZGE3NzU0MjFhZmY4YSZhdXRob3I9bnVsbCZ1cmw9aHR0cHMlMjUzQSUyNTJGJTI1MkZ0MjQuY29tLnRyJTI1MkZoYWJlciUyNTJGaW16YS1rYW1wYW55YXNpLWJhc2xhdGlsZGktaGV5YmVsaWFkYS1zYW5hdG9yeXVtdS10aXAtdGFyaWhpLW11emVzaS12ZS1rYXJhbnRpbmEtbWVya2V6aS1vbHN1biUyNTJDOTAxNjA4"">başlattı.</a></li></ul>

tüberküloz ile ilgili hikayeler