Yaşamın göz kamaştırıcı mucizelerinden biri, canlıların genomlarını neredeyse hatasız bir şekilde kopyalayabilmesi… “Neredeyse hatasız” diyoruz zira DNA replikasyonunda “mutasyon” denen kopyalama hataları, oranı milyarda birin altında olsa da mevcut. Genetik şifre sıfır hatayla kopyalansa, bir diğer ifadeyle nadir görülen mutasyonlar ya da sadakatsizlik olmasa yaşamın evrimleşmesi ve değişen koşullara ayak uydurması mümkün olmayacak ve kuvvetle muhtemel canlılar varlığını sürdüremeyecekti.Jim Al-Khalili ve Johnjoe McFadden'ın popüler kitabı Life on the Age: The Coming of Age of Quantum Biology’de yer alan ifade oldukça çarpıcı:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(39, 46, 113); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(39, 46, 113); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Azıcık sadakatsizlik, yeterli zaman tanınırsa büyük işler başarır.”&nbsp;</blockquote>Bu olgu, tüzel kişilikler, yani şirketler için de geçerli olabilir. Bu argümanı desteklemek için sadakat ve sadakatsizlik tutumları içeren&nbsp;iki örneği kıyaslamak yerinde olacaktır.&nbsp;Sadakat örneğimiz, Intel olacak. ABD merkezli işlemci üreticisi Intel’in eski CEO’su Paul Otellini, 2005 yılında şirketin yönetim kuruluna NVIDIA’yı satın alma talebini sunar. O tarihlerde Intel’in piyasa değeri, 100 milyar doların üzerinde... NVIDIA’nın, şirkete yaklaşık 20 milyar dolara mâl olacağı tahmin ediliyor.CEO’nun NVIDIA’yı satın almak istemesinin nedeni, Intel’in zayıf olduğu ekran kartı üretimi konusunda NVIDIA’nın uzmanlaşmış olması. O yıllarda işlemci pazarı baskın durumda; ekran kartı pazarı ise yeni yeni filizleniyor. Ekran kartlarını kanatlandıracak yapay zeka çalışmaları dikkat çeker durumda, ancak henüz bir devrimden söz edilmiyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">CEO’nun teklifi reddedildi</h2>CEO Otellini’nin teklifini Intel’in yönetim kurulu reddeder. Kurula göre hem satın alım pahalı olacaktır, hem de iki şirketin entegrasyonu kolay olmayacaktır. Yani “İyi bildiğimiz, oturmuş işimizi yapmaya devam edelim” diyerek tipik bir sadakat örneği gösterirler. NVIDIA’yı satın almak yerine Intel, mevcut operasyonlarını tehlikeye atmayacak biçimde kendi ekran projesi Larabee’yi hayata geçirir. x86 mimarisinden güç alan bir tür hibrit çip olan Larabee, ne yazık ki başarısızlıkla sonuçlanır.&nbsp;2016 yılı başlarında ise NVIDIA’nın piyasa değeri&nbsp;20 milyar doların biraz üzerindeyken Intel’in piyasa değeri, 140 milyar dolar seviyesindedir. Bu tarihlerde Intel’in yaklaşmakta olan yapay zeka devrimi ve olası sonuçlarını öngörmeye başladığını tahmin ediyoruz. Nitekim şirket, 2016 yılında ekran kartları üzerine çalışan Nervana System ve Movidius’u satın aldı; 2019 yılında ise Haban Labs’i bünyesine kattı.Ancak bu satın alımlarla NVIDIA’nın performansını yakalamak mümkün olmadı. Sadakat, Intel’i hayatın gerisinde bıraktı. 2019 yılının ortalarına gelindiğinde Intel’in piyasa değeri, 200 milyar doların biraz üzerindeydi. NVIDIA’nın değeri ise 80 milyar dolar seviyelerine gelmişti.&nbsp;NVIDIA’nın bugünkü piyasa değeri, 3,3 trilyon dolar civarında. Intel’inki ise 100 milyar doların altında. Şirket, 2024 yılının ortalarında başlattığı 10 milyar dolarlık tasarruf paketini uygulamaya çalışıyor ve bu kapsamda 15 bin Intel çalışanının işine son verilmesi planlanıyor.&nbsp;Eski ABD Başkanı Joe Biden’ın imzaladığı çip kanunun yeni başkan Donald Trump tarafından yürürlükten kaldırılacak olması nedeniyle muhtemelen Intel’in ticari sorunları daha da büyüyecek. Zira şirket, kanun üzerinden elde ettiği 7-8 milyar dolarlık devlet desteğinden mahrum kalacak.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sadakatsizlik örneği: Shell &amp; Turcas Petrol</h2>Sadakatsizlik örneği ise Türkiye’den… Akaryakıt dağıtımcısı Shell &amp; Turcas Petrol’ün Türkiye çapındaki 1170 istasyondan oluşan Shell markalı ağı, akaryakıt terminalleri, madeni yağ üretimi ve pazarlama faaliyetleriyle 2023 yılında 246 milyar lira net satış hasılatına ulaşmış. Fakat şirket, hayatın akışını, varlıklarının değerini ve akaryakıt satışına ilişkin giderek sıkılaşan kamusal düzenleme rejimini hesaba katarak içten yanmalı motora sahip geleneksel araçlara yönelik perakende akaryakıt satışı işine iki noktada sadakatsizlik örneği göstermiş.&nbsp;Bunlardan birincisi, elektrikli otomobil devrimini dikkate alarak geleneksel bir akaryakıt istasyonundan elektrikli araçlara da şarj olanağı sağlayan hibrit istasyonlara dönüşüm. Bu, esasında son derece anlaşılabilir küçük bir sadakatsizlik örneği…Asıl sadakatsizlik ise şirketin akaryakıt dışı satışlara odaklanması. Şirket, seyahatleri sırasında yolcuların akaryakıt ihtiyaçlarını karşılamanın yanı sıra onlara kahve deneyimi yaşatma, sıcak fırın ürünleri sunma ya da Shell tarafından ürettirilen ve başka lokasyonlarda bulamayacakları içecekleri satma misyonunu da üstlendi.&nbsp;Bu misyon netice vermiş olacak ki şirket CEO’su, basına verdiği demeçlerde istasyonların, toplam gelirlerinin yaklaşık yarısını&nbsp;akaryakıt dışı satışlardan elde edebildiğini söylüyor. Select markalı premium market konsepti, patentli yiyecek-içecek markası deli2go’nun ürünleri ve Shell istasyonlarının Türkiye’nin üçüncü en büyük kahve satıcısı unvanını elde etmesi, söz konusu sadakatsizliğin olumlu çıktıları arasında yer alıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Şirketler, yaşamın temel kurallarına tâbi</h2>Ünlü bilim insanı Erwin Schrödinger, 1944 yılında Cambridge Üniversitesi’nin yayınevi Cambridge University Press tarafından basılan What is Life adlı kitabında mutasyonların genler içinde bir tür kuantum sıçramayı temsil ediyor olabileceğini ileri sürmüştü. Bilindiği üzere Schröndinger bir fizikçi... DNA keşfi ile Nobel ödülüne layık görülen Francis Crick ise bu yapıtı “DNA’nın keşfinden önce genetik depolama sistemini anlatan en iyi kitap” olarak nitelendirmişti.&nbsp;Sonuç olarak biraz sadakatsizliği göze alıp kuantum sıçraması yaşayan Shell &amp; Turcas Petrol, değişime güçlenmiş bir biçimde uyum sağlıyor. İşlemci üretimini kodlayan ve şirket genlerini hatasız biçimde kopyalayabilen, ancak ihtiyaç duyduğu mutasyonu hayata geçiremeyen Intel ise yaşam mücadelesi veriyor. Yani yaşayan bir organizma olan şirketler de son tahlilde yaşamın temel kurallarına tâbi…

Quando İçgörü

Canlılar, genomlarını neredeyse hatasız bir şekilde kopyalayabiliyor. Fakat genetik şifre sıfır hatayla kopyalansa, diğer bir ifadeyle sadakatsizlik olmasa kuvvetle muhtemel hiçbir canlı varlığını sürdüremeyecekti. İşte bu türden bir sadakatsizlik, yaşayan bir organizma olan şirketlere de lazım. 

Biraz sadakatsizlik şirketlere de lazım

• Sağlık sektörü özelinde yapay zeka tabanlı algoritmalar geliştiren yerli girişim <a fr-original-style="" href="https://webrazzi.com/2023/08/25/gesund-ai-turkiye-kalkinma-fonu-ndan-yatirim-aldi/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Gesund.ai</a>, Türkiye Kalkınma Fonu ve ODTÜ Teknokent'in ortaklaşa hayata geçirdiği INVEST 101 Fonu’ndan yatırım aldı. Girişim, yatırım ile aralarında uluslararası ilaç şirketlerinin de bulunduğu mevcut ve potansiyel müşterilerine sunduğu hizmetleri genişletmeyi planlıyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden: Mevcut yatırımcıları arasında Merck, McKesson, Northpond ve 500 EE bulunan Gesund.ai, geçtiğimiz yıl 500 Emerging Europe liderliğinde 2 milyon dolar yatırım almıştı.</li></ul><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ne yapıyor: Yapay zeka şirketlerinin verilerini düzenleyerek ürünlerini test etmelerine yardımcı olan girişim, geleneksel şartlarda 2 yıla kadar süren klinik doğrulama süreçlerinin 2-4 aya kadar kısaltılmasını mümkün kılıyor. Şu an radyolojiye odaklanan Gesund.ai, gelecekte patoloji, kardiyoloji, oftalmoloji, cerrahi ve genom alanlarında hizmet sunmayı hedefliyor.</li></ul>

Quando

• <a fr-original-style="" href="https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/abdnin-massachusetts-eyaletindeki-bir-ormanda-dev-virusler-kesfedildi/2954986" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ABD'de bulunan Harvard Ormanı'ndan</a> alınan toprak örnekleri üzerinde yapılan araştırmalarda bazı bakterilerin boyutuna yakın, büyüklükleri 2 mikrometreyi aşan dev virüsler keşfedildi. Görece büyük olan parazit grubunun şu ana kadar bilinenden daha fazla ekolojik çeşitliliğe sahip olduğu ve daha karmaşık organizmaların barındırabildiğinden daha büyük genomları burundurabildiği kaydedildi.

<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gen diziliminde yeni teknoloji: RLR</h3><img src="https://images.aposto.com/2021/4/2021-05-05T19:28:03.715Z_sm.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.91" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: New AtlasBilim insanları, kanser ve kalıtsal hastalıkları iyileştirebilmek için gen dizilimlerini değiştirme üzerinde ciddi çalışmalar yapıyor. Geçtiğimiz günlerde Harvard Wyss Enstitüsü'nden bilim insanları, <a fr-original-style="" href="https://newatlas.com/biology/retron-library-recombineering-gene-editing-crispr/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Retron Library Recombineering (RLR)</a> adını verdikleri yeni bir gen düzenleme aracı geliştirdi.RLR tekniğiyle, retron adı verilen DNA segmentleriyle tek hücreli DNA iplikleri üretilebiliyor ve yeni oluşan DNA'ya ekleniyor.Geçen yıl geliştirilen ve Nobel Kimya Ödülü'ne konu olan CRISPR-Cas9 tekniği, belirli DNA parçalarını bulup kesmek için kullanılabiliyor. Ancak Cas9 enzimi, DNA'nın kesilmek istenmeyen kısımlarını da keserek hücre için toksik bir soruna dönüşebiliyor ve mutant kısımları orijinal DNA'ya eklediği için ana DNA dizilimi kaybolmuş oluyor.RLR ise değiştirilen sekansları yeni oluşturulan kopya DNA ile hücreye ekliyor. Böylece deneylerde ana DNA dizilimine zarar verilmemiş oluyor ve milyonlarca DNA mutasyonu aynı anda üretilebilirken "barkod" gibi takip edilerek hangi hücrenin hangi retron dizilimini aldığı kontrol edilebiliyor.RLR ve gen mutasyonları konusunda daha yapılacak çok iş olsa da bu teknolojinin kısa vadede bakteriyel genomlar ve mutasyonlar incelenerek geliştirilecek yeni yararlı türler ve tedavi seçenekleri, uzun vadede ise insanlar ve diğer organizmalarla ilgili yapılacak çalışmalar için yararlı olacağı düşünülüyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mutfaktaki otomasyon robotları&nbsp;</h3><img src="https://images.aposto.com/2021/4/2021-05-05T19:27:19.712Z_sm.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.50" alt="CookRight." fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: The SpoonFast-food zincirlerinin robotik ustabaşısı olan "Flippy" robotunun üreticisi Miso Robotics şimdi de etlerin tam ağzımıza layık pişirilmesi için geliştirdiği yeni yapay zekâ uygulaması ve kamera sistemi CookRight'ı <a fr-original-style="" href="https://www.engadget.com/misos-latest-ai-powered-app-can-monitor-burger-and-steak-cooking-times-090035547.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">duyurdu</a>.CookRight; yiyeceklerin tek tek ızgara sürelerini izliyor, pişirme sürelerini hassas bir şekilde ölçmek için ızgaradaki ısı dağılımını öğreniyor ve aşçılara ızgaradaki yiyecekleri doğru zamanda çevirip almalarını söylüyor. Tablet bilgisayar ve ızgaranın üzerine yerleştirilen kameralarla çalışan platform, gerçek zamanlı bir kalite kontrol sağlayarak Flippy'deki gibi robotik bir kol yerine gerçek aşçılara talimat veriyor. Hamburger, tavuk, balık, sosisli sandviç gibi ürünlerle çalışan CookRight, aynı zamanda gıda kalitesini iyileştirmek ve verimliliği artırmak için analiz bilgileri de sunuyor.Bu sistemle gıda zehirlenmesi gibi sorunlara yol açan hataları önlemeye yardımcı olan Miso Robotics, özellikle pandemide artan paket servis talepleri için de&nbsp;verimlilik ve tasarruf&nbsp;sağlamayı hedefliyor. Mutfaktaki iş akışını koordine etmek ve optimize etmek için yapay zekâ kullanan başka restoran teknolojisi sistemleri olsa da Miso, bu optimizasyon ve otomasyonu gerçek pişirme zamanına entegre ederek bir adım ileri götürüyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Daha konforlu bir koşu deneyimi&nbsp;</h3><img src="https://images.aposto.com/2021/4/2021-05-05T19:19:53.197Z_sm.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.50" alt="Adidas'ın 3 boyutlu baskıyla üretilen 4DFWD koşu ayakkabısı." fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: EngadgetSporcuların konforu ve performansı için yüksek teknolojilerle geliştirmeler yapan Adidas, 3 boyutlu baskı şirketi Carbon ile yeni bir koşu deneyimi sağlamak için geliştirdiği 4DFWD modelini <a fr-original-style="" href="https://www.zdnet.com/article/adidas-launches-4dfwd-shoe-with-3d-printed-lattice-via-carbon/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tanıttı</a>.Enerji transferini&nbsp;en üst düzeye çıkarmak için tasarlanan papyon-kafes şeklindeki 4D orta tabana sahip ayakkabı, daha konforlu ve uzun süreli çalışmalara olanak sağlamak için yastıklamayı artırırken frenleme kuvvetini de azaltıyor ve önceki modellere göre üç kat daha fazla ileri hareket sağlıyor.17 yıllık sporcu verilerini inceleyen ve 5 milyon tasarımı değerlendiren Adidas ve Carbon, bu ayakkabının 3 boyutlu baskıyla en yüksek hacimde üretilen ürün olacağını düşünüyor. Özellikle olimpik sporcular tarafından kullanılacak olan bu ürün, gelecekte de üç boyutlu baskıyla geliştirilecek daha özel ürünlerin yolunu açıyor.

• Dünyanın genom düzenlemeyle üretilmiş ilk doğrudan tüketilebilir domatesi, Sanatech Seed tarafından Japonya’da piyasaya <a fr-original-style="" href="https://www.isaaa.org/kc/cropbiotechupdate/article/default.asp?ID=18668" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sürüldü</a>. Konuyla ilgilenen Japonya bakanlığı, domatesin genetiği değiştirilmiş ürün kategorisinde tanzim edilmeyeceğini açıkladı. Yenilik, sürdürülebilir gıda sistemi için önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Domatese dair: CRISPR teknolojisi kullanılarak üretilen domates, normal bir domatese oranla dört ila beş kat daha fazla GABA içeriyor. Amino asit olan GABA’nın (gama aminobütirik) gevşemeye ve kan basıncını düşürmeye yardımcı olduğuna inanılıyor.&nbsp;</li></ul>

apéro

<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://linkedin.com/in/kuzdogan">Kaan Uzdoğan</a>• ABD'den araştırmacılar bir hastanın tedavisi için ilk defa hücreler hastanın vücudunda iken CRISPR genom düzenleme yöntemini <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.npr.org/sections/health-shots/2020/03/04/811461486/in-a-1st-scientists-use-revolutionary-gene-editing-tool-to-edit-inside-a-patient">kullandılar</a>.&nbsp;<ul><li>CRISPR: <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.livescience.com/58790-crispr-explained.html">CRISPR-Cas9</a>, bazı bakteri ve arkeaların virüslere karşı sahip olduğu savunma mekanizmasından uyarlanarak geliştirilen ve adlandırılan gen düzenleme yöntemi. İşgalci virüslerin DNAlarından kesitler alan bakteriler bu bilgileri saklayarak karşılaştığı virüsleri tanımakta kullanıyor. &nbsp;</li><li>Lab'da: Hücrenin genom diziminde hedeflemek istedikleri bölgeye uygun olarak tasarlanan RNA vs Cas9 enzimi, istenilen noktada hücre DNA'sını bir makas gibi kesiyor. Farklı yöntemler ile istenilen gen dizilimleri hücre DNAsına eklenebiliyor. &nbsp;</li><li>Farklı olan ne? Geliştirilen yöntemde araştırmacılar zararsız virüsler içeren mikroskobik damlalar ile hücre veya organ hastanın vücudunda iken CRISPR yöntemini uygulayabiliyorlar. Bu sayede hücrelerde hastalık sebebiyle eksik olan protein üretiminin gerçekleştirilmesi hedefleniyor.</li></ul>

genom ile ilgili hikayeler