1965 senesinde kurulan sandıklardan AP zaferle ayrılmış, Süleyman Demirel liderliğindeki parti hükümeti kurmak için harekete geçmişti. DP mirasçısı AP’nin bu zaferi 27 Mayıs’ın mimarlarını huzursuz etmiş, yapılan askeri müdahalenin boşuna yapılmış olmasından korkulmuştu. Seçimler halkın isteğini siyasete yansıtmış, ordunun taleplerini ise açık arayla ıskalamıştı. AP hükümeti bu atmosfer içerisinde ülkeyi yönetmeye başlayacaktı.1965’te başlayan AP hükümetinin politikaları ise iki taraflı incelenebilirdi. 1965 yılından 1971 yılına kadar süren Demirel’in başbakanlık döneminde ekonomik açıdan Türkiye tekrardan kalkınma yolunda ilerliyordu. Başbakan Demirel günümüzde ismi 15 Temmuz Şehitler Köprüsü olan köprünün inşaatını sağlamış, Keban Barajı bu dönemde yapılmıştı. Ayrıca Ereğli Demir-Çelik İşletmeleri de bu dönemde kurulmuştu. 50’li yıllarda yükselen enflasyon sakinleşmiş, kalkınma hızı yükselmeye başlamıştı. Türkiye ekonomik krizlerden aldığı yaraları sarmaya başlıyor gibi gözüküyordu.Bir taraftan da ülkenin her yerinde hissedilen AP-Ordu gerginliği sürüyor, silahlı kuvvetler içerisinde bulunan bileşenlerin AP iktidarından rahatsız olduğu ilk bakışta anlaşılıyordu. 1960 yılı itibariyle siyasetin gidişatına yön vermeye çalışan ordunun yine bir ihtilal girişiminde bulunmayacağı ise uzak bir ihtimal olarak kalıyordu. Siyasiler, akademisyenler, gazeteciler, vatandaşlar; herkes ordunun demir yumruğunu her an indirebileceği beklentisiyle hayata devam ediyorlardı.&nbsp;Yıllar bu atmosfer içerisinde geçiyor, siyasetin gergin havası değişmiyordu. 1966 senesinde MBK lideri Cemal Gürsel, rahatsızlanması sebebiyle Cumhurbaşkanlığı görevinden istifa etti. Gürsel’in yerine ise 12. Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay getirildi. Cevdet Sunay’ın Cumhurbaşkanlığı görevine gelişi ise hem ordunun tepki vermesini engelliyor, hem de sivil yönetimin devamı için bir garanti olarak görülüyordu.1969 seçimler yaklaşırken yaşanan son kriz ise Demokrat Parti üyeleri üzerineydi. Yassıada Yargılamaları sonrasında tutuklanan DP üyeleri, Başbakan Demirel tarafından af çıkarılarak serbest bırakılmak isteniyordu. Demirel ve partisinin bu isteği ise ana muhalefet partisi lideri İnönü tarafından da destekleniyordu. Nihayetinde İnönü en başından beri darbe yapılmasını savunmuyor, darbenin ağır sonuçlarının yumuşatılması gerektiğini düşünüyordu. Bu talep üzerinden anlaşmaya varan Demirel ve İnönü, af çıkarılmasını öngören teklifi meclise taşınması üzerine çalışmaya başladılar.Mecliste görüşülmesinin ardından kabul edilen teklif, her ne kadar halkın desteğini alan bir hamle olsa da ordunun hiddetini uyandırmıştı. Başta Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay olmak üzere ordu mensupları bu teklifi DP döneminin restorasyonu olarak yorumlamış ve iptal edilmesi için Meclise baskı uygulamaya başlamışlardı. Ülke tekrar sandık başına giderken bu gerginlik çözülemeyecek bir düğüm haline gelmişti. Bu atmosferde teklifin yasalaşması için karar alması gereken Cumhuriyet Senatosu, teklifi seçimin ardından görüşmek üzere erteleme kararı aldı.

Parlamento

Demokrat Parti iktidarı çökertildiğinde ülke halihazırda bulunduğu karışık durumdan daha büyük bir kaosa sürüklendi. Darbeyi takip eden günlerde ordu kendi içerisinde gruplaşmalara başladı, bu fikir ayrılıkları MBK içerisinde bile açıkça görülüyordu. Ülkedeki yönetime el koyan ordunun birlik olamaması basın yoluyla halka da yansıyordu. Madanoğlu etrafında toplanan bir grup kışlalara geri dönülmesini talep ediyor, yönetimi sivillere bırakalım diyordu. Öte taraftan Alparslan Türkeş çevresinde toplanan subaylar yönetimin hızlıca devredilmemesi gerektiğini savunuyor, askerin ülkeyi yönetmeye devam etmesi gerektiğini iddia ediyorlardı.Bu bölünmelerin üstüne MBK yönetiminin emir komuta zinciri dışında hareket etmesi ordunun en üst kademelerini sinirlendiriyor, ordunun birlik halinde durmasını zorlaştırıyordu. Genelkurmay Başkanı Cemal Gürsel de bu huzursuzluğu paylaşan karakterlerden biriydi. Gürsel haberi dahilinde yapılmayan bir darbenin lideri haline gelmiş, 27 Mayıs sonrasında da devlet başkanı statüsüne yükselmişti. Gürsel, MBK içerisinde dolanan idam taleplerine sıcak bakmıyordu.Bu ayrılık içerisinde bile ordunun demir yumruğu hayatın her yerini bastırıyordu. Üniversiteler kapanıyor, öğretim üyeleri işlerinden kovuluyorlardı. Savcılar ve hakimlerin yüzlercesi de öğretim üyeleri gibi tasfiye ediliyorlardı. Ordu bir yandan kendi içerisinde de temizlik yapıyor, kendi içerisinde çok radikal ya da hükümet yanlısı bulduğu mensupları ordudan atıyordu. Bu olaylar içerisinde yüzlerce general, binlerce subayla birlikte ordudaki görevlerinden olmuş, bir o kadarı da ordu içerisinde sürgün olarak tanımlanan bölgelere tayin edilmişti.Bu atmosferde sadece kötü şeyler olmuyordu. Yürürlükte olan Anayasa terk edilmiş ve yeni Anayasa çalışmalarına başlanmıştı. Fakat 61 Anayasası olarak hatırlanacak bu doküman askerler tarafından hazırlanmıyor, uzmanlar tarafından hazırlanıyordu. Akademisyenlerden, parti temsilcilerinden oluşan bu grup yeni Anayasanın Türkiye’ye umut verebilecek bir yenilik olması için uğraşıyordu. bu çalışmaların sonucunda ise pek çok hukukçunun Türkiye tarihindeki en özgürlükçü anayasa olarak adlandırdığı bir iş çıkacaktı. Bu anayasa kabul edilmesi için referanduma taşındığında ise sandıktan %61,7 evet çıkacaktı. Bu durum ordunun baskısı altında bile halkın dikte edilen Anayasaya karşı huzursuz olduğunun göstergesiydi.Hücrelerinin dışında olan bitenden habersiz olan DP kurmayları içinse bu yenilikler anlamsız kalıyordu. Onlar artık herkesin içten içe bildiği fakat sesli itiraf edemediği idam kararını bekliyorlardı. Türkiye’nin tek partili sistemini tarihe gömen, 50’li yılların demokrasi umudunu simgeleyen bu siyasiler artık mahkumdan başka bir şey değillerdi. Yassıada Yargılamaları 1960 yılının Ekim ayında başlamış ve 15 Eylül 1961 tarihine dek sürmüştü. Duruşmalar, DP’nin yargılanması için kurulan Yüksek Adalet Divanı tarafından görülmüş, on beş idam cezası ile sonuçlanmıştı. Bu karar onaylanması amacıyla Ankara’ya gönderilmiş ve MBK’nın değerlendirmesine sunulmuştu. MBK ise bu konu hakkında ikiye ayrılmış idam cezasının arkasında durulmalı mı emin olunamamıştı. Saatler süren tartışmanın sonunda ise on beş idam kararı dört idama indirilerek MBK tarafından onanmıştı. Bu karara göre eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu idam edilecekti.Kararı takip eden günlerde önce Polatkan ve Zorlu idam edilmiş, sonrasında ise Menderes idam edilmişti. Bayar ise 65 yaşından yaşlı olması sebebiyle idam cezası iptal edilmiş, müebbet hapis ile cezalandırılmıştı. Ordunun iktidarı ele geçirmesiyle başlayan bu süreç üç seçim galibi bir Başbakanın ve kabinesinin idamı ile sonuçlanmıştı. Bu olaylar Türkiye’nin siyasi tarihinde kara bir sayfa olarak kalacak, gelecek yılların siyasetinin akışını belirleyecekti. <img src="https://images.aposto.com/2022/6/2/1658230888452.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.50" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">

Seçimin ertesinde oluşan atmosferde bu hükümet sıklıkla değişecekti. CHP iktidarını perçinlemeye çalışırken koalisyon ortağıyla ortaya çıkan anlaşmazlıklar farklı koalisyonları getirecek ve İnönü 1965 yılında yapılacak seçimlere kadar türbülanslı bir dönemde Başbakanlık yapcaktı.Meclisin alt kamarasında durum böyle iken üst kamara olan Cumhuriyet Senatosunda yapılan sık seçimler AP’nin çoğunluğunu sağlayacaktı. AP’nin durumu ise içişleri bakımından karışık bir haldeydi. Parti lideri Gümüşpala 1964 senesinde vefat edince parti acil bir kongre düzenledi. Bu kongrenin sonucundaysa o dönem milletvekili olmayan Süleyman Demirel parti lideri konumuna geçmiş oldu. Demirel ise Gümüşpala’ya oranla daha agresif bir politika sergileyecek ve İnönü’nün Başbakanlık yaptığı hükümeti düşürecekti.Seçimler arası dönemde kriz yaşayan tek parti AP değildi. CHP içerisinde İnönü liderliğine karşı huzursuzluklar duyulmaya başlanmış, CKMP ise ikiye bölünmüştü. Osman Bölükbaşı’nın CKMP’si koalisyona katılma tartışmalarında ikiye bölünmüş, Bölükbaşı’nın başını çektiği koalisyon karşıtları yine Türkçülük ve Liberal Muhafazakarlık çevresinde şekillenen Millet Partisini (MP) kurmuştu. CKMP içerisinde kalan grup ise liderliğe önce &nbsp;Hasan Dinçer’i sonrasında ise Ahmet Oğuz’u getirmişti. Bu çalkantılı sürecin ardından ise parti liderliğine eski MBK üyesi Alparslan Türkeş gelmiş ve parti bugün Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) olarak bildiğimiz partiye evrilmeye başlamıştı.Demirel AP’nin liderlik koltuğuna oturduğu günden itibaren sert bir muhalefet kanadı oluşturmuş, ülke seçime hazırlanmaya başlarken de İnönü hükümetini istifaya sürüklemişti. Devlet Başkanı Cemal Gürsel bu sefer hükümet kurma görevini bağımsız bir senatör olan Suat Hayri Ürgüplü’ye verdi. Bu hükümet AP, YTP, CKMP ve MP koalisyonu ile ülkeyi seçime kadar yönetti.1965 yılında yapılacak olan genel seçimler yaklaşırken Türkiye bu sefer sandığa yine farklı bir seçim sistemiyle gidecekti. Nisbi temsiliyet sistemi yerine getirilen milli bakiye sistemi daha küçük partilerin de Meclise girebilmesi için tasarlanmış, büyük partilerin ezici gücünü hafifletmek için devreye sokulmuştu. AP’nin karşı çıkmasına rağmen diğer partilerin iş birliği sonucu yasalaşan bu sistemle temsiliyetin daha demokratik yapılacağı öngörülüyordu.

Tüm bu karmaşanın içinde gece gündüz çalışarak arabayı geliştiren mühendislerin aile hayatları dahi bozulmuştu. Çoğu gazete okumayı bırakmıştı. Projenin müdürü Emin Bozoğlu’nun evine gelen ve oğlunun açtığı telefonda tehditler savruluyordu: “Söyle babana, milletin parasını boşu boşuna sebil ediyor. Garibin, tüyü bitmemiş yetimin parasını yiyor. Biz daha, doğru dürüst at arabası bile yapamıyoruz. Nerede kaldı otomobil?”.Bu toprakların kaderi budur: İyi yapılan hiçbir iş cezasız kalmaz. Bunu en iyi bilen bazı mühendis ve ustalar, yakın geçmişte yerli uçak fabrikasında çalışmıştı. İyi yapılan bir işin cezasız kalmayacağını, uluslararası kalitede yerli uçaklar yapan fabrikamız kapatılıp traktör fabrikasına dönüştürüldüğünde tecrübe etmişlerdi. Bu ülkede her şeyin yapılabileceğini, ancak izin ve imkan verilirse, yapılabileceğini biliyorlardı. Ama bazen her nedense ilginç engeller çıkıyordu.Ve proje müdürünün yüksek sesli, sert telefon konuşmalarından anlaşılıyordu ki, yine bazı engellerle karşılaşacaklardı.Yine de tüm engellemelere rağmen arabalar 29 Ekim 1961’de, Ankara’da düzenlenecek törene yetiştirilmek üzere trene, küçük bir önlem alınarak yüklendi. Yüksek oktanlı benzinin Ankara’da bulunması nedeniyle ve trende olası bir yangın faciasının önüne geçilmesi amacıyla arabalardaki yakıt boşaltıldı. Arabaların Ankara’da yüksek oktanlı yakıtla yeniden doldurulması planlandı. Zamanla yapılan yarış o kadar büyüktü ki, iki arabadan biri olan siyah renkli Devrim’in boyasının cilası tren yolculuğu sırasında tamamlandı.Ankara’ya varıldığında, zamanla yapılan bu yarış nedeniyle ve protokol kuralları gereği araçların yakıtları planlandığı zamanda ve şekilde doldurulamadı. Plan, araçların yakıtlarının tören alanına ulaşmadan önce doldurulması yönündeydi. Ancak protokol kuralları gereği araçların yakıtlarının tören alanında konulmasına karar verildi. Cumhurbaşkanı ve yanındakiler alana gelmeden hemen önce beyaz arabaya yakıt koyulabildi. Siyah arabaya yakıt ikmali yapılacağı sırada Cemal Gürsel tören alanında göründü.Cemal Gürsel tören alanında Devrim’i görünce büyük gururla siyah arabanın koltuğuna kuruldu. Direksiyona geçen yüksek mühendis Rıfat Serdaroğlu büyük bir heyecanla marşa bastı. Araba sorunsuzca çalıştı, ancak 100 metre sonra durdu. Cemal Gürsel, “Neden durduk?” diye sorunca Rıfat Serdaroğlu, “Benzin bitti efendim.” diye yanıtladı.Bu yanıt üzerine Cemal Gürsel, “Arabayı Avrupa kafasıyla yaptık, ama Şark kafasıyla ikmal ettik.”&nbsp;diyerek tarihe geçen cümlesini söyledi. Bu cümleler aynı zamanda Devrim otomobilinin tabutunun da çivilerini çaktı.Cemal Gürsel’in çivisini çaktığı Devrim’in tabutunu zaten basın ve bazı çevreler el birliğiyle uzun süredir hazırlıyorlardı. Bu tabutu; bize “montaj ustası” rolünü biçmiş bazı çevrelerin uzantıları olan tüccarlar, yeniliklere karşı çıkan her tip siyasi görüşten insanlar ve basının, “Bir araba bir milyon liraya mal oldu. Bize araba değil, ekmek lazım.” dolduruşuna gelen geniş halk kitleleri hazırlamıştı.Oysa ki bir milyon liraya 1 araba değil, tam 4 araba ve 10 tane de motor yapılmıştı. O dönemde ithal edilen arabaların fiyatları ortalama 50.000 TL iken, bir adet Devrim arabasının satış fiyatı 30.000 TL olacaktı. Devrim, cari açığı düşürecek önemli bir yatırımdı. Ayrıca atlanan bir nokta daha vardı: Ekmek almanın yolu üretimden geçiyordu, ithal etmekten değil. Üretimine ve yerli sanayine sahip çıkamayan bir millet bu dünyada zaten ekmek yiyemezdi, yiyemedi de.Cemal Gürsel, yolda kalan siyah arabadan inerek öndeki beyaz arabaya geçti. Beyaz Devrim görevini başarıyla tamamladı ve mühendislerini gururlandırdı. Ama ertesi gün manşetlerde sadece beyaz Devrim’in başarısı, hatta bu kadar kısa sürede bir araba projesinin gerçekleştirilmesi yoktu. Alt başlıklarda siyah Devrim’in yolda kalmasının, araba yapamayacağımızın bir ispatı olduğu da yoğunca işleniyordu. İlerleyen günlerde bu propaganda daha da güçlendi.Her şeye rağmen mühendisler, halkın Devrim’e sahip çıkacağını düşünmüştü. Bir mühendis, Türk halkının Devrim’ine sahip çıkmamasına şaşırmış, “Devrim dursa da halk onu sırtlar yürütür sanmıştım.” ifadesini kullanmıştı. Sanırım hayal kırıklığının büyüklüğünü anlatmak için bu cümle yeter de artar.Kaldı ki o yıl at neslinin ıslahı için meclisin ayırdığı bütçe 25.000.000 TL idi (Yazıyla yirmi beş milyon lira). Bu bütçenin yanında arabaya ayrılan bir milyon lira&nbsp;bütçe, devede kulak kalıyordu.Sanayi devrimini gerçekleştiren dünyada, ata ayrılan bütçe yerine motorlu taşıtlara ayrılan bütçenin basında tartışılması da bir akıl tutulmasının apaçık göstergesi gibi. Elbette biri yerine diğeri tercih edilmeliydi gibi iddiam yok. Ama yerli otomobil yatırımı bu kadar dikkat çekmemeliydi, bu kadar göze sokulmamalıydı.

Gazeteler, acımasızca kara propagandaya devam ediyorlardı. Bir karikatürde Devrim'in altında "Pahalıya Maloldu" yazıyordu. Ama Devrim projesinin öldürülmesinin daha pahalıya mal olacağını göremiyorlardı.

Cemal Gürsel ile ilgili hikayeler