Günümüzde öğretmek ve öğrenmek, geçmişe kıyasla çok daha ağır bir sorumluluğa dönüşmüş durumda. Savaşlar, salgınlar, pandemiler, depremler, seller, orman yangınları&nbsp;artık yalnızca uzak dünyaların haberleri değil; sınıflarımızın, hafızalarımızın, bedenlerimizin birer parçası hâline geldi. Kayıplar, belirsizlikler ve kırılganlıklar, öğretmenin ve öğrenmenin dokusunu oluşturmaya başladı. Burada eğitmenler de öğrencilerle birlikte, hem bireysel acıların hem de kolektif yaraların tanığı oluyor.Yas, pedagojik pratiğimizde istisnai bir deneyim olmaktan çıktı; sürekli eşlik eden bir gerçeklik hâline geldi. İnsan yaşamlarının, doğanın, geleceğe dair tahayyüllerin kaybı, sınıflarımızı sessizce dolduruyor. Bir travma ve bellek çalışmaları eğitmeni olarak, bu kırılganlık ve yitim ortamında öğrencilerimle birlikte öğrenmenin ve dönüşmenin yollarını arıyorum.Özellikle birinci sınıf öğrencileriyle çalışmak, birkaç yıl öncesine göre çok daha farklı bağlamları düşünmeyi gerektiriyor. Öğrenciler artık bize “boş levhalar” olarak gelmiyorlar; pandeminin, siyasi istikrarsızlıkların, savaşların ve iklim krizlerinin yükleriyle geliyorlar. Bizler de kendi yaslarımızı taşıyoruz: Çöken ekosistemlerin, kaybolan toplulukların, gerçekleşemeyen geleceğin yasını. Artık "nötr" ya da "salt akademik" bir alan mümkün değil. Krizler, öğretmenin ve öğrenmenin doğal zeminine dönüşmüş durumda.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Son iki senedir Türkiye’de hazırlayıp verdiğim “Eleştirel Travma ve Bellek Çalışmalarına Giriş” lisans dersinde bu dönüşümü doğrudan deneyimliyorum. Başlangıçta biraz daha teorik bir çerçevede tasarlanan ders, kısa sürede öğrencilerin yaşadığı güncel kırılganlıklarla iç içe geçti.&nbsp;</li></ul>Cathy Caruth’un “aşılamaz deneyimin tekrar eden dönüşü" olarak tanımladığı travma; öğrencilerin pandemi, yerinden edilme, ekonomik kriz, siyasal kriz ve afet deneyimlerine de işaret ediyor. Öğrenciler, kendi yaşadıkları acıları travma ve bellek teorisinin diliyle anlamlandırmaya çalışıyorlar. Böylelikle sınıf, yalnızca akademik bilgi üretiminin değil, birlikte düşünmenin, söz üretmenin, birlikte yas tutmanın ve birlikte dönüşmenin mekanına dönüşüyor.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kaybın tanındığı ve görünür kılındığı sınıflar</h2>Judith Butler'ın Precarious Life (2004) eserinde vurguladığı gibi yas, kaybın tanınması ve görünür kılınması için politik bir pratiktir. Bu bağlamda derslerde bazen uzun sessizlikler oluşuyor; bir öğrencinin sesi titriyor, kelimeler eksik kalıyor. Bu anlar, öğretmenin ve öğrenmenin kesintiye uğradığı değil; birlikte düşünmenin, birlikte dayanmanın derinleştiği zamanlar oluyor.&nbsp;Üstelik yas tutmak, yalnızca insan yaşamlarına dair değil. Deborah Bird Rose ve Thom van Dooren gibi düşünürlerin belirttiği gibi, çevreyle ilgili&nbsp;kayıplar da "yavaş şiddet" biçiminde yaşanıyor. Savaşlar, seller, depremler, yalnızca yapıları değil; bir nehrin hatırasını, bir ormanın hafızasını, bir hayvanı da silip süpürüyor. Yangınlar yalnızca ağaçları değil; binlerce yıllık yaşam ağlarını ve bilgisini de yok ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Biz bu yok oluşların içinden geçerken sınıf, insan-merkezli anlatıların ötesine geçerek, insan ve insan-olmayan yaşamların ortak kaderi üzerine düşünmenin de alanı hâline geliyor.</li></ul>İnsan ve insan-olmayan kayıpların izinde öğrenciler, aynı zamanda birbirlerinin acılarına tanıklık etmenin inceliklerini de öğreniyorlar. Tanıklık etmek, Shoshana Felman ve Dori Laub’un işaret ettiği gibi, yalnızca birini duymak ve onu dinlemek değildir; esasen başkanın acısına etik bir sorumlulukla yanıt verebilmektir. Bu süreç elbette her zaman kolay ilerlemiyor ancak tam da bu zorlanmalar, birlikte öğrenmenin ve birlikte dönüşmenin en sahici anlarını oluşturuyor. Tam da bu bağlamda, kriz zamanlarında sınıfta nasıl davranılması gerektiği meselesi de özel bir önem kazanıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Therese A. Huston ve Michelle DiPietro’nun 2007 tarihli araştırması, öğrencilerin bu konuda çok net bir beklenti taşıdıklarını ortaya koyuyor: “Kriz anlarında en iyisi bir şey yapmaktır.”</li></ul>Bu araştırmada öğrenciler, öğretmenlerinin ya da öğretim üyelerinin krizlerden hiç söz etmemesinden sıklıkla şikayet etmiş; buna karşın, yaşanan felaketin küçük bir jestle bile olsa anılmasını büyük bir minnettarlıkla karşıladıklarını belirtmişler. Araştırmaya göre, müdahalenin büyüklüğünden çok, herhangi bir şekilde harekete geçmek önemli gibi görünüyor. Bir dakikalık bir sessizlik istemek gibi basit bir jestten olayları derse entegre etmeye kadar uzanan pek çok yöntem, öğrenciler için anlamlı bulunmuş.&nbsp;Kriz anları, öğrencilerin bilişsel yüklerini de artırdığı için, teslim tarihlerinde esneklik tanımak, ders yükünü hafifletmek ya da kriz sırasında işlenen konular için gözden geçirme oturumları düzenlemek öğrenme süreçlerini destekleyebilecek öneriler olarak sıralanmış. Tam tersine, hiçbir tepki vermemek ya da olayı hızlıca geçiştirmek ise öğrencilerin yalnızlık ve kopukluk hislerini artırmış.11 Eylül saldırıları sonrası yapılan bir araştırmada, günlük yazma egzersizlerinin ve olayla ilgili temaları işleyen hikayelerin, öğrencilerde travma belirtilerini azalttığı gözlemlenmişti. Kendi disiplininin merceğinden yaşanan trajediyi ele almak; bir edebiyat dersinde ilgili bir şiir üzerinden, bir tarih dersinde benzer geçmiş olaylar üzerinden ya da bir mühendislik dersinde yapısal çözümler üzerinden ilerlemek de mümkün. Tüm bu pratikler, yaşananları yok saymadan, tam da o anın biricikliğine ve hafızasına dahil ederek ve birlikte taşıyarak ilerlemenin en kuvvetli ve dönüştürücü yolları.Belirsiz zamanlarda öğretmek ve öğrenmek, ortak hayatta kalma pratiklerinin de üretildiği bir süreç. Sınıflarımız, müfredatın ötesinde; birlikte yas tutmanın, birlikte düşünmenin, dayanışmanın ve umut üretmenin de alanları olmalı.Rebecca Solnit’in işaret ettiği gibi, umut “acil bir durumda kapıları kırmak için kullanılan bir balta”dır. Bu umut, unutarak değil; hatırlayarak, yas tutarak ve yeniden hayal kurarak mümkün. Bugün öğrencilerimizin düşüncelerinde, cesaretlerinde ve birbirlerine açtıkları alanlarda, başka bir dünyanın—dayanışmayla ve dirençle kurulan bir dünyanın—kırılgan ama umut verici başlangıçlarını görebiliyoruz.

Angst

Çoklu kriz dönemlerinde öğretmek ve öğrenmek, müfredatın ötesinde ortak hayatta kalma pratiklerinin de üretildiği bir süreç. Sınıflarımız, birlikte yas tutmanın, birlikte düşünmenin, dayanışmanın ve umut üretmenin de alanları olabilir mi?

Çoklu krizler döneminde eğitim: Sınıflar yasın ve umudun da mekanı olabilir mi?

Daha önce gazeteci ve yayıncı kimliğiyle tanıdığımız Rober Koptaş’ın ilk romanı Unufak, 2024 yılının son aylarında İletişim Yayınları tarafından basıldı. Yüzyıla yayılan bir aile tarihinin izini süren kitap, “Travma insanlar üzerinde nasıl etkiler bırakır, bu etkileri farklı karakterler nasıl karşılar, göç yeni bir hayat kurmayı sağlar mı?” soruları eşliğinde okuru Türkiye’nin hikayelerinden birine tanıklığa davet ediyor. Anadolu’daki meçhul bir şehirde başlayıp İstanbul’a varan hikayede, zamanın durmadan dönen çarkları arasında öğütülen insanları izliyoruz. Onların her biri, önceki kuşaklardan miras yükleri ardında bırakmak, alınlarına yazılı kaderden kaçmak için çabalıyor.Umudu, umutsuzluğu, kötü başlangıçlardan iyi şeyler çıkarmanın zorluğunu başından sonuna kadar hissettiren metin, güçlü bir keder anlatısı.Unufak çok katmanlı bir roman. Katmanlarından biri, toplumsal bir travmanın yaklaşık yüz yıl boyunca hikayeleri nasıl değiştirdiğini, diğeri de ailede yapılan bir hatanın/tercihin diğer kuşakları nasıl etkilediğini gösteriyor. Bir kötülük ya da hata diğerlerini de tetikliyor mu?Eğer bir çözüme, bir tür adalete, iyi kötü bir dengeye, bir teselliye kavuşamıyor, dolayısıyla duygusal düzlemde bir kıssadan hisseye varamıyorsa, muhtemelen evet. Tek başına travma, kötülük ya da hata değil sanırım mesele zira bunların olmadığı bir hayat da, bir ortam da, dünya da mevcut değil. Mesele asgari bir güven hissinin var olduğu bir ortamda yetişmek ve hayata o ortamın sağladığı özgüvenle devam edebilmekten geçiyor sanırım. Travmasız aile de, insan da yok ancak herkesin benzer yaralara benzer tepkiler vermediğini de görüyoruz, yaşıyoruz, değil mi?Evet, her aile travmaya aynı şekilde tepki vermiyor.&nbsp;Neden böyle olduğuna, aradaki farka baktığımızda, maruz kaldığımız şeylerin şiddetine ve buna karşı geliştirilen savunma mekanizmalarının, bastırmaların, inkarların yoğunluğuna bağlı olarak kimilerinin bazı şeyleri atlatamayıp bazı döngüleri tekrarladığını görüyoruz. Kimileri de çok sarsılsa, bir süre dünya ayaklarının altından kayıyor gibi hissetse de nihayetinde bir dengeye gelebiliyor. Ben o döngülerden çıkamayan, giderek daha çok dağılıp parçalanan bir aileyi anlattım. Bu tür durumlarda dış faktörlerin baskınlığı kadar, hane içindeki dinamiklerin, kimi bireysel tepkilerin ya da dışsal olanın içeriye yansımalarının da rol oynadığını düşünüyorum. O yolu takip ederek toplumsal-siyasal ve kişisel-ruhsal arasındaki diyalektiğin izlerini bulmaya çalıştım Unufak’ta.&nbsp;Bu hikayenin bir aile üzerinden anlatılması, okur açısından her kuşağın bir öncekini nasıl değiştirdiğini göstererek, bir izlek sunuyor. (Bu hâliyle de biraz Yüzyıllık Yalnızlık hissi de veriyor aslında.) Bu aile ağacı genişleyecek mi?&nbsp;Böyle düşünmemiştim ama son haftalarda, herhalde dizinin de etkisiyle Unufak için Yüzyıllık Yalnızlık benzetmesini yapan başkaları da oldu. Bu beni gülümsetiyor tabii. Adımın herhangi bir şekilde Márquez’le aynı cümle içinde zikredilebileceğini hayal etmezdim. Eğer Orhan Pamuk değilsek, ki değiliz, hangimiz edebiliriz ki?&nbsp;Evet, kuşaklararasılık ve nesilden nesile aktarım gibi meselelerde, hatta özel bazı delilik türlerine dikkat çekmesi açısından belki paralellikler kurulabilir ama neticede hem büyülü gerçekçilik diye tanımlanan janra yakın duran bir şey yazmadım ben. Hem de Márquez’in hikaye edişindeki ustalığın ve o kalabalık kadroya yaptığı orkestrasyondaki dehanın yanına dahi yaklaşamam. Ona ancak hayran olabilirim, oldum, öyle de kalacağım.&nbsp;Aile ağacı genişlemeyecek de daralacak gibi geliyor bana. Unufak geçmiş olmayan geçmişe, bize adeta bir yük olarak miras kalan aile tarihine ve de en çok baba ile oğula bakıyor çünkü oradan başlamak gerek gibi geldi bana. Daha sonrasını bilemem elbette ama ikinci romanda bu kez bir büyüme hikayesi anlatacağım ve orada anne ile oğul olacak daha çok. Büyümenin sancıları, çıkmazları, utancı ve elbette öfkesi. Yani aileden bireye doğru geleceğiz; ağacın bir dalı, hatta belki tek bir sürgünü üzerinde ilerleyeceğiz. &nbsp;Yersizlik, kimsesizlik, yerinden edilmenin aidiyet hissiyle kurulabilecek bağları koparması, Unufak’ın temaları arasında. Karakterlerin hiçbiri içinde bulundukları durumla barışamıyor. Bu Unufak’ın karakterlerine özgü bir durum mu, yoksa zaten böyle büyük travmalardan umutlu bir hikaye çıkmaz mı?Umut aşılayan kaç edebi eser biliyoruz? Politik bir amaca hizmet etmiyorsa ya da ne bileyim, kişisel gelişim modasına göz kırpmıyorsa umut çok da edebi bir konu gibi gelmiyor bana. Edebiyat ister istemez insan ruhunun arıza ve çatlaklarına, görece karanlık taraflarına, bastırılmış olana dikkat kesiliyor.&nbsp;Karamsar bir konu anlatsa da umut hissini de aşılayan metinler var ama.Elbette var. Her genelleme gibi benimki de yanlış bir genelleme ama yine de ben Unufak’ta, sağalmayan, sağaltılmayan yaraların bir çıkışsızlık, bir labirent yaratabileceğini anlatmak istedim. Bizi nelerin kör kuyularda merdivensiz bıraktığını… Öyle olması yazılanın illa umutsuz, ağır olması anlamına gelmiyor; mizah, ironi ve daha bilumum yol ve yordam bizi güldürüp neşelendirebiliyor da, ama sanki bunların altında da yine toplumsal ya da bireysel dertler var.&nbsp;Unufak’ta da bir yerlerde belki bir umut kırıntısı vardır, bilmiyorum, sonunda mı acaba? Yine de baskın bir umut, kurduğum yapıya da, düşündüklerime de, hissettiklerime de ihanet etmek olurdu gibi geliyor. Ben de umut etmek için umut etmek istemedim. &nbsp; &nbsp;&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/0/0/1736084938331.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.67" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Bir önceki sorudan devam edersek, Unufak’ta her ne kadar ismini anmadığınız bir şehir olsa da, bu romanın arka planında yaşanmış olaylar da var. Otobiyografi ya da biyografilerden okumaya alıştığımız bir tarihi, edebiyata aktarmak zorlayıcı oldu mu?&nbsp;Öncelikle, izninizle düzeltmek isterim. Elbette gerçek hayattan, ailemden ve çevremden duyduklarımdan, gördüklerimden önemli izler var ama oradaki hemen her şey hayalimde kurulduğu, kurduğum şekliyle var.&nbsp;Unufak tabii ki hayalî olaylara dayanıyor. Bildiklerimden çok bilmediklerimi, merak ettiklerimi, cevap aradıklarımı yazdım. Zaten bildiklerim de çok sınırlı gerçeklere dair. Yazarken gerçeklik-kurgu bağlamında kendimi son derece özgür hissettim. Ne anlattıklarımın gerçeğe uygun olması gibi bir derdim vardı ne de gerçeklerden uzaklaşıyorum diye bir kaygıya kapıldım. Eğer salt gerçekleri anlatsaydım yazabileceklerim birkaç sayfayı geçmezdi zaten.&nbsp;Felaketlerin, trajedilerin anlatımında edebiyatın yegane yaratıcı yol olduğunu çünkü olan bitene tanıklık etmeye dayanan bir metnin nihayetinde en çok gerçeğin kendisine ihanet ettiğini savunan bir felsefi-edebi tartışma var. Ben de ayağımı edebiyatın toprağına bastım, oradan da hiç kaldırmadım; onun verimine güvendim ve bu da bana benim ölçülerimce gerçekçi, dürüst, hakiki bir hikaye anlatma imkanını verdi. O yüzden, söylediğinizi belki de bir iltifat olarak almam gerekir, gerçek hissettirdiyse ne mutlu bana.&nbsp;Kitapta çok büyük ve yorucu hikayeleri, bazen çarpıcı tek bir cümleyle özetliyorsunuz. Mesela ölümlerinin ardından Morso’yla Fındık’ın mezarlarının betonla kapatılması gibi.&nbsp;Özellikle yaptım diyemem, çünkü ben daha çok anlamak, anlatmak ve tartışmak istedim. Derdim vurucu bir söz söylemek olmadı çoğu zaman. Ama edebiyat neticede sözün çarpıcılığına da yaslanıyor kaçınılmaz olarak. O çarpıcılığı aradığım, ondan kaçamadığım ya da kaçmak istemediğim de olmuştur.&nbsp;Mesela benim dikkatimi çeken, bahsettiğiniz örnekte cümlenin kendisinden çok olayın kendisinin çarpıcı ve keder verici olması. Maalesef, gerçekte de böyle; ne yazık ki Anadolu’da adına definecilik denen mezar soygunculuğuna maruz bırakıldığı için veya bırakılmasın diye üzeri betonla örtülen Ermeni mezarları var; ben gördüm onları. Hep söylendiği gibi, hayat çoğu zaman edebiyattan da, sözün kendisinden de daha çarpıcı.&nbsp;Siz hem gazeteci hem de editörlük geçmişinden geliyorsunuz. Haberin ve metinlerin içinde yıllarca çalıştıktan sonra edebiyata geçmek nasıl hissettirdi?&nbsp;Zordu, gerçekten zordu. Hem anlatmak istediğim hikayenin kişisel ve toplumsal ağırlığıyla hem de onu nasıl anlatacağıma dair deneyimsizliğimle ilgili zorluk yaşadım.&nbsp;Ne anlatmak istediğimi az çok biliyordum ama hikaye edebilmenin bin bir farklı yolu var ve başlangıçta hangi yoldan yürüyeceğime dair pek bir şey bilmiyordum. Zaman içinde, yaza yaza, içimdekileri döke döke, sonra onlar üzerinde tekrar çalışa çalışa önce bazı küçük mesafeler kat ettim. Onca sancıdan sonra bu bana şevk verdi. Ondan sonra da yavaş yavaş belli bir yol çizebildim. Sonrası daha kolay geldi.&nbsp;Büyüklenmek için söylemiyorum ama ben gazete yazısı yazarken de dil olarak edebi bir nitelik var etmeye dikkat ettim hep. İçimde var o. Çocukluktan itibaren okuya okuya ve yazarlara hayran ola ola, ben bilmeden gelişmiş. Bunda, editör olarak edindiğim deneyimin de bir katkısı olmuştur muhakkak ama kurmaca üzerinde çalışmak nihayetinde çok farklı bir deneyim ve orada bambaşka dinamikler geçerli.&nbsp;Gazetecilikte de, editörlükte de yazı-çiziyle uğraşırken oluşturduğunuz bir benlik var ve onlardan belli anlamlarda sıyrılmam, soyunmam gerekti gibi geliyor bana. Bunun zorluğunu hissettim, umarım altından kalkabilmişimdir. &nbsp;İstanbul’a gelmekte geç kalan Devran ailesi burada da kültürel uyumsuzluk yaşıyor ve adapte olamamanın yıkıcı etkisiyle karşılaşıyor. Kitabın karakterlerinden Kevork, okumaya merak saldığı sırada dedesi Morso’nun inadıyla okuldan alınıyor. Oysa Morso, kolejde okumuş biri. Kültürel bir kırılmaya da işaret ediyorsunuz aslında.Ailemden kalan, benim içine doğduğum yoksulluk mutlaktı, onu biliyorum, tanıyorum ama nasıl o hâle gelindiğini pek bilmiyordum. Hem o yoksulluğun ifade ediliş biçimine hem de bahsettiğiniz kültürel uyumsuzluğu aktarmaya dair çareleri el yordamıyla keşfettim.&nbsp;Misal, ailem kültürel anlamda içinde yaşadığı toplumla uyumsuzdu diyemem; onu roman gerçekliğinde, belli bir politik muratla, tarihsel diyebileceğim bir bağlamla tartışmak için öyle anlattım. Morso’nun durumu ve tercihi ise benim için toplumsal şiddetin ve ayrımcılığın sadece insanların canlarına kast etmediği, aynı zamanda kültürel bir kırım anlamına da geldiğini göstermenin yoluydu.&nbsp;Örneğin, bir okulun kapatılması ya da bir kilisenin ahıra dönüşmesi, bir binanın kaderiyle bağlantılı olarak ele alınabiliyor çoğu zaman. Oysa oradan nesiller boyunca geçen onca insanın hep beraber var ettiği hayatın, bir medeniyet ocağının da yok olmuş olduğu, aslında neyin yitip gittiği, bizim neyi yok ve kayıp ettiğimiz unutuluyor.&nbsp;İşte bunlarla dertliyim ve beni dertlendiren neyse onu anlatmak istedim. &nbsp;

Aposto Kitap

Rober Koptaş’ın ilk romanı "Unufak", 2024 yılının son aylarında İletişim Yayınları tarafından basıldı. Yüzyıla yayılan bir aile tarihinin izini süren kitap, “Travma insanlar üzerinde nasıl etkiler bırakır, bu etkileri farklı karakterler nasıl karşılar, göç yeni bir hayat kurmayı sağlar mı?” soruları eşliğinde okuru Türkiye’nin kederli hikayelerinden birine tanıklığa davet ediyor.

Sağalmayan yaraların kitabı: Rober Koptaş ile 'Unufak' üzerine

<img src="https://images.aposto.com/2024/6/5/1720184888365.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.78" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Travma ve Anlatı | Deniz Gündoğan İbrişim | Livera Yayınları<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne anlatıyor? Bu kitapta kaleme alınan özgün incelemeler, travmanın anlatıda sancılı dile gelişinde veya dile gelemeyişinde tek tipleşen biçimine ve sınırlı estetik algısına meydan okuyor. Türkiye özelinde ise, Osmanlı sonrası çağdaş Türkçe edebiyatta travma ve travmatik belleğin yansımalarının peşi sıra giderken, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sancısı, çatışma, savaş, darbe, yerinden yurdundan edilme, göç ve sürgünlük gibi süreçlerin estetiğini irdeliyor. Travma ve Anlatı, bireysel, kolektif, kültürel, siyasi ve çevresel kırılmaların birbirinden esasen nasıl ayrılamaz olduğunun altını çiziyor. Bu yanıyla, travmatik deneyimler ile travmatik belleğin sadece zihinsel durumlar aracılığıyla değil, maddesel, duyumsal ve spiritüel süreçlerle de iç içeliğini gösteriyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden okumalısınız?&nbsp;Travma ve Anlatı’daki yazıların ortaklaştıkları genel izlek, bireysel, tarihsel, kolektif, çevresel ve ekolojik travmanın edebiyatta, edebiyatla yakın temas eden kültürel çalışmalarda kışkırtıcı biçimde nasıl tezahür ettiğidir.</li></ul>

Bu kanalda psikoloji, sosyoloji gibi alanlardan çeşitli konulara ilişkin "Nedir?" sorusunu soruyoruz. Bu sayıda “Fawn” Travma Tepkisi Nedir? sorusuna cevap arayacağız.Bu kavramın Türkçesi için psikolog bir arkadaşıma danıştım, ancak gelin görün ki Türkçe literatürde tam olarak tatmin edici bir sonuca ulaşamadık. Önerilerden “uyumlanma” kavramı benim hoşuma gitti. Yine de bu yazımda ben “fawn” tepkisi olarak kullanmaya devam edeceğim. Ne olduğunu anlarsak kafamızda biraz daha oturacağını sanıyorum.Fawn&nbsp;travma tepkisi, terapist Pete Walker tarafından icat edilmiş bir terim ve kendinizi daha fazla zarardan korumak için tehdit olarak algılanan durumlarda karşıdakini memnun etmeyi ve yatıştırmayı amaçlayan (genellikle bilinçsiz) davranışı tanımlıyor.Fawn&nbsp;tepkisine devam etmeden önce bütünlük oluşturması adına belki kısaca, travma tepkisinin dört “F”sini tanımlamamız da iyi olabilir. Travma tepkisinin dört F'sinin her biri, canlıların tehdit edici veya istismar edici durumlarla karşı karşıya kaldığında sahip olabileceği bir dizi tepkiyi tanımlıyor. Bu 4 F, tepkilerin İngilizce isimlerinin baş harflerini karşılıyor: Fight, Flight, Freeze ve Fawn. İlk üç tepkiye genelde aşinayız, bunlar bizim literatürde, “Savaş” “Kaç” ve “Don” olarak bildiğimiz tepkiler.Bu çeşitli travma tepkileri, çocuklukta, istismarcı ilişkilerde veya şiddetli travmada hayatta kalmanın bir yolu olarak öğrenilmiş olabilir. Tepki türü, daha sonra, kişi bir tehdit olarak algıladığı herhangi bir şeyle karşı karşıya kaldığında, varsayılan olarak yaşamın ilerleyen dönemlerinde yeniden ortaya çıkıyor.Şimdi bunlardan en az bilinen fawn&nbsp;travma tepkisine geri dönersek, Psychology Today'e göre, bu travma tepkisi, bazı insanların çatışmadan kaçınmak için kullandığı bir tür başa çıkma mekanizması. İstismarcı bir ortamda büyürken, bazı insanlar saldırganlaşır, diğerleri kaçar ve bazıları da karar veremez, &nbsp;yani donma tepkisi gösterir. Uyumlanma yani fawn tepkisine sahip olanlar ise, çatışmayı önlemek için istismarcıyı memnun etmek adına acele eder ve sorunun önüne geçmeye çalışırlar. Bunun için, söylenen her şeye katılabilir, onaylanacağını bildikleri şeyleri yapar ve istismardan kaçınmak için, kişisel duygularını bir kenara koyabilirler. Sonunda bu, yetişkinliğe taşınan normal bir davranış kalıbı haline gelebilir. Örneğin toksik insanların etrafında çok fazla zaman harcayan bireyler, bazen toksik kişiyi mutlu etmek için daha fazlasını yapmayı öğrenirler, böylece tehdidi etkisiz hâle getirirler.Fawn travma tepkisine sahip kişilerin aşağıdaki davranışları sergileyebileceği belirtiliyor:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir istekten rahatsız olduğunda dahi hayır diyememek,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kendisi için bir şeyler yapmakta zorlanmak,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çevresindeki herkesi mutlu etmek adına kendi ihtiyaçlarını bastırmak,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Diğer insanların tepkilerinden sorumlu hissetmek,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kendi kimliği yokmuş gibi hissetmek,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir ilişkide veya bir durumda nasıl hissetmeniz gerektiğini görmek için sürekli olarak başkalarına bakmak,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Geçmeyen bir suçluluk duygusu yaşamak,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Karşılıklı bağımlı ilişkiler kurmak,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Şiddet içeren bir ilişkinin içinde kalmak.</li></ul>Hatta daha da hayatın içinden şöyle özellikli örnekler verilmiş:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anne babanızı memnun etmek için belirli bir kariyer peşinde koşmak,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Akşam yemeği için nereye gideceğinizi seçerken restoran tercihleriniz hakkında konuşmamak,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Aşırı özür dilemek,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kronik ağrı veya hastalık yaşamak,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Duygusal güvenlik duygusunu sürdürmek için başkalarının seçimlerini kontrol etmeye çalışmak,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kendi rahatsızlığınızı, şikâyetlerinizi, acılarınızı, ihtiyaçlarınızı ve isteklerinizi reddetmek,</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Başkalarına uyum sağlamak için tercihlerinizi değiştirmek.</li></ul>Aslında, tüm bu yukarda bahsettiğimiz travma tepkileri, sağlıklı sınırlar içerisinde kullanıldığında çok işe yarayabilir ve bazı durumları kolaylaştırabilir. Sağlıklı bir fawn&nbsp;tepkisinin de başkaları için şefkat duymayı, anlaşabilmeyi, aktif dinlemeyi, adalet duygusunu destekleyeceği belirtiliyor. Ancak belirtilen o ki, toksik ilişkiler içinde olan insanlar sağlıksız fawn tepkileri geliştirmekten öteye geçemiyorlar.&nbsp;2020 yılında yapılan bir <a fr-original-style="" href="https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S019188692100177X" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">araştırma</a>, travmanın uyumluluk, duygusallık ve nevrotiklik gibi kişilik özelliklerini - başkalarıyla nasıl ilişki kurduğumuzu ve ilişkilerimizi etkileyen tüm nitelikleri - etkileyebileceğini ortaya koymuştur. Ayrıca yine bu araştırmalarda travma sonrası stres bozukluğu ile bir kişinin stresi nasıl ele aldığı arasında da bir ilişki olduğu belirtilmiş. Bir eş veya ebeveynle muhtemelen işlevsiz bir bağ bağlamında, stresi yönetme girişimi temel düzeyde, kişiliğinizi, genellikle kendiniz pahasına, sevdiğiniz kişiye hitap edecek şekilde uyarlamakla yani uyumlanmakla sonuçlanabilir.Şunu unutmamız gerektiğini düşünüyorum: Her birimiz insanız ve İçimden bölümünde de belirttiğim gibi, kendi yolculuğumuz ve süreçlerimiz var. Bu süreçlerde bazı uçlarda gidip gelebileceğimiz gibi, kendimizde her şeyin mükemmel olmasını beklemek, “en” birinci ve “en” iyi olmak gibi amaçlarımızın olması bize zarar vermekten başka işe yaramıyor. Araştırmaların da söylediği gibi, travma tepkilerinin her biri, ölçülü ve yerinde kullanıldığında, hayatta kalmamızı ve ruh hâlimizin iyiliğini destekliyor.Hayatımızı sürdürürken verdiğimiz tepkilerimizi tanırsak, bunların bize zarar mı verdiği yoksa bizi destekliyor mu olduğu konusunda daha net bir iç görü sahibi olabiliriz. En önemlisi de, bize zarar verdiğini düşündüğümüz noktada yetkin kişilerden destek alma ve tedavi arayışına geçebiliriz. Bu bölümde&nbsp;fawn travma tepkisinin ne olduğunu genel hatlarıyla açıklamaya çalıştım. Dilerim sizlerin de ilgisini çekmiştir ve dilerim ki bu konuda zorluk yaşayanlar varsa, doğru çözüm arayışlarına yönelmeleri mümkün olur.

İçimdeki Dünya

Kendimize zarar verene kadar uyumlanmak

“Fawn” travma tepkisi nedir?

Yazı: <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/dilaquis/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dila Toplusoy</a>Travma, bağımlılık, stres ve çocukluk gelişimi gibi alanlarda onlarca yıllık tecrübeye ve uluslararası bilinirliğe sahip bir uzman olan Dr. Gabor Maté, Travmanın Bilgeliği (The Wisdom of Trauma) belgeselinde travmayı şöyle tanımlıyor: “Travma temel olarak benlikle bağlantı kopuşu demektir. Neden kendimizle bağlantımız kopar? Çünkü kendimiz olmak acı verir.” Ve ekliyor: “Dünyayla bağımızın kopması, kendimizden de bağımızın kopması anlamına gelir. Bu ikisi birliktedir. Ve dünyanın bizden ayrı bir şeymiş gibi sömürülmesinin ataerkil tahakkümle çok ilgisi var. Doğa anadan bahsediyoruz. Anneye yaptığımız şeye bakın. Bu neredeyse bir anne nefreti. Toplumsal ve kolektif travmanın bir işareti olan körlüğe ve pasifliğe işaret ediyor.”Ülkemizin ve dünyanın dört bir yanı sağlık krizi, ekonomik kriz, mülteci krizi ve iklim kriziyle, hem bireysel hem de kolektif boyutta travmalarla çevrelenmişken; gözlerimizi açıp harekete geçme zamanının çoktan geldiği aşikar… Bu yazının tohumlarının atıldığı günlerde BM’nin iklim krizi raporu “insanlık için kırmızı alarm” verirken; ülkemizde ve birçok ülkede arka arkaya yaşanan orman yangınları ve derinden sarsıcı kayıplar benim için hem Dr. Maté’nin vurguladığı aciliyetin, hem de bu aciliyet karşısında nelerin elimizden tutabileceğinin çok güçlü bir hatırlatıcısı niteliğindeydi. Bu süreçte; sosyal medyada yardım-dayanışma çağrılarının, bilimsel içeriklerin, <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/p/CSOYzY8tqhu/?utm_medium=copy_link" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ruh sağlığı</a> ve&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/p/CSAZAqSLwZQ/?utm_medium=copy_link" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mindfulness-şefkat temelli müdahaleler</a> alanlarında uzman ve eğitmenlerin değerli hatırlatmalarının, gönüllü oluşumların duyurularının yanı sıra; giderek artan bir sıklıkla karşılaştığım ve bu yönüyle dikkatimi çeken bir paylaşım kategorisi daha vardı: şiir.&nbsp;Yangın yerinin* tam ortasında, şiir. Aslında tam da olması gerektiği yerde, kırık kalplerimize ve korku dolu zihinlerimize bir nebze de olsa merhem, su, şifa olan. Kelimeler yoluyla kelimeler ötesi o yere, derine dokunan. Yüzünü daima, kendiliğinden güneşe dönen günebakanlar gibi; küllerin arasında yüzümüzü döndüğümüz, yükümüzü yalnız taşımamız gerekmediğini ışığında -bir anlığına da olsa- hatırladığımız şiir…&nbsp;Metaforik &amp; PsikolojikFazla romantik ve metaforik geliyor belki kulağa - ancak travmada şiirin etkisi üzerine okudukça, bu cümleleri kurarken işaret etmek istediğim temel ve insani gerçekliğin psikolojik/nörobilimsel araştırma ve görüşlerle de desteklendiğini gördüm:Psychology Today’de okuduğum “Şiir ve Pandemi: Travmayla Nasıl Baş Edilir” (Poetry and the Pandemic: How to Deal With Trauma) başlıklı <a fr-original-style="" href="https://www.psychologytoday.com/us/blog/sonnet-freud/202012/poetry-and-the-pandemic-how-deal-trauma" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazıya</a> göre; araştırmalar gösteriyor ki travmanın somut ve deneyim temelli işlemlenmesi, intruzif (istenmeyen ve zorlayıcı) anıları önlemede çok iyi bir strateji — ve şiir tam da bu somut işlemlemeye olanak veren şekilde, soyut ve kompleks hisleri somut metaforlar yaratarak tanımlıyor. Yazıda bunun travmaya yanıt olarak etkili bir iyileşme stratejisi olabileceği vurgulanıyor. Şiirin bununla sınırlı kalmayıp, okuyucuların mevcut travmatik deneyimleri daha az yargılayarak ve onlardan kaçmayarak yaşamalarına yardımcı olabileceğinden de bahsediliyor… The Conversation’da yayınlanan bir <a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/moved-by-words-how-poetry-helps-us-express-our-feelings-161892" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makalede</a> ise şiirin medyadaki temsillerine odaklanılarak; şiire dair insancıl ve sezgisel bir anlayışın, bilişsel nörobilimin bulgularıyla nasıl örtüştüğü ele alınıyor. Günümüzde pek çok bilim insanının bedeni ve duyguyu hem bilişin hem konuşmanın temeli kabul etmesinden hareketle, bilişsel nörobilim perspektifinden kelimelerin anlamını bedenimizde nasıl hissettiğimiz irdeleniyor. Özellikle de yalnızlık, yas ve travmayı bedenimizde güçlü bir biçimde hissettiğimizden, bu hisleri ifade etme mücadelesinden ve tam da bu noktada devreye giren şiirin desteğinden bahsediliyor. Sözün özü, ”his yoluyla anlam aktarmak için bebeklikten itibaren konuşmayı keşfetmemize yardım etmiş olan kafiye ve ritimleri kullanan, dilin işitsel niteliklerine dikkat çeken” şiir, duygularımıza ”tercüman” oluyor.Yukarıdakilere benzer, ilgilenenlerle seve seve paylaşabileceğim pek çok değerli makale ve araştırma mevcut; ancak özellikle de söz konusu şiir olduğunda, günün sonunda yine romantik ve metaforik ifadelerden yanayım :) O nedenle diyorum ki bu yazıyı, kısa bir şiirimin çevirisiyle** tamamlayayım:Her Şeyin SenfonisiBugün, duydumŞarkısını iki kuşunBir serçe, ve bir kızılgerdanŞarkı, olmakla ilgiliydiBurada, ve duymaklaKediyi, uyananÇiçeği, hayata açanBugün, duydumO hafif damlalarını düşen yağmurunBaharın rüzgarıyla oynayan yapraklaraDavet ettiler tüm diğer varlıklarıKatılmaya ve oynamaya ve söylemeye şarkılarınıBu senfonideNefes alan ve canlıHer şeyin senfonisinde<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">*Bu Yangın Yerinde – Ataol Behramoğlu**Pandeminin ilk aylarında yazdığım bu şiirin orijinali “Symphony of Everything”, ilk olarak <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/p/CFRhEfFA21Z/?utm_medium=copy_link" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Coronaverses Collective</a> ‘de yayınlandı ve seslendirildi.

20'lik

"Ülkemizin ve dünyanın dört bir yanı sağlık krizi, ekonomik kriz, mülteci krizi ve iklim kriziyle, hem bireysel hem de kolektif boyutta travmalarla çevrelenmişken; gözlerimizi açıp harekete geçme zamanının çoktan geldiği aşikar."

Travma ile ilgili hikayeler